Karm Bandha Vivechan Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 3

અનંતા જીવોના અસંખ્યાતા અસંખ્યાતા આત્મ પ્રદેશો રહેલા હોય છે આથી ક્ષેત્ર દ્રવ્ય કરતાં દ્રવ્ય દ્રવ્ય સૂક્ષ્મરૂપે કહેલું છે.
દ્રવ્ય-દ્રવ્ય કરતાં ભાવ દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ હોય છે તે આ પ્રમાણે એક આકાશ પ્રદેશ ઉપર અનંતા જીવો રહેલા છે તે દરેક જીવોના અસંખ્યાતા અસંખ્યાતા આત્મપ્રદેશો રહેલા છે. એ એક એક આત્મપ્રદેશ ઉપર જીવે પોતાના પુરૂષાર્થથી રાગદ્વેષના પરિણામની ચીકાસથી જગતમાં રહેલા ગ્રહણ યોગ્ય આઠમી કાર્મણ વર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરીને એ પુદ્ગલોને રાગ-દ્વેષની ચીકાસવાળા બનાવીને એ આત્મપ્રદેશની સાથે દૂધ અને પાણીની જેમ અથવા લોખંડ અને અગ્નિની જેમ એકમેક કરે છે કર્મ કહેવાય છે. એ કર્મના પુદ્ગલોમાંથી કેટલાક પુદ્ગલો એટલે અનંતા પુદ્ગલોન આત્માના જ્ઞાન ગુણને દબાવે એવા બનાવે છે. જેને જ્ઞાનાવરણીય કર્મરૂપે કહેવાય છે. કેટલાક પુદ્ગલો આત્માના દર્શન ગુણને દબાવે એવા બનાવે છે જેને દર્શનાવરણીય કર્મ રૂપે કહેવાય છે. કેટલાક પુદ્ગલોને સુખની અનુભૂતિ કરાવે અથવા દુઃખની અનુભૂતિ કરાવે એવા બનાવે છે જેને વેદનીય કર્મરૂપે કહેવાય છે. કેટલાક પુદ્ગલો આત્માના વિવેક ગુણને દબાવે એટલે કે જીવને વિવેકમાં મુંઝવણ પેદા કરાવે એવા બનાવે છે એને મોહનીય કર્મરૂપે કહેવાય છે. કેટલાક પુદ્ગલો આત્માના અરૂપી ગુણને દબાવે એવા કરે છે જેને નામકર્મ રૂપે કહેવાય છે. કેટલાક પુદ્ગલો આત્માના અગુરૂલઘુ સ્વભાવને દબાવે એવા બનાવે છે જેને ગોત્ર કર્મરૂપે કહેવાય છે અને કેટલાક પુદ્ગલો આત્માના સંપૂર્ણ ક્ષાયિક વીર્યને દબાવે એવા બનાવે છે જેને અંતરાય કર્મરૂપે કહેવાય છે. આ રીતે સમયે સમયે જીવો આ સાતે કર્મોને બાંધે છે અને એ દરેક કર્મના અનંતા અનંતા પુદ્ગલો આત્મપ્રદેશ ઉપર એકમેક કરતો જાય છે. જેને ભાવ સૂક્ષ્મ કહેવાય છે આથી નિશ્ચિત થાય છે કે આત્મપ્રદેશ જેટલો સૂક્ષ્મ છે એના કરતાં કર્મના પુદ્ગલો વધારે સૂક્ષ્મરૂપે પરિણામ પામે છે માટે એક એક આત્મપ્રદેશ ઉપર અનંતા અનંતા પુદ્ગલો રહી શકે છે. જ્યારે જીવ આઠ કર્મનો બંધ કરતો હોય છે ત્યારે કર્મરૂપ પરિણામ પામેલા પુદ્ગલોમાંથી કેટલાક પુદ્ગલો આત્માને સંસારમાં જકડી રાખે એટલે પકડી રાખે એવા બનાવે છે. જેને આયુષ્ય કર્મના પુદ્ગલો કહેવાય છે. આને જ્ઞાની ભગવંતોએ દ્રવ્ય-દ્રવ્ય કરતાં ભાવ-દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ હોય છે એમ કહ્યું છે.
આ રીતે કાળ કરતાં ક્ષેત્ર સૂક્ષ્મ, ક્ષેત્ર કરતાં દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ, અને દ્રવ્ય કરતાં ભાવ સૂક્ષ્મ રૂપે બને છે
માટે અસંખ્યાત પ્રદેશવાળા ચૌદરાજલોક જગતને વિષે એક એક આકાશ પ્રદેશ ઉપર અનંતી અનંતી ચીજો રહી શકે છે. માટે જ જગતમાં અનંતા જીવો સદા માટે રહેલા હોય છે અને અનંતાનંત પુદ્ગલો પણ સદા માટે રહેલા હોય છે. એ જીવો અને પુદ્ગલો સંકોચ અને વિકાસ કઇ રીતે પામે છે એ જોયું. હવે સંસારી જીવો બે પ્રકારના હોય છે.
(૧) અનાદિ સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવો. જે જીવોને અવ્યવહાર રાશિવાળા જીવો કહેવાય છે. (૨) સાદિ સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવો. જે જીવોને વ્યયહાર રાશિવાળા જીવો કહેવાય છે.
જ્યાં સુધી જીવો અવ્યવહાર રાશિમાં રહેલા હોય છે ત્યાં સુધી એ જીવોના અંતરમાં એટલે કે (આત્મામાં) મોટે ભાગે રાગ-દ્વેષના પરિણામની ચીકાસ એક સરખી હોય છે. કારણ કે અવ્યવહાર રાશિમાં રહેલા જીવો પોતાના રાગાદિ પરિણામની ચીકાસથી એક તિર્યંચગતિનો જ બંધ કરે છે. એના સિવાય બીજી ગતિનો બંધ હોતો જ નથી કારણ કે અવ્યવહાર રાશિમાંથી નીકળીને જીવો પહેલો ભવ એકેન્દ્રિયપણા રૂપે જ કરતો હોય છે. એ એકેન્દ્રિયપણામાં સૂક્ષ્મ કે બાદર પૃથ્વીકાય, સૂક્ષ્મ કે બાદર અપ્કાય, સૂક્ષ્મ કે
Page 3 of 44