________________
હોય છે. અને શુભ કર્મોનું જોર ઓછું હોય છે જેના કારણે એ જીવો સદા માટે અશુભ કર્મોના ઉદય કાળમાં અટવાયેલા રહે છે.
આ સ્વભાવના કારણે એટલે કે અશુભ કર્મોના જોરના કારણે લાભાંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમાં ભાવથી જે કાંઇ અનુકૂળ સામગ્રી પ્રાપ્ત થાય એમાં સંતોષ પેદા થવાને બદલે સદા માટે અસંતોષની આગ અંતરમાં ચાલુ જ રહે છે. એવી જ રીતે ભોગવંતરાય અને ઉપભોગવંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમ ભાવથી. ભોગવવા યોગ્ય અને વારંવાર ભોગવી શકે એવી સામગ્રી હોવા છતાંય એક સાથે સંપૂર્ણપણે ભોગવવાની ઇરછા પેદા થતી જ નથી કારણ કે જો એક સાથે ભોગવી લઇશ તો કાલે શું કરીશ જો એ નહિ મલે તો પછી શું થશે ? ફ્રીથી ક્યાંથી અને કેવી રીતે લાવીશ. આવા વિચારોને આધીન થઇ મળેલી સામગ્રીનો પણ ભોગવટો કરી શકતો નથી અને સંગ્રહ કરવાની વૃત્તિ એટલે વિચારધારા અંતરમાં ચાલુ થાય છે અને આવા અશુભ વિચારોના કારણે સામગ્રીનો ભોગવટો કરવા છતાંય જીવને સુખની અનુભૂતિ પેદા થતી નથી. કારણ કે એ સામગ્રીને ભોગવતાં ભોગવતાં પણ જીવને ભવિષ્યની વિચારણાઓ પેદા થતી જાય છે આથી એ વિચારણાઓ ભાગવવામાં અંતરાયભૂત થાય છે અને જ્ઞાની ભગવંતો ભોગાંતરાય અને ઉપભોગાંતરાય કર્મનો ઉદય કહે છે એટલે ઉદયભાવ ચાલુ છે એમ કહેવાય છે.
જેમકે નવમા ગ્રેવેયકનું અહમ ઇન્દ્રપણાનું સુખ મળે અને એ સુખની સામગ્રીને ભોગવવા છતાં પણ મને એકલાને મળવું જોઇતું આ સુખ બીજાને શા માટે મલ્યું ? ઇત્યાદિ ઇર્ષ્યાના અનેક પ્રકારના વિચારો કરી સુખનો આસ્વાદ મેળવી શકતો નથી અને સુખાભાસ રૂપે ભોગવતા ભોગવતા ઇર્ષ્યાદિ ભાવોથી સ્વેચ્છાદિ જાતિવાળા અનાર્ય ક્ષેત્રને વિષે ઉત્પન્ન થવા લાયક મનુષ્યગતિ આદિ બાંધીને મનુષ્યપણું પામે છે અને પછી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરવા માટે ચાલતો થાય છે.
રિસ્થતિ બંધનું વર્ણન
મિથ્યાત્વ-અવિરતિ-કષાય અને યોગ દ્વારા જીવ જેમ કર્મબંધ કરે છે તેમ પ્રધાનપણે યોગ દ્વારા ગ્રહણ કરેલા પુદ્ગલોમાં કર્મનો સ્વભાવ પ્રાપ્ત કરી કર્મરૂપે બનાવે છે. એવી રીતે પ્રદેશોનું ગ્રહણ જીવ યોગા દ્વારા કરે છે, કષાયથી જીવ સ્થિતિ બંધ કરે છે અને વેશ્યા સહિત કષાયથી જીવ રસબંધ કરે છે.
આ કારણે એક સ્થિતિ બંધના અધ્યવસાય સ્થાનમાં અસંખ્યાતા લોકાકાશના આકાશ પ્રદેશોની સંખ્યા જેટલા રસબંધના અધ્યવસાય સ્થાનો હોય છે.
મિથ્યાત્વાદિ હેતુઓથી કાર્પણ વર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી કર્મરૂપે બનાવી એ પુદ્ગલોના સાત અથવા આઠ કર્મરૂપે સ્વભાવ બનાવી એ પુદ્ગલો આત્માની સાથે અથવા આત્મપ્રદેશોની સાથે કેટલા કાળ સુધી રહેશે એ જે નક્કી કરવું અને જ્ઞાની ભગવંતો સ્થિતિ કહે છે અર્થાત્ સ્થિતિબંધ કહેવાય છે.
ઉર્વાર્ધના અને અપવર્તના હંમેશા સ્થિતિ અને રસની થાય છે પણ પ્રકૃતિ કે પ્રદેશની થતી નથી. બધાયેલા દરેક કર્મોની સ્થિતિ એક સરખી હોતી નથી કારણ કે સામાન્ય પણે નિયમ એવો છે કે બંધાયેલા કર્મના પુદગલો એક આવલિકા કાળ પછી ઉદયમાં અવશ્ય આવે છે.
બંધાયેલા કર્મના પુદ્ગલોને ઉદયમાં લાવવા માટેની ગોઠવણ કરવામાં આવે છે એમાં પહેલા સમયે અધિક પુદ્ગલોની ગોઠવણ થાય, બીજા સમયે એનાથી ઓછા પુદ્ગલોની ગોઠવણ થાય એમ ક્રમસર સમયે સમયે ઓછા ઓછા પુદ્ગલોની ગોઠવણ જેટલા કાળ સુધી આત્માની સાથે એ પુદ્ગલો રહેવાના હોય
Page 19 of 44
