________________
(૨૩)
ધનુર્વિદ્યા અભ્યસવા સારૂ એક લાકડાનું વાંકુ કામઠા જેવું આકર્ષ બનાવતા,ને તેને દોરી બાંધી એક ભરેલા ઘટને તે વળગાડતા. પછી પેલા આકર્ષને એવું તાણવું કે પેલો ઘટ વામ હસ્ત આગળ આવે. એને ઘટગ્રહ કહેતા, ને એમ જે આકર્ષ તણાય તેને પૂર્ણ કર્ણ કહેતા. શીકાર માં પણ બાળકોને શીકાર શીખવો સરલ પડે માટે હરિનાં શીંગડાં કાપી નાખતા કે તેને હરિણી જાણી બીજા હરિણુ પાસે આવે તેના નખતે પણ કાપી નાખતા કે તે જલદીથી નાસે. ક્ષત્રિઓજ શસ્ત્રધરતા, પણ બ્રાઘણે શસ્ત્ર ન ધરતા એમ જણાતું નથી; બ્રાહ્મણને ચાશ્રયમાં આપણે મંત્રી અને સેનાપતિથી તે છેક પાળા સુધી, અને કેવલ શસ્ત્રાપજીવી હોઈ બ્રાહ્મણોના ખાસ ગામનું રક્ષણ કરનાર કાંડપૃષ્ઠ એવા પારિભાષિક નામવાળા પયંત દેખીએ છીએ. તે સમયે રાજા ઘણામાં ઘણે ષષ્ઠાશકર લેતા એમ લાગે છે, ને કોઈ કામે લૂપેશાણ એટલે ગાયોના થશે યુથે ચાર માસા (=૧ શાણા) કે દલદિમાષ, કે યૂથપશુ (જુઓ ૬-૧૩) એવા પણ કર લેવાતા. ગામડાંની મહેસુલ સંબંધે એવો વહીવટ લાગેછે કે મહેસુલનો ભાગ ગામડાના ખેડુત પટેલીઓને આપતા ને તે લોક રાજાને પહોચાડતા. પાકમાં મુખ્ય પાક ડાંગરનો જણાય છે, ગામ તેવા લશ્કરી કિલા પણ રાખવામાં આવતા. રાજાઓ ધર્મનિષ્ઠ અને વિદ્રવાનને સત્કાર કરવાવાળા હતા.
જનવ્યવહાર તરફ જોઈએતો આજ જે રીતિ ચાલે છે તેમાં અને તે સમયમાં ઝાઝો ફેર જણાતો નથી. તે સમયની મુખ્ય વાતતો એમ જણાય છે કે ઝાઝી નાતો તેવામાં હતી નહિ. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વશ્ય અને શુદ્ર ચારવર્ણ હતા પણ તે પ્રત્યેકના વિભાગ જણાતા નથી. આર્ય એ શબ્દ ઘણે ઠેકાણે વાણીઆ અથવા વૈશ્ય માટે વાપરેલ દેખાય છે, ને નાગર શબ્દ નગરના વસનાર એવા અર્થમાં વારે વારે આવે છે. લગ્નાદિ વ્યવહામાં રાજાઓમાં કવચિત્ સ્વયંવરની રીતિ જણાય છે. બાકી પરણવાની રીતિ તો હાલના જેવી જ છે. સંપુટ
