Karm Bandha Vivechan Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 2

આ શાથી બને ?
જ્ઞાની ભગવંતોએ કહ્યું છે કે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ અને ભાવ આ ચાર પદાર્થોનો સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિથી વિચાર કરીએ તો કાળદ્રવ્ય સ્થૂલ રૂપે છે એ કાળ દ્રવ્ય કરતાં ક્ષેત્ર દ્રવ્ય વધારે સૂક્ષ્મ છે એ ક્ષેત્ર દ્રવ્ય કરતાં દ્રવ્ય-દ્રવ્ય વધારે સૂક્ષ્મ છે અને એ દ્રવ્ય-દ્રવ્ય કરતાં ભાવ-દ્રવ્ય વધારે સૂક્ષ્મ હોય છે.
કાળને જાણવા માટે કમળના સો પાંદડા એક ઉપર એક ચઢાવીને રાખવામાં આવે એને કોઇ નિરોગી-યુવાન માણસ તીક્ષ્ણ ભાલાથી ભેદીને સોએ પાંદડામાંથી ભાલાની અણી બહાર કાઢીને બતાવે તેમાં જ્ઞાની ભગવંતો કહે છે કે- એક પાંદડામાંથી ભાલાની અણી બીજા પાંદડામાં દાખલ થાય તેટલા કાળમાં અસંખ્યાતા સમય પસાર થાય છે એટલે કે એક પાંદડાથી બોજું પાંદડું ભેદાતા અસંખ્યાતા સમયો થાય છે એ અસંખ્યાતા સમયોનો અસંખ્યાતમો ભાગ જે પ્રાપ્ત કરીએ એને એક સમય કહેવાય છે. અથવા એકદમ Jર્ણ થયેલું વસ્ત્ર હોય એને કોઇ નિરોગી યુવાન મનુષ્ય ાડવા માટે હાથમાં લઇને એના બે ટુકડા કરે એમાં કેટલો કાળ જાય ? જ્ઞાની ભગવંતો કહે છે કે એ જીર્ણવસ્ત્રના એક તાંતણાથી બીજો તાંતણો તુટતાં અસંખ્યાતા સમયો પસાર થાય છે. એનો જે અસંખ્યાતમો ભાગ એ એક સમયરૂપ કહેવાય છે.
જ્ઞાનીની દ્રષ્ટિએ આટલો એક સમય રૂપ કાળ સૂક્ષ્મ હોવા છતાંય, સ્કુલ દ્રવ્ય કહેવાય છે. કાળદ્રવ્ય માત્ર મનુષ્ય લોકમાં જ હોય છે. મનુષ્ય લોકનો બહાર કાળદ્રવ્ય હોતું નથી ત્યાં એક સરખો જ કાળ હોય છે. એટલે કે દિવ-રાત્રિ પંદર દિવસનું પખવાડીયું, ત્રીસ દિવસનો એક માસ અથવા મહિનો, છા માસનું એક અયન જે છ માસે એક દક્ષિણાયન અને છ માસે એક ઉત્તરાયન થાય છે, બાર માસનું એક વરસ, પાંચ વરસનો એક યુગ ઇત્યાદિ જે વ્યવહાર કાળ પણ મનુષ્ય લોકની બહારના ભાગમાં હોતો નથી. ત્યાં એક સરખો જ કાળ હોય છે ત્યાંના કાળની ગણત્રી મનુષ્ય લોકની અપેક્ષાથી ગણાય છે.
આવા કાળદ્રવ્ય જે વ્યવહાર કાળની ગણતરી થાય છે એમ નિશ્ચય કાળ અથવા વર્તના કાળા હંમેશા એક સમયનો જ હોય છે આથી વર્તના રૂપ એક સમય કાળ એ વર્તમાન કાળ ગણાય છે. આથી વ્યવહાર કાળ અત્યાર સુધીમાં અનંતો પસાર થયો અને જેટલો કાળ પસાર થયેલો છે એના કરતાં અનંત ગુણો કાળ હજી બાકી છે જ્યારે પૂછવામાં આવે ત્યારે આજ જવાબ કાળ માટે હોય છે.
આવા કાળ દ્રવ્ય કરતાં પણ ક્ષેત્ર દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ હોય છે. એક અંગુલ પ્રમાણ ક્ષેત્ર લઇએ એટલે આંગળીના એક વેઢા જેટલો ભાગ તેને અંગુલ કહેવાય છે. એટલા ક્ષેત્રને વિષે જેટલા આકાશ પ્રદેશો રહેલા છે એ દરેક આકાશ પ્રદેશો ને એક એક સમયે એક એક આકાશ પ્રદેશને બહાર કાઢતા કાઢતા એ અંગુલા જેટલા ક્ષેત્રને ખાલી કરતાં અસંખ્યાતી ઉત્સરપિણી અને અસંખ્યાતી અવસરપિણી જેટલો કાળ પસાર થાય છે. આથી જણાય છે કે કાળ અસંખ્યાતો અને ક્ષેત્ર ચૌદરાજલોકની અપેક્ષાએ એક અંગુલ જેટલુંજ. આથી કાળદ્રવ્ય કરતાં ક્ષેત્ર દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ ગણાય છે.
ક્ષેત્ર દ્રવ્ય કરતાં દ્રવ્ય-દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ હોય છે તે આ પ્રમાણે - એક અંગુલ જેટલા ક્ષેત્રને વિષે અસંખ્યાતા આકાશ પ્રદેશો રહેલા છે એ દરેક એક એક આકાશ પ્રદેશ ઉપર અનંતા અનંતા પુદ્ગલો રહેલા છે. એટલે કે અનંતા બે પરમાણુઓના બનેલા સ્કંધો, અનંતા ત્રણ પરમાણુઓના બનેલા સ્કંધો, યાવત સંખ્યાતા પરમાણુઓના બનેલા અનંતા સ્કંધો, અસંખ્યાતા પરમાણુઓના બનેલા અનંતા સ્કંધો, અનંતા પરમાણુઓના બનેલા અનંતા સ્કંધો તેમજ જીવોને ગ્રહણ કરવા લાયક આઠેય વર્ગણાઓ અનંતી તથા જીવોને અગ્રહણ યોગ્ય અનંતી વર્ગણાઓ રહેલી હોય છે તથા અનંતા જીવો રહેલા હોય છે. એટલે કે
Page 2 of 44