________________
(૨૨) રાજાઓ નિરંતર મંત્રશક્તિ, ઉત્સાહશક્તિ, ને બલશક્તિ, એ સાચવતા. લડાઇનાં આયુધમાં ગદા, છા, શકિત, સાંગ, ભાલા, તીર, તરવાર એ આદિ વપરાતાં. રાત્રીચર્ચા માટે રાજા એકલા ફરી બધી સંભાળ રાખતા, તથા વિવિધ દેશમાં પણ જુદા જુદા ચારો રાખી બધી બાતમી મેળવ્યાં કરતા. યુધ્ધ થાય તે કરતાં મુખ્ય ચોધાઓ જ દૂધ યુધ્ધ કરી ઘણીવાર નીવેડે લવતા. નવીન રીતિ પ્રમાણે દૂર રહી સેનાને નિયોજવી એમપણ રીતિ ન હતી એમ નહિ. શાસ્ત્રોની જાતિમાં ટીકાકારે એક ઠેકાણે છત્રીશ ગણાવી છે. એ છત્રીશનાં નામ આપીએ છી એ પણ તે વિના એક શતક્ની (સને સંહારનાર)એવું અસ્ત્ર પણ વારે વારે લખવામાં આવે છે. ચક, ધન, વજ, ખ, શુરિકા,
મર, કુંત, ત્રિલ, શક્તિ, પરશુ, મક્ષિકા, ભલિ, બિંદિપાલ, મુષ્ટિ, લુંકિ, શંકુ, પાશ, પટિશ, યષ્ટિ, કણય, કંપન, હલ, મુશલ, ગુલિકા, કર્તરી, કરપત્ર, તરવારિ, કુદ્દાલ, સ્કોટ, કોફણિ ડાહ, ડયૂસ, , ગદા, ઘન, કરવાલિકા. યુધ્ધનામાં બધા કરતાં વધૂહરચના ઉપર વધારે લક્ષ અપાતું ને એક ઠેકાણે નાવાકારડ્યૂહરચનાની વાત લએવી પણ છે રાજાએ પોતાનાં પગારદાર લશ્કર ઉપરાંત બીજા ખંડી આ રાજાનાં લશ્કરની સાહાચ્ય હમેશ લઈ શકતા, અને તે ઉપરાંત મલ, ભૂતક, શ્રેણિ અરિ, લુહૂદ, આટકિ એ છ પ્રકારનું બલ પણ રાખતા. એક નવાઈ જેવી રીતિ ગ્રંથમાં આવેલી છે કે અશ્વ શાલામાં વાંદરાં રાખતા, જે વાત રત્નાવલિ આદિ નાટકોમાં પણ જણાય છે. એ ઉપર ટીકાકાર લખે છે કે ઘોડાને અક્ષિરોગ ન થાય માટે એમ કરતા. જો આમાં કાંઈ સત્ય હોય તે આજના સમયમાં જ્યાં અશ્વશાલાઓ હોય ત્યાં એ વાત અજમાવા જેવી છે. એવી જ વિલક્ષણ એક બીજી વાત છે કે કેક પક્ષીની કુખમાં ઘાલી પાયેલા લોઢાની તરવાર બહુ ઉત્તમ થાય છે, ને આજના હાથમાં તેવી હતી. રાજાનાં બાલકોને શસ્ત્રવિદ્યાને અભ્યાસ, કુસ્તી, વગેરે શીખવવામાં આવતું. તેમાં
