________________
- ૧૯
તે લોકોમાં શ્રદ્ધા પણ ન બેસી શકે તેવી વાતે રજુ કરે છે. આથી વાંચનારને આવા ચરિત્ર ઉપર અશ્રદ્ધા થાય છે, અથવા તેમાં વર્ણન વેલી બાબતનું અનુકરણ કરતાં તેવા પ્રકારને લાભ મળતું નથી, ત્યારે તે ઉત્સાહ રહિત બને છે અતિશક્તિથી જીવન ચરિત્ર લખવામાં જીવન ચરિત્રના નાયકને લાભ થતું નથી, એટલું જ નહિ પણ વાંચનારને પણ લાભ થતું નથી.
કઈ પણ મનુષ્યના જીવન ચરિત્રમાં ત તથા શ્યામ બને બાજુઓ હોય છે. ચરિત્રમાં બન્ને બાજુએ આવવી જોઈએ કે જેથી વાંચનારને ગુણ દોષ વિચારવાનું, ગુણ ગ્રહણ કરવાનું તથા દેષ ત્યાગ કરવાનું બની આવે. પણ એ સમય હજુ હિંદુસ્થાનને વાસ્તે દૂર છે કે જ્યારે બન્ને બાજુઓને નિરૂપણ કરનારાં ચરિત્રે તેમના ભક્ત તરફથી લખી શકાય. આવી બાબત તે ચરિત્રનાયક પતે લખે તેજ લખી શકાવા સંભવ છે, કારણ કે તેમની ભૂલની, તેમના મનના સંક્લિષ્ટ અધ્યવસાયની બીજાને શી રીતે ખબર પડે? માટે આ જીવન ચરિત્રમાં તે જે જે મેટી બાબત તે વ્યવહારમાં–પ્રસિદ્વિમાં આવી હોય તેજ લખાવાનો સંભવ છે. આથી પણ ચરિત્ર લેકેપગી થયા વિના રહેતું નથી. એક આખું જીવન ચરિત્ર વાંચી ગયા પછી વાંચનાર જે સૂક્ષ્મ દષ્ટિવાળો હોય તે વિચારપૂર્વક ગ્રહણ કરવા ગ્ય બાબતે ગ્રહણ કરે, ત્યાગ કરવા ગ્ય બાબતે ત્યાગ - કરે, અને પિતાના આત્માનું કાયમનું હિત થાય તેવી વસ્તુઓને અમલમાં મૂકે.
આ ચાલુ ચરિત્ર તેવા કેઈ મહાન સમર્થ પુરૂષનું કે અવતારી પુરૂષનું નથી કે તેમાંથી વાંચનાર વિશેષ અપૂર્વ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થવાની આશા રાખી શકે; છતાં એટલું તે નિર્વિવાદ છે કે ચાલુ જમાનાના જે સાધુ પુરૂષ છે, તેમાં અમુક અપેક્ષાએ આ પુરૂષ ઉચ્ચ ચારિત્રવાન સરલસ્વભાવી, નિષ્કપટી, શાંતપ્રકૃતિવાળા અને પૂર્ણ આત્માથી હતા. તેઓ પ્રાચીન વિચારવાળા અને ક્રિયા કાંડમાં પ્રવીણ હતા, પણ તે સાથે પિતાના શાંતિપ્રિય જીવનવડે ચાલુ જમાનના યુનિ.
