________________
કયાણ :
નહિ ત્યાંસુધી તેમણે કરેલ માર્ગની ઉપાસના કરવાની ભાવના જાગે પણ નહિ. મોક્ષમાર્ગની ઉપાસના કરવાનું મન નથી થતું તેનું કારણ આજે પ્રાયઃ દરેક લેકે સર્વજ્ઞના વિષયમાં શંકિત છે. દુનિયામાં સર્વ વિષયને આલંબન કરી કોઈ વ્યક્તિનું જ્ઞાન હોઈ શકે કે નહિ ? આ શંકા જે વ્યક્તિઓ આગમને પ્રામાણિક માને તેને થવાની નહિ કારણકે આગમમાં ઠેર ઠેર સર્વજ્ઞ પ્રતિપાદક વા મળે છે. પણ જેને આગમ ઉપર શ્રદ્ધા નથી તે વ્યક્તિઓએ યુક્તિથી સર્વજ્ઞ સિદ્ધ થતું હોવાથી રવીકાર કરવો જોઈએ. જો સર્વજ્ઞ જેવી કોઈ વ્યક્તિ દુનિયામાં હસ્તિ ધરાવનાર થઈ ન હોય તે આજે જે જે ધર્માદિ અનુષ્કાને થાય છે. તે અનેધપરંપરા મૂલક થઈ જાય. પંડિત પુષ્પો અંધપરંપરા મૂલક આચારોને સેવનારા નથી હોતા એ વાત અનુભવસિદ્ધ છે. “ધર્માદિ અનુછાને પણ પરલોકમાં સાધનભૂત નથી. ઉપજાવી કાઢેલા છે. બહુ ખર્ચ ને પરિશ્રમ સિવાય તેનું બીજું કોઈ દષ્ટફલ દેખાતું નથી માટે અદષ્ટ ફલ પણ નથી” એવું જે માનનારા છે અને સર્વજ્ઞ જેવી કઈ વ્યક્તિ દુનીઆમાં સંભવી ન શકે એવું કહેનારા છે તેને આપણે પૂછવું જોઈએ કે, “ભાઈ, તું કઈ રીતે સર્વજ્ઞ વ્યકિત ન હોઈ શકે એમ કહે છે?” અહિં આપણે એટલું કહેવું જરૂરી છે કે મીમાંસક દર્શન સિવાય દરેક આસ્તિક દર્શનકારે સર્વને સ્વીકાર કરનારા છે. એટલે આસ્તિક દર્શન ઉપર જેને વિશ્વાસ છે એ લેકે તે સર્વે ને અપલાપ કરતા જ નથી. બીજા દર્શનકારેને અભિમત સર્વજ્ઞ એ વાસ્તવિક સર્વજ્ઞ હોઈ શકે કે નહિ એને વિચાર અવસરે કરશે પણ કેવલ અહિં તે જે નાસ્તિક દર્શન ને મીમાંસક દર્શનનો આશ્રય કરીને જ જાણે કે સર્વજ્ઞનો અપલાપ કરનાર થયા ન હોય ? તેને આશ્રીને વાત છે.
હવે મૂળ વાત. સર્વજ્ઞને નહિ માનવાનાં કારણે એ લોકે નીચે મુજબ બતાવે છે. ૧ દરેક પદાર્થોનું જ્ઞાન કરનાર વ્યક્તિ આજે કઈ પ્રત્યક્ષથી દેખાતી નથી. રે બીજી વ્યક્તિનું જ્ઞાન જ પ્રત્યક્ષથી અનુભૂત ન હોય તે તે વ્યક્તિનું
