________________ ઇતિહાસનું ભેદી પાનું ગાયનું વધુ પડતું દૂધ મેળવી લેવાની જેમ ખેતીની જમીન રસકસ વિનાની થશે; બળી પણ જશે; જેને ભારતીય ખેડૂ પુનઃ સજીવ કરી શકવાને અસમર્થ બની જશે, વધુ ઉત્પાદન'ની ધૂનમાં, જે વિકાસની મહાજાળ બિછાવાયેલી છે તે ભાગ્યે જ કેકની નજરે ચડે તેવી છે. વધુ વિકાસની યોજના સાથે વધુ ઉત્પાદનને ગાઢ સંબંધ છે. વધુ વિકાસ માટે વધુ યાંત્રિક વાહન અનિવાર્ય છે. આથી ઉત્પાદન પામતું ઘણું ખરું અનાજ વગેરે એ યાંત્રિક વાહનોથી પરદેશ ભેગું થઈને જ રહે છે. હૂંડિયામણની વળગાડાયેલી આંધળી ઘેલછા આમાં ફેર વિચાર કરવા દેતી નથી. આથી જ સ્વદેશના માણસોને ચીજવસ્તુઓ પણ પ્રાપ્ય નહિ બનતાં મોંધવારી, ભૂખમરે અને બેકારી સર્વત્ર વ્યાપી જાય છે. જે વધુ ઉત્પાદનની ઝુંબેશ પડતી મુકાય તે યાંત્રિક વાહનોની જરૂરિયાત ઘટી જાય; અને હૂંડિયામણ, નિકાસની ઘેલછા શાન્ત પડી જાય. આથી માલની હેરફેર બળદગાડાં વગેરેની સહાયથી થવા લાગે. માલ ભરેલાં એ બળદગાડાં દોડીને ય કેટલે દૂર જઈ શકે ? એટલે પિતાના જ તાલુકામાં કે જિલ્લામાં કે રાજ્યમાં જ એ માલ પહોંચતો થઈને પૂરે વેચાઈ જતાં સર્વત્ર ચીજવસ્તુની છત થઈ જાય. - બળદની જરૂર વધતાં છાણ-મૂત્ર વગેરે પણ વધે: એટલે એ ખાતરથી જમીનના રસકસ વધે. બીજી બાજુ યાંત્રિક વાહનની હેરફેર ઘટતાં પેટ્રોલની જરૂર ઓછી થાય; ગેસની જરૂરિયાત ઘટે. છાણની જરૂર વધે, એથી પશુઓની આવશ્યકતા વધે. એમ થતાં દૂધ-ઘી વગેરે વધે આરોગ્યાદિને એના કહેવાતા લાકમાન્ય ભૌતિક લાભો પણ પ્રાપ્ત થાય.
