________________
મેળે તેને નડતા અવરોધો નીવારતું હોય, કે જે પિતાની જાતે યંત્રમાળામાં પડેલે ખેટકે સમારી લેતું હાય.”
પરંતુ મનુષ્ય દેહ એ એક એવી અલૌકિક અને અપૂર્વ વસ્તુ છે, તેની રચના ને તેની યંત્રમાળા એવી અદ્વિતીય અને વિશિષ્ટ છે કે તેમાં પડતો વિક્ષેપ, ભરાતો મેલ કે મળ ને તેના પર થતા રોગના હુમલા. એ સર્વને તે આપમેળે જ સામનો કરે છે. આંખમાં સૂક્ષ્મ કણું પડયું હોય તે પણ જ્યાં સુધી તે બહાર નીકળતું નથી ત્યાં સુધી આંખને જંપ વળતા નથી. ખાવામાં માખી આવી જાય તો તે તરતજ ઉલટી વાટે બહાર નીકળે છે. ઉટી ઝાડા એ બધી વસ્તુઓ શરીરમાં રહેલાં અથ૯ તને જલ્દી બહાર ફેંકી દેવાનાં દેહયંત્રના પ્રયત્નના પરિણામરૂપે છે.”
ઝેરને પણ શરીર બહાર કાઢવા પ્રયત્ન કરે છે. તેવી રીતે જ્યારે કોઈ પણ પ્રકારને રોગ શરીરને લાગુ પડે છે ત્યારે તે રોગની સામે શરીર પોતે જ યુદ્ધ કરે છે, તે રોગને નીવારવા પ્રયત્ન કરે છે. પરંતુ - દરેક યંત્રને જેમ મર્યાદા હોય છે તેવી રીતે શરીરરૂપી યંત્રની શક્તિ
અને સામર્થની મર્યાદા હોય છે. શું જડ કે શું ચેતન–તેની સામેના. સમાન બળની સામે જ તે ટકી શકે છે. એ રીતે જ્યારે દેહ-યંત્રની શક્તિબહારની વસ્તુને સામને કરવાને તેને પ્રસંગ આવે છે ત્યારે તેનું કાર્ય સંપૂર્ણ થઈ શકતું નથી.”
દાક્તર સાહેબ થોડી વાર અટકયા. તેમણે પોતાનું મસ્તક બંને હાથમાં લઈને જરા દધું. જરા આસપાસ જોયું ને ખુંખારો ખાઇને તેમને ચમત્કારિક વાર્તાલાપ આગળ ચલાવ્યો. હું રસ્તબ્ધ બનીને સાંભળી રહ્યો.
ઝેરને દાખલો લઈએ. સામાન્ય રીતે ઝેર શરીરમાં પ્રસરે ત્યારે દેહ તેને બહાર કાઢી નાખવા પ્રયત્ન કરે છે જ, પરંતુ તીવ્ર વિષના આકરા હુમલા સામે દેહયંત્રની શકિત ટકી શકતી નથી એટલે તે તૂટી પડે છે, તેવી જ રીતે માનવી ખેરાક નિયમસર લે તે તે શકને પચાવી તેમાંથી
