________________ 144 જૈન ઇતિહાસની ઝલકો વીફરી ગયેલા વાતાવરણને પામી જઈને રાજાએ વાત પલટી નાંખી. મહેલના ઝરૂખે આવીને તેમણે પ્રજાજનોને કહ્યું, “મારા રાજમાં ધર્મને ઊની આંચ આવશે નહિ. સહુ નિર્ભય રહો. મારા મામાએ ગંભીર ભૂલ કરી છે અને તેને બદલે તેમને પણ મળી ગયે છે. હું તેમની જરા પણ દવા ખાવા ઇચ્છતો નથી.” પ્રજાજનોએ રાજા વિસલદેવની જય બોલાવી. પ્રજાજનો સંતોષથી વિખરાઈ ગયા. પણ ત્યારથી વસ્તુપાળ બંધુઓનું મન રાજમાંથી ઊઠી ગયું. તેમણે ટૂંક સમયમાં નિવૃત્તિ લીધી. બંને બંધુઓએ શત્રુંજય તીર્થનો મહાસંઘ કાઢ્યો પણ લીંબડી પાસે આવેલા અંકેવાળિયા ગામે વસ્તુપાળની તબિયત લથડી અને ત્યાં ખૂબ સમાધિપૂર્વક મૃત્યુ થયું. (ઇ.સ. 1241) ત્યાર બાદ દસ વર્ષે તેજપાળનું મૃત્યુ થયું. અગણિત ધર્મકાર્યો કરનાર વસ્તુપાળ અંત સમયે બોલ્યા હતા, “મળ્યો જિનધર્મ, પણ હું તેને આરાધી શક્યો નહિ.” તેના મૃત્યુથી સાધુઓની આંખમાં આંસુ આવી ગયાં હતાં. [50] “સંસારમાં સારભૂત સ્ત્રી છે.” સંઘ લઈને નીકળેલા સંઘપતિ વસ્તુપાળ સ્થંભનતીર્થ આવ્યા ત્યારે પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં દર્શન કરતાં એકાકાર બની ગયા. વસ્તુપાળની પ્રભુભક્તિની એકતાનતા જોઈ ચૈત્યવંદન કરતાં એક મુનિરાજના મુખમાંથી કાવ્ય-પંક્તિ નીકળી ગઈ : અસ્મિન અસાર સંસારે સારું સારંગલોચના (અસાર એવા સંસારમાં સારભૂત હોય તો તે સ્ત્રી છે.) આ સાંભળતા જ વસ્તુપાળના હૃદયમાં આશ્ચર્ય સાથે દુઃખ થયું. તેઓ સંઘ પ્રયાણના દિવસ સુધી મુનિવરને વંદના કરવા ઉપાશ્રયે ન ગયા. છેલ્લે દિવસે મુનિવરનો ભેટો થઈ જતાં, મુનિવરે આગળનું પદ ઉચ્ચાર્યું : ય કુક્ષિપ્રભવા એ તે વસ્તુપાળ ! ભવદશા : (જેની કૂખેથી, તે વસ્તુપાળ ! તારા જેવાઓનો જન્મ થયો છે.) આ ખુલાસો સાંભળી વસ્તુપાળનું શિર ઝૂકી ગયું. [51] સોમભટ્ટ અને અંબિકા સોમભટ્ટ બ્રાહ્મણની પત્ની ચુસ્તપણે જૈનધર્મ પાળતી હતી; તેનું નામ અંબિકા હતું. સાસરામાં તે જૈનધર્મનું પાલન કરે તે કોઈને ગમતું ન હતું. આથી તેને બધા ય ખૂબ ત્રાસ દેતા હતાં.
