Karm Bandha Vivechan Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 7

વનસ્પતિ કાયરૂપે ભોગવાય એવા કર્મનો અનુબંધ પાડતો જાય છે.
મોહનીય કર્મમાં મુંઝાયેલા એકેન્દ્રિય જીવો ભાવ મનના યોગે પોતાની શક્તિ મુજબ આહારાદિ પુગલો પ્રત્યે રાગાદિ પરિણામની સ્થિરતા કરતા આર્તધ્યાન અથવા રીદ્રધ્યાનની વિચારણાઓથી આયુષ્ય બંધ ન થાય તો નામકર્મનો બંધ થતો હોય છે તેમાં અશુભ પ્રકૃતિઓનો તીવ્રરસ બંધ કરે છે અર્થાત નામકર્મની બંધાતી અશુભ પ્રકૃતિઓ તીવરસે બાંધે છે અને તે વખતે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓ મંદરસે એટલે જઘન્ય રસે બાંધે છે.
આ રીતે નામકર્મની શુભાશુભ પ્રકૃતિઓનો બંધ સમયે સમયે કરે છે અને અશુભ પ્રકૃતિઓના તીવ્રરસને પોતાના આર્તધ્યાનાદિ પરિણામથી ભોગવવા માટે અનુબંધ રૂપે બાંધે છે. આયુષ્ય ન બંધાતું હોવા છતાંય આ પ્રવૃતિઓ અનુબંધ રૂપે બંધના કયા દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ અને ભાવમાં તેમજ કયા ભવને વિષે ભોગવવાની રહેશે એ નક્કી કરતો જાય છે. જેને આયુષ્ય બંધના અનુબંધ રૂપે ગણાય છે. એની સાથેને સાથે ગોત્ર કર્મનો બંધ પણ ચાલુ જ હોય છે. એટલે કે નીચગોત્ર એની સાથે બંધાયા જ કરે છે એટલે કે તિર્યંચ ગતિના બંધની સાથે નીચગોત્રનોજ બંધ ચાલું હોય છે. એ તિર્યંચગતિની સાથે એકેન્દ્રિય જાતિ બંધાતી હોય અને સાધારણ વનસ્પતિકાયમાં જવા લાયક કર્મબંધ થતો હોય તો એની સાથે નીચગોત્ર તીવરસે બાંધે છે. અને જો એકેન્દ્રિય જાતિ આદિ પાંચે જાતિમાંથી કોઇપણ જાતિનો બંધ થતો હોય તો તે વખતે નીચગોત્ર મંદરસે બાંધે છે અથવા તીવ્રરસે બાંધે છે.
એકેન્દ્રિય જીવો મનુષ્યગતિનો બંધ કરતા હોય ત્યારે એની સાથે નીચગોત્રનો બંધ પણ કરી શકે છે અને ઉચ્ચ ગોત્રનો પણ બંધ કરી શકે છે.
જેમ મરૂદેવા માતાના જીવે કેળના ભવમાં એકેન્દ્રિયપણામાં મનુષ્યગતિની સાથે ઉચ્ચગોત્રનો બંધ કરેલો છે અને તીર્થંકર પરમાત્માની માતા રૂપે શુભ નામકર્મની પ્રકૃતિઓ શુભરસે પણ બાંધેલી છે.
જગતમાં રહેલા જીવો સમયે સમયે કામણ વર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી રાગ દ્વેષની. ચીકાસવાળા બનાવી કર્મરૂપે બનાવે છે એના સાત કર્મના બંધ વખતે સાત વિભાગ અને આઠ કર્મના બંધ વખતે આઠ વિભાગ બનાવતાં બનાવતાં ગોત્ર કર્મના વિભાગ રૂપે જોયું એના પછી સાતમો અથવા આઠમો. વિભાગ અંતરાય કર્મના પુદ્ગલો રૂપે બનાવે છે. અંતરાય કર્મરૂપે જે પુગલોનો જથ્થો પ્રાપ્ત થયેલા હોય તેમાં અંતરાય કર્મની પાંચ પ્રકૃતિ બંધાતી હોવાથી એ જથ્થાના પાંચ સરખા ભાગ કરીને પાંચેય અંતરાય રૂપે સમયે સમયે બાંધતા જાય છે તે અંતરાય કર્મ કહેવાય છે.
એકેન્દ્રિય જીવોને પણ અનુકૂળ પદાર્થોની લાલસા અને આશાઓ અંતરમાં બેઠેલી છે. એમાં આહારના પુદ્ગલો અનુકૂળ પ્રાપ્ત થાય તો એ પુદ્ગલોને હું જ ભોગવું કોઇનેય આપું નહિ આવા વિચારથી દાનાન્તરાય કર્મ બંધાય છે.
પોતાને જે પદાર્થોની પ્રાપ્તિ થઇ એનાથી અધિક પદાર્થને મેળવવાની ઇચ્છાઓ-લાલસાઓ અને આશાઓ અંતરમાં પેદા થતી જાય એનાથી લાભાન્તરાય કર્મ બંધાય છે.
મળેલા પદાર્થોને હું જ ભોગવું અને ભવિષ્યમાં આવા પુદગલો વારંવાર ભોગવવા મલે એવી આશા. અને બુદ્ધિથી ભોગાંતરાય કર્મ તેમજ ઉપભોગવંતરાય કર્મ બંધાય છે. એ પદાર્થો મેળવવા આદિ માટે પ્રયત્ન કરવો તેનાથી વીર્યંતરાય કર્મ બંધાય છે.
આ રીતે કર્મરૂપે બનાવેલા જથ્થાના સાત વિભાગો સાત કમરૂપે સમયે સમયે જીવો કરતા જ જાય
Page 7 of 44