________________
રૂપે મરણની પરંપરા વધતી જાય છે એટલે કે ત્યાં સુધી જીવનો સંસાર ચાલુને ચાલુ જ રહે છે. આથી અશુભ પ્રકૃતિઓનો તીવ્રરસ ન બંધાય એની કાળજી રાખીને જીવન જીવવાનું કહેલું છે. શુભ પ્રકૃતિઓનો તીવ્રરસ બંધાતો જાય તો જીવને એ નુક્શાન કરતો નથી કારણ કે એ શુભ પ્રકૃતિઓનો તીવ્રરસ જીવોને વિશુધ્ધિમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આથી એ રસ ભોગવતા ભોગવતા વિશુદ્ધિ અનંત ગુણી અધિક અધિક પ્રાપ્ત કરાવતા કરાવતા આત્માના સંપૂર્ણ ગુણોને પેદા કરવામાં-કરાવવામાં સહાયભૂત થાય છે અને અંતે નાશ પામી જાય છે માટે એ રસ ઉપયોગી હોવાથી એને કાઢવા માટે પ્રયત્ન કરવાની જરૂર રહેતી નથી.
પણ જ્યારે નામકર્મની અશુભ પ્રકૃતિઓની તીવ્ર કષાયમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધાતી હોય ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ રસપણ બંધાય છે અને તે વખતે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો રસ જઘન્ય રસે બંધાય છે તેમજ જ્યારે જીવ વિશુદ્ધિમાં વિધમાન હોય ત્યારે અશુભ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ બંધાય છે અને અશુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય રસ બંધાય છે તેની સાથે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓની સ્થિતિ જઘન્ય રૂપે બંધાય છે અને રસ ઉત્કૃષ્ટ રૂપે બંધાય છે.
ગોત્ર ઇમ
નીચગોત્ર અને ઉચ્ચ ગોત્ર આ બન્ને પ્રકૃતિઓ એક સાથે બંધાતી નથી. એક એક અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત પરાવર્તમાન રૂપે બંધાય છે.
જીવો જ્યારે એકેન્દ્રિય-બેઇન્દ્રિય-તેઇન્દ્રિય-ચઉરીન્દ્રિય-અસન્ની પંચેન્દ્રિય તિર્યંચને લાયક તેમજ સન્ની પંચેન્દ્રિય તિર્યંચને લાયક પ્રવૃતિઓનો બંધ કરતા હોય છે તથા નરકગતિને લાયક પ્રકૃતિઓનો બંધ કરતા હોય છે ત્યારે નિયમા એની સાથે નીચગોત્ર જ બંધાય છે.
દેવગતિને લાયક પ્રવૃતિઓનો બંધ કરતા હોય ત્યારે નિયમા ઉચ્ચગોત્ર જ બંધાય છે અને મનુષ્યગતિને લાયક કર્મબંધ કરતા હોય ત્યારે જીવો બન્ને ગોત્રમાંથી કોઇપણ ગોત્ર પરાવર્તમાન રૂપે બાંધે છે.
પહેલા અને બીજા ગુણસ્થાનકમાં રહેલા જીવો નીચગોત્ર અને ઉચ્ચગોત્ર પરાવર્તમાન રૂપે બાંધે છે. ત્રીજા ગુણસ્થાનકથી દશમાં ગુણસ્થાનક સુધીમાં રહેલા જીવો નિયમાં એક ઉચ્ચગોત્ર જ બાંધે છે.
મનુષ્યગતિનો બંધ ત્રીજા અને ચોથા ગુણસ્થાનકમાં રહેલા નરક અને દેવના જીવો બાંધે છે તે વખતે એક ઉચ્ચગોત્રનો જ બંધ કરે છે.
અંતરાય દમ
અંતરાય કર્મની પાંચેય પ્રકૃતિઓ ધ્રુવબંધી રૂપે હોવાથી એકથી દશ ગુણસ્થાનક સુધી સમય સમયે એક સાથે પાંચેય પ્રકૃતિઓ બંધાયા કરે છે. આથી અંતરાય કર્મરૂપે જે પદગલોનો જથ્થો પ્રાપ્ત થયેલું તે જથ્થામાંથી પાંચ ભાગ સરખા કરીને અંતરાયની પાંચેય પ્રકૃતિઓ સરખા ભાગે વહેંચણી કરી લે છે. આ પાંચેય પ્રકૃતિઓ દેશઘાતી રૂપે રહેલી હોવાથી પાંચેયના એક સરખા ભાગ થાય છે. પાંચેય પ્રકૃતિઓ સદા માટે સર્વઘાતી રસે જ બંધાયા કરે છે અને દરેક જીવો પોત પોતાના અધ્યવસાયથી દેશઘાતી રૂપે બનાવીને ઉદયમાં લાવે છે. આ પાંચેય પ્રકૃતિઓનો દેશઘાતી રૂપે રસ બે પ્રકારનો હોય છે. (૧) અલ્પ રસવાળા દેશઘાતીના પગલો અને (૨) અધિક રસવાળા દેશઘાતીના પગલો.
Page 15 of 44
