________________ ઈતિહાસનું લેવી પાનું છે. આ આખી એજન્ટ-ટોળકી ગોઠવાય પછી એના હાથ નીચેના વહીવટીતંત્રમાં એજન્ટોની આખી ને આખી વણઝાર ગોઠવાય છે એમની પણ નીચે એવા જ શિક્ષિતો - ગોરા–એજન્ટ ગોઠવાતા રહે છે. અશિક્ષિતને તો અહીં કોઈ “કલાસ' જ ન હોય એટલે એમના અવાજને રજૂ કરવાને અહીં કેઈ અવકાશ રહેતો નથી. આમ એવા બે ત્રણ લાખ સ્વદેશી અંગ્રેજો સમગ્ર દેશની અશિક્ષિત, સરળ, ધમ પ્રજા ઉપર પિતાની હકુમત ફેલાવે છે. આખું ય તંત્ર પાશ્ચાત્ય પદ્ધતિના શિક્ષણમાંથી તૈયાર થયેલા ભેજા દ્વારા જ ચાલતું રહે છે. એમાં ય ડીક પણ સાંસ્કૃતિક છાયા આવી ન જાય તે માટે સેક્રેટરીઓનાં ચાવીરૂપ સ્થાનમાં તો ગોરાઓ પણ ગોઠવાયેલા રહે છે. પ્રધાને જ ભારતીય, પણ એમને દરવણી આપતા સેક્રેટરીઓ તો ખુલ્લંખુલ્લા ગરાઓ (પરદેશીઓ) કે, છેવટે ગોરાઓના અનન્ય વફાદાર સાથીદારો. એવી અગમ્ય રીતે આ જાળ દરેક દેશમાં ફેલાવાય છે કે જેની જલદી ગંધ પણ આવતી નથી. હવે આ ગોરાઓના એજન્ટોના હાથે પૂર્વોક્ત તમામ સાંસ્કૃતિક વ્યવસ્થાઓને છિન્નભિન્ન કરી દેવાનું કામ ભારે મુશ્કેલીભર્યું તે ન જ રહે. પશુઓની કલેઆમ ગોરાઓના રાજમાં ગોરાઓ જેટલી ન કરાવી શકે તેટલી કલેઆમ પાશ્ચાત્ય શિક્ષણ લઈને તૈયાર થયેલા દેશી અંગ્રેજો સહેલાઈથી કરાવી શકે. ટૂંકમાં, દરેક અગૌર દેશની પ્રજાઓનું નિકંદન એમની જ પ્રજાના કેટલા હજાર શિક્ષિત દ્વારા જ કઢાઈ રહ્યું છે. આ ક્રમ જે ચાલુ જ રહે તો એ પ્રજા એના જ પ્રજાજને દ્વારા પિતાને સર્વનાશ વહાર્યા વિના રહે નહિ.
