Book Title: Chhandonushasan
Author(s): Hemchandracharya, H C Bhayani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
View full book text
________________
आमांनी लघुद्विपदीओनो संधिबंधमां कडवकनी आदिध्रुवा तरीके तथा क्वचित कडवकदेह माटे वपराती हती । ते उपरांत अन्य प्रकारनी रचनाओमां पण तेमनो प्रयोग थतो हतो ।
२. ए पछी रासाबंधनी वात करीए तो स्वछं. प्रक. १४मां तेना बंधारणनी विगतो आपी छ। हेमचंद्रे 'रासक' नामना छंदोना वर्ग छंशा.ना पांचमा अध्यायमां एक अलग विभागमा वर्णव्या छे । स्वंछ. प्रक. ९ मां तथा छंदो.ना अध्या.५ मां जे छंदोनुं निरूपण छे, तेमांथी पण केटलाक रासाबंधमां वपराता हशे एम आपणे तेना दर्शावेला लक्षणने आधारे अने पछीथी मळता 'संदेशरासक'ने आधारे कही शकीए ।
___अपभ्रंश कथाप्रकारोमां वपराता छंदो विशे आपणने कशी चोक्कस माहिती नथी । पाछळनी परंपरा जोतां लागे छे के वदनक, पद्धडी, अडिल्ला अने पारणक जेवा १६ के १५ मात्राना छंद, अथवा तो वस्तुवदनक, षट्पद के दोहा जेवा छंद कथाकाव्यो माटे वपराता हशे । चरितकाव्यो माटे पण ए छंदो उपरांत रड्डानो उपयोग थतो होवानु केटलाक पुरावाने आधारे स्वीकारी शकीए ।
धवल, मंगल, फुल्लड, झंबटक जेवा गीतो माटे अने प्रहेलिका तथा हृदयालिका जेवा चित्रकाव्यो माटे अपभ्रंशमां विविध छंदो वपराता हता । ए वात मुक्तकोने पण लागु पडे छे ।
सिंहावलोकन, विज्ञप्ति, मंगळ, संविधान वगेरे हेतुओ माटे लघुद्विपदीओ वपराती ।
घjबधुं अपभ्रंश साहित्य-विशेषे धार्मिकेतर, लौकिक रचनाओ-लुप्त थयेल होवाथी तेमना छंदोविधान विशे आपणे बहु ओछु कही शकीए तेम छीए। मुख्यत्वे तो स्वंछ. अने छंशा.मांथी जे छूटकत्रूटक माहिती मळे छे तेने आधारे ज आपणे ते विशे अटकळो करवानी रहे छ ।
१. आ विषयमा ए पण खास ध्यानमा राखवानुं छे के अपभ्रंश कृतिओमां पण जेमने विशिष्टपणे प्राकृत छंदो कह्या छे तेमांथी केटलाकनो नियत करेला स्थाने, तथा अन्यथा वैविध्य खातर प्रयोग करवानी परंपरा हती, अने सामे पक्षे प्राकृत कृतिओमां विविध प्रसंग अने संदर्भनां अपभ्रंश भाषा अने छंदोमां
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
