Aatmninda Dwatrinshika

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Navkar Aradhana Bhavan

Page 28

आत्मनिंदाद्वात्रिंशिका கடுக
२७
* तत्त्वरुचिर्वृत्तिः :
कंदेति । ‘हे नाथ !' अविरतित्रासितेभ्यो विरतिप्रदायक ! | कदाऽहं 'भवैककन्दं' फलितभववृक्षस्य कन्दसमानं । ‘ममत्वादि’ शव्दादिपु पञ्चविपयेपु प्रतिकूलाऽनुकूलपक्षभावं । ‘त्यक्त्वा' विहाय । ‘त्वदाज्ञाकरणाऽऽप्ततत्त्वः' जिनवचनपरिपालनेन कलिताऽऽगमपदार्थ: । 'निरपेक्षवृत्तिः' व्यावर्तितपरपदार्थाऽभिलापः । 'आत्मैकसारः' संलीननिजरमणत्वः । 'मोक्षेऽप्यनिच्छः ' भव-मोक्षसमानमतिराप्तसप्तमगुणस्थानत्वात्, अत्र 'अनिच्छा' शब्देन मोक्षद्वेपोनेङ्गितोवर्तते किन्तु तदुत्कण्ठाऽभावः समभिलपितोऽस्ति । 'भवितास्मि' भावी ? ।
अत्रैतद् गूढम्-कविरिह सम्यग्दर्शनादारभ्य सप्तमगुणस्थानाऽवधिं विशुद्धिक्रमं प्रार्थते । तत्र प्रथमं साधुधर्मः, द्वितीयमागमाऽध्ययनम्, तृतीयं निप्पृहपरिणामः, तुर्यमध्यात्मभावना, पञ्चमञ्चाऽप्रमत्तसंयमः ।
कवियोजितेषु पदावलीपु पञ्चैत एवं घटते (१) 'ममत्वादि त्यक्त्वा' इत्यंशेन साधुधर्म : ( २ ) 'आप्ततत्त्व' इत्यंशेन आगमवोघः (३) 'निरपेक्षवृत्ति' रित्यंशेन निस्पृहपरिणामः (४) 'आत्मैकसार' इत्यंशेन अध्यात्मभावः (५) 'मोक्षेऽप्यनिच्छ' इत्यंशेन च सप्तमगुणस्थानलाभः प्रार्थितोऽत्राऽस्ति । एतेषां कारणावली त्वं संभवति । (१) ममत्वादित्यागफलं प्रव्रज्यैव, (२) प्रव्रज्यासाफल्यं प्रवचनज्ञानद्वारा, (३) आगमवोधफलं अतिचारपरिहारेच्छाततश्च निःस्पृहपरिणामः, (४) अपेक्षासंयमफलं अध्यात्म, (५) अध्यात्मपरिणतेः परिपाकः सप्तमगुणस्थानम् ।
* टीडानो भावार्थ :
(१) नाथ शब्दनी व्यायामां डèवायुं छे, अविरतिथी त्रासेांने विरति आपनारा छे ते नाथ छे.
(२) ममत्वाहि घोषनो त्याग खेटले शब्द, ३५, रस, गंध जने स्पर्शमां अनुडूण-प्रतिडून બુદ્ધિનો ત્યાગ. આ અનુકૂળ-પ્રતિકૂળની બુદ્ધિ જ સંસારરૂપી વૃક્ષને ફલિત કરે છે. (૩) આ શ્લોકમાં કુમારપાળ રાજાએ જે પાંચ અવસ્થાઓ મેળવવાના મનોરથ પ્રગટ કર્યા
છે તેમાં ગર્ભિત રીતે સમ્યગ્દર્શનથી આરંભીને સાતમા ગુણસ્થાનક સુધીનો વિશુદ્ધિક્રમ માંગી લીધો છે. કુમારપાળ રાજાના પાંચ મનોરથો સાથે ગર્ભિતરૂપે જોડાયેલી ઉપરોક્ત વિશુદ્ધિક્રમ સંબંધી પાંચ પ્રાર્થના આ મુજબની છે— ૧. સાધુધર્મ, ૨. આગમાભ્યાસ, 3. निःस्पृह परिणाम, ४. अध्यात्मनी परिभावना, प. अप्रमत्त संयम.
કુમારપાળના પાંચ મનોરથોમાં આ પાંચ પ્રાર્થના કેવી રીતે સમાયેલી છે તે હવે જોઇએ.
(૧) કવિએ મમત્વત્યાગનો મનોરથ પ્રથમક્રમે રજૂ કર્યો છે. મમત્વત્યાગનું ફળ પ્રવ્રજ્યા છે માટે આ મનોરથ દ્વારા સાધુધર્મની માંગણી થઇ જાય છે.