________________
( ૩૧ )
છું. મારા હાથમાં ચાશ્રયની એકજ પ્રતિ હતી એટલે તેમાં જેવા પાઠ હતા તેવાનુંજ મેં ભાષાન્તર કર્યું છે, ને યથામતિ તેને ટીકાને આધારે સુધાયા છે, જોકે ટીકા પાતે અનેક સ્થલે અતિ અશુદ્ધ રીતે નકલ કરાયલીછે. દ્દચાશ્રયની ભાષા સંસ્કૃત છે, તે બહુ શુદ્ધ છે, પરંતુ તેમાં તથા ટીકામાં ઘણા દેશી શબ્દા આવ્યાં જાયછે. જે કારણને લીધે આ ગ્રંથ અતિ કઠિન થઇ ગયાછે, તે કારણથી એમાં આપણે સ્વાભાવિક રીતે રસિક કાવ્યત્વની આશા ન રાખીએ, તે પણ એમ કહ્યા વિના ચાલતુ' નથી કે હેમચંદ્રનાં રચેલાં બધાં પુસ્તકામાં કાવ્યચાતુરી બહુ હલકા પ્રકારનીછે. આ સંસ્કૃત દ્દચાશ્રય છે તેમાં પોતાની અષ્ટાધ્યાયીના માકૃત ભાગનાં ઉદાહરણ આવતાં નથી, તે ઉપરથી એમ માનવાનું કારણ રહેછે કે હજી આ ચાશ્રયના પ્રાકૃત ભાગ થોડાક હાવા જોઈએ; ને ગ્રંથની સમાપ્તિ જે રીતે કરીછે તે ઉપરથી પણ એમ માનવાને કારણે થાય. કોઇક તે એમ પણ ધારેછેકે ચાશ્રય આથી આગળતા નથી, પણ જેવા સંસ્કૃતછે તેવાજ આખા એ પ્રાકૃત છે. આ બાબતના સ્પષ્ટ નિશ્ચય કરવાનાં સાધન હુ આપણે હાથ આવ્યાં નથી.
મ. ન. દ્વિવેદી.
નડીઆદ ૧૬ એપ્રિલ ૧૮૯૩
