________________
ખંડ : ૪ : બધા પોતાના સંકલ્પ એક પછી એક એને દર્શન દેવા લાગ્યાં. ચિત્રપટની રૂપેરી ચાદર પર જેમ દો બદલાતા રહે તેમ બદલાતી જતી પિતાનાં જીવનની ગતિ માટે એને લાગી આવ્યું.
એ વધુવાર મૌન ન રહી શકે. નન્દ જેવો મગધને સમ્રાટ આતુર હદયે કલ્પકના પડતા બેલને સાંભળવા ઉત્સુક હતો. વાતાવરણમાં નીરવ શાતિ હતી. આજૂબાજૂ સર્વ કઈ કલ્પકના ગંભીર ભાવોને મુખ પર તરવરતા જોઈ શકવાને પ્રયત્નો કરતા રહ્યા. પણ કલ્પકનું અન્તર કે અગાધ સાગરના ઊંડા જળમાં છુપાયેલાં અનર્થ ભંડારની જેમ તે વેળા કેઈથી ન કળાયું.
ધીરે રહી એણે મૌન તોડ્યું. “રાજન ! જીવનનિર્વાહથી અધિક કોઈપણ મેળવવાની મને ઇચ્છા નથી. મિતપરિગ્રહ અને અલ્પારંભ એ બને મારાં પ્રાણુપ્રિય જીવન વ્રત છે. એને ત્યજી હું આપની આજ્ઞાને સ્વીકારવાને નિરૂપાય છું.” મેં પર પર્વતની દઢતા, ને આકાશગામી પુરૂષાર્થ, આંખમાં અનઃ સાગરનું ગાંભીર્ય, વીતરાગદેવના ધર્મની આરાધના દ્વારા આત્મામાં પ્રગટેલ અખંડ પ્રસન્નતા–કલ્પકનાં જીવનની આ સંપત્તિનાં દર્શન એના જવાબમાં ત્યાં બેઠેલે ચકોર અધિકારી વર્ગ વાંચી શક્યો.
મગધના સર્વ સત્તાધીશનો આગ્રહ કપકના ધર્મવાસિત આત્માના અવાજે આમ નકારી દીધું. નની રાજસભા કંપી ઉઠી. કપકની દૃઢ, સર્વશીલતા અને અખંડ ધર્મવૃત્તિ આ રીતે જીતી ગઈ. મહારાજા નંદ કલ્પકની પવિત્ર ધાર્મિકતાની આગળ આમ નિપાય બચે.
ત્યારથી નન્દ, કલ્પકદ્વારા થયેલા પોતાના આ અપમાનના વૈરની વસુલાત કરવાને દાવ શોધવા લાગ્યો. આ સાચે અપમાનનાં કે અવગણનાનાં ઝેરને પી જનારા માનવ-મહાદેવ હજારમાં એક જ હોય છે. લાખમાં કે કોડમાં એકાદ-બે જ મળી જાય છે. બાકી જ્યાં જુઓ ત્યાં માન અને અપમાનના જ હિસાબે નોંધાતા હોય છે અને તેનું જ વ્યાજ ચક્રવતિ ગણતરીએ વાળવાની માયાવી રમતના દાવ ફેંકાતા હોય છે.
