Adhyatmabindu

Author(s): Mitranandvijay, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 53

द्वात्रिंशिका ]
अध्यात्मविन्दुः
शतो भेदमुत्पाद्य केनचिद् धर्मेणानुशासतः सूरै (रे) र्व्यवहारेणैव दर्शनं ज्ञानं चारित्रमित्युपदेशः संजाघटीति । यद्वक्ष्यते व्यवहारेण तु ज्ञानादीनि भिन्नानि चेतनादिति, यथा वा त्रस-स्थावरादयो य एते पर्यायास्ते सर्वेऽपि निश्चयेन सहजविजृम्भितानन्तज्ञानशक्तिहेतुकसर्वदाऽनपायिनिर्विकारस्वाभाविकजीवत्वभृतोऽप्यस्यैवानाद्यविद्यादूषिततयोद्भवत : कार्यरूपा इति मिश्रपरिणामात्मकेषु तेषु जीवत्वं प्रतिपाद्यते तदा तेषु जीवोऽयमिति बुद्ध्या करुणया सङ्घट्टन-मर्दन - हिंसनादीनि परिहरतः संसारनिस्तारो भवतीति महानुपकारः कृतः स्यात् । तीर्थप्रवृत्तेश्चैवमेव व्यवस्थितत्वादित्यनुपदमेव वक्ष्यते । एवं व्यवहारस्वरूपमभिधाय केवल्यवहारपक्षपातिनं दूषयति- जिनसमयेति । जिनो भगवान् पड्जीवकायनिशुम्भनव्यावृत्तः सर्वज्ञभट्टारकस्तस्य समयः सिद्धान्तः । तत्र विमूढः स्याद्वादरूपभगवदागमानभिज्ञ इत्यर्थः । कोऽसौ ? यः केवलं निरपेक्षम्
व्यवहारं श्रितः ।
1
अयमर्थः – निश्चयतो निरुपरागात्मतत्त्वमश्रद्दधानो धर्मानुरागेणोपलितचित्तभित्तिर्भूयो भूयः शुभोपयोगतया परिणमन् बन्धसाधनमपि व्रत तपःप्रभृतिकर्मकाण्डं मोक्षहेतुत्वेनाभ्युपयन् ' भिन्नसाध्य - साधनभावावलोकनेन निरन्तरं विद्यमानः प्रवचनजननीसमाराधननिविष्टदृष्टिः परीषहाद्युपनिपातेऽपि मनागप्यनुद्विजमानः सकलक्रियाकाण्डोत्तीर्णदृग्ज्ञानवृत्त्यैक्यपरिणतिरूपां ज्ञानचेतनां मनागप्यननुतिष्टन् समुपचितशुभकर्म भरमन्थरः सुरलोकादिक्लेशमनुभूय पुनः संसारमेव विशतीति केवलव्यवहारावलम्बिनः साध्यासिद्धिरेव । तदुक्तम्
"चरण करणापहाणा ससमय - परमत्व ( रसमयमुक्क) वावारा ।
चरण-करणस्स सारं णिच्छयसुद्धं ण थाणंति ||" [ सन्मतिप्रकरण, ३.६७ ]
अमुमित्युपलक्षणं केवलनिश्चयस्यापि । यः खलु केवलनिश्चयावलम्बी अबद्धस्पृष्टमात्मानं मन्यमानः सकलमपि क्रियाकाण्डमस्वभावत्वेनानाद्रियमाणः भिन्नसाध्य-साधनभावोपरतचित्तवृत्तिः अभिन्नसाध्य-साधनभावमनासादयन्नन्तराल एवं विषण्णः पारमेश्वरीकर्मचेतनां पुण्यबन्धभयेनानङ्गीकुर्वाणः परमनैष्कर्म्यरूपज्ञानचेतनास्वादं स्वप्नेऽप्यसम्भावयन् प्रमादपरतन्त्रः सुप्तोन्मत्तमूच्छित इव प्रकामं पापबन्धमेव प्रकुरुते । उक्तं च—–
“निच्छयमालबंता निच्छयदो निच्छयं अयाणंता ।
नासंति चरण-करणं बाहिरचरणालसा केई ||" [ ओधनियुक्ति गा०७६१]
१ अभ्युपगच्छन्- स्वीकुर्वन् इति भावः ।
२