________________
(૨૦) મહમુદની મનાથની સ્વારી વિષે છે. ફાર્બસ સાહેબ લખે છે કે જેના ગ્રંથકારોએ પોતાના વર્ણ વીરની પ્રતિષ્ઠાને હાનિ લાગે તેવી કશી વાત પિતાના ગ્રંથમાં દાખલ કરી નથી, ને એવાતની મુખ્ય સાબીતી તે એજ આપે છે કે સર્વે એ ચામુંડરાજાના રાજ્યનાં આખાં ચાર વર્ષ વિશે એક શબ્દ પણ ઉચ્ચાર્યો નથી. એ ચામુંડ રાજાને સમય તેજ મહં. મુદની સોમનાથની સ્વારીનો સમય છે, ને તે હીન વાત લખવી પડે માટેજ લખનારા ચૂપ રહ્યા હોય એમ માનવાની જરૂર પડે. દયાશ્રયમાં પણ ચામુંડ વિષે કાંઈ લખવામાં આવ્યું નથી, અને વલ્લભ દુર્લભ તથા નાગરાજના સમય વિષે પણ તેથી જ બહુ ઘોટાળો થઈ ગયેલો છે. સોમનાથની વાત હેમચંદ્ર બેવાર લખે છે, તેમાં એકવાર સિદ્ધરાજ યાત્રા કરવા જાય છે ત્યારે, ને બીજીવાર કુમારપાલ તેને બહાર કરાવે છે ત્યારે, પણ એક વખત એ દેવાલય ભાગ્યાનો ઈશારો સરખે, એ કરતા નથી. આમ હોવાથી ફાર્બસ સાહેબ ફેરિસ્તા,મિરાત અહમદી, અને આઈને અકબરી, એ મુસલમાની લેખકો ઉપર આધાર રાખી મહંમદની સ્વારીની વાત સ્વીકારે છે તેમ કર્યા વિના બીજો રસ્તો નથી. તથાપિ એટલું તો કહી શકાય કે કાનડદેવ પ્રબંધ ઉપરથી એમ પષ્ટ જણાય છે કે કરણ વાઘેલાના વખતમાં જ્યારે માધવે અલ્લાઉદ્દીનને આયે, ત્યારે તેણે સોમનાથને તેડડ્યા એવી સ્પષ્ટ સાક્ષી હાલ અજવાળામાં આવેલી છે, ને તેથી જેમ જૈન ગ્રંથકારે પોતાના વર્ણ વીરની મહત્તામાં હાનિ આવે તેવો બનાવ મૂકી દીધાનું અનુમાન કરાય તેમ મુસલમાનોએ એ પ્રખ્યાત તીર્થને ભાગ્યાની મહાકી પોતાના વીરને અર્પવા માટે એ બનાવ લખ્યાનું અનુમાન પણ કરી શકાય. વળી જેને જે વેદધર્મના વિરોધી હતા તે એવો બનાવ છેક ઇશારા વિના પણ જવાદે એ બહુ બંધ બેસતી વાત નથી. અલ્લાઉદ્દીને સોમનાથને ભાગ્યાની વાત તે કદાપિ બીજીવાર તેમ થયાની હોય એમ પણ ધારી
