________________
સત્વ જીવોની હિંસા કરતાં નાનામાં નાના ભૂતની હિંસામાં અનંત ગુણ અધિક પાપ લાગે છે. ભૂતની હિંસા કરતા નાનામાં નાના બેઇન્દ્રિય જીવની હિંસા કરતાં અસંખ્યગુણ અધિક પાપ લાગે છે એના કરતા નાનામાં નાના તેઇન્દ્રિય જીવની હિંસામાં લાખગણું અધિક પાપ લાગે છે એના કરતા નાનામાં નાના ચઉરીન્દ્રિય જીવની હિંસા કરતાં હજારગણું અધિક પાપ લાગે છે અને એના કરતાં નાનામાં નાના પંચેન્દ્રિય જીવની હિંસા કરતાં એટલે કે પ્રાણની હિંસા કરતાં સો ગણું અધિક પાપ લાગે છે. કારણ કે એનો પરિણામ વધારેને વધારે તીવ્ર બનતો જાય છે એટલે કે હિંસા કરવા માટેનો પરિણામ જોરદાર બનતો જાય છે.
સન્ની પર્યાપ્તા જીવો પ્રાણીઓ પ્રત્યેની સેવા કરવામાં જ પોતાનું જીવન પસાર કરે અને એમાં નામના, કીર્તિ, પ્રતિષ્ઠા આદિનો ભાવ ન હોય અને અંતરમાં નિઃસ્વાર્થ ભાવ પેદા થયેલો હોય તો તે જીવો પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ કરે છે. અર્થાત્ એ બાંધવાની શરૂઆત કરે છે.
મનુષ્યપણામાં માતા પિતાને પોતાના ઉપકારી માનીને એમની જેટલી સેવા કરીએ એટલી ઓછી છે એમ વિચારીને, એ સેવાના બદલામાં કોઇ ચીજ લેવાની ભાવના ન હોય, માતા પિતાની સેવાથી પોતાની નામના, કીર્તિ, પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત થાય એવી ભાવના પણ ન હોય તથા બીજી કોઇ અપેક્ષા પણ આલોકના સુખની કે પરલોકના સુખની ન હોય એવા જીવો સેવા કરતાં કરતાં પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ કરતા જાય છે.
એવી જ રીતે દેવ-ગુરૂ-ધર્મની આરાધના કરતા કરતા અથવા આરાધના વગર ઓધદ્રષ્ટિમાં રહેલા જીવો પાપથી દુ:ખજ આવે, પુણ્યથી જ સુખ મલે આવી શ્રધ્ધા પેદા થયેલી હોય અને એ શ્રધ્ધાના પ્રતાપે પોતાનું જીવન જીવતા જાય એ જીવન જીવતા જીવતા વિચારણા પણ કરતા જાય કે આટલી શ્રધ્ધા ઓઘરૂપે હોવા છતાં જગતના જીવો પાપ કરે તો શા માટે કરે છે ? એ વિચારણા કરતાં ખ્યાલ આવે છે કે જીવો જે પાપ કરે છે તે સુખ મેળવવા માટે, મળેલા સુખને ભોગવવા માટે, સુખ વધારવા માટે, સુખ ટકાવવા માટે, સુખ સાચવવા માટે અને મળેલું સુખ કાયમ ટક્યું રહે એ માટે, ચાલ્યુ ન જાય એ માટે, પાપ કર્યા કરે છે તો જે સુખ પુણ્યથી મળનારૂં હોવા છતાં જીવોને પાપની ઇચ્છાઓ-પાપના વિચારો તેમજ પાપનો પ્રવૃત્તિ કરાવ્યા કરે છે તો એ સુખ પાપ કરાવીને આત્માને દુઃખ આપનાર બને છે તો પછી એ સુખ વાસ્તવિક સુખ ગણાય નહિ પણ આત્માને માટે અકલ્યાણ કરનારું ગણાય છે. આ વિચારણા વારંવાર કરતા કરતા પોતાના એ સંસ્કાર દ્રઢ કરના, મિથ્યાત્વની મંદતા કરતા જાય છે અને પોતાના આત્મામાં રહેલા રાગાદિ પરિણામને ઓળખીને એનો ઢાળ બદલતા બદલતા મંદ કરતા જાય છે અને એટલે અંશે આત્માને રાગાદિ પરિણામથી અલિપ્ત કરતા જાય છે એને જ્ઞાન ગર્ભિત વૈરાગ્ય ભાવ કહેવાય છે.
આ વૈરાગ્યની શરૂઆત થાય ત્યારથી જીવને પુણ્યાનુબંધિ પુણ્ય બંધની શરૂઆત થાય છે. આ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય પ્રાણીઓના દયા અને નિઃસ્વાર્થ ભાવે માતા પિતાની સેવાથી જે પુણ્યાનુબંધિ પુણ્ય બંધાય છે એનાથી ચઢીયાતું હોય છે એટલે વિશિષ્ટ પ્રકારનું હોય છે. એ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બાંધવાની સાથે અંતરમાં કર્મક્ષય કરવાની ભાવના હોવાથી અશુભ કર્મોની નિર્જરા સકામ નિર્જરા રૂપે ચાલુ થાય છે એટલે કે બંધાયેલો અશુભ કર્મોનો તીવ્રરસ તે રસ પરાવર્તન થઇને જઘન્ય રસરૂપે થાય છે એટલે મંદરસવાળો થાય છે એને સકામ નિર્જરા કહેવાય છે. અકામ નિર્જરાને વિષે અશુભ કર્મોનો બંધાયેલો તીવ્રરસ એની તીવ્રતા ઓછી થાય એમ બને એને અકામ નિર્જરા કહેવાય છે. જેમકે સકામ નિર્જરા કરનારા જીવોને અશુભ કર્મોનો રસ ચાર ઠાણીયા ભોગવવા લાયક રૂપે સત્તામાં રહેલો હોય તે બે ઠાણીયા
Page 17 of 44
