________________ [4] વિકાસની મહાજાળ ચીરા'ની પહેલી જના જ્યાં લાગુ થઈ ત્યાં બીજી યોજના લાગુ થાય છે. એનું નામ છે : વિકાસ, આ “વિકાસ માત્ર દેખાવ પૂરત હોય છે. વસ્તુતઃ તે એ વિકાસ છેવટે જઈને વિનાશને જ સર્જક બને છે. આ જ તો ગરાઓની ભયંકર મુત્સદ્દીગીરી છે કે તેઓને કરવાનું હોય છે કાંઈક જુદું જ અને દેખાવ કરે છે તેથી સાવ જ વિપરીત. દેખાડે વિકાસ, અને થાય વિનાશ. આથી જ એ બધા વિકાસને આપણે વિકાસની “મહાજાળ” કહીશું, હવે આ મહાજાળને વિગતથી, દૃષ્ટાન્તોથી સમજવા કેશિશ કરીએ. [૧રાજાશાહી : રજવાડાંઓને ખતમ જ કરવાં હતાં માટે તેમણે રાજાઓને ખૂબ છાપરે ચડાવ્યા. તેમને મૂકી મૂકીને સલામો કરી. તેમનાં વખાણ કરતાં તેઓ કદી થાક્યા નહિ. બ્રિટિશતાજ તરફથી માખણ લગાડવામાં અને ખિતાબ એનાયત કરવામાં તેમણે કદી પાછું વળીને જોયું નહિ. રાણીઓને ભણાવવા માટે ખાસ પરદેશી વિદ્વાનોને અહીં મોકલવામાં આવતા. રાજકુમારોને પરદેશની શિક્ષણસંસ્થાઓમાં ભણાવવા માટે લઈ જવામાં આવતા. કયારેક રાજા ભૂલ કરી બેસતો અને પ્રજા વીફરતી તો આ ગોરા રેસિડંટ વગેરે વચમાં પડતા અને પ્રજાને કહેતા, “રાજા તો આપણે ભગવાન કહેવાય. એની ભૂલને ભૂલ તરીકે જોવાય જ નહિ.” પરદેશ ગયેલો રાજા સ્વદેશ આવતો ત્યારે 31-31 તોપોની સલામી આ જ અંગ્રેજો આપતા. હિન્દુસ્તાનના બીજા રાજાઓને
