________________
વિભાગ-૫ ----રોગનું મૂળ---- કોલેસ્ટરોલ બનીને ધાતુઓનાં વહનમાર્ગને
વર્ષા (અષાઢ-શ્રાવણ) માં વાયનો. અવરોધે છે. અને નળીઓને બ્લોક કરે શરદ (ભાદરવા-આસો) માં પિત્તનો. અને છે, અને લોહીવિકાર, ચામડી રોગો વિગેરે. વસંત (કાગણ-ચૈત્ર) માં કકનો પ્રકોપ થાય ઉત્તપન્ન કરે છે. ખાધેલ ખોરાકમાંથી કાચો છે. ફાગણ-ચૈત્રમાં આરોગ્યની બાબતમાં આમ, આમવિષ અને કફનો પ્રકોપ થાય સજાગ રહેવું. ચૈત્ર-એપ્રિલમાં દેહશુદ્ધિ છે. કફ થવાથી શિથિલતા, આળસ, શરદી, જરૂરી છે, કેમકે આયુર્વેદનાં આચાર્યોએ સાયનસ, છાતી કફથી ભરાઈ જાય, શરદ ઋતુ (ભાદરવો-આસો) ને રોગની ખાંસી, માથામાં ભાર, ખોડો (ડિસ્ટ્રપ), માતા અને વસંત (ફાગણ-ચૈત્ર) ને રોગનો ખીલ, ચામડીના રોગો, ડાયાબિટીસ, પિતા કહેલ છે.
સંધિવા, શરીરમાં મક્યુલરપેઈન (લોહીમાં रोगाणां शारदि माता, पिता च कुसुमाकरः।
કફ ભળવાથી) વિગેરે અનેક રોગો થાય ઋતુ પ્રમાણે આહાર-વિહાર યોજવા
છે. તે વખતે નકોરડા ઉપવાસ (વમન) જોઈએ, જે કફનું શમન કરે. (ગળ્યા,
કરાવીને અપથ્ય પદાર્થોનો ત્યાગ કરીને ખાટા, ખારાં, ઠંડા, ચીકણા, ભારે, વાસી
રુક્ષ પદાર્થો લેવા. નિષ્ણાંત વૈદ ચિકિત્સકનાં પદાર્થો અને દહીં, શ્રીખંડ, માખણ, દૂધની
માર્ગદર્શન પ્રમાણે આર્યુર્વેદિક દવા લેવાથી વાનગી, આઈસ્ક્રિમ, બરફ, મીઠાઈ, ઠંડા "
{ તે રોગ મટે છે. " પીણા, ફ્રીઝ, ખાંડ, ગોળ, શેરડી, કેળાં, યુરોપ-અમેરિકામાં ચૈત્ર મહિનાની કેરી, તરબૂચ વિગેરે તમામ ફળ ઘી, દૂધ આજુ બાજુનો સમય લેન્ટીના તહેવારોમાં (મદો-માંસાહાર બારે મહિના) વધુ પડતું ઉપવાસ કરાય છે. ઈટાલીમાં “લેન્ટ' ના. મીઠું, અડદ, તલ, ટમેટા. અનેકવાર સમયમાં માંસ-મચ્છી પણ છોડે છે. ચૈત્રમાં પીવાતી ચા. આ બધાને કારણે પાચનતંત્ર ચોકલેટ, દારૂ અને સિગારેટ છોડવાનું મંદ થવાથી, પાચનતંત્ર નબળું પડે ! ખ્રિસ્તી પાદરીઓ કહે છે, અને ઘણા ૨૮ ત્યારે ખોરાક પચે નહિ એટલે કે જે ખાઈએ કે ૩૦ દિવસનું બ્રહ્મચર્ય પાળે છે. “ચૈત્રમાં તે કાચું રહે. *
દેહશુદ્ધિ અને વર્ષભર રોગ સામેની ઢાલ : આહારનો નહિ પચેલો ભાગ તેને
ઉપવાસ અને લીમડાનું સેવન'. આખું આયુર્વેદમાં ‘વાનું કહે છે. તમામ રોગોનું
વરસ સાજા રહીને મૌજ માણવી હોય તો મૂળ “આમ” છે. “ગાને દિ સર્વ સેનામાં
સમયાનુસાર ઉપવાસ અને અમુક ચીજોની મૂત્ત” આજ આમ આગળ જતાં આમવિષ *
પરહેજ (ચરી) પાળવી જોઈએ. બને છે. જે શરીરમાં રહેલા વાત, પિત્ત, તાજી વિયાએલી ગાયને લીમડાનાં કફને દુષિત કરે છે. આગળ જતાં કૂમળાં પાંદડાં ખાણ સાથે મેળવીને
