________________ લેખશ્રીના અન્ય પુસ્તક “ગાંધીવિચાર–સમીક્ષાને ઉપદુધાત. [ આ ઉપદુધાત વાંચીને લેખકનું એ પુસ્તક અચૂક વાંચી જવા અમારી ખાસ ભલામણ છે.] . મેહનદાસ કરમચંદ ગાંધીએ ઈ. સ. ૧૯૦૮માં વિલાયતથી. પાછા વળતાં આગબોટ ઉપર ગુજરાતીમાં જે મૂળ લખાણ કર્યું હતું તે જ “હિંદ-સ્વરાજ’ નામના પુસ્તકરૂપે પ્રગટ થયું. આ એક જ પુસ્તકને નજરમાં રાખીને તેમાં ગાંધીજીએ દર્શાવેલા કેટલાક વિચારોની મેં અહીં સમીક્ષા કરી છે. ગાંધીજી એ સર્વમાન્ય નિર્વિવાદ વ્યક્તિ છે' એવું પ્રતિપાદન, કરવાનું સાહસ કઈ અતિ-ભક્ત જ કરી છે. રાજકારણ સંબંધમાં ગાંધીજીને જે અભિગમ હતો એ અત્યંત વિવાદાસ્પદ હોઈ શકે એમ મને લાગે છે. એક વ્યકિત પિતાના વિલક્ષણ પુણ્યના જોરમાં એવી કેવી વિરાટ પ્રતિમા બનીને જગતની સમક્ષ ખડી થાય ત્યારે જગતની નાનકડી આંખે એમાં અંજાઈ જાય એ સહજ છે. સામાન્ય જનતા તે અ-સામાન્ય ગણાતા માનવોના વિચારોની પાછળ સદૈવ દરવાતી ઢસડાતી રહી જ છે. એટલું જ નહિ પણ વિશિષ્ટ ચિંતન કરવાની જનતાની અશક્તિ તો કોઈકના આકર્ષક વિચારો ઉપર મત્ત મારવામાં જ પ્રસન્નતા અનુભવતી હોય છે; એવા માવજીભાઈ બનવામાં હેડ બકતી હોય છે. આવી રીતે ગાંધીજી હિન્દુસ્તાની લકેના મગજમાં વ્યાપક સ્વરૂપે પ્રસરી ગયા છે, ‘વિરાટ’ બનીને ત્યાં સ્થિર થયા છે અને
