________________
(૨૫) કરેલો છે, પણ તે શી હશે તે સમજાતું નથી. લોકોની નીતિ તે સમયમાં શિથિલ હોય એમ લાગતું નથી, તેમ ઉત્તમ પ્રકારની હોય એમ પણ માનવાને કારણ નથી. મધનો ઉપયોગ ચાલતે જણાય છે ને માંસ પણ વપરાતું હશે એમ લાગે છે. અન્નના વિવિધ પદાર્થ ખાવાને પ્રચાર તે છે, તેમાં જાણવા જોગ કરંભ એટલે છાશ અને સાથે તડકામાંથી આવીને ખાવાં એવો એક રીવાજ પણ છે. ચોરી છીનાળી કે કલહમાં લોકોની ઝાઝી પ્રવૃત્તિ જણાતી નથી, પણ કુમારપાલે માંસ, મથ, જુઠું બોલવું, અને છીનાળી, એ બધાને માટે સ્પષ્ટ સખત શિક્ષાએ ઠરાવી છે, તેથી એમ લાગે છે તે સમયમાં લોકોની નીતિ બહુ વખાણવા જોગ હશે નહિ. તેમાં પણ કાશી અને ચેદિસ્થલના લોકને તે હેમાચાર્યો દાંભિક તથા ખોટે વિનયવાળા સ્પષ્ટ રીતે વર્ણવી કાશીકી વૃતિ અને વૈદિકી ભક્તિ એમ લખેલું છે. સોગન ખાવાની રીતિમાં હેમાચ એક એવી તે સમયની રીતિ બતાવી છે કે કોઇ દેવમૂર્તિને નવરાવી તેનું પાણી પી જવું ને સોગન ખાવા. વિદ્યાની વૃદ્ધિ સારી સમજાય છે ને લોકોની નિષ્ઠા ધર્મ ઉપર પણ સારી હશે એમ લાગે છે.
ધર્મ સંબંધે વિચાર કરતાં એમ જણાય છે કે તે સમયે વેદિક તેમ જૈન બને ધર્મ પળાતા, વિષ્ણુ, શિવ, શકિત, ને તેની સાથેજ જિન એમ સર્વેની પૂજા થતી. બ્રહ્મજ્ઞાન તો સર્વેમાં મુખ્ય પદવી બેગવતું જ. તે સમયમાં કશા પંથ કે ઝાઝી ધર્મ સંબંધી તાણાવાણ જણાતી નથી, માત્ર જૈન ધર્મ અને વૈદિક માર્ગ એ વચ્ચે વાંધા જણાય છે. તેમાં પણ કોઈએ એક જ ધર્મમાં આસક્ત થઈ જઈ બીજા ધમવાળાને પડ્યા હોય એવો રાજા થયો નથી. કુમારપાલ જેણે હિંસામાત્ર અટકાવી દીધી ને ઘણે અંશે જૈનધર્મનો સ્વીકાર કર્યો તે પણ શિવશક્તિ આદિને ન માનતે એમ નથી. બધા રાજાઓ
