________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧' તપસ્વી, દીપ્તતપસ્વી, તખતપસ્વી, મહાતપસ્વી, ઉદાર, ઘોર-પરિષહ તથા ઇન્દ્રિય આદિ પર વિજય પ્રાપ્ત કરવામાં કઠોર, ઘોરગુણવાળા, ઘોર તપસ્વી, ઘોર બ્રહ્મચર્યવાસી, શરીર સંસ્કાર ત્યાગી, સંક્ષિપ્ત વિપુલ તેજોલેશ્યાવાળા, ચૌદપૂર્વી, ચાર જ્ઞાન સંપન્ન, સર્વાક્ષર સંનિપાતી લબ્ધિના ધારક હતા. સૂત્ર-૯ ત્યારપછી ગૌતમસ્વામી જાત શ્રદ્ધ(અર્થતત્વ જાણવાની ઈચ્છા), જાત સંશય(જાણવાની જિજ્ઞાસા), જાતા કુતૂહલ, ઉત્પન્ન શ્રદ્ધ, ઉત્પન્ન સંશય, ઉત્પન્ન કુતૂહલ, સંજાત શ્રદ્ધ, સંજાત સંશય, સંજાત કુતૂહલ, સમુત્પન્ન શ્રદ્ધ, સમુત્પન્ન સંશય, સમુત્પન્ન કુતૂહલ (જેમને શ્રદ્ધા-સંશય-કુતૂહલ જમ્યા છે-ઉત્પન્ન થયા છે-પ્રબળ બન્યા છે તેવા ગૌતમ) ઉત્થાન વડે ઊભા થાય છે, ઉત્થાન વડે ઊભા થઈને શ્રમણ ભગવંત મહાવીર પાસે આવે છે, આવીને શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ પ્રદક્ષિણા કરી વંદે છે, નમે છે, નમીને ન અતિ નજીક, ન અતિ દૂર એ રીતે સન્મુખ, વિનય વડે અંજલી જોડી, ભગવંતના વચનને શ્રવણ કરવાને, નમતા અને પર્યાપાસતા આમ બોલ્યા - હે ભગવન્! શું -1. ચાલતું તે ચાલ્યું? 2. ઉદીરાતું તે ઉદીરાયું? 3. વેદાતુ તે વેદાયુ? 4. પડતું તે પડ્યું? 5. છેડાતું તે છેડાયું? 6. ભેદાતું તે ભેદાયું? 7. બળતું તે બળ્યું? 8. મરતું તે મર્યું? 9. નિર્જરાતુ તે નિર્જરાયુ? એમ કહેવાય? હા, ગૌતમ ! “ચાલતું તે ચાલ્યું યાવત્ નિર્જરાતું તે નિર્જરાયું’ એમ કહેવાય. સૂત્ર-૧૦ આ નવ પદો, હે ભગવન! શું એકાર્થક, વિવિધ ઘોષ અને વિવિધ વ્યંજનવાળા છે ? કે વિવિધ અર્થ, વિવિધ ઘોષ અને વિવિધ વ્યંજનવાળા છે ? હે ગૌતમ ! ચાલતું ચાલ્યુ, ઉદીરાતુ ઉદીરાયુ, વેદાતુ વેદાયુ, પડતુ પડ્યું આ ચારે પદો ઉત્પન્ન પક્ષની અપેક્ષાએ એકાર્થક, વિવિધ ઘોષ, વિવિધ વ્યંજનવાળા છે. આ ચારે પદો છદ્મસ્થ આવરક કર્મોનો નાશ કરી કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે છે, તેથી ઉત્પત્તિ પદની અપેક્ષાએ આ ચારે પદને એકાર્થક કહ્યા છે. છેદાતું-છેડાયુ આદિ પૂર્વોક્ત પાંચ પદ વિગતપક્ષની અપેક્ષાએ વિવિધ અર્થ-ઘોષ-વ્યંજનવાળા છે. કેમ કે છેડાતું-છેડાયુ પદ સ્થિતિના ઘાતની અપેક્ષાએ છે, ભેદાતું-ભેદાયું પદ રસના ઘાતની અપેક્ષાએ છે. (આ કર્મગ્રંથનો વિષય છે) આ રીતે પાંચે પદોનો વિષય અલગ હોવાથી તેને ભિન્ન અર્થવાળા કહ્યા છે. સૂત્ર-૧૧ 1. ભગવન્! નૈરયિકોની સ્થિતિ કેટલા કાળની છે? ગૌતમ ! જઘન્યથી 10,000 વર્ષ, ઉત્કૃષ્ટથી ૩૩-સાગરોપમ. 2. નૈરયિકો કેટલા કાળે શ્વાસ લે છે? મૂકે છે? ઉચ્છવાસ-નિઃશ્વાસ કરે છે? ગૌતમ! પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના ઉચ્છવાસ પદ' મુજબ અહી જાણવું. 3. હે ભગવન્! નૈરયિકો આહારાર્થી છે ? પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના આહાર ઉદ્દેશકમાં કહ્યા મુજબ જાણવું. સૂત્ર-૧૨ 12. નૈરયિકોની સ્થિતિ, ઉચ્છવાસ, આહાર, વિષયક કથન કરવું જોઈએ. શું તેઓ આહાર કરે ? સર્વ આત્મપ્રદેશોથી આહાર કરે ? તે કેટલામો ભાગ આહાર કરે ? અથવા સર્વ દ્રવ્યનો આહાર કરે ? તે આહાર દ્રવ્યોને કેવા રૂપે પરિણમાવે ? સૂત્ર૧૩ હે ભગવન્! નૈરયિકોને 1. પહેલા આહાર કરેલા પુદ્ગલો પરિણામ પામ્યા છે ? મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતી)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 7
