Book Title: Vasunandi Shravakachar
Author(s): Hiralal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010731/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapITha mUrtidevI jaina-granthamAlA [ prAkRta granthAGka 3 ] siri vasuNaMdi Airiya viraiyaM uvAsayajjhayaNaM vasunandi-zrAvakAcAra hindI-bhASAnuvAda sahita IN SUSHBHARA DHARATIYAJNANAPITH 944 sampAdaka paM0 hIrAlAla jaina, siddhAntazAstrI, nyAyatIrtha bhA ra tI ya jJA na pITha kA zI prathama AvRtti eka sahasra prati / vaisAkha vIra ni0 saM0 2478 vi0 saM0 2006 . apraila 1952 mUlya 5) ru0 . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhA ra tI ya jJA na pITha kA zI sva. puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI pavitra smRti meM tatsuputra seTha zAntiprasAdajI dvArA saMsthApita jJAnapITha mUrtidevI jaina-granthamAlA isa granthamAlAmeM prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannaDa, tAmila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika aura aitihAsika Adi vividha-viSayaka. jaina sAhityakA anusandhAnapUrNa sampAdana aura usakA mUla aura yathAsaMbhava anuvAda Adike sAtha prakAzana hogaa| jaina bhaNDAroMkI sUciyA~, zilAlekha-saMgraha, viziSTa vidvAnoMke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina-sAhitya grantha bhI isI granthamAlA meM prakAzita hoNge| granthamAlA sampAdaka-[prAkRta aura saMskRta-vibhAga] DaoN0 hIrAlAla jaina, ema0 e0, DI0 liTa0 DaoN. AdinAtha neminAtha upAdhyAya, ema0 e0, DI0 liT0 anahahahahahanda prAkRta graMthAMka 3 prakAzaka .. ayodhyAprasAda goyalIya, mantrI, bhAratIya jJAnapITha kAzI durgAkuNDa roDa, banArasa 4 mudraka-devatAprasAda gahamarI, saMsAra presa, kAzIpurA, banArasa sthApanAbda phAlguNa kRSNa 6 bIra ni0 2470 / sarvAdhikAra surakSita vikrama se 0.2000 / 18 pharavarI 1944 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva0 martidevI, mAtezvarI seTha zAntiprasAda jaina Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JNAN A-PITHA MURTIDEVI JAINA GRANTHAMALA PRAKRIT GRANTHA No. 3 VASUNANDI SHRAVAKACHARA OF ACHARYA VASUNANDI WITH HINDI TRANSLATION Translated and Edited BY PANDIT HIRALAL JAIN, Siddhant Shastri, Nyayatirtha REALHARATIYA JAKARTA Published by Bharatiya Jnanapitha Kashi wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwrooke W oW First Edition) 1000 Sopies. VAISHAKH, VIR SAMVAT 2478 VIKRAMA SAMVAT 2009 APRIL, 1952. VTERAWA SAW SAMMALT 2478 Price Rs. 5/ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHARATIYA JNANA-PITHA KASHI FOUNDED BY SETH SHANTI PRASAD JAIN IN MEMORY OF HIS LATE BENEVOLENT MOTHER SHRI MURTI DEVI JNANA-PITHA MURTI DEVI JAIN GRANTHAMALA IN THIS GRANTHAMALA CRITICALLY EDITED JAIN AGAMIC PHILOSOPHICAL, PAURANIC, LITERARY, HISTORICAL AND OTHER ORIGINAL TEXTS AVAILABLE IN PRAKRIT, SANSKRIT, APABHRANSA, HINDI, KANNADA & TAMIL ETC, WILL BE PUBLISHED IN THEIR RESPECTIVE LANGUAGES WITH THEIR TRANSLATIONS IN MODERN LANGUAGES AND CATALOGUES OF JAIN BHANDARAS, INSCRIPTIONS, STUDIES OF COMPETENT SCHOLARS & POPULAR JAIN LITERATURE ALSO WILL BE PUBLISHED General Editors of Prakrit and Samskrit Section Dr. Hiralal Jain, M. A. D. Litt. Dr. A. N. Upadhye, M. A. D. Litt. AAAAAAARAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA PRAKRIT GRANTHA NO. 3 MMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMMUMUM PUBLISHER AYODHYA PRASAD GOYALIYA SECY., BHARATIYA JNANAPITHA, DURGAKUND ROAD, BANARAS No. 4. wwwwwwwwwwwwwwwwWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW Founded in Phalguna Krishna 9, All Rights Reserved. Vikrama Samv. t 2000 Vira Sam. 2470 18th Feb. 1994 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa parama udAsIna prazAntamUrti sacela sAdhu zraddheya, pUjya, zrI paM0 gaNezaprasAdajI varNI nyAyAcArya kara - kamaloM meM savinaya samarpaka hIrAlAla Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranthAnukramaNikA pRSThAMka 8 13-64 9u tor sampAdakIya.vaktavya prastAvanA 1. Adarza pratiyoMkA paricaya 2. grantha-paricaya grantha-parimANa 4. granthakAra-paricaya 5. nayanandikA paricaya aura vasunandikA samaya upAsaka yA zrAvaka 7. upAsakAdhyayana yA zrAvakAcAra 8. zrAvakadharma-pratipAdanake prakAra 6. vasunandi-zrAvakAcArakI vizeSatAeM 10. aSTamUla guNoMke vividha prakAra 11. zIlakA svarUpa 12. pUjana-vidhAna 13. vasunandipara prabhAva 14. vasunandikA prabhAva 15. zrAvakadharmakA kramika vikAsa ... zrA0 kundakunda ,, svAmI kArtikeya , umAkhAti , svAmI samantabhadra , jinasena , somadeva "devasena . , amitagati "amRtacandra vasunandi saM0 AzAdhara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 16. zrAvaka pratimAoMkA AdhAra ... 17. pratimAoMkA vargIkaraNa 18 kSullaka aura ailaka grantha-viSaya-sUcI vasunandi-upAsakAdhyayana (mUlagrantha aura anuvAda) pariziSTa 1. vizeSa TippaNa 2. prAkRta-dhAtu-rUpa-sagraha 3. prAkRta shbd-sNgrh| 4. aitihAsika-nAma-sUcI 5. bhaugolika-nAma-sUcI 6. vrata-nAma sUcI 7. gAthAnukramaNikA .." 71-142 ...143-222 145 157 172 222 222 222 223 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya vaktavya san 1636 ke prArambhamai DaoN0 zrA0 ne0 upAdhyAya dhavalA-saMzodhana-kAryame sahayoga deneke lie amarAvatI Aye the| prasaMgavaza unhoMne kahA ki 'vasunandi-zrAvakAcAra ke prAmANika saMskaraNakI AvazyakatA hai aura isa kAryake lie jitanI adhikase adhika prAcIna pratiyoMkA upayoga kiyA jA sake, utanA hI acchA rahe / merI dRSTime zrI ailaka pannAlAla-sarasvatI-bhavana jhAlarApATana aura byAvarakI purAnI pratiyAM thI, ataH maiMne kahA ki samaya milate hI mai isa kAryako sampanna kruuNgaa| para dhavalA-sampAdana-kAryamai saMlagna rahanese kaI varSa taka isa dizAmeM kucha kArya na kiyA jA skaa| dhavalA-kAryase virAma leneke pazcAt maiM duvArA ujjaina AyA, ailaka-sarasvatI bhavanase sambandha sthApita kiyA aura san 44 me donoM bhaMDAroMkI do prAcIna pratiyoMko ujjaina le AyA / presakApI taiyAra kI aura sAtha hI anuvAda bhI prAraMbhakara Azvina zuklA 1 saM0 2001 tA0 18-6-44 ko samApta kara ddaalaa| zrI bhAratIya jJAnapIThase prakAzanake viSayameM prArambhika bAta-cIta bhI huI, para maiM anya kAryoM meM ulajhA rahane se grantha taiyAra karake bhI jJAnapITha ko na bheja skaa| san 48 me eka gharU-kArya se prayAga hAIkorTa jAnA huaa| varSoM se bhAratIya jJAnapITha kAzI ke dekhane kI utsukatA thI, ataH vahA~ bhI gayA / bhAgyavaza jJAnapITha mai hI saMsthA ke suyogya maMtrI zrI ayodhyAprasAda jI goyalIya se bheMTa huii| carcA chir3ane para unhone koI grantha saMsthA ko prakAzanArtha dene ke lie khaa| basunandi-zrAvakAcAra kI pAMDulipi mere sAtha thI, ataH maiMne unake hAthoM meM rakha dii| saMsthA ke niyamAnusAra vaha pAMDulipi prAkRta-vibhAga ke pradhAna sampAdaka DaoN zrA* ne. upAdhyAya ke pAsa svIkRti ke lie bheja dI gii| para prastAvanA likhanI zeSa thI, prayatna karane para bhI use maiM na likha sakA / san 51 ke prArambha me use likhakara bhejaa| DaoN0 sA0 ne pro0 hIrAlAla jI ke sAtha isa varSa ke grISmAvakAza me use dekhA, aura Avazyaka sUcanAzro vA satparAmarzake sAtha use vApisa kiyA aura zrI goyalIyajIko likhA ki paM0 jI se sUcanAoM ke anusAra saMzodhana karAkara grantha presa meM de diyA jAya / yadyapi maiMne prastAvanA va pariziSTa Adi me unakI sUcanAoM ke anusAra saMzodhana aura parivartana kiyA hai, tathApi do-eka sthala para aAdhAra ke na rahane para bhI AnumAnika-carcA ko sthAna diyA gayA hai, vaha kevala isalie ki vidvAnoM ko yadi una carcAoM ke AdhAra upalabdha ho jAye to ve usakI puSTi kareM, anyathA svAbhiprAyo se mujhe sUcita kareM / yadi kAlAntara meM mujhe unake pramANa upalabdha hue yA na hue ; to maiM unheM navIna saMskaraNa meM prakaTa kruuNgaa| vidvajanoM ke vicArArtha hI kucha kalpanAo ko sthAna diyA gayA hai, kisI kadAgraha yA durabhisandhi se nhiiN| svataMtratA se sahAya-nirapekSa hokara grantha-sampAdana kA merA yaha prathama hI prayAsa hai| phira zrAvaka-dharma ke kramika-vikAsa aura kSullaka-ailaka jaise gahana viSaya para lekhanI calAnA sacamuca dustara sAgara meM praveza kara use pAra karane jaisA kaThina kArya hai / tathApi jahA~ taka mere se bana sakA, zAstrAdhAra se kaI viSayoM para kalama Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra calAne kA anadhikAra prayAsa kiyA hai| ataeva caraNAnuyoga ke vizeSa abhyAsI vidva jana mere isa prayAsa ko sAvakAza adhyayana kareMge aura pramAdavaza raha gaI bhUloM se mujhe avagata karAveMge, aisI vinamra prArthanA hai| maiM bhAratIya-jJAnapITha kAzI ke adhikAriyoM kA AbhArI hU~ ki jinhone isa grantha ko apanI granthamAlA se prakAzita karake mere utsAha ko bar3hAyA hai| mere sahAdhyAyI zrI0 paM0 phUlacandra jI siddhAntazAstrI ne prastAvanA ke aneka aMzoM ko sunA aura Avazyaka parAmarza diyA, zrI paM0 darabArIlAla jI nyAyAcArya dehalI ne prati milAname sahayoga diyA, paM0 rAjArAma jI aura paM0 ratanacandra jI sAhityazAstrI mar3AvarA (jhAsI) ne prastAvanA va pariziSTa taiyAra krneme| zrI paM0 pannAlAlajI sonI byAvara, bA0 pannAlAlajI agravAla dehalI aura zrI ratanalAlajI dharmapurA dehalIke dvArA mUla pratiyA~ upalabdha huI, isake lie maiM sarva mahAnubhAvoMkA AbhArI huuN| DaoN0 upAdhyAyane kucha aura bhI mahattvapUrNa sUcanAe~ saMzodhana eva parivarddhanake lie dI thiiN| kintu pahale to lagAtAra cAra mAsa taka patnIke sakhta bImAra rahanese na likha skaa| pIche usake kucha svastha hote hI paccIsavarSIya jyeSTha putra hemacandrake tA0 7-6-51 ko sahasA cira-viyoga ho jAnese hRdaya vidIrNa aura mastiSka zUnya ho gyaa| aba lambe samaya taka bhI unheM pUrA karanekI kalpanA taka nahIM rhii| phalataH yahI nizcaya kiyA, ki jaisA kucha bana sakA hai, vahI prakAzanArtha de diyA jAya / vidvajana rahIM truTiyoko sasneha sUcita kareMge, aisI AzA hai| maiM yathAvasara unake parimArjanArtha sadaiva udyata rhegaa| sADhUmala, po0 mar3AvarA) . jhA~sI (u0 pra0) 30-6-51 vinamra hIrAlAla siddhAntazAstrI, nyAyatIrtha prakAzana-vyaya 760 // ) / kAgaja 22x26%28 pauDa 33.rIma 1102) chapAI 4 // ) prati pRSTha 550) jilda ba~dhAI 50) kavara kAgaja 100) kavara DijAina tathA blAka 60) kavara chapAI 440) sampAdana pArizramika 300) kAryAlaya vyavasthA prUpha saMzodhanAdi 350) bheMTa AlocanA 75 prati 75) posTeja graMtha bheTa bhejanekA 250) vijJApana 1125) kamIzana 25 pratizata 5162 // ) / kula lAgata 1000 prati chapI / lAgata eka prati 5-) // mUlya 5) rupaye Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vasunandi-zrAvakAcAra mAvi-yApAra RAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAADATA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 1-Adarza pratiyoMkA paricaya vasunandi zrAvakAcArake prastuta saMskaraName jina pratiyo kA upayoga kiyA gayA hai, unakA paricaya isa prakAra hai i-yaha udAsIna Azrama indaura kI prati hai, saMskRta chAyA aura bra0 campAlAlajI kRta vistRta hindI TIkA sahita hai| mUla pATha sAdhAraNataH zuddha hai, para sandigdha pAThoMkA isase nirNaya nahIM hotA / isakA aAkAra 6410 iMca hai| patra saMkhyA 434 hai / isake anusAra mUlagAthAoM kI saMkhyA 548 hai| isameM gAthA naM018 ke sthAnapara 2 gAthAe~ pAI jAtI haiM jo ki go0 jIvakAMDameM kramazaH 602 aura 601 naM0 para sAdhAraNa se pAThabheda ke sAtha pAI jAtI haiN| jha-yaha ailaka pannAlAla di0 jaina sarasvatIbhavana jhAlarApATana kI prati hai| isakA AkAra 1.46 iMca hai| patra saMkhyA 37 hai| prati patrameM paMkti-saMkhyA 6-10 hai| pratyeka paMktimai akSara-saMkhyA 30-35 hai| prati atyanta zuddha hai| do-cAra sthala hI saMdigdha pratIta hue| isa pratike anusAra gAthA-saMkhyA 546 hai| isameM mudrita pratimeM pAI jAnevAlI 538 aura 539 naM0 kI gAthAe~ nahIM haiN| tathA gAthA naM0 181 ke Age "tiriehi khajamANo" aura "aNNoNNa khajaMto" ye do gAthAe~ aura adhika pAI jAtI haiN| para eka to ve dillIkI donoM pratiyoMmeM nahIM pAI jAtI haiM, dUsare ve svAmikArtikeyAnuprekSAmeM kramazaH 41 aura 42 naM0 para pAI jAtI haiN| ataH inheM mUlapAThame sammilita na karake vahIM TippaNIme de diyA gayA hai / isake atirikta gAthA naM0 18 aura 19ke sthAnapara kevala eka hI gAthA hai| isa pratike antameM lekhanakAla nahIM diyA gayA hai, na lekhaka-nAma hii| parantu kAgaja, syAhI aura akSaroMkI banAvaTa dekhate hue yaha prati kamase kama 300 varSa purAnI avazya honI cAhie / kAgaja moTA, kucha pIle raMgakA aura sAdhAraNataH puSTa hai / prati acchI hAlatame hai| isa pratike zrAdi aura madhyameM kahIM bhI granthakA nAma nahIM diyA gayA hai| kevala antameM puSpikA rUpameM "ityupAsakAdhyayanaM vasunandinA kRtamidaM samAptam" aisA likhA hai / aura isI antima patrakI pIThapara anya kalama aura anya syAhIse kisI bhinna vyakti dvArA "upAsakAdhyayanasUtram digambare" aisA likhA hai| pratimeM kahIM kahIM arthako spaSTa karanevAlI TippaNiyA~ bhI saMskRta chAyA rUpame dI gaI haiM jinakI kula saMkhyA 77 hai / inameM se kucha arthabodhaka Avazyaka TippaNiyA~ prastuta saMskaraNameM bhI dI gaI haiN| dha-yaha prati dharmapurA dillIke naye mandira kI hai / isakA AkAra 5 // 410 iMca hai| patrasaMkhyA 48 hai| pratyeka patrameM paMkti-saMkhyA 6 hai aura pratyeka paMktimeM akSara-saMkhyA 36-40 hai| akSara bahuta moTe haiM / isa pratike anusAra gAthAoMkI saMkhyA 546 hai| mudrita pratimeM pAI jAnevAlI gAthA naM0 538 (mohakkhaeNa samma) aura gAthA naM0 536 (suhumaM ca NAmakammaM ) ye donoM gAthAe~ isa pratimeM nahIM haiN| pa-yaha prati paMcAyatI maMdira dehalIke bhaMDAra kI hai| isakA zrAkAra 5 // 10 // iMca hai| patra-saMkhyA 14 hai| pratyeka patrameM paMkti-saMkhyA 15 hai aura pratyeka paMktimeM akSara-saMkhyA 50 se 56 taka hai| akSara bahuta choTe haiM, tathA kAgaja atyanta patalA aura jIrNa-zIrNa hai| isake anusAra bhI gAthAoM kI saMkhyA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vasunandi-zrAvakAcAra 546 hai| isa pratima bhI mudrita prativAlI uparyukta 538aura 536 na kI gAthAe~ nahIM pAI jAtI haiN| isa pratime yatra-tatra arthabodhaka TippaNiyA~ bhI paMktiyoM ke Upara yA hAziye me dI gaI haiM jo ki zuddha saMskRtame hai| isa pratime kahIM-kahIM anya granthokI samAnArthaka aura arthabodhaka gAthAe~ aura zloka bhI hAziyemeM vibhinna kalamose likhe hue hai| udAharaNArtha-brahmacarya pratimA svarUpa-pratipAdaka gAthApara nizAna dekara "savvesiM itthINaM" ityAdi 'svAmikArtikeyAnuprekSA' kI gAthA na0 384 dI hai| isIke sAtha "liMgammi ya itthINa" ityAdi sUtrapAhuDa kI 24vIM gAthA aura "malabIjaM malayoni" ityAdi ratnakaraNDakakA 143vAM zloka diyA hai| gAthA naM0 531-32 para samuddhAtakA svarUpa aura sakhyAvAlI go0 jI0 kI 666-67vIM gAthAe~ bhI uddhata haiM / inake atirikta gAthA na0 529 para TippaNI rUpase guNasthAno kI kAlamaryAdA-sUcaka do gAthAe~ aura bhI likhI hai / jo ki kisI ajJAta granthakI haiM, kyoMki di0 sampradAyake jJAtaprAya granthokI jo prAkRta padyAnukramaNI hAla hIme vIra sevA mandira sarasAvAse prakAzita huI hai, usame kahIM bhI unakA patA nahIM lgtaa| ve donoM gAthAe~ isa prakAra hai chAvaliyaM sAsANaM samaye tettIsa sAyaraM cautthe / desUNa puvakoDI paMcama terasa saMpanno // 1 // . laghu paMcakkhara carame taya chuTTA ya vArasaM jammi / e aDha guNahANA aMtamuhutta muNeyavvA // 2 // ina donoM gAthAoMmeM prathama ko chor3akara zeSa tairaha guNasthAnoM kA utkRSTa kAla batAyA gayA hai, vaha yaha ki-dUsare guNasthAnakA chaha zrAvalI, cauthekA sAdhika tetIsa sAgara, pA~caveM aura terahaveMkA dezona pUrvakoTi, caudahaveMkA laghupaMcAkSara, tIsare aura chaThese lekara bArahaveM takake ATha guNasthAnokA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai| ina donoM gAthAoMme pahale guNasthAnakA kAla nahIM batAyA gayA hai, jo ki abhavya jIvako apekSA anAdi-anaMta, anAdi mithyAdRSTi bhavyakI apekSA anAdi-sAnta aura sAdi mithyAdRSTikI apekSA sAdi sAnta arthAt dezona ardhapudagala parivartana hai| ina TippaNiyoMse TippaNIkArake pADityakA sahaja hI anumAna kiyA jA sakatA hai| eka sthalapara zIlake 18000 bheda bhI ginAye gaye haiN| pratikI atyanta jIrNAvasthA honepara bhI bhaMDArake saMrakSakoMne kAgaja cipakA cipakA karake use hAthame lene yogya banA diyA hai| isa pratipara bhI na lekhana-kAla hai aura na lekhakanAma hii| para prati kI likhAvaTa, syAhI aura kAgaja AdikI sthitiko dekhate hue yaha 400 varSase kamakI likhI huI nahIM hogI, aisA merA anumAna hai| bAbU pannAlAlajI agravAlake pAsa jo isa bhaMDArakI sUcI hai, usapara lekhana-kAla vi0 saM0 1662 diyA huA hai| saMbhavataH vaha dUsarI rahI ho, para mujhe nahIM milii| ba-yaha prati ailaka pannAlAla di0 jaina sarasvatIbhavana byAvara kI hai| isakA prAkAra 4410 iMca hai| patra-saMkhyA 41 hai| pratyeka patra meM paMkti-saMkhyA hai aura pratyeka paMktimeM akSara-saMkhyA 32se 36 hai / kAgaja sAdhAraNa moTA, puSTa aura pIlese raMgakA hai| yaha prati vi0 saM0 1654 ke jyeSTha sudI tIja somavArako ajamera meM likhI gaI hai| yaha prati Adarza pratiyoMme sabase adhika prAcIna aura atyanta zuddha hai| isIko AdhAra banAkara presa kApI kI gaI hai| ma pratike samAna isa pratime bhI "tiriehiM khajamANo" aura "aNNoraNaM khajaMtA" ityAdi gAthAe~ pAI jAtI haiN| isake antameM eka prazasti bhI dI huI hai, jo yahaoNpara jyoMkI tyoM uddhata kI jAtI hai| jisake dvArA pAThakoMko aneka navIna bAtoMkA paricaya prApta hogaa| pUrI prazasti isa prakAra hai prazasti:-zubhaM bhavatu | saM0 1654 varSe ASADhamAse kRSNapakSe ekAdazyAM tithau 11 bhaumavAsare ajameragar3hamadhye zrImUlasiMghe ( saMghe) nandyAmnAye balAtkAragaNe sarasvatIgacche zrIkundakundAcAryAnvaye bhaTTArakazrIpadmanandidevAH, tat0 bha0 zrIzubhacandradevAH, ta0 bha0 zrI jinacandradevAH, ta0 bha. zrIprabhAcandradevAH, ta0 bha0 zrIcandrakIrtidevAH, tatpaTTe maNDalAcArya zrIbhuvanakIrti tatpaTTe maNDalAcArya zrIdharmakIrti ta0 maM0 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-paricaya 15 zrIvizAlakIrti, ta0 maM0 zrIlikhimIcandra, ta0 maM0 sahasakIrti, ta0 maNDalAcArya zrI zrI zrI zrI zrInemicandra tadAmnAye khaNDelavAlAnvaye pahADyAgotre sAha nAniga, tasya bhAryA zIlatoyataraGgiNI sAdhavI lAchi, tayoH putratraya prathama putra zAha zrIraMga, tasya bhAryA duya 2 prathama zrI yAde dvitIya haraSamade / tayoH putra zAha reDA, tasya bhAryA raiNAde / zAha nAniga dutiya putra zAha lAkhA, tasya bhAryA lADamade, tayo putra zAha nAtha, tasya bhAryA naulAde, zAha nAniga tRtIya putra zAha lAlA tasya bhAryA lalitAde, tayo putra 2, prathama putra ci0 gAgA, dvitIya putra sAgA / eteSAM madhye zAha zrIraMga tena ida vamunandi (u-)pAsakAcAra grantha jJAnAvaraNI karmakSayanimittaM likhyApitaM / maNDalAcArya zrI zrI zrI zrI zrI nemicandra, tasya ziSyaNI vAi savIrA jogya ghaTApitaM / zubhaM bhavatu / mAMgalyaM dadyAt / likhitaM josI sUradAsa / jJAnavAn jJAnadAnena nirbhayo'bhayadAnataH / annadAnAtsukhI nityaM niyAdhiH bhepajAdbhavet // 1 // samyaktvamUlaM zrutapIThabandhaH dAnAdizAkhA guNapallavAyA / jasla (yazaH) prasUno jinadharmakalpad mo mano'bhISTaphalAdavusta (phalAni dtt)|| hAziyAme itanA saMdarbha aura likhA hai . "saMvat 1654 jyeSTha sudi tIja tRtIyA tithau somavAsare ajameragar3hamadhye likhitaM ca josI sUradAsa arjunasuta jJAti bundIvAla likhAitaM ca ciraMjiva / uparyukta prazasti saMskRta mizrita hindI bhASAme hai| isameM likhAnevAle zAha nAniga, unake tIno putroM aura unakI striyoMkA ullekha kiyA gayA hai| yaha prati zAha nAnigake jyeSTha putra zrIraMgane josI sUradAsase likhAkara saMvat 1654 ke aASAr3ha vadI 11 maMgalavArako zrImaNDalAcArya bhaTTAraka nemicandrajIkI ziSyaNI sabIrAbAIke lie pradAna kI thii| prazastike antima zlokakA bhAva yaha hai-"yaha jinadharmarUpa eka kalpavRkSa hai, jisakA samyagdarzana mUla hai, zrutajJAna pIThabandha hai, vrata dAna Adi zAkhAe~ haiM, zrAvaka aura muniyoM ke mUla va uttaraguNarUpa pallava haiM, aura yazarUpa phUla haiN| isa prakArakA yaha jinadharmarUpa kalpadruma zaraNArthI yA Azrita janoko abhISTa phala detA hai|" ma-yaha bA0 sUrajabhAna jI dvArA devacandase lagabhaga 45 varSa pUrva prakAzita prati hai| mudrita hone se isakA saketa 'ma' rakhA gayA hai| hamane pa, bha aura dha pratiyoke anusAra gAthAoM kI saMkhyA 546 hI rakhI hai| 2-grantha-paricaya granthakArane apane isa prastuta granthakA nAma svayaM 'upAsakAdhyayana' diyA hai, para sarva-sAdhAraNameM yaha 'vasunandi-zrAvakAcAra' nAmase prasiddha hai| upAsaka arthAt zrAvakake adhyayana yAnI aAcArakA vicAra jisameM kiyA gayA ho, use upAsakAdhyayana kahate haiN| dvAdazAMga zrutake bhItara upAsakAdhyayana nAmakA sAtavA~ aMga mAnA gayA hai, jisake bhItara gyAraha lAkha sattara hajAra padoMke dvArA dArzanika zrAdi gyAraha prakArake zrAvakoMke lakSaNa, unake vrata dhAraNa karane kI vidhi aura unake zrAcaraNakA varNana kiyA gayA hai| vIra bhagavAnke nirvANa cale jAneke pazcAt kramazaH 62 varSamaiM tIna kevalI, 100 varSame pA~ca zrutakevalI, 183 varSame dazapUrvI aura 220 varSameM ekAdazAMgadhArI prAcArya hue| isa prakAra vIra-nirvANake (62+ 100 + 183 + 220 = 565) pAMca sau paiMsaTha varSa taka ukta upAsakAdhyayanakA paThana-pAThana zrAcAryaparamparAmeM avikalarUpase calatA rhaa| isake pazcAt yadyapi isa aMgakA viccheda ho gayA, tathApi usake eka dezake jJAtA zrAcArya hote rahe aura vahI zrAcArya-paramparAse prApta jJAna prastuta granthake karttA prAcArya vasunandiko prApta huA, jise ki unhone dharma-vAtsalyase prerita hokara bhavya-jIvoMke hitArtha rcaa| ukta pUrvAnupUrvIke prakaTa 1. dekho prazasti / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra karaneke lie granthakArane apane isa granthakA nAma bhI upAsakAdhyayana rakkhA, aura sAtaveM aMgake samAna hI gyAraha pratimAoMko zrAdhAra banAkara zrAvaka dharmakA prastuta granthameM varNana kiyA / yadyapi isa granthameM prAyaH zrAvakake sabhI choTe-moTe karttavyokA varNana kiyA gayA hai, tathApi sAta vyasanoMkA aura unake sevanase prApta honevAle caturgati-sambandhI mahA duHkhoMkA jisa prakAra khUba vistArake sAtha varNana kiyA gayA hai, usI prakArase dAna, dAna deneke yogya pAtra, dAtAra, deya padArtha, dAnake bheda aura dAnake phalakA; paMcamI, rohiNI, azvinI Adi vrata-vidhAnoMkA, pUjanake chaha bhedoMkA aura bimba-pratiSThAkA bhI vistRta varNana kiyA gayA hai| grantha kI bhASA saurasenI prAkRta hai jise ki prAyaH sabhI di0 granthakAroMne apanAyA hai| 3-granthakA parimANa prAcArya vasunandine prastuta granthakA parimANa prazastikI antima gAthA dvArA chaha sau pacAsa (650) sUcita kiyA hai, mudrita pratimeM yaha pramANa anuSTup zlokoMkI apekSA kahA gayA hai| parantu pratiparicaya meM jo pRSTha, prati pRSTha paMkti, aura pratikti-akSarasakhyA dI hai, tadanusAra adhikase adhika akSarasaMkhyAse gaNita karanepara bhI granthakA parimANa chaha sau pacAsa zloka pramANa nahIM pAtA hai| ukta sarva pratiyokA gaNita isa prakAra hai : prati patra paMkti akSara yoga zloka pramANa ma 37410435 % 1265032 %3D 405 dha 484 6441 = 11808:32% 366 pa 14415456 - 1176032%3D367 // ba 4146436 % 13284-32 = 415 aisI dazAmeM svabhAvataH yaha prazna uThatA hai ki granthakArane apane granthakA svayaM jo parimANa diyA hai, vaha kisa apekSAse diyA hai ? yaha prazna usa avasthAmeM aura bhI jaTila ho jAtA hai jaba ki sabhI pratiyomeM 'chaccasayA paNNAsuttarANi eyassa gaMthaparimANaM pATha eka samAna hI upalabdha hai| yadi yaha kalpanA kI jAya, ki granthakArane ukta pramANa apane granthakI gAthA-saMkhyAoMke hisAbase diyA hai so bhI nahIM banatA, kyoMki kisI bhI pratike hisAbase gAthAoMkA pramANa 650 nahIM hai, balki bha, dha, pa pratiyoMke anusAra gAthAoMkI saMkhyA 546 aura itathA ba pratiyoMke anusAra 548 hai| aura vibhinna pratiyoMme upalabdha prakSipta gAthAzroko bhI milAne para vaha saMkhyA adhikase adhika 552 hI hotI hai| mere vicArAnusAra sthUla mAnase eka gAthAko savA zloka-pramANa mAna karake granthakArane samagra granthakA parimANa 650 kahA hai / saMbhavataH prazastikI 8 gAthAoMko usameM nahIM ginA gayA hai| aba hama vibhinna pratiyoMmeM pAI jAnevAlI gAthAoMkI jA~ca karake yaha nirNaya kareMge ki yathArthame una gAthAoMkI saMkhyA kitanI hai, jinheM ki zrA0 vasunandine svayaM nibaddha kiyA hai ? isa nirNayako karaneke pUrva eka bAta aura bhI jAna lenA Avazyaka hai, aura vaha yaha ki svayaM granthakArane bhAvasaMgrahakI yA anya granthoMkI jina gAthAoMko apane granthakA aMga banA liyA hai, unheM prastuta grantha kI hI mUla gAthAe~ mAna liyA jAya, taba bhI kitanI aura prakSipta gAthAoMkA samAveza mUlameM ho gayA hai ? ukta nirNayake lie hameM pratyeka pratigata gAthAoMkI sthitikA jAnanA Avazyaka hai| (1) dha aura pa pratiyoMke anusAra gAthAoMkI saMkhyA 546 hai| isa parimANameM prazastisambandhI 8 gAthAe~ bhI sammilita haiN| ina donoM pratiyoMmeM anya pratiyoMmeM pAI jAnevAlI kucha gAthAe~ nahIM haiM; jina para yahA~ vicAra kiyA jAtA hai : jha aura ba pratiyoMmeM gAthA naM0 181 ke bAda nimna do gAthAe~ aura bhI pAI jAtI haiM : Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakAra kA paricaya tiriehiM khajjamANo duhamaNussehiM hammamANo vi| savvattha vi saMtaTTho bhayadukkhaM visahade bhImaM // aNNoNaM khajjaMto tiriyA pArvati dAruNaM dukkhaM / mAyA vi jattha bhakkhadi aNNo ko tattha rAkhedi // artha-saMgatikI dRSTi se ye donoM gAthAe~ prakaraNake sarvathA anurUpa haiN| para jaba hama anya pratiyoMko sAmane rakhakara unapara vicAra karate haiM, taba unheM saMzodhaname upayukta pA~ca pratiyomaise tIna pratiyoMmeM nahIM pAte haiN| yahA~ taka ki bAbU sUrajabhAna vakIla dvArA vi0 saM0 1966 meM mudrita pratime bhI ve nahIM hai| ataH bahumatake anusAra unhe prakSipta mAnanA pdd'egaa| _ aba dekhanA yaha hai ki ye donoM gAthAe~ kahA~ kI haiM aura yahA~ para ve kaise Akara mUlagranthakA aMga bana gaI ? granthoMkA anusandhAna karanepara ye donoM gAthAe~ hameM svAmikArtikeyAnuprekSAme milatI haiM jahA~ para ki unakI saMkhyA kramazaH 41 aura 42 hai aura ve ukta prakaraNameM yathAsthAna susambaddha haiN| jJAta hotA hai ki kisI svAdhyAyapremI pAThakane apane adhyayana kI pratimeM prakaraNake anurUpa honese unhe hAziyAme likha liyA hogA aura bAdameM kisI lipikArake pramAdase ve mUlagranthakA aMga bana gii| (2) gAthA naM0 230 ke pazcAt zrAhAra-sambandhI caudaha doSoMkA nirdeza karanevAlI eka gAthA jhadha ba pratiyoMme pAI jAtI hai, aura vaha mudrita pratime bhI hai| para pa pratimeM vaha nahIM hai aura prakaraNakI sthitiko dekhate hue vaha vahA~ nahIM honA caahie| vaha gAthA isa prakAra hai-- ___Naha-jaMtu-roma-aTuTThI-kaNa-kuMDaya-maMsa-ruhira cmmaaiN| kaMda-phala-mUla-bIyA chiNNamalA cauhasA hoti / / yaha gAthA mUlArAdhanA kI hai, aura vahAM para 484 naM0 para pAI jAtI hai| (3) mudrita pratimeM tathA jha aura ba pratimeM gAthA naM0 537 ke pazcAt nimnalikhita do gAthAe~ adhika pAI jAtI haiM : mohakkhaeNa sammaM kevalaNANaM haNei aNNANaM / kevaladaMsaNa daMsaNa aNaMtaviriyaM ca aMtarAeNa // suhumaM ca NAmakamma AuhaNaNeNa havai avagahaNa / goyaM ca agurulahuyaM avvAvAhaM ca veyaNIyaM ca // inameM yaha batAyA gayA hai ki siddhoMke kisa karmake nAzase kauna sA guNa prakaTa hotA hai| isake pUrva naM0 537 vIM gAthAmeM siddhoMke aATha guNoMkA ullekha kiyA gayA hai| kisI svAdhyAyazIla vyaktine ina donoM gAthAoMko prakaraNake upayogI jAnakara inhe bhI mArjanameM likhA hogA aura kAlAntarameM ve mUlakA aMga bana gii| yahI bAta caudaha malavAlI gAthAke lie samajhanA cAhie / ukta pA~ca prakSipta gAthAoMko haTA dene para granthakI gAthAaokA parimANa 536 raha jAtA hai| para inake sAtha hI sabhI pratiyomai prazastikI 8 gAthAoMpara bhI silasilevAra nambara diye hue haiM ataH unheM bhI jor3a denepara 536+8=547 gAthAeM prastuta grantha kI siddha hotI haiN| prastuta granthakI gAthA naM0 57 kevala kriyApadake parivartanake sAtha apane avikala rUpame 205 nambara para bhI pAI jAtI hai| yadi ise na ginA jAya to granthakI gAthA-saMkhyA 546 hI raha jAtI hai| 4-granthakArakA paricaya zrAcArya vasunandine apane janmase kisa dezako pavitra kiyA, kisa jAtimeM janma liyA, unake mAtApitA kA kyA nAma thA; jinadIkSA kaba lI aura kitane varSa jIvita rahe, ina saba bAtoMke jAnaneke lie hamAre Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra pAsa koI sAdhana nahIM hai| granthake antame dI huI unakI prazastise kevala itanA hI patA calatA hai ki zrIkundakundAcAryakI paramparAme zrInandinAmake eka prAcArya hue| unake zipya nayanandi aura unake ziSya nemicandra hue| nemicandrake prasAdase vasunandine yaha upAsakAdhyayana banAyA / prazastime grantha-racanAkAla nahIM diyA gayA hai| paM0 zrAzAdharajIne sAgAradharmAmRtakI TIkAko vi0 saM0 1296 me samApta kiyA hai| isa TIkAme unhoMne zrA0 vasunandikA aneka bAra AdaraNIya zabdoMke sAtha ullekha kiyA hai aura unake isa upAsakAdhyayanakI gAthAzroko uddhRta kiyA hai| ataH inase pUrvavartI honA unakA svayaMsiddha hai| zrI pa0 jugalakizorajI mukhtArane 'purAtana-vAkya-sUcI' kI prastAvanAme aura zrI paM0 nAtharAmajI premIne apane 'jaina itihAsa me vasunandikA samaya prA0 amitagatike pazcAt aura paM0 zrAzAdharajIse arthAt vikramakI bArahavIM zatAbdI nizcita kiyA hai| para vizepa anusandhAnase yaha patA calatA hai ki vasunandike dAdAguru zrInayanandine vikrama saMvat 1100 me 'sudarzanacarita' nAmaka apabhraMza bhASAke granthako racA hai, ataeva zrA0 bamunandikA samaya bArahavIM zatAbdIkA pUrvArdha nizcita hotA hai / __vasunandi nAmake aneka prAcArya hue haiN| vasunandike nAmase prakAzame AnevAlI racanAoMme zrAptamImAMsAvRtti, jinazatakaTokA, mUlAcAravRtti, pratiSThAsArasaMgraha aura prastuta upAsakAdhyayana prasiddha haiN| inameMse antima do grantha to svatatra racanAe~ haiM aura zeSa saba TIkA-grantha haiN| yadyapi abhI taka yaha sunizcita nahIM ho sakA hai ki prAptamImAMsA Adike vRtti-racayitA aura pratiSThApATha tathA upAsakAdhyayanake nirmAtA AcArya vasunandi eka hI vyakti haiM, tathApi ina granthoke antaHparIkSaNase itanA to avazya jJAta hotA hai ki prAptamImAsA-vRtti aura jinazataka-TIkAke racayitA eka hI vyakti honA caahie| isI prakAra pratiSThApATha aura prastuta upAsakAdhyayanake racayitA bhI eka hI vyakti pratIta hote hai, kyoMki pratiSThApAThake samAna prastuta upAsakAdhyayaname bhI jina-bimba-pratiSThAkA khUba vistArake sAtha varNana karake bhI aneka sthalopara pratiSThA zAstrake anusAra vidhi-vidhAna karaneko preraNA kI gaI hai| ina donoM granthokI racanAme bhI samAnatA pAI jAtI hai aura jina dhUlIkalazAbhiSeka, Akarazuddhi Adi pratiSThA-sambandhI pAribhASika zabdo kA yahA~ spaSTIkaraNa nahIM kiyA gayA hai, unakA pratiSThAsaMgrahame vistRta rUpase varNana kiyA gayA hai / yahA~ eka bAta khAsa taura se jAnane yogya hai ki pratiSThAsaMgrahakI racanA saMskRta-bhASAmeM hai, jaba ki prastuta upAsakAdhyayana prAkRtamaiM racA gayA hai| yaha vizeSatA vasunandikI ubhaya-bhASA-vijJatA ko prakaTa karatI hai tathA vasunandike lie paravartI vidvAno dvArA prayukta 'saiddhAntika' upAdhi bhI mUlAcAravRttike kattRtvakI ora saketa karatI hai| 5-nayanandikA paricaya aura vasunandikA samaya zrAcArya vasunandine prAcArya nayanandiko apane dAdAgururUpase smaraNa kiyA hai| nayanandi-racita apabhraMzabhASAke do grantha-sudarzanacarita aura sakala-vidhi-vidhAna aAmerake zAstrabhaMDArameM upalabdha haiN| inamese sadarzanacaritake anta meM jo prazasti pAI jAtI hai, usase prakaTa hai ki unhoMne ukta granthakI racanA vikrama saMvat 1100 me dhArA-nareza mahArAja bhojadevake samayamai pUrNa kI thii| sudarzanacarita kI vaha prazasti isa prakAra hai : jiNiMdassa vIrassa titthe vahate, mahAkudakudaNNae etasaMte / susikkhAhihANeM tahA pomaNaMdI, puNo visahaNaMdI tazro NaMdaNaMdI // jiNudichu dhamma dhurANaM visuddho, kayANeyagaMtho jayate pasiddho / bhavaM bohi pouM mahovissa (ha) gaMdI, khamAjuttasiddhatizro visahaNaMdI // 1. dekho-sAgAradha0 a0 3 zlo016 ko TIkA Adi / 2. dekho upAsakAdhya0 gAthA naM0 396,410 ityaadi| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanandikA paricaya aura vasunandikA samaya jiNiMdAgamabbhAsaNe eyacitto, tavAyAraNilAi lddhaaijutto| NariMdAmariMdAhivANaMdavaMdI, hupro tassa sIso gaNI raamgNdii|| asesANagaMthaMmi pAraMmi patto, tave aMgavI bhavvarAIvamitto / guNAyAsabhUvo sutillokkaNaMdI, mahApaMDi aMtasya (o tassa) mANikaraNaMdI // ghattApaDhama sIsu taho jAyau jagavikkhAyau muNi rAyaNaMdI ANiMdiu / cariu~ sudaMsaNaNAhaho teNa, avAha ho viraiuM buha ahinnNdiuN|| ArAma-gAma-puravaraNivesa, supasiddha avaMtI NAma desa / suravaipuriva vivuhayaNaiTTha, tahiM asthi dhAraNayarIgariThTha // raNiduddhara arivara-sela-vajju, riddhiya devAsura jaNiya cojju / tihuyaNu NArAyaNa siriNikeu, tahiM Naravai puMgamu bhoyadeu // maNigaNapahadUsiya ravigabhatthi, tahiM jiNavara vadhu vihAru asthi / Niva vikkammakAlaho vavagaesu, eyAraha saMvacchara saesu / tahiM kevali cariuM amaracchareNa, rAyaNaMdI virayau vitthareNa // ghattA-- yaNaMdiyaho muNiMdaho kuvalayacaMdaho gAradevAsura bNdho| deu dei mai jimmala bhaviyahaM maMgala vAyA jiNavara caMdaho // ukta prazastise yaha bAta to nirvivAda siddha hai ki ve dhArA-nareza mahArAja bhojake samaya vidyamAna the, aura vikrama saMvat 1100 me unhoMne sudarzanacarita kI racanA pUrNa kii| para sAtha hI isa prazastise aura bhI aneka bAtoMrara navIna prakAza par3atA hai jinamese eka yaha hai ki nayanandi suprasiddha tArkika evaM parIkSAmukha sUtrakAra mahApaMDita mANikyanandike ziSya the-jaba ki zrAcArya vasunandine nayanandiko 'zrInandi' kA ziSya kahA hai| nayanandine apanI jo guruparamparA dI hai, usameM 'zrInandi' nAmake kisI prAcAryakA nAmollekha nahIM hai / hA~, nandipadAntavAle aneka nAma avazya milate haiN| yathA-rAmanandi, vizAkhanandi, nandanandi ityAdi / nayanandikI dI huI guru-paramparA meM to kisI prakArakI zaMkA yA sandehako sthAna hai hI nahIM, ataH prazna yaha uThatA hai ki zrA0 vasunandiko nayanandi dvArA dI gayI guruparamparAmeMse kaunase 'nandi' abhISTa haiM ? mere vicArase 'rAmanandi' ke lie hI zrA0 vasunandine 'zrInandi likhA hai| kyoMki jina vizeSaNoMse nayanandine rAmanandikA smaraNa kiyA hai, ve prAyaH vasunandi dvArA zrInandike lie diye gaye vizeSaNoMse milate-julate haiN| yathA-(1) jiNiMdAgamabbhAsaNe eyazcitto-nayanandi jo siddhataMburAsiM suNayataraNimAseja liilaavtinnnno|-vsunndi (2) tavAyAraNihAi laddhAijutto, NariMdAmariMdAhivANaMdavaMdI-nayanandi vaNNeuM kosamattho sayalaguNagaNaM seviyaMto vi loe-vasunandi isa viSayameM adhika UhApoha aprAsaMgika hogA, para isase itanA to nizcita hI hai ki nayanandike ziSya nemicandra hue aura unake ziSya vasunandi / vasunandine jina zabdoM meM apane dAdAgurukA, prazaMsApUrvaka ullekha kiyA hai usase aisA avazya dhvanita hotA hai ki ve unake sAmane vidyamAna rahe haiN| yadi yaha anumAna ThIka ho, to bArahavIM zatAbdikA prathama caraNa vasunandikA samaya mAnA jA sakatA hai| yadi ve unake sAmane vidyamAna na bhI rahe hoM to bhI praziSyake nAte vasunandikA kAla bArahavIM zatAbdIkA pUrvArdhaM ThaharatA hai| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 6-upAsaka yA zrAvaka gRhastha vratIko upAsaka, zrAvaka, dezasaMyamI, AgArI Adi nAmoMse pukArA jAtA hai| yadyapi sAdhAraNataH ye saba paryAyavAcI nAma mAne gaye haiM, tathApi yaugika dRSTise unake arthome paraspara kucha vizeSatA hai| yahA kramazaH ukta nAmoke arthoMkA vicAra kiyA jAtA hai| 'upAsaka padakA artha upAsanA karanevAlA hotA hai| jo apane abhISTa devakI, gurukI, dharmakI upAsanA arthAt sevA, vaiyAvRttya aura ArAdhanA karatA hai, use upAsaka kahate haiN| gRhastha manuSya vItarAga devakI nitya pUjA-upAsanA karatA hai, nirgrantha guruoM kI sevA-vaiyAvRttyame nitya tatpara rahatA hai aura satyArtha dharmakI ArAdhanA karate hue use yathAzakti dhAraNa karatA hai, ataH use upAsaka kahA jAtA hai| 'zrAvaka' isa nAma kI nirukti isa prakAra kI gaI hai : 'zranti pacanti tattvArthazraddhAnaM niSThAM nayantIti zrAH, tathA vapanti guNavatsaptakSetreSu dhanabIjAni nikSipantIti vAH, tathA kiranti kliSTakarmarajo vikSipantIti kaaH| tataH karmadhAraye zrAvakA iti bhvti| (abhidhAna rAjendra 'sAvaya' zabda) isakA abhiprAya yaha hai ki 'zrAvaka' isa pada meM tIna zabda haiN| inameM se 'zrA' zabda to tattvArthazraddhAna kI sUcanA karatA hai, 'va' zabda sapta dharma-kSetroM me dhanarUpa bIja bone kI preraNA karatA hai aura 'ka' zaTa kiSTa karma yA mahApApoM ko dUra karane kA saMketa karatA hai| isa prakAra karmadhAraya samAsa karane para zrAvaka yaha nAma niSpanna ho jAtA hai| kucha vidvAnoM ne zrAvaka pada kA isa prakAra se bhI artha kiyA hai : abhyupetasamyaktvaH pratipannANuvrato'pi pratidivasaM yatibhyaH sakAzAtsAdhUnAmAgAriNAM ca sAmAcArI zRNotIti zrAvakaH / -zrAvakadharma pra0 gA02 arthAt jo samyaktvI aura aNuvratI hone para bhI pratidina sAdhuo se gRhastha aura muniyoM ke prAcAradharma ko sane, vaha zrAvaka kahalAtA hai| kucha vidvAnoM ne isI artha ko aura bhI pallavita karake kahA hai: zraddhAlutAM zrAti zRNoti zAsanaM dIne vapedAzu vRNoti darzanam / kRtatvapuNyAni karoti saMyamaM taM zrAvakaM prAhuramI vicakSaNAH // artha-jo zraddhAlu hokara jaina zAsana ko sune, dIna jano meM artha kA vapana kare arthAt dAna de, samyagdarzana ko varaNa kare, sukRta aura puNya ke kArya kare, saMyama kA AcaraNa kare use vicakSaNa jana zrAvaka kahate haiN| uparyukta sarva vivecana kA tAtparya yahI hai ki jo gurujanoM se Atma-hita kI bAta ko sadA sAvadhAna hokara sune, vaha zrAvaka kahalAtA hai| paraloyahiyaM sammaM jo jiNavayaNaM suNei uvjutto| aitivvakammavigamA sukkoso sAvago ettha ||-pNcaa.1 viva0 avAptadRSTayAdivizuddhasampatparaM samAcAramanuprabhAtam / zRNoti yaH sAdhujanAdatandrastaM zrAvakaM prAhuramI jinendraaH|| (abhidhAna rAjendra, 'sAvaya' zabda) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakadharma-pratipAdanake prakAra 21 aNuvratarUpa deza saMyama ko dhAraNa karane ke kAraNa dezasaMyamI yA dezavirata kahate haiN| isI kA dUsarA nAma saMyatAsaMyata bhI hai kyoki yaha sthUla yA trasahiMsA kI apekSA saMyata hai aura sUkSma yA sthAvara hiMsA kI apekSA asaMyata hai| ghara meM rahatA hai, ataeva ise gRhastha, sAgAra, gehI, gRhI aura gRhamedhI Adi nAmoM se bhI pukArate haiN| yahA~ para 'gRha' zabda upalakSaNa hai, ataH jo putra, strI, mitra, zarIra, bhoga Adi se moha chor3ane meM asamartha hone ke kAraNa ghara meM rahatA hai use gRhastha Adi kahate haiN| 7-upAsakAdhyayana yA zrAvakAcAra upAsaka yA zrAvaka janoke AcAra-dharmake pratipAdana karanevAle sUtra, zAstra yA granthako upAsakAdhyayanasUtra, upAsakAcAra yA zrAvakAcAra nAmose vyavahAra kiyA jAtA hai| dvAdazAMga zrutake bAraha aMgoMmeM zrAvakoke AcAra-vicAra kA svatantratAse varNana karanevAlA sAtavA~ aMga upAsakAdhyayana mAnA gayA hai| prAcArya vasunandi ne bhI apane prastuta granthakA nAma upAsakAdhyayana hI diyA hai jaisA ki prazasti-gata 545 vIM gAthAse spaSTa hai / ___ svAmI samantabhadra ne saMskRta bhASAmeM sabase pahale ukta viSayakA pratipAdana karanevAlA svatantra grantha racA aura usakA nAma 'ratnakaraNDaka' rakkhA / usake TIkAkAra AcArya prabhAcandra ne apanI TIkAmeM aura usake pratyeka paricchedake antame 'ratnakaraNDakanAmni upAsakAdhyayane' vAkyake dvArA 'ratnakaraNDakanAmaka upAsakAdhyayana' aisA likhA hai| isa ullekhase bhI yaha siddha hai ki zrAvaka-dharmake pratipAdana karanevAle zAstrako sadAse upAsakAdhyayana hI kahA jAtA rahA hai| bahuta pIche logone apane bolanekI suvidhAke lie zrAvakAcAra nAmakA vyavahAra kiyA hai| - prAcArya somadevane apane prasiddha grantha yazastilakake pAMcaveM AzvAsake antameM 'upAsakAdhyayana' kahane kI pratijJA kI hai| yathA iyatA granthena mayA proktaM caritaM yazodharanRpasya / ita uttaraM tu vaye zrutapaThitamupAsakAdhyayanam // arthAt isa pA~caveM zrAzvAsa taka to maiMne mahArAja yazodharakA carita kahA / aba isase Age dvAdazAMgazrata-paThita upAsakAdhyayana ko khuuNgaa| digambara-paramparAmeM zrAvaka-dharmakA pratipAdana karanevAle svatantra grantha isa prakAra haiM:-ratnakaraNDaka, amitagati-upAsakAcAra, sunandi-upAsakAdhyayana, sAgAradharmAmRta, dharmasaMgrahazrAvakAcAra, pUjyapAda zrAvakAcAra, guNabhUSaNazrAvakAcAra, lATI-saMhitA aadi| isake atirikta svAmikArtikeyAnuprekSAkI dharmabhAvanAmeM, tattvArthasUtrake sAtaveM adhyAyameM, AdipurANake 38, 39, 40 ve parva meM, yazastilakake 6,7,8veM zrAzvAsame, tathA bhAvasaMgrahameM bhI zrAvakradharmakA vistArake sAtha varNana kiyA gayA hai| zvetAmbara-paramparAmeM upAsakadazAsUtra, zrAvakadharmaprajJapti Adi grantha ullekhanIya hai| 8-zrAvakadharma-pratipAdanake prakAra upalabdha jaina vAGmayameM zrAvaka-dharmakA varNana tIna prakArase pAyA jAtA hai: 1. gyAraha pratimAoMko AdhAra banAkara / 2. bAraha vrata aura mAraNAntikI sallekhanAkA upadeza dekr| 3. pakSa, caryA aura sAdhanakA pratipAdana kr|| (1) uparyukta tInoM prakAroM meM se prathama prakArake samarthaka yA pratipAdaka prAcArya kundakunda svAmI kArtikeya aura vasunandi Adi rahe haiM / inhoMne apane-apane granthoM meM gyAraha pratimAoMko AdhAra banAkara hI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 vasunandi-zrAvakAcAra zrAvaka-dharma kA varNana kiyA hai| zrA. kundakundane yadyapi zrAvaka-dharmake pratipAdanake lie koI svatantra grantha yA pAhuDakI racanA nahIM kI hai, tathApi cAritra-pAhuDa me isa viSaya kA varNana unhone chaha gAthAzro dvArA kiyA hai / yaha varNana ati saMkSipta honepara bhI apane Apame pUrNa hai aura usame prathama prakArakA spaSTa nirdeza kiyA gayA hai| svAmI kArtikeyane bhI zrAvaka dharmapara koI svatantra grantha nahIM racA hai, para unake nAmase prasiddha 'anuprekSA' me dharmabhAvanAke bhItara zrAvaka dharmakA varNana bahuta kucha vistAra ke sAtha kiyA hai| inhone bhI bahuta spaSTa rUpase samyagdarzana aura gyAraha pratimAoko zrAdhAra banAkara hI zrAvaka dharmakA varNana kiyA hai| svAmikArtikeyake pazcAt A0 vasunandine bhI ukta saraNikA anusaraNa kiyaa| ina tIno hI prAcAryoMne na aSTa mUla guNokA varNana kiyA hai aura na bAraha vratoke atIcArokA hii| prathama prakArakA anusaraNa karanevAle prAcAryoMme se svAmikArtikeyako chor3akara zeSa sabhIne sallekhanAko cauthA zikSAbata mAnA hai| ukta tIno prakAroMmese yaha prathama prakAra hI Adya yA prAcIna pratIta hotA hai, kyoki dhavalA aura jayadhavalA TIkAme zrA0 vIrasenane upAsakAdhyayana nAmaka aMgakA svarUpa isa prakAra diyA hai-- 1--uvAsayajjhayaNaM NAma aMgaM ekkArasa lakkha-sattari sahassa padehiM 1170000 padehi 'dasaNa vada'....'idi ekkArasavihauvAsagANaM lakkhaNaM tesi ca vadArovaNa-vihANaM tesimAcaraNaM ca vaeNedi / (paTakhaMDAgama bhA0 1 pR0 102) 2-uvAsayajjhayaNaM NAma aMga daMsaNa-vaya-sAmAiya-posahovavAsa-sacitta-rAyibhatta baMbhAraMbhapariggahANumaNuddiDhaNAmANamekArasarahamuvAsayANaM dhammamekkArasavihaM vaNaNedi / (kasAyapAhuDa bhA0 1 pR0 130) arthAt upAsakAdhyayananAmA sAtavA~ aga darzana, vrata, sAmAyika Adi gyAraha prakArake upAsakokA lakSaNa, vratAropaNa AdikA varNana karatA hai / svAmikArtikeya ke pazcAt gyAraha pratimAoM ko AdhAra banAkara zrAvaka-dharma kA pratipAdana karanevAle zrA0 vasunandi haiN| inhoMne apane upAsakAdhyayana meM usI paripATI kA anusaraNa kiyA hai, jise ki zrA0 kundakunda aura svAmikArtikeya ne apanAyA hai| svAmikArtikeya ne samyaktva kI vistRta mahimA ke pazcAt gyAraha pratimAoM ke AdhAra para bAraha vratoM kA svarUpa nirUpaNa kiyA hai| para vasunandi ne prArambha meM sAta vyasanoM kA aura unake duSphalo kA khUba vistAra se varNana kara madhya meM bAraha vrata aura gyAraha pratimAoM kA, tathA anta meM vinaya, vaiyAvRttya, pUjA, pratiSThA aura dAna kA varNana bhI khUba vistAra se kiyA hai| isa prakAra prathama prakAra pratipAdana karanevAloM me tadanusAra zrAvaka dharma kA pratipAdana krama se vikasita hotA huA dRSTigocara hotA hai| (2) dvitIya prakAra arthAt bAraha vratoMko AdhAra banAkara zrAvakadharmakA pratipAdana karanevAle zrAcAryoMmeM umAsvAti aura samantabhadra pradhAna haiN| zrA. umAsvAtine apane tattvArthasUtrake sAtaveM adhyAyame zrAvaka-dharmakA varNana kiyA hai| inhoMne vratIke zrAgArI aura anagArI bheda karake aNuvratadhArIko AgArI batAyA aura use tIna guNavata, cAra zikSAbata rUpa sapta zIlase sampanna khaa| zrA0 umAsvAtine hI sarvaprathama bAraha vratoMke pA~ca-pA~ca atIcAroMkA varNana kiyA hai| tattvArthasUtrakArane atIcArokA yaha varNana kahA~ se kiyA, yaha eka vicAraNIya prazna hai| isake nirNayArtha jaba hama vartamAnameM upalabdha samasta di0 zve. jaina vAGmayakA avagAhana karate haiM, taba hamArI dRSTi upAsakadazA-sUtra para aTakatI hai| yadyapi vartamAnameM upalabdha yaha sUtra tIsarI vAcanAke bAda lipi-baddha huA hai, tathApi usakA Adi srota to zve. mAnyatAke anusAra bha0 mahAvIrakI vANIse hI mAnA jAtA hai / jo ho, cAhe atIcAroMke viSayameM umAsvAtine upAsakadazAsUtrakA anusaraNa kiyA ho aura cAhe upAsakadazAsUtrakArane tattvArthasUtrakA, para itanA nizcita hai ki di0 paramparAmeM umAsvAtise pUrva atIcAroMkA varNana kisIne nahIM kiyaa| 1 dekho tattvArtha0 a07, sU0 18-21. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakadharma pratipAdanake prakAra 23 tattvArthasUtra aura upAsakadazAsUtrameM eka samatA aura pAI jAtI hai aura vaha hai mUlaguNoke na varNana karanekI / dono hI sUtrakAroMne ATha mUlaguNoMkA koI varNana nahIM kiyA hai| yadi kahA jAya ki tattvArthasUtrakI saMkSipta racanA honese aSTamUlaguNoMkA varNana na kiyA gayA hogA, so mAnA nahIM jA sakatA / kyoki jaba sUtrakAra eka-eka vratake atIcAra batAneke lie pRthak pRthaka sUtra banA sakate the, ahisAdi vratoMkI bhAvanAoMkA bhI pRthak-pRthak varNana kara sakate the, to kyA aSTamUlaguNoMke lie eka bhI sUtrako sthAna nahIM de sakate the ? yaha eka vicAraNIya prazna hai| isake sAtha hI sUtrakArane zrAvakakI gyAraha pratimAzro kA bhI koI nirdeza nahIM kiyA ? yaha bhI eka dUsarA vicAraNIya prazna hai|| tattyArthasUtra se upAsakadazAsUtra meM itanI bAta avazya vizeSa pAI jAtI hai ki usame gyAraha pratimAao kA jikra kiyA gayA hai| para kundakunda yA svAmikArtikeya ke samAna unheM AdhAra banAkara zrAvakadharma kA varNana na karake eka navIna hI rUpa vahA~ dRSTigocara hotA hai| vaha isa prakAra hai : aAnanda nAmaka eka bar3A dhanI seTha bha0 mahAvIra ke pAsa jAkara vinayapUrvaka nivedana karatA hai ki bhagavan, mai nirgrantha pravacana kI zraddhA karatA hU~, pratIti karatA hU~ aura vaha mujhe sarva prakAra se abhISTa evaM priya bhI hai| bhagavan ke divya-sAnnidhya me jisa prakAra aneka rAje mahArAje aura dhanADhya puruSa pravrajita hokara dharma-sAdhana kara rahe haiM, usa prakAra se maiM prabajita hone ke lie apane ko asamartha pAtA huuN| ataeva bhagavan , maiM Apake pAsa pAca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra ke gRhastha dharma ko svIkAra karanA cAhatA huuN|' isake anantara usane kramazaH eka eka pApa kA sthUla rUpa se pratyAkhyAna karate hue pAMca aNuvrata grahaNa kiye aura dizA Adi kA parimANa karate hue sAta zikSAvratoM ko grahaNa kiyaa| tatpazcAt usane ghara meM rahakara bAraha vratoM kA pAlana karate hue caudaha varSa vyatIta kiye| pandrahaveM varSa ke prArambha me use vicAra utpanna huA ki maiMne jIvana kA bar3A bhAga gRhasthI ke jaMjAla meM phaMse hue nikAla diyA hai| aba jIvana kA tIsarA pana hai, kyo na gRhasthI ke saMkalpa-vikalpo se dUra hokara aura bha0 mahAvIra ke pAsa jAkara maiM jIvana kA avaziSTa samaya dharma sAdhana me vyatIta karU~ ? aisA vicAra kara usane jAtike logoko Amantrita karake unake sAmane apane jyeSTha putrako gRhasthIkA sarva bhAra sauMpa kara sabase bidA lI aura bha0 mahAvIrake pAsa jAkara upAsakoMkI 'daMsaNapaDimA' AdikA yathAvidhi pAlana karate huye vihAra karane lgaa| eka eka 'paDimA' ko usa usa pratimAko saMkhyAnusAra utane utane mAsa pAlana karate hue Ananda zrAvakane gyAraha paDimAoMke pAlana karanemeM 66 mAsa arthAt 5 // varSa vyatIta kiye / tapasyAse apane zarIrako atyanta kRza kara ddaalaa| antameM bhakta-pratyAkhyAna nAmaka saMnyAsako dhAraNa kara samAdhimaraNa kiyA aura zubha pariNAma vA zubha lezyAke yogase saudharma svargameM cAra palyopamakI sthitikA dhAraka maharddhika deva utpanna huaa| isa kathAnakase yaha bAta spaSTa hai ki jo sIdhA muni banane meM asamartha hai, vaha zrAvakadharma dhAraNa kare aura gharameM rahakara usakA pAlana karatA rahe / jaba vaha gharase udAsInatAkA anubhava karane lage aura dekhe ki aba merA zarIra dina pratidina kSINa ho rahA hai aura indriyokI zakti ghaTa rahI hai, taba gharakA bhAra bar3e putrako saeNbhalavAkara aura kisI guru Adike samIpa jAkara kramazaH gyAraha pratimAaokA niyata avadhi taka abhyAsa karate hue antameM yA to muni bana jAya, yA saMnyAsa dhAraNa kara zrAtmArthako siddha kare / 1 sahahAmi NaM bhaMte, NiggaMthaM pAvayaNaM; pattiyAmi NaM bhaMte, NiggaMthaM pAvayaNaM; roemi NaM bhaMte, NiggaMthaM pAvayaNaM / evameyaM bhaMte, tahameyaM bhaMte, avitahameyaM bhate, icchiyameyaM bhaMte, paDicchiyameyaM bhaMte, icchiya-paDicchiyameya bhaMte, se jaheya tubbhe vayaha tti kaTu jahA NaM devANuppiyANaM antie bahave rAIsaratalavara-mAMDavika-koDumbiya-seTi-satthavAhappabhiiyA muMDA bhavittA agArAmro aNagAriyaM pavvaiyA; no khalu ahaM tahA saMcAemi muMDe jAva pavvaittae / ahaM NaM devANuppiyANaM aMtie paMcANubvaiyaM sattasikkhAvaiya duvAlasavihaM gihidhamma paDivajjaslAmi / upAsakadazAsUtra a01 sU0 12. 2 dekho upAsakadazA sUtra, adhyayana 1 kA antima bhaag| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra tattvArtha sUtrameM yadyapi aisI koI sIdhI bAta nahIM kahI gaI hai, para sAtave adhyAyakA gambhIra adhyayana karane para nimna sUtroMse ukta kathanakI puSTikA saMketa avazya prApta hotA hai| ve sUtra isa prakAra haiM: aNuvrato'gArI // 20 // digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapoSadhopavAsopabhogaparibhogaparimANAtithisaMvibhAgavatasampannazca // 21 // mAraNAntikIM sallekhanAM joSitA // 22 // tatvArthasUtra, a07| inamese prathama sUtrame batAyA gayA hai ki agArI yA gRhastha paMca aNuvratakA dhArI hotA hai| dUsare sUtrame batAyA gayA hai ki vaha digvata Adi sAta vratose sampanna bhI hotA hai| tIsare sUtrame batAyA gayA hai ki vaha jIvana ke antameM mAraNAntikI sallekhanA ko premapUrvaka dhAraNa kre| yahA~ para zrAvakadharmakA abhyAsa kara leneke pazcAt muni bananekI preraNA yA dezanA na karake sallekhanAko dhAraNa karanekA hI upadeza kyoM diyA ! isa praznakA saSTa uttara yahI hai ki jo samartha hai aura gRhasthIse moha chor3a sakatA hai, vaha to pahale hI muni bana jAya / para jo aisA karaneke lie asamartha hai, vaha jIvana-paryanta bAraha vratokA pAlana kara antame saMnyAsa yA samAdhipUrvaka zarIra tyAga kare / ___ isa sanyAsakA dhAraNa sahasA ho nahIM sakatA, gharase, dehase aura bhogose mamatva bhI ekadama chuTa nahIM sakatA; ataeva use krama-kramase kama karaneke lie gyAraha pratimAzrokI bhUmikA taiyAra kI gaI pratIta hotI hai, jisame praveza kara vaha sAsArika bhogopabhogose tathA apane dehase bhI lAlasA, tRSNA, gRddhi, Asakti aura snehako kramazaH chor3atA aura aAtmika zaktiko bar3hAtA huA usa dazAko sahajameM hI prApta kara letA hai, jise cAhe sAdhu-maryAdA kahiye aura cAhe sallekhanA / yahA~ yaha AzaMkA vyartha hai ki donoM vastue~ bhinna hai, unheM eka kyo kiyA jA rahA hai ? isakA uttara yahI hai ki bhakta-pratyAkhyAna samAdhimaraNakA utkRSTa kAla bAraha varSakA mAnA gayA hai, jisame gyArahavIM pratimAke pazcAt sanyAsa svIkAra karate hue pA~ca mahAvratoMko dhAraNa karane para vaha sAkSAt muni bana hI jAtA hai| tasvArthasUtra aura upAsakadazAsUtrake varNanase nikAle gaye ukta mathitArthakI puSTi svAmI samantabhadrake ratnakaraNDa-zrAvakAcArase bhI hotI hai| jinhoMne kucha bhI mananake sAtha ratnakaraNDakakA adhyayana kiyA hai, unase yaha avidita nahIM hai ki kitane acche prakArase prAcArya samantabhadrane yaha pratipAdana kiyA hai ki zrAvaka bAraha vratoMkA vidhivat pAlana karake antameM upasarga, durbhikSa, jarA, roga Adi niSpratIkAra zrApattike zrA jAne para apane dharmakI rakSAke lie sallekhanAko dhAraNa kreN| sallekhanAkA krama aura usake phalako aneka zlokoM dvArA batalAte hue unhoMne antame batAyA hai ki isa sallekhanAke dvArA vaha dustara saMsArasAgarako pAra karake parama niHzreyasa-mokSa-ko prApta kara letA hai, jahA~ na koI duHkha hai, na roga, cintA, janma, jarA, maraNa, bhaya, zoka zrAdika / jahA~ rahanevAle ananta jJAna, darzana, sukha-zrAnanda, parama santoSa zrAdikA ananta kAla taka anubhava karate rahate haiN| isa samagra prakaraNako aura khAsa karake usake antima zlokoMko dekhate hue eka bAra aisA pratIta hotA hai mAno granthakAra apane granthakA upasaMhAra karake use pUrNa kara rahe haiN| isake pazcAt arthAt granthake sabase antameM eka svatantra adhyAya banAkara eka-eka zlokameM zrAvakakI gyAraha pratimAoMkA svarUpa varNanakara granthako samApta kiyA gayA hai| zrAvaka-dharmakA antima karttavya samAdhimaraNakA sAMgopAMga varNana karaneke pazcAt antameM gyAraha pratimAoMkA varNana karanA sacamuca eka pahelI-sI pratIta hotI hai aura pAThakake hRdayameM eka zrAzaMkA utpanna karatI hai ki jaba samantabhadrase pUrvavartI kundakunda Adi prAcAryoMne gyAraha pratimAoMko zrAdhAra banAkara zrAvaka-dharmakA varNana kiyA, taba samantabhadrane vaisA kyoM nahIM kiyA ? aura kyoM granthake antameM unakA varNana kiyA ? 1 upasarge durmikSe jarasi rujAyAM ca niHpratIkAre / dharmAya tanuvimocanamAhuH sallekhanAmAryAH ||122||-rtnkrnndd zrAvakAcAra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakadharma-pratipAdanake prakAra (3) zrAvaka dharmake pratipAdanakA tIsarA prakAra pakSa, caryA aura sAdhanakA nirUpaNa hai| isa mArgake pratipAdana karanevAloMmeM hama sarvaprathama prAcArya jinasenako pAte hai| zrA0 jinasenane yadyapi zrAvakAcAra para koI svatantra grantha nahIM racA hai, tathApi unhone apanI sabase bar3I kRti mahApurANake 36-40 aura 41 veM parva meM zrAvaka dharmakA varNana karate hue brAhmaNoMkI utpatti, unake lie vrata-vidhAna, nAnA kriyAoM aura unake mantrAdikoMkA khUba vistRta varNana kiyA hai| vahI para unhone pakSa, caryA aura sAdhanarUpase zrAvaka-dharmakA nirUpaNa isa prakArase kiyA hai : syAdArekA ca SaTakarmajIvinAM gRhamedhinAm / hiMsAdoSo'nusaMgI syAjjainAnAM ca dvijanmanAm ||143|| ityatra brUmahe stymlpsaavdysNgtiH| tatrAstyeva tathApyeSAM syAcchuddhiH zAstradarzitA // 14 // api caiSAM vizuddhabaMgaM pakSazcaryA ca sAdhanam / iti tritayamastyeva tadidAnI vivRNmahe // 15 // tatra pakSo hi jainAnAM kRtsnahiMsAvivarjanam / maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyairupavRhitam / / 146 // caryA tu devatArtha vA maMtrasiddhayarthameva vA / auSadhAhArakluptyai vA na hiMsyAmIti ceSTitam // 17 // tatrAkAmakRte zuddhiH prAyazcittairvidhIyate / pazcAccAtmAnvayaM sUnI vyavasthApya gRhojjhanam // 14 // cayaiSA gRhiNAM proktA jIvitAnte tu sAdhanam / dehAhArahitatyAgAd dhyAnazuddhayA''tmazodhanam // 14 // triSveteSu na saMsparzo vadhenAhaMd-dvijanmanAm / ityAtmapakSanikSiptadoSANAM syAnnirAkRtiH // 150 // -AdipurANa parva 39 arthAt yahA~ yaha AzaMkA kI gaI hai ki jo SaTkarmajIvI dvijanmA jainI gRhastha haiM, unake bhI hiMsA doSa kA prasaMga hogA? isakA uttara diyA gayA hai ki hA~, gRhastha alpa sAvadya kA bhAgI to hotA hai, para zAstra me usakI zuddhi bhI battalAI gaI hai| usa zuddhi ke tIna prakAra haiM:-pakSa, caryA aura sAdhana / inakA artha isa prakAra hai-samasta hiMsA kA tyAga karanA hI jainoM kA pakSa hai| unakA yaha pakSa maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyasthyarUpa cAra bhAvanAoM se vRddhiMgata rahatA hai| devatA kI ArAdhanA ke lie, yA maMtra kI siddhi ke lie, auSadhi yA AhAra ke lie maiM kabhI kisI bhI prANI ko nahIM mArU~gA, aisI pratijJA ko caryA kahate haiN| isa pratijJA meM yadi kabhI koI doSa laga jAya, to prAyazcitta ke dvArA usakI zuddhi batAI gaI hai| pazcAt apane saba kuTumba aura gRhasthAzrama kA bhAra putrapara DAlakara ghara kA tyAga kara denA caahie| yaha gRhasthoM kI caryA kahI gaI hai| aba sAdhanako kahate hai-jIvanake antameM arthAt maraNake samaya zarIra, AhAra aura sarva icchAoMkA parityAga karake dhyAnako zuddhi dvArA zrAtmAke zuddha karaneko sAdhana kahate haiN| ahaMddevake anuyAyI dvijanmA jainoko ina pakSa, caryA aura sAdhanakA sAdhana karate hue hisAdi pApoMkA sparza bhI nahIM hotA hai aura isa prakAra Upara jo AzaMkA kI gaI thI, usakA parihAra ho jAtA hai| uparyuka vivecanakA niSkarSa yaha hai ki jise ahaMdevakA pakSa ho, jo jinendra ke sivAya kisI anya devako, nirgrantha guruke atirikta kisI anya guruko aura jainadharmake sivAya kisI anya dharmako na mAne, jainatvakA aisA dRDha pakSa rakhanevAle vyaktiko pAkSika zrAvaka kahate haiN| isakA AtmA maitrI, pramoda, kAruNya aura Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra mAdhyasthyabhAvanAse suvAsita honA hI caahiye| jo deva, dharma, mantra, auSadhi, aAhAra Adi kisI bhI kAryake lie jIvaghAta nahIM karatA, nyAyapUrvaka zrAjIvikA karatA huA zrAvakake bAraha vrataukA aura gyAraha pratimAzrokA AcaraNa karatA hai, use caryAkA AcaraNa karanevAlA naiSThika Avaka kahate haiN| jo jIvanake antame deha, zrAhAra zrAdi sarva viSaya-kaSAya aura prArambhako chor3akara parama samAdhikA sAdhana karatA hai, use sAdhaka zrAvaka kahate hai / zrA0 jinasenake pazcAt pa0 AzAdharajIne, tathA anya vidvAnone ina tInoko hI AdhAra banAkara sAgAra-dharmakA pratipAdana kiyA hai| 6-vasunandi-zrAvakAcArakI vizeSatAe~ vasunandike prastuta upAsakAdhyayana kA antaH avagAhana karane para kaI vizeSatAe~ dRSTigocara hotI haiM aura unapara vicAra karanese aneka prazna upasthita hote haiM : 1-jaba ki zrA0 vasunandike sAmane samantabhadrakA ratnakaraNDaka, jinasenakA zrAdipurANa, somadevakA upAsakAdhyayana aura amitagatikA zrAvakAcAra zrAdi zrAvakadharmakA varNana karanevAlA vistRta sAhitya upasthita thA, to phira inheM eka aura svatantra zrAvakAcAra racanekI AvazyakatA kyo pratIta huI ? 2-jaba ki vikramakI pahilI dUsarI zatAbdIse prAyaH jaina-sAhitya saMskRta bhASAme racA jAne lagA aura 11 vI 12 vIM zatAbdIme to saskRta bhASAmeM jaina-sAhityakA nirmANa pracuratAse ho rahA thA, taba inhone prastuta upAsakAdhyayanako prAkRta bhASAme kyo racA ? khAsakara usa dazAme, jaba ki ve aneka granthoke saMskRtaTIkAkAra the| tathA svaya bhI pratiSThA-pAThakA nirmANa saMskRta bhASAme hI kiyA hai ! 3-jaba ki zrA0 vasunandike sAmane svAmI samantabhadrakA ratnakaraNDaka vidyamAna thA aura jisakI ki saraNikA prAyaH sabhI paravartI zrAvakAcAra-racayitAzrone anusaraNa kiyA hai, taba inhone usa saraNiko chor3akara 11 pratimAoMko aAdhAra banAkara eka naI dizAse kyoM varNana kiyA ? 4-jaba ki vasunandike pUrvavartI prAyaH sabhI zrAvakAcAra-racayitAnone 12 vratoMke varNana karaneke pUrva zrATha mUlaguNoMkA varNana kiyA hai taba inhoMne ATha mUlaguNoMkA nAmollekha taka bhI kyoM nahIM kiyA ? 5-jaba ki umAsvAti aura samantabhadrase lekara vasunandike pUrvavartI sabhI AcAryoMne 12 vratoMke atIcAroMkA pratipAdana kiyA hai taba inhoMne unheM sarvathA kyoM chor3a diyA ? yahA~ taka ki 'zratIcAra' zabda bhI samagra granthameM kahIM bhI prayukta nahIM kiyA ? 1-syAnmaicyAdyupahito'khilavadhatyAgo na hiMsyAmahaM, dharmAdyarthamitIha pakSa uditaM doSaM vizodhyojjhataH / sUnau nyasya nijAnvayaM gRhamatho caryA bhavetsAdhanam, tvante'nnehatanUjamanAdvizadayA dhyAtyA''tmanaH zodhanam // 19 // pAkSikAdibhidA tredhA zrAvakastatra pAkSikaH / taddharmagRhyastanniSTo naiSThikaH sAdhakaH svayuk // 20 // -sAgAradharmAmRta a0 1 2-dezayamadhnakaSAyakSayopazamatAratamyavazataH syAt / darzanikAyakAdazadazAvazo naiSThikaH suleshytrH||1|| -sAgAradha0 a03 3-dehAhArahitatyAgAd dhyAnazuddhayA''tmazodhanam / yo jIvitAnte samprItaH sAdhayatyeSa sAdhakaH // 1 // -sAgAradha0a08 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 vasunandi-zrAvakAcArako vizeSatAe~ ye kucha mukhya prazna hai| inake atirikta kucha anya vizeSatAe~ bhI pAI jAtI hai jo ki isa prakAra haiM : 1-pUrva-paramparA ko chor3akara naI dizAse brahmacaryANuvrata, dezavrata aura anarthadaNDa-virati ke svarUpa kA varNana krnaa| 2-bhogopabhoga-parimANa nAmaka eka hI zikSAvrata kA bhogavirati aura upabhogavirati nAma se do zikSAbato kA pratipAdana krnaa| 3-sallekhanA ko zikSAvratoM mai kahanA / 4-chaThI pratimAkA nAma 'rAtribhuktityAga rakhane para bhI svarUpa-nirUpaNa 'divA maithunatyAga' rUpa me krnaa| 5--gyArahavIM pratimA ke do bhedo kA nirUpaNa krnaa| tathA prathama bhedavAle utkRSTa zrAvaka ko pAtra lekara va aneka gharo se bhikSA mAga eka jagaha baiThakara AhAra lene kA vidhAna karanA / aba yahA~ prathama mukhya prazno para kramazaH vicAra kiyA jAtA hai: 1-pratyeka granthakAra apane samaya ke lie Avazyaka evaM upayogI sAhitya kA nirmANa karatA hai| zrA0 vasunandi ke sAmane yadyapi aneka zrAvakAcAra vidyamAna the, tathApi unake dvArA vaha burAI dUra nahI hotI thI, jo ki tAtkAlika samAja evaM rASTrame praveza kara gaI thii| dUsare jina zubha pravRttiyo kI usa samaya atyanta AvazyakatA thI, unakA bhI pracAra yA upadeza una zrAvakAcArose nahIM hotA thaa| inhIM dono pradhAna kAraNoM se unhe svatatra grantha ke nirmANa kI AvazyakatA pratIta huii| sadAcArake svarUpame kahA gayA hai ki 'asuhAdo viNivittI suhe pavittI ya jANa cAritta' / dravya saM0 gA045 arthAt azubha kAryoM se nivRtti aura zubha kAryoM me pravRtti ko samyak cAritra kahate hai| zrAvako ke mUlaguNoM aura uttaraguNoM me bhI yahI uddezya antarnihita hai| mUlaguNa asadAcAra kI nivRtti karAte haiM aura uttaraguNa sadAcAra meM pravRtti karAte haiN| vasunandi ke samaya meM sAre deza me sapta vyasanoM ke sevana kA atyadhika pracAra pratIta hotA hai| aura pratIta hotA hai sarvasAdhAraNa ke vyasano meM nirata rahane ke kAraNa dAna, pUjana zrAdi zrAvaka kriyAoMkA abhAva bhii| sAtha hI yaha bhI pratIta hotA hai ki usa samaya jinabimba, jinAlaya Adi bhI nagaNya-jaise hI the| zrAvakoMkI saMkhyAke anupAtase ve nahIM ke barAbara the| yahI kAraNa hai ki vasunandi ko tAtkAlika paristhitiyoM se prerita hokara apane samaya ke kadAcAra ko dUra karane aura sadAcAra ke prasAra karane kA upadeza dene kI AvazyakatA kA anubhava huzrA aura unhone isake lie eka svataMtra grantha kI racanA kI / yaha bAta unake sapta vyasana aura pratimA-nirmANa Adi ke vistRta varNana se bhalI bhA~ti siddha hai| 2-yaha ThIka hai ki umAsvAti ke samaya se jaina sAhitya kA nirmANa saMskRta bhASA me prArabha ho gayA thA aura gyArahavIM-bArahavIM zatAbdI mai to vaha pracuratA se ho rahA thA, phira bhI saskRta bhASA lokabhASAsarvasAdhAraNa ke bolacAla kI bhASA-nahIM bana sakI thii| usa samaya sarvasAdhAraNa meM jo bhASA bolI jAtI thI vaha prAkRta yA apabhraMza hI thii| jo ki pIche jAkara hindI, gujarAtI, mahArASTrI zrAdi prAntIya bhASAzro ke rUpa meM parivartita ho gii| bhagavAn mahAvIra ne apanA divya upadeza bhI lokabhASA ardhamAgadhI prAkRta me diyA thaa| unake nirvANa ke pazcAt saikar3oM varSoM taka jaina granthoM kA nirmANa bhI usI lokabhASA meM hI hotA rahA / prAkRta yA loka-bhASA me grantha-nirmANa kA uddezya sarvasAdhAraNa taka dharma kA upadeza pahu~cAnA thaa| jaisA ki kahA gayA hai: 1-prastuta granthameM vyasanoMkA varNana 148 gAthAoMmeM kiyA gayA hai, jaba ki samagra granthameM kula gAthAe~ 546 hI haiN| isI prakAra jinapratimA-pratiSThA aura pUjanakA varNana bhI 114 gAthAoMmeM kiyA gayA hai| donoM varNana granthakA lagabhaga AdhA bhAga rokate haiN|-sNpaadk. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra bAla-strI-manda-mUrkhANAM nRNAM cAritrakAMkSiNAm / anugrahArtha tattvajJaiH siddhAntaH prAkRte kRtaH // arthAt bAlaka, strI, mUrkha, mandajJAnI, para cAritra dhAraNa karanekI AkAMkSA rakhanevAle sarvasAdhAraNa janoke anugrahake lie tattvajJAnI maharSiyoMne siddhAnta-granthoMkA nirmANa prAkRta bhASAmeM kiyA hai| prA. vasunandiko bhI apanA upadeza sarvasAdhAraNa taka pahu~cAnA abhISTa thA; kyoMki sAdhAraNa janatA hI sapta vyasanoke gartameM par3I huI vinAza kI ora agrasara ho rahI thI aura apanA karttavya evaM gantavya mArga bhUlI huI thii| use sumArga para lAneke lie lokabhASAme upadeza denekI atyanta AvazyakatA thii| yahI kAraNa hai ki apane sAmane saMskRtakA vizAla-sAhitya dekhate hue bhI unhoMne lokakalyANakI bhAvanAse prerita hokara apanI prastuta racanA prAkRta bhASAmeM kI / 3-prAcArya vasunandine samantabhadra -pratipAdita saraNikA anusaraNa na karate hue aura pratimAoMko AdhAra banAkara eka navIna dizAse kyoM varNana kiyA, yaha eka jaTila prazna hai| prastAvanAke prAraMbhameM zrAvaka dharmake jina tIna pratipAdana-prakArokA jikra kiyA gayA hai, saMbhavataH vasunandiko unameMse prathama prakAra hI prAcIna pratIta huA aura unhoMne usIkA anusaraNa kiyA ho / ataH unake dvArA zrAvakadharmakA pratipAdana navIna dizAse nahIM, apitu prAcIna paddhatise kiyA gayA jAnanA cAhie / zrA0 vasunandine svayaM apaneko kundakundAcArya kI paramparAkA anuyAyI batalAyA hai / ataeva isame koI AzcaryakI bAta nahIM jo isI kAraNase unhoMne kundakundapratipAdita gyAraha pratimArUpa saraNikA anusaraNa kiyA ho| isake atirikta vasunandine zrA0 kundakundake samAna hI sallekhanAko caturthaM zikSAbata mAnA hai jo ki ukta kathanakI puSTi karatA hai| dUsarA kAraNa yaha bhI ho sakatA hai ki vasunandine prastuta granthameM jisa upAsakAdhyayanakA bAra-bAra ullekha kiyA hai, saMbhava hai usameM zrAvaka dharmakA pratipAdana gyAraha pratimAoMko AdhAra banAkara hI kiyA gayA ho aura vasunandine apane granthake nAma-saMskArake anusAra usakI pratipAdana-paddhatikA bhI anusaraNa kiyA ho / jo kucha ho, para itanA nizcita hai ki digambara-paramparAke upalabdha granthoMse gyAraha pratimAoMko AdhAra banAkara zrAvakadharmake pratipAdanakA prakAra hI sarvaprAcIna rahA hai| yahI kAraNa hai ki samantabhadrAdike zrAvakAcAroMke sAmane hote hue bhI, aura saMbhavataH unake zrAptamImAMsAdi granthoke TIkAkAra hote hue bhI vasunaMdine isa viSayameM unakI tArkika saraNikA anusaraNa na karake prAcIna Agamika-paddhatikA hI anukaraNa kiyA hai| 4-zrA0 vasunandi ne zrAvaka ke mUlaguNoM kA varNana kyoM nahIM kiyA, yaha eka vicAraNIya prazna hai / vasunandi ne hI kyA, zrA0 kundakunda aura svAmI kArtikeya ne bhI mUlaguNo kA koI vidhAna nahIM kiyA hai| zvetAMbarIya upAsakadazAsUtra aura tattvArthasUtra meM bhI aSTamUlaguNoM kA koI nirdeza nahIM hai / jahA~ taka maiMne zvetAMbara graMthoM kA adhyayana kiyA hai, vahA~ taka maiM kaha sakatA hU~ ki prAcIna aura arvAcIna kisI bhI zve0 Agama sUtra yA graMtha meM aSTa mUlaguNoM kA koI varNana nahIM hai| di0 graMthoM meM sabase pahile svAmI samaMtabhadra ne hI apane ratnakaraNDaka meM ATha mUla guNoM kA nirdeza kiyA hai| para ratnakaraNDaka ke ukta prakaraNa ko gaveSaNAtmaka dRSTi se dekhane para yaha spaSTa jJAta hotA hai ki svayaM samantabhadra ko bhI ATha mUlaguNoM kA varNana mukhya rUpa se abhISTa nahIM thaa| yadi unheM mUlaguNoM kA varNana mukhyataH abhISTa hotA to ve cAritra ke sakala aura vikala bheda karane ke sAtha hI mUlaguNa aura uttaraguNa rUpa se vikalacAritra ke bhI do bheda krte| para' unhoMne aisA na karake yaha kahA hai ki vikala cAritra aNuvrata, guNavrata aura zikSA vrata-rUpa se tIna prakAra kA haiM aura usake kramazaH pA~ca, tIna aura cAra bheda haiN| itanA hI nahIM, unhoMne pA~coM aNuvratoM kA svarUpa, unake atIcAra tathA unameM aura pApoM meM prasiddha honevAloM ke nAmoM kA ullekha karake kevala eka zloka meM ATha mUlaguNoM kA nirdeza kara diyA hai| isa aSTa mUlaguNa kA nirdeza karane vAle zloka ko bhI gaMbhIra dRSTi 1-dekho rakhaka0 zlo051 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra kI vizeSatAe~ se dekhane para usame die gae "bAhu" aura "zramaNottamAH" pada para dRSTi aTakatI hai| donoM pada spaSTa batalA rahe hai ki samantabhadra anya prasiddha prAcAryoM ke mantavya kA nirdeza kara rahe haiN| yadi unheM ATha mUla guNoM ke pratipAdana abhISTa hotA to ve madya, mAMsa aura madhu ke sevana ke tyAga kA upadeza bahuta Age jAkara, bhogopabhAparimANa-vrata me na karake yahIM, yA isake bhI pUrva aNuvrato kA varNana prAraMbha karate hue dete| bhogopabhogaparimANavratake varNanameM diyA gayA vaha zloka isa prakAra hai sahatipariharaNArthaM kSaudra pizitaM pramAdaparihRtaye / mayaM ca varjanIyaM jinacaraNau zaraNamupayAtaiH ||8||-rtnk0 / arthAt jina bhagavAnke caraNoMkI zaraNako prApta honevAle jIva trasajIvoMke ghAtakA parihAra karane lie mAMsa aura madhuko tathA pramAdakA parihAra karaneke lie madyakA parityAga kreN| itane sundara zabdoMme jainatvakI ora agresara honevAle manuSyake kartavyakA isase uttama aura kyA varNana ho sakatA thaa| isa zlokake pratyeka padakI sthitiko dekhate hue yaha nissakoca kahA jA sakatA hai ki isake bahuta pahile jo aSTa mUlaguNokA ullekha kiyA gayA hai vaha kevala prAcAryAntaroMkA abhiprAya prakaTa karaneke lie hI hai / anyathA itane uttama, pariSkRta evaM sundara zlokako bhI vahIM, usI zlokake nIce hI denA cAhiye thaa| ratnakaraNDakake adhyAya-vibhAga-kramako gambhIra dRSTi se dekhanepara aisA pratIta hotA hai ki granthakArako paoNca aNuvrata hI zrAvakake mUlaguNa rUpase abhISTa rahe haiM / para isa viSayamaiM unheM anya prAcAryoMkA abhiprAya batAnA bhI ucita U~cA aura isalie unhoMne pA~ca aNuvrata dhAraNa karane kA phala zrAdi batAkara tIsare pariccheda ko pUrA karate hue mUlaguNake viSayameM eka zloka dvArA matAntarakA bhI ullekha kara diyA hai| jo kucha bhI ho, cAhe aSTamUlaguNoMkA varNana svAmI samantabhadrako abhISTa ho yA na ho; para unake samayameM do paramparAoMkA patA avazya calatA hai| eka vaha--jo mUlaguNoMkI saMkhyA ATha pratipAdana karatI - thii| aura dUsarI vaha-jo mUlaguNoMko nahIM mAnatI thI, yA unakI pA~ca sakhyA pratipAdana karatI thii| prA. kundakunda, svAmI kArtikeya, umAsvAti aura tAtkAlika zvetAmbarAcArya pA~ca saMkhyAke, yA na pratipAdana karanevAlI paramparAke pradhAna the; tathA svAmI samantabhadra, jinasena zrAdi mUlaguNa pratipAdana karanevAloMmeM pradhAna the / ye donoM paramparAe~ vikramakI gyArahavIM-bArahavIM zatAbdI taka barAbara calI aaii| jiname samantabhadra, jinasena, somadeva zrAdi aAThamUla guNa mAnanevAlI paramparAke aura zrA0 kundakunda, svAmI kArtikeya, umAsvAti tathA tattvArthasUtrake TIkAkAra-pUjyapAda, akalaMka, vidyAnanda vA vasunandi Adi na mAnanevAlI paramparAke prAcArya pratIta hote haiM / tattvArthasUtrake TIkAkArokA ullekha isalie karanA par3A ki una sabhIne bhogopabhogaparimANa vratakI vyAkhyA karate hue hI madya, mAMsa, madhuke tyAgakA upadeza diyA hai| isake pUrva arthAt aNuvratoMkI vyAkhyA karate hue kisI bhI TIkAkArane madya, mAMsa, madhu sevanake niSedhakA yA aSTamUlaguNokA koI saMketa nahIM kiyA hai / upalabdha zve0 upAsakadazAsUtrameM bhI aSTamUlaguNoMkA koI jikra nahIM hai| sambhava hai, isI prakAra vasunandike sammukha jo upAsakAdhyayana rahA ho, usameM bhI aSTamUlaguNoMkA vidhAna na ho aura isI kAraNa vasunandi ne unakA nAmollekha taka bhI karanA ucita na samajhA ho| vasunandike prastuta upAsakAdhyayanakI varNana-zailIko dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki jaba saptavyasanoMmeM mAMsa aura madya ye do svataMtra vyasana mAne gaye haiM aura madya vyasanake antargata madhuke parityAgakA bhI spaSTa nirdeza kiyA hai, tathA darzanapratimAdhArIke lie sapta vyasanoMke sAtha paMca udumbarake tyAgakA bhI spaSTa kathana kiyA hai / taba dvitIya pratimAmeM yA usake pUrva prathama pratimAmeM hI aSTa mUlaguNoMke pRthak pratipAdana kA koI svArasya nahIM raha jAtA hai| unakI isa varNana-zailIse mUlaguNa mAnane na mAnanevAlI donoM paramparAoM 1 dekho-prastuta grantha kI gAthA naM0 57-58 / 5 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra kA saMgraha ho jAtA hai| mAnanevAlI paramparAkA saMgraha to isalie ho jAtA hai ki mUla guNoke antastattvakA nirUpaNa kara diyA hai aura mUlaguNoMke na mAnanevAlI paramparAkA saMgraha isalie ho jAtA hai ki mUla guNa yA aSTamUlaguNa aisA nAmollekha taka bhI nahIM kiyA hai| unake isa prakaraNako dekhanese yaha bhI vidita hotA hai ki unakA mukAva somadeva aura devasena-sammata aSTamUla guNo kI ora rahA hai, para prathama pratimAdhArI ko rAtri-bhojana kA tyAga Avazyaka batAkara unhone amitagati ke mata kA bhI saMgraha kara liyA hai| (5) antima mukhya prazna atIcAroM ke na varNana karane ke sambandha meM hai| yaha sacamuca eka baDe aAzcaryakA viSaya hai ki jaba umAsvAtise lekara amitagati takake vasunandise pUrvavartI sabhI prAcArya eka svara se vratoMke atIcAroMkA varNana karate A rahe hoM, taba vasunandi isa viSayameM sarvathA mauna dhAraNa kiye raheM aura yahA~ taka ki samagra graMtha bharame atIcAra zabdakA ullekha taka na kareM ! isa viSayameM vizeSa anusandhAna karane para patA calatA hai ki vasunandi hI nahIM, apitu vasunandipara jinakA adhika prabhAva hai aise anya aneka AcArya bhI atIcAroMke viSayame mauna rahe hai| prAcArya kundakundane cAritra-pAhuDameM jo zrAvakake vratokA varNana kiyA hai, usameM atIcArakA ullekha nahIM hai / svAmikArtikeyane bhI atIcAroMkA koI varNana nahIM kiyA hai| isake pazcAt prAcArya devasenane apane prasiddha graMtha bhAvasaMgrahameM jo pA~caveM guNasthAnakA varNana kiyA hai, vaha paryApta vistRta hai, pUrI 249 gAthAoMmeM zrAvaka dharmakA varNana hai, parantu vahA~ kahIM bhI atIcAroMkA koI jikra nahIM hai| isa sabake prakAzameM yaha spaSTa jJAta hotA hai ki isa viSayameM prAcAryoMkI do parAmparAe~ rahI haiM-eka atocArokA varNana karanevAloM kI, aura dUsarI atIcAroMkA varNana na karane karanevAloM kI / unameMse prAcArya vasunandi dUsarI paramparAke anuyAyI pratIta hote haiN| yahI kAraNa hai ki unhoMne apanI guruparaMparAke samAna svayaM bhI atIcAroMkA koI varNana nahIM kiyA hai| aba Upara sujhAI gaI kucha anya vizeSatAaoMke Upara vicAra kiyA jAtA hai : 1-(a) vasunandise pUrvavartI zrAvakAcAra-racayitAoM meM samantabhadrane brahmacaryANuvratakA svarUpa svadAra-santoSa yA paradArA-gamanake parityAga rUpase kiyA hai| somadevane use aura bhI spaSTa karate hue 'svavadhU aura vittastrI' (vezyA ) ko chor3akara zeSa paramahilA-parihAra rUpase varNana kiyA hai| paravartI paM0 AzAdharajI zrAdine 'anyatrI aura prakaTastrI' (vezyA) ke parityAga rUpase pratipAdana kiyA hai| para vasunandine ukta prakArase na kahakara eka navIna hI prakArase brahmacaryANu vratakA svarUpa kahA hai| ve kahate haiM ki 'jo aSTamI zrAdi parvoke dina strI-sevana nahIM karatA hai aura sadA anaMga-krIr3AkA parityAgI hai, vaha sthUla brahmacArI yA brahmacaryANu vratakA dhArI hai| (dekho prastuta granthakI gAthA naM0 212) isa sthitimeM svabhAvataH yaha prazna uThatA hai ki zrA0 vasunandine samantabhadrAdi-pratipAdita zailIse brahmacaryANuvratakA svarUpa na kahakara ukta prakArase kyoM kahA ? para jaba hama ukta zrAvakAcAroMkA pUrvApara-anusandhAnake sAtha gaMbhIratApUrvaka adhyayana karate haiM to spaSTa jJAta ho jAtA hai ki samantabhadrAdi ne zrAvakako aNuvratadhArI honeke pUrva saptavyasanoMkA tyAga nahIM karAyA hai ataH unhoMne ukta prakArase brahmacaryANuvratakA svarUpa kahA hai| para vasunandi to prathama pratimAghArIko hI sapta vyasanoMke antargata jaba paradArA aura vezyAgamana rUpa donoM vyasanoM kA tyAga karA Aye 1 dekho prastuta grantha kI gAthA naM0 314 / 2 na tu paradArAn gacchati, na parAn gamayati ca pApabhIteryat / sA paradAranivRttiH svadArasantoSanAmApi ||-rtrk0 zlo0 56. . 3 vadhU-vittastriyau muktvA sarvatrAnyatra tjjne| mAtA svasA tanUjeti matirbrahma gRhAzrame ||-yshsti0 prA0 7. 4 so'sti svadArasantoSI yo'nystro-prkttstriyau| na gacchutyaMhaso bhItyA nAnyairgamayati vidhaa||-saagaar 104 zlo0 52. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra kI vizeSatAe~ 31 . haiM, taba dvitIya pratimAmeM unakA duharAnA nirarthaka ho jAtA hai| yataH dvitIya pratimAdhArI pahale se hI parastrItyAgI aura svadAra-santoSI hai, ataH usakA yahI brahmacarya-aNuvrata hai ki vaha apanI strIkA bhI parvake dinoM meM upabhoga na kare aura anaMgakrIDAkA sadAke lie parityAga kre| isa prakAra vasunandine pUrva saraNikA parityAga kara jo brahmacaryANuvratakA svarUpa kahaneke lie zailI svIkAra kI hai, vaha unakI saiddhAntikatAke sarvathA anukUla hai| paM0 zrAzAdharajI Adi jina paravartI zrAvakAcAra-racayitAoMne samantabhadra, somadeva aura vasu. nandike pratipAdanakA rahasya na samajhakara brahmacaryANuvratakA jisa DhaMgase pratipAdana kiyA hai aura jisa DhaMgase unake atIcAroMkI vyAkhyA kI hai, usase ve svayaM svavacana-virodhI bana gaye haiN| jisakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai: uttara pratimAnoMme pUrva pratimAaokA avikala rUpase pUrNa zuddha AcaraNa atyanta Avazyaka hai, isIlie samantabhadrako 'svaguNAH pUrvaguNaiH saha satiSThante kramavivRddhA aura somadevako 'pUrvapUrvavratasthitAH kahanA par3A hai| para paM0 zrAzAdharajI ukta bAtase bhalI bhA~ti paricita hote hue aura prakArAntarase dUsare zabdoMmeM svayaM usakA nirUpaNa karate hue bhI do-eka sthalapara kucha aisA vastu-nirUpaNa kara gaye haiM, jo pUrvApara-kramaviruddha pratIta hotA hai| udAharaNArtha-sAgAradharmAmRtake tIsare adhyAyameM zrAvakakI prathama pratimAkA varNana karate hue ve use juzrA Adi sapta vyasanokA parityAga aAvazyaka batalAte haiN| aura vyasana-tyAgIke lie unake atIcAroMke parityAgakA bhI upadeza dete haiM, jisame ve eka ora to vezyAvyasanatyAgIko gIta, nRtya, vAdi trAdike dekhane, sunane aura vezyAke yahA~ jAne-bAne yA saMbhASaNa karane takakA pratibandha lagAte haiM, taba dUsarI ora ve hI isase Age calakara cauthe adhyAyame dUsarI pratimAkA varNana karate samaya brahmacaryANuvratake atIcAroMkI vyAkhyAme bhAr3A dekara niyata kAlake lie vezyAko bhI svakalatra banAkara use sevana karane takako atIcAra batAkara prakArAntarase usake sevanakI chUTa de dete haiN| kyA yaha pUrva guNake vikAzake sthAnapara usakA hrAsa nahIM hai ? aura isa prakAra kyA ve svayaM svavacana-virodhI nahIM bana gaye haiM ? vastutaH saMgIta, nRtyAdike dekhane kA tyAga bhogopabhogaparimANa vratameM karAyA gayA hai| pa0aAzAdharajI dvArA isI prakArakI eka aura vicAraNIya bAta corI vyasanake atIcAra kahate hue kahI gaI hai| prathama pratimAdhArIko to ve acaurya-vyasanakI zucitA (pavitratA yA nirmalatA) ke lie apane sage bhAI Adi dAyAdAroMke bhI bhUmi, grAma, svarNa Adi dAyabhAgako rAjavarcas (rAjAke teja yA zrAdeza) se, yA aAjakI bhASAmeM kAnUnakI bAr3a lekara lenekI manAI karate haiN| parantu dUsarI pratimAdhArIko 1 dekho-ratnakaraNDaka, zloka 136. 2. avdhivrtmaarohetpuurvpuurvvtsthitaaH| sarvatrApi samAH proktAH jJAna-darzanabhAvanAH ||-yshstik A0 6. 3 dekho-sAgAradharmAmRta a0 3, zlo0 17. 4 tyajettauryatrikAsaktiM vRthAvyAM viGgasaGgatim / nityaM paNyAGganAtyAgI tadgahagamanAdi ca // TIkA-tauryatrikAsaktiM -gItanRtyavAditreSu sevAnibandhanam / vRthAvyA-prayojanaM binA vicaraNam / tadna hagamanAdi-vezyAgRhagamana-saMbhASaNa-satkArAdi |-saagaardh0 a03, zlo0 20. 5 bhATipradAnAniyatakAlasvIkAreNa svakalatrIkRtya vezyAM vetvarikAM sevamAnasya svabuddhikalpanayA svadAratvena vratasApekSacittattvAdalpakAlaparigrahAcca na bhaMgo vastuto'svadAratvAcca bhaMga iti xxx bhNgaabhNgruupo'ticaarH|-saagaardh0 a04 zlo0 58 TIkA / 6 dekho-ratnakaraNDaka, zlo0 88. 7 dAyAdAjjIvato rAjavarcasAd gRhato dhanam / dAyaM vA'pahRvAnasya vAcauryavyasanaM zuci ||-saagaar dha0 a0 3, 21. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunAnda-zrAvakAcAra acauryANuvratake atIcAroMkI vyAkhyAme coroMko corIke lie bhejane, corIke upakaraNa dene aura corIkA mAla lenepara bhI vratakI sApekSatA batAkara unheM zrutIcAra hI batalA rahe haiN| ye aura isI prakArake jo anya kucha kathana pa0aAzAdharajI dvArA kiye gaye hai, ve aAja bhI vidvAno ke lie rahasya bane hue haiM aura inhI kAraNose kitane hI loga unake gratho ke paThana-pAThanakA virodha karate rahe haiN| paM0 zrAzAdhara jaise mahAn vidvAnke dvArA ye vyutkrama-kathana kaise hue, isa praznapara jaba gaMbhIratAse vicAra karate haiM, taba aisA pratIta hotA hai ki unhoMne zrAvaka-dharmake nirUpaNakI paramparAgata vibhinna do dhArAyoke mUlame nihita tattvako dRSTime na skhakara unake samanvayakA prayAsa kiyA, aura isI kAraNa unase ukta kucha vyutkrama-kathana ho gye| vastutaH gyAraha pratimAnoko AdhAra banAkara zrAvaka-dharmakA pratipAdana karanevAlI paramparAse bAraha vratoko AdhAra banAkara zrAvaka-dharmakA pratipAdana karanevAlI paramparA bilakula bhinna rahI hai| atIcAroMkA varNana pratimAaoko AdhAra banAkara zrAvaka-dharmakA pratipAdana karanevAlI paramparAme nahIM rahA hai / yaha atIcAra-sambandhI samasta vicAra bAraha vratoko AdhAra banAkara zrAvaka-dharmakA varNana karanevAle umAsvAti, samantabhadra zrAdi AcAryoMkI paramparAme hI rahA hai| (ba) dezAvakAzika yA dezavratako guNavata mAnA jAya, yA zikSAbata, isa viSayame zrAcAryoM ke do mata haiM, kucha prAcArya ise guNavatama parigaNita karate haiM aura kucha zikSAvrata me| para sabhIne usakA svarUpa eka hI daMgase kahA hai aura vaha yaha ki jIvana-paryantake lie kiye hue dikhatame kAlakI maryAdA dvArA anAvazyaka kSetrameM jAne-aAnekA parimANa karanA dezavrata hai| jahA~taka merI dRSTi gaI hai, kisI bhI prAcAryane dezavratakA svarUpa anya prakArase nahIM kahA hai / para zrA0 vasunandine ekadama navIna hI dizAse usakA svarUpa kahA hai| ve kahate haiM: 'divratake bhItara bhI jisa dezame vrata-bhagakA kAraNa upasthita ho, vahaoNpara nahIM jAnA so dUsarA guNavrata hai| (dekho gA0 215) jaba hama dezavratake ukta svarUpapara dRSTipAta karate haiM aura usame diye gaye 'vrata-bhaga-kAraNa' padapara gaMbhIratAse vicAra karate haiM, taba hameM unake dvArA kahe gaye svarUpakI mahattAkA patA lagatA hai / kalpanA kIjie-kisIne vartamAname upalabdha duniyA meM jAne-bAne aura usake bAhara na jAnekA digvrata kiyaa| para usameM aneka deza aise hai jahA~ khAneke lie mAMsake atirikta aura kucha nahIM milatA, to digvatakI maryAdAke bhItara hote hue bhI unameM apane ahiMsA vratakI rakSAke lie na jAnA dezavrata hai| eka dUsarI kalpanA kIjie-kisI vratIne bhAratavarSakA digbrata kiyaa| bhAratavarSa prAryakSetra bhI hai| para usake kisI deza-vizeSa meM aisA durbhikSa par3a jAya ki loga annake dAne-dAneko tarasa jAya, to aise dezamai jAnekA artha apane Apako aura apane vratako saMkaTame DAlanA hai| isI prakAra digvrata-maryAdita kSetrake bhItara jisa dezameM bhayAnaka yuddha ho rahA ho, jahA~ mithyAtviyoM yA vidharmiyoMkA bAhulya ho, vratI saMyamIkA darzana durlabha ho, jahA~ pIne lie pAnI bhI zuddha na mila sake, ina aura ina jaise vrata-bhaMgake anya kAraNa jisa dezameM vidyamAna ho uname nahIM jAnA, yA jAnekA tyAga karanA dezavrata hai| isakA guNavatapanA yahI hai ki ukta dezoMmeM na jAnese usake vratoMkI surakSA banI rahatI hai| isa prakArake sundara aura guNavatake anukUla dezavratakA svarUpa pratipAdana karanA sacamuca zrA0 vasunandikI saiddhAntika padavIke sarvathA anurUpa hai| 1 satra cauraprayogaH-corayataH svayamanyena vA coraya tvamiti coraNakriyAyAM preraNaM, preritasya vA - sAdhu karoSotyanumananaM, kuzikA-katarikAghardharikAdicoropakaraNAnAM vA samarpaNaM vikrayaNaM vaa| atra ca yadyapi caurya na karomi, na kArayAmotyevaM pratipannavratasya cauraprayogo vratabhaMga eva / tathApi kimadhunA yUya niyApArAstiSThatha ! yadi vo bhakkAdikaM nAsti tadAhaM taddadAmi / bhavadAnItamoSasya vA yadi kretA nAsti tadAha vikraSye ityevaMvidha vacanaizcaurAna vyApArayataH svakalpanayA tavyApAraNaM pariharato vratasApekSasyAsAvatIcAraH // -sAgAradha0 0 4 zlo0 50 TIkA0 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 vasunandi-zrAvakAcAra kI vizeSatAe~ (sa) dezavratake samAna hI anarthadaNDa vratakA svarUpa bhI zrA0 vasunandine anupama aura viziSTa kahA hai / ve kahate haiM ki "khaDga, daDa, pAza, astra AdikA na beMcanA, kUTatulA na rakhanA, hInAdhika mAnonmAna na karanA, krUra evaM mAsa-bhakSI jAnavaroMkA na pAlanA tIsarA guNavata hai|" ( dekho gAthA naM0 216) anarthadaNDake pA~ca bhedoke sAmane ukta lakSaNa bahuta choTA yA nagaNya-sA dikhatA hai| para jaba hama usake pratyeka padapara gaharAIse vicAra karate haiM, taba hameM yaha uttarottara bahuta vistRta aura arthapUrNa pratIta hotA hai| ukta lakSaNase eka navIna bAtapara bhI prakAza par3atA hai, vaha yaha ki prA. vasunandi kUTatulA aura honAdhika-mAnonmAna Adiko atIcAra na mAnakara anAcAra hI mAnate the| brahmacaryANuvratake svarUpame anaMga-krIDA-parihArakA pratipAdana bhI ukta bAtakI hI puSTi karatA hai| (2) zrA0 vasunandine bhogopabhoga-parimANanAmaka eka zikSAvratake vibhAga kara bhoga-virati aura upabhoga-virati nAmaka do zikSAvrata ginAe haiN| jahA~ taka merA adhyayana hai, maiM samajhatA hU~ ki samasta digambara aura zvetAmbara sAhityame kahIMpara bhI ukta nAmake do svataMtra zikSAbata dekhanemeM nahI Aye / kevala eka apavAda hai| aura vaha hai 'zrAvaka-pratikramaNa sUtra kaa| vasunandine gyAraha pratimAoMkA svarUpa varNana karanevAlI jo gAthAe~ prastuta granthame nibaddha kI haiM ve ukta zrAvaka-pratikramaNasUtramai jyokI tyoM pAI jAtI hai| jisase patA calatA hai ki ukta gAthAoM ke samAna bhoga-virati aura upabhoga-virati nAmaka do zikSAvratoMke pratipAdanameM bhI unhone 'zrAvaka pratikramaNa sUtra' kA anusaraNa kiyA hai| apane kathanake prAmANikatApratipAdanArtha unhoMne "taM bhoyavirai bhaNiyaM paDhamaM sikkhAvayaM sutte" (gAthA 217) vAkya kahA hai| yahA~ sUtra padase vasunandikA kisa sUtrakI ora saMketa rahA hai, yadyapi yaha adyAvadhi vicAraNIya hai tathApi unake ukta nirdezase ukta donoM zikSAvratoMkA pRthak pratipAdana asaMdigdha rUpase pramANita hai| (3) zrA. vasunandi dvArA sallekhanAko zikSAbata pratipAdana karaneke viSayameM bhI yahI bAta hai| prathama prAdhAra to unake pAsa zrAvaka-pratikramaNasUtrakA thA hii| phira unheM isa viSayame zrA0 kundakunda aura devasena jaisoMkA samarthana bhI prApta thaa| ataH unhoMne sallekhanAko zikSAvratoMmeM ginaayaa| umAsvAti, samantabhadra Adi anekoM prAcAryoMke dvArA sallekhanAko mAraNAntika kartavyake rUpame pratipAdana karanepara bhI vasunandike dvArA use zikSAvratameM ginAyA jAnA unake tArkika honekI bajAya saiddhAntika honekI hI puSTi karatA hai| yahI kAraNa hai ki paravartI vidvAnoMne apane granthoM meM unheM ukta padase saMbodhita kiyA hai| (4) zrA0 kundakunda, svAmI kArtikeya aura samantabhadra Adine chaThI pratimAkA nAma 'rAtribhuktityAga' rakhA hai| aura tadanusAra hI usa pratimAme caturvidha rAtribhojanakA parityAga zrAvazyaka batAyA hai| zrA0 vasunandine bhI granthake prArambhame gAthA naM04 ke dvArA isa pratimAkA nAma to vahI diyA hai para usakA svarUpa-varNana divAmaithunatyAga rUpase kiyA hai| taba kyA yaha pUrvApara virodha yA pUrva-paramparAkA ullaMghana hai ? isa AzaMkAkA samAdhAna hame vasunandikI vastu-pratipAdana-zailIse mila jAtA hai| ve kahate haiM ki rAtribhojana karanevAle manuSyake to pahilI pratimA bhI saMbhava nahIM hai, kyoMki rAtrimeM khAnese aparimANa trasa jIvoMkI hiMsA hotI hai| ataH ahanmatAnuyAyIko sarvaprathama mana, vacana kAyase rAtri-bhuktikA parihAra karanA caahiye| (dekho gA0 naM0 314-318) aisI dazAma pA~cavIM pratimA taka zrAvaka rAtrimeM bhojana kaise kara sakatA hai ? ataeva unhone divAmaithuna tyAga rUpase chaThI pratimAkA varNana kiyaa| isa prakArase varNana karanepara bhI ve pUrvApara virodha rUpa doSake bhAgI nahIM haiM, kyoMki 'bhuja' dhAtuke bhojana aura sevana aise do artha saMskRta-prAkRta sAhitya meM prasiddha haiN| samantabhadra zrAdi prAcAryoMne 'bhojana' arthakA Azraya lekara chaThI pratimAkA svarUpa kahA hai aura nasunandine 'sevana' arthako lekara / zrA. vasunandi taka chaThI pratimAkA varNana donoM prakAroM se milatA hai| vasunandike pazcAt paM0 AzAdharajI Adi paravartI di0 aura zve0 vidvAnoMne ukta donoM paramparAoMse AnevAle aura bhuj dhAtuke dvArA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra prakaTa honevAle donoM arthoke samanvayakA prayatna kiyA hai aura tadanusAra chaThI pratimAma dinako strI-sevanakA tyAga tathA rAtrime sarva prakArake AhArakA tyAga Avazyaka batAyA hai| (5) zrA0 vasunandike prastuta upAsakAdhyayanakI eka bahuta bar3I vizeSatA gyArahavIM pratimAdhArI prathamotkRSTa zrAvakake lie bhikSA-pAtra lekara, aneka gharoMse bhikSA mA~gakara aura eka Thaura baiTha kara khAneke vidhAna karane kI hai| di0 paramparAme isa prakArakA varNana karate hue hama sarvaprathama zrA0 vasunandiko hI pAte haiN| saiddhAntika-pada-vibhUSita zrA0 vasunandine prathamotkRSTa zrAvakakA jo itanA vistRta aura spaSTa varNana kiyA hai vaha isa bAtako sUcita karatA hai ki unake sAmane isa viSayake prabala aAdhAra avazya rahe hoNge| anyathA una jaisA saiddhAntika vidvAn pAtra rakhakara aura paoNca-sAta gharase bhikSA mA~gakara khAnekA spaSTa vidhAna nahIM kara sakatA thaa| aba hame dekhanA yaha hai ki ve kaunase prabala pramANa unake sAmane vidyamAna the, jinake aAdhArapara unhone ukta prakArakA varNana kiyA ? sabase pahale hamArI dRSTi prastuta prakaraNake antame kahI gaI gAthApara jAtI hai, jisameM kahA gayA hai ki 'isa prakAra maiMne gyArahave sthAnameM sUtrAnusAra do prakArake uddiSTapiDavirata zrAvakakA varNana saMkSepase kiyA / ' (dekho gA0 naM0 313) isa gAthAmeM diye gaye do padopara hamArI dRSTi aTakatI hai| pahalA pada hai 'sUtrAnusAra, jisake dvArA unhoMne prastuta varNanake svakapola-kalpitatvakA parihAra kiyA hai| aura dUsarA pada hai 'saMkSepase' jisake dvArA unhone yaha bhAva vyakta kiyA hai ki maiMne jo uddiSTapiMDaviratakA itanA spaSTa aura vistRta varNana kiyA hai, use koI 'tilakA tAr3a' yA 'rAIkA pahAr3a' banAyA gayA na samajhe, kintu zrAgama-sUtrame isa viSayakA jo vistRta varNana kiyA gayA hai, use maiMne 'sAgarako gAgarameM bharaneke samAna atyanta sakSepase kahA hai| aba dekhanA yaha hai ki vaha kauna-sA sUtra-grantha hai, jisake anusAra vasunandine ukta varNana kiyA hai ? prastuta upAsakAdhyayanapara jaba hama eka bAra AdyopAnta dRSTi DAlate haiM to unake dvArA vAra-vAra prayukta huA 'uvAsayajjhayaNa' pada hamAre sAmane AtA hai| vasunandike pUrvavartI zrA0 amitagati, somadeva aura bhagavajinasenane bhI apane-apane granthoM meM 'upAsakAdhyayana'kA aneka vAra ullekha kiyA hai| unake ullekhose itanA to avazya jJAta hotA hai ki vaha upAsakAdhyayana sUtra prAkRta bhASAme rahA hai, usame zrAvakoke 12 vrata yA 11 pratimAoMke varNanake atirikta pAkSika, naiSThika aura sAdhaka rUpase bhI zrAvaka-dharmakA varNana thA / bhagavajinasenake ullekhose yaha bhI jJAta hotA hai ki usame dIkSAnvayAdi kriyAoMkA, SoDaza saMskAroMkA, sanjAtitva Adi sapta parama sthAnokA, nAnA prakArake vrata-vidhAnoMkA aura yajJa, jApya, havana Adi kriyAkAMDakA samaMtra savidhi varNana thA / vasunandi-pratiSThApATha, jayasena pratiSThApATha aura siddhacakrapATha Adike avalokanase upalabdha pramANoMke dvArA yaha bhI jJAta hotA hai ki usa upAsakAdhyayanameM kriyAkAMDa-sambandhI maMtra taka prAkRta bhASAmeM the| itanA saba honepara bhI yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki ukta sabhI zrAcAryoM dvArA nirdiSTa upAsakAdhyayana eka hI rahA hai| yadi sabhIkA abhipreta upAsakAdhyayana eka hI hotA, to jinasenase somadevake vastu-pratipAdanameM itanA adhika maulika antara dRSTigocara na hotaa| yadi sabhIkA abhipreta AsakAdhyayana eka hI rahA hai, to nizcayataH vaha bahuta vistRta aura vibhinna viSayokI carcAaose paripUrNa rahA hai, para jinasena zrAdi kisI bhI paravartI vidvAnako vaha apane samagra rUpameM upalabdha nahIM thaa| hA~, khaMDa-khaMDa rUpameM vaha yatra-tatra tattadviSayake vizeSajJoMke pAsa avazya rahA hogA aura saMbhavataH yahI kAraNa rahA hai ki jise jo aMza upalabdha rahA, usane usIkA apane granthameM upayoga kiyaa| di0 sAhityamai anveSaNa karanepara bhI aisA koI AdhAra nahIM milatA hai jisase ki prathamotkRSTa zrAvaka kI ukta caryA pramANita kI jA ske| hA~, bahuta sUkSma rUpameM kucha bIja avazya upalabdha haiN| para jaba vasunandi kahate haiM ki maiMne ukta kathana saMkSepase kahA hai, taba nizcayataH koI vistRta aura spaSTa pramANa unake sAmane avazya rahA pratIta hotA hai| kucha vidvAn ukta caryAkA vidhAna zUdra-jAtIya utkRSTa zrAvakake lie kiyA gayA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTa mUlaguNoM ke vividha prakAra batalAte haiM, para vasunandike zabdose aisA koI saMketa nahIM milatA hai| zve0 sAhityase avazya ukta caryAkI puSTi hotI hai, jo ki sAdhuke lie batalAI gaI hai| aura isIlie aisA mAnaneko jI cAhatA hai ki kahIM zvetAmbarIya sAdhuaoke saMgraha karanekI dRSTi se utkRSTa zrAvakakI vaisI carcA na kahI gaI ho ? 10-aSTa mUlaguNoM ke vividha prakAra yahA~ prakaraNavaza aSTamUlaguNoMkA kucha adhika spaSTIkaraNa aprAsaMgika na hogaa| zrAvakradharmake zrAdhArabhUta mukhya guNako mUlaguNa kahate haiN| mUlaguNoM ke viSayame AcAryoMke aneka mata rahe haiM jinakI tAlikA isa prakAra haiM:prAcArya nAma-- mUlaguNoMke nAma (1) AcArya samantabhadraH sthala hisAdi pA~ca pApoMkA tathA madya, mAMsa, madhukA tyaag| yA aneka zramaNottama sthUla / (2) prAcArya jinasenaH-sthUla hiMsAdi pA~ca pApoMkA tathA dyUta, mAMsa aura madyakA tyAga' / (3) prAcArya somadeva, AcArya devasena-pA~ca udumbara phalokA tathA madya, mAMsa aura madhukA tyAga / (4) ajJAta nAma (paM0 zrAzAdharajI dvArA uddhRta) - madyatyAga, mAsatyAga, madhutyAga, rAtribhojanatyAga, paMca udumbaraphala tyAga, devadarzana yA paMcaparameSThIkA smaraNa, jIvadayA aura chane jalakA pAna / ina cAroM matoke atirikta eka mata aura bhI ullekhanIya hai aura vaha mata hai zrAcArya amitagatikA / unhoMne mUlaguNa yaha nAma aura unakI saMkhyA ina dono bAtoMkA ullekha kiye binA hI apane upAsakAdhyayaname unakA pratipAdana isa prakArase kiyA hai: madyamAMsamadhurAtribhojanaM kSIravRkSaphalavarjanaM vidhaa| kurvate vratajighRkSayA budhAstatra puSyati niSevite vratam // -amita0 zrA0 a0 5 zlo01 arthAt-vrata grahaNa karanekI icchAse vidvAn loga mana, vacana, kAyase madya, mAMsa, madhu, rAtribhojana aura kSIrI vRkSoM ke phaloMko sevanakA tyAga karate haiM, kyoMki inake tyAga karane para grahIta vrata puSTa hotA hai| isa zlokameM na 'mUlaguNa' zabda hai aura na saMkhyAvAcI ATha zabda / phira bhI yadi kSIrI phaloMke tyAgako eka gineM to mUlaguNokI saMkhyA pA~ca hI raha jAtI hai aura yadi kSIrI phaloMkI saMkhyA pA~ca gine, to nau mUlaguNa ho jAte haiM, jo ki aSTamUla guNoMkI nizcita saMkhyAkA atikramaNa kara jAte haiN| ataeva amitagatikA mata eka viziSTa koTime parigaNanIya hai| 1-madyamAMsamadhutyAgaiH sahANuvratapaMcakam / aSTau mUlaguNAnAhuhiNAM zramaNottamAH ||66||-rtnk0 2--hiMsAsatyA'steyAdabrahmaparigrahAcca bAdarabhedAt / dyUtAnmAMsAnmadyAdviratigRhiNo'STa santyamI mUlaguNAH // -AdipurANa 3-madyamAMsamadhutyAgaiH sahodumbarapaMcakaiH / aSTAvete gRhasthAnAmuktA mUlaguNAH zrute // yazastilakacampU 4--mdyplmdhunishaashnpNcphliivirtipNckaapsnutii| jIvadayA jalagAlanamiti ca kvacidaSTamUlaguNAH // 48 // -sAgAradharmAmRta a02 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra mUlaguNoMke Upara dikhAye gaye bhedoMko dekhanepara yaha bAta bahuta acchI taraha spaSTa ho jAtI hai ki inake viSayameM mUlaguNa mAnanevAlI paramparAme bhI bhinna-bhinna prAcAryoMke vibhinna mata rahe haiN| sUtrakAra umAsvAtine apane tattvArthasUtrameM yadyapi mUlaguNa aisA nAma nahIM diyA hai aura na unakI koI saMkhyA hI batAI hai aura na unake TIkAkAroMne hI / para sAtaveM adhyAyake sUtroMkA pUrvApara krama sUkSmekSikAse dekhanepara eka bAta hRdayapara avazya aMkita hotI hai aura vaha yaha ki sAtaveM adhyAyake prArambhame unhone sarvaprathama pA~ca pApoMke tyAgako vrata kahA' / punaH unakA tyAga deza aura sarvake bheda se do prakArakA btlaayaa| punaH vratokI bhAvanAaokA vistRta varNana kiyaa| antama pAMco pApoMkA svarUpa kahakara vratIkA lakSaNa kahA aura vratIke agArI aura anagArI aise do bheda khe| punaH agArIko aNuvratadhArI batalAyA aura usake pazcAt hI usake sapta vrata (zIla) samanvita honeko sUcita kiyaa| ina antima do sUtropara gaMbhIra dRSTipAta karate hI yaha zaMkA utpanna hotI hai ki yadi agArI pAMca aNuvrata aura sAta zIloMkA dhArI hotA hai, to do sUtra pRthaka-pRthak kyoM banAye ? donokA eka hI sUtra kaha dete| aisA karanepara 'sampanna' aura 'ca' zabdakA bhI prayoga na karanA par3atA aura sUtralAghava bhI hotaa| para sUtrakArane aisA na karake do sUtra hI pRthaka pRthak banAye, jisase pratIta hotA hai ki aisA karaneme unakA avazya koI Azaya rahA hai| gaMbhIra ciMtana karanepara aisA mAnaneko jI cAhatA hai ki kahIM sUtrakArako pA~ca aNuvrata mUlaguNa rUpase aura sAta zIla uttara guNa rUpase to vivakSita nahIM haiM ? eka vicAraNIya prazna yahA~ eka prazna yaha utpanna hotA hai ki jaba samantabhadra aura jinasena jaise mahAn zrAcArya pA~ca aNuvratoko mUlaguNomeM parigaNita kara rahe ho, taba somadeva yA unake pUrvavartI kisI anya prAcAryane unake sthAnapara paMcakSIrI phaloMke parityAgako mUlaguNa kaise mAnA ? udumbara phaloMme agaNita trasajIva spaSTa dikhAI dete hai aura unake khAneme trasahiMsAkA yA mAMsa khAnekA pApa lagatA hai| trasahiMsAke parihArase usakA ahisANuvratame antarbhAva kiyA jA sakatA thA aura mAMsa khAneke doSase use mAMsabhakSaNameM parigaNita kiyA jA sakatA thA ? aisI dazAme paMca udumbaroke parityAgake pA~ca mUlaguNa na mAnakara eka hI mUlaguNa mAnanA adhika tarkayukta thaa| vidvAnoMke lie yaha prazna adyAvadhi vicAraNIya banA huA hai| saMbhava hai kisI samaya kSIrI phaloMke bhakSaNakA sarvasAdhAraNameM atyadhika pracAra ho gayA ho, aura use rokaneke lie tAtkAlika prAcAryoMko usake niSedhakA upadeza denA Avazyaka rahA ho aura isalie unhone paMcakSIrI phaloke parihArako mUlaguNoMmeM sthAna diyA ho ! 1 hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam // 1 // 2 dezasarvato'NumahatI // 2 // 3 niHzalyo vratI // 18 // 1 agAryanagArazca // 16 // 5 aNavato'gArI // 20 // 6 digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikoSadhopavAsopabhogaparibhogaparimANAtithisaMvibhAgavatasampannazca // 21 // -tatvA0 a07 7 paridhaya iva nagarANi vratAni kila pAlayanti zIlAni / vratapAlanAya tasmAcchIlAnyapi pAlanIyAni ||136||-purussaarthsik Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIla kA svarUpa 11-zIla kA svarUpa sUtrakAra dvArA guNavato aura zikSAvratoMkI jo 'zIla' sajJA dI gaI hai, usa 'zIla' kA kyA svarUpa hai, yaha zaMkA upasthita hotI hai| prAcArya amitagatine apane zrAvakAcArameM 'zIla' kA svarUpa isa prakArase diyA hai : saMsArArAtibhItasya vratAnAM gurusAkSikam / gRhItAnAmazeSANAM rakSaNaM zIlamucyate // 41 // -ami0 zrA0 pari0 12. ___ arthAt-saMsArake kAraNabhUta karmazatruoMse bhayabhIta zrAvakake gurusAkSIpUrvaka grahaNa kiye gaye saba vratoMke rakSaNako zIla kahate haiN| pUjyapAda zrAvakAcArame zIlakA lakSaNa isa prakAra diyA hai : yad gRhItaM vrataM pUrva sAkSIkRtya jinAn gurUn / tad vratAkhaMDanaM zIlamiti prAhurmunIzvarAH // 7 // arthAt-deva yA gurukI sAkSIpUrvaka jo vrata pahale grahaNa kara rakhA hai, usakA khaMDana nahIM karaneko munIzvara 'zIla' kahate haiN| zIlake isI bhAvako bahuta spaSTa zabdoMmeM amRtacandrAcArya ne apane puruSArtha-siddhathu pAyameM vyakta kiyA hai ki jisa prakAra koTa nagaroMkI rakSA karate haiM, usI prakAra zIla vratoMkI rakSA karate haiM, ataeva vratoMkI rakSA karaneke lie zIloMko bhI pAlanA caahie| vratakA artha hiMsAdi pApoMkA tyAga hai aura zIlakA artha gRhIta vratakI rakSA karanA hai| jisa prakAra koTa nagarakA yA bAr3ha bIjakA rakSaka hai usI prakAra zIla bhI vratoMkA rakSaka hai| nagara mUla arthAt prathama hai aura koTa uttara arthAt pIche hai| isI prakAra bIja prathama yA mUla hai aura bAr3ha uttara hai| ThIka isI prakAra ahiMsAdi pA~ca vrata zrAvakoMke aura muniyoMke mUlaguNa haiM aura zeSa zIla vrata yA uttara guNa haiM, yaha phalitArtha jAnanA caahie| mere vicArase zrAvakake zIla aura uttaraguNa ekArthaka rahe haiN| yahI kAraNa hai ki sUtrakArAdi jina aneka AcAryoMne guNavrata aura zikSAvratakI zIla saMjJA dI hai, unheM hI somadeva Adine uttara guNoMmeM ginA hai| hA~, muniyoMke zIla aura uttaraguNa vibhinnArthaka mAne gaye haiM / / ukta niSkarSake prakAzamaiM yaha mAnA jA sakatA hai ki umAsvAti yA unake pUrvavartI zrAcAryoMko zrAvakoMke mUlavata yA mUlaguNoMkI saMkhyA pA~ca aura zIlarUpa uttaraguNoMkI saMkhyA sAta abhISTa thii| paravartI zrAcAryoM ne una donoMkI saMkhyAko pallavita kara mUlaguNoMkI saMkhyA ATha aura uttara guNoMkI saMkhyA bAraha kara dii| hAlA~ki samantabhadrane zrAcAryAntaroMke matase mUla guNoMkI saMkhyA ATha kahate hue bhI svayaM mUlaguNa yA uttara guNoMkI koI saMkhyA nahIM kahI hai, aura na mUla vA uttara rUpase koI vibhAga hI kiyA hai| 1 paricaya iva nagarANi vratAni kila pAlayanti zIlAni / vratapAlanAya tasmAcchIlAmyapi pAlanIyAni ||136||-purussaarthsiddhyupaay 2 mahumajjamaMsaviraI cAo puNa ubarANa paMcaehaM / achede mUlaguNA havaMti phuDa desavirayammi ||356||-bhaavsNgrh paMcadhA'NuvrataM tredhA guNavatamagAriNAm / zikSAvrataM caturdheti guNAH syudvAdazottare ||-yshsti0 prA0 8. sAgAra0 a04 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vasunandi-zrAvakAcAra 12-pUjana-vidhAna devapUjanake viSayame kucha aura spaSTIkaraNakI AvazyakatA hai, kyoki sarvasAdhAraNa ise pratidina karate hue bhI usake vAstavika rahasyase anabhijJa haiM, yahI kAraNa hai ki ve yadvA-tadvA rUpase karate hue sarvatra dekhe jAte hai| yadyapi ijyAnokA vistRta varNana sarva prathama zrAcArya jinasenane kiyA hai, tathApi unhone usakI koI vyavasthita prarUpaNA nahIM kI hai| jahA~ taka merA adhyayana hai, pUjanakA vyavasthita evaM vistRta nirUpaNa sarvaprathama zrAcArya somadevane hI kiyA hai / pUjanakA upakrama devapUjA karaneke lie udyata vyakti sarva prathama antaHzuddhi aura bahiHzuddhiko kare / cittakI cacalatA, manakI kuTilatA yA hRdayakI apavitratA dUra karaneko antaHzuddhi kahate haiN| dantadhAvana Adi karake nirmala evaM prAsuka jalase snAna kara dhule svaccha zuddha vastra dhAraNa karaneko bahiHzuddhi kahate haiN| pUjanakA artha aura bheda jinendra deva, guru, zAstra, ratnatraya dharma zrAdikI aArAdhanA, upAsanA yA arcA karaneko pUjana kahate haiN| zrA0 vasunandine pUjanake chaha bheda ginAkara unakA vistRta vivecana prastuta granthame kiyA hai / ( dekho gAthA naM0 381 se 463 taka) chaha bhedomai eka sthApanA pUjA bhI hai| sAkSAt jinendra deva yA prAcAryAdi gurujanoMke abhAvame unakI sthApanA karake jo pUjana kI jAtI hai use sthApanA pUjA kahate haiM / yaha sthApanA do prakArase kI jAtI hai, tadAkAra rUpase aura atadAkAra ruupse| jinendrakA jaisA zAnta vItarAga svarUpa paramAgamame batAyA gayA hai, tadanusAra pASANa, dhAtu Adi kI mUrti banAkara pratiSThA-vidhise usame ahantadevakI kalpanA karaneko tadAkAra sthApanA kahate haiN| isa prakArase sthApita mUrtiko lakSya karake, yA kendrabindu banAkara jo pUjA kI jAtI hai, use tadAkAra sthApanA pUjana kahate haiM / isa prakArakI pUjanake lie prAcArya somadevane prastAvanA, purAkarma, sthApanA, sannidhApana, pUjA aura pUjA-phala ina chaha kartavyoMkA karanA zrAvayazka batAyA hai| yathA prastAvanA purAkarma sthApanA sannidhApanam / pUjA pUjAphalaM ceti SaDvidhaM devasevanam ||-ysh0 a08 1-antaHzuddhiM bahiHzuddhiM vidadhyAddevatArcanam / AdhA dauzcityanirmokSAdanyA snAnAyathAvidhiH // prAplutaH saMplutaH svAntaH zucivAsI vibhUSitaH / mauna-saMyamasampannaH kuryAda vArcanAvidhim // dantadhAvanazuddhAsyo mukhavAsocitAnanaH / asaMjAtAnyasaMsargaH sudhIrdevAnupAcaret ||-yshsti0 prA08 TippaNI-kitane hI loga binA dAtuna kiye hI pUjana karate haiM, unhe 'dantadhAvanazuddhAsyaH pada para dhyAna denA cAhie, jisameM batAyA gayA hai ki mukhako dAtunase zuddha karake bhagavAnkI pUjA kare / isa sambandhame isI zlokake dvArA eka aura purAnI prathA para prakAza par3atA hai, vaha yaha ki mukhapara vastra bA~dhakara bhagavAnkI pUjA kre| purAne loga dupaTTese mukhako bA~dhakara pUjana karate rahe haiM, bundelakhaMDake kaI sthAnoM meM yaha prathA zrAja bhI pracalita hai| mUrtipUjaka zvetAmbaromaiM bhI mukha bA~dhakara hI pUjA kI jAtI hai| somadevakA 'mukhavAsocitAnanaH' pada hameM sthAnakavAsI sAdhuoMkI mu~hapattIkI yAda dilAtA hai| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjana-vidhAna pUjanake samaya jinendra-pratimAke abhiSekakI taiyArI karaneko prastAvanA' kahate haiN| jisa sthAnapara ahaDimbako sthApita kara abhiSeka karanA hai, usa sthAnakI zuddhi karake jalAdikase bhare hue kalazoko cAro ora koNomeM sthApana karanA purAkarma kahalAtA hai| ina kalazoMke madhyavartI sthAname rakhe hue sihAsana para jinabimbake sthApana karaneko sthApanA kahate hai| ye vahI jinendra haiM, yaha vahI sumerugiri hai, yaha vahI siMhAsana hai, yaha vahI sAkSAt kSIrasAgarakA jala kalazoMme bharA huA hai, aura maiM sAkSAt indra banakara bhagavAnkA abhiSeka kara rahA hU~', isa prakArakI kalpanA karake pratimAke samIpastha honeko sannidhApana' kahate haiM / arhatpratimAkI zrAratI utAranA, jalAdikase abhiSeka karanA, aSTadravyase arcA karanA, stotra par3hanA, ceMbara DhoranA, gIta, nRtya Adise bhagavad-bhakti karanA yaha pUjA nAmakA pA~cavAM kartavya hai| jinendra-bimbake pAsa sthita hokara iSTa prArthanA karanA ki he deva, sadA tere caraNoMmeM merI bhakti banI rahe, sarva prANiyoMpara maitrI bhAva rahe, zAstroMkA abhyAsa ho, guNI janoMme pramoda bhAva ho, paropakArameM manovRtti rahe, samAdhimaraNa ho, mere karmoMkA kSaya aura duHkhokA anta ho, ityAdi prakArase iSTa prArthanA karaneko pUjAphala' kahA gayA hai| ukta vivecanase spaSTa jJAta hotA hai ki zrAhvAnana, sthApana aura sannidhIkaraNakA prArSamArga yaha thA, para usa mArgake bhUla jAnese loga Aja-kala yadvA-tadvA pravRtti karate hue dRSTigocara ho rahe haiN| tadAkAra sthApanAke abhAvame atadAkAra sthApanA kI jAtI hai| atadAkAra sthApanAmeM prastAvanA, purA 1 yaH zrIjanmapayonidhirmanasi ca dhyAyanti yaM yogino tenedaM bhuvana sanAthamamarA yasmai namaskurvate / yasmAtprAdurabhUcchU tiH sukRtino yasya prasAdAjjanA yasminnaSa bhavAzrayo vyatikarastasyArabhe snApanAm // (iti prastAvanA) 2 pAthaH pUrNAn kumbhAn koNeSu supallavaprasUnArcAn / dugdhAbdhIniva vidadhe prvaalmuktolvnnaaNshcturH|| (iti purAkama) 3. tIrthodakairmaNisuvarNaghaTopanItaiH pIThe pavitravapuSi pratikalpitArthe / lacamIzra tAgamanabIjavidarbhagarne saMsthApayAmi bhuvanAdhipati jinendram // (iti sthApanA) 4 so'ya jinaH suragirinanu pIThametadetAni dugdhajaladheH salilAni sAkSAt / indrastvahaM tava savapratikarmayogAtpUrNA tataH kathamiyaM na mahotsavazrIH // (iti sannidhApanam) 5 ambhazcandanatandulodgamahavirdI paiH sadhUpaiH phalairacitvA trijagadguruM jinapati snAnotsavAnantaram / taM staumi prajapAmi cetasi dadhe kurve zru tArAdhanam, trailokyaprabhavaM ca tanmahamahaM kAlatraye zraddadhe // (iti pUjA) 6 prAvidhistava padAmbujapUjanena madhyAhvasannidhirayaM munimAnanena / sAyaMtano'pi samayo mama deva yAyAnnityaM tvadAcaraNakIrtanakAmitena // dharmeSu dharmaniratAtmasu dharmahetodharmAdavAptamahimAstu nRpo'nukUlaH / nitya jinendracaraNArcanapuNyadhanyAH kAmaM prajAzca paramAM zriyamApnuvantu // (itipUjAphalam )-yazasti0 prA08 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 basunandi-zrAvakAcAra karma Adi nahIM kiye jAte; kyoki jaba pratimA hI nahIM hai, to abhiSeka zrAdi kisakA kiyA jAyagA? ataH pavitra puSpa, pallava, phalaka, bhUrjapatra, sikatA, zilAtala, diti, vyoma yA hRdayame arhanta devakI atadAkAra sthApanA karanA caahie| vaha atadAkAra sthApanA kisa prakAra karanA cAhie, isakA varNana zrAcArya somadevane isa prakAra kiyA hai : ahanna tanumadhye dakSiNato gaNadharastathA pazcAt / zrutagIH sAdhustadanu ca puro'pi gavagamavRttAni // bhUrje, phalake sicaye zilAtale saikate kSitau vyonni / hRdaye ceti sthApyAH samayasamAcAravedibhirnityam // -yazasti0 prA08 arthAt-bhUrjapatra Adi pavitra bAhya vastuke yA hRdayake madhya bhAgame arhantako, usake dakSiNabhAgame gaNadharako, pazcima bhAgameM jinavANIko, uttarameM sAdhuko aura pUrvameM ratnatrayarUpa dharmako sthApita karanA caahie| yaha racanA isa prakAra hogI: - ratnatraya dharma arhantadeva gaNadhara jinavANI isake pazcAt bhAvAtmaka aSTadravyake dvArA kramazaH deva, zAstra, guru aura ratnatraya dharmakA pUjana kare / tathA darzanabhakti, jJAnabhakti, cAritrabhakti, paMcagurubhakti, ahadbhakti, siddhabhakti, prAcAryabhakti aura zAntibhakti kare / AcArya somadevane ina bhaktiyoM ke svataMtra pATha diye haiM / zAntibhakti kA pATha isa prakAra hai: bhvduHkhaanlshaantidhrmaamRtvrssjnitjnshaantiH| zivazarmAstravazAntiH zAntikaraH stAjjinaH zAntiH // yaha pATha hameM vartamAnameM pracalita zAnti pAThakI yAda dilA rahA hai| uparyukta tadAkAra aura atadAkAra pUjanake nirUpaNakA gaMbhIratApUrvaka manana karane para spaSTha pratIta hotA hai ki vartamAnameM donoM prakArakI pUjana-paddhatiyoMkI khicar3I paka rahI hai, loga yathArtha mArgako bilakula bhUla gaye haiN| niSkarSa tadAkAra pUjana dravyAtmaka aura atadAkAra pUjana bhAvAtmaka hai| gRhastha suvidhAnusAra donoM kara sakatA hai| para A0 vasunandi isa huMDAvasarpiNIkAlameM atadAkAra sthApanAkA niSedha karate haiN| ve kahate haiM ki loga yoM hI kuliMgiyoMke yadvA-tadvA upadezase mohita ho rahe haiM, phira yadi aisI dazAmeM arhanmatAnuyAyI bhI jisa kisI vastumeM apane iSTa devakI sthApanA kara usakI pUjA karane lageMge, to sAdhAraNa logose vivekI logoMmeM koI bheda na raha sakegA / tathA sarvasAdhAraNameM nAnA prakArake sandeha bhI utpanna hoNge| yadyapi prA. vasunandikI atadAkAra sthApanA na karaneke viSayameM tarka yA dalIla hai to yukti-saMgata, para huMDAvasarpiNIkA ullekha kisa AdhArapara kara diyA, yaha kucha samajha nahIM AyA ? khAsakara usa dazAmeM, jaba ki unake pUrvavartI zrA0 somadeva bahuta vistArake sAtha usakA pratipAdana kara rahe haiN| phira eka bAta aura vicAraNIya hai ki kyA paMcama kAlakA hI nAma huMDAvasapiNI hai, yA prAraMbhake cAra kAlokA nAma bhI hai| yadi unakA bhI nAma hai, to kyA caturthakAlameM bhI atadAkAra sthApanA nahIM kI jAtI thI? yaha eka prazna hai, jisapara ki vidvAnoM dvArA vicAra kiyA jAnA Avazyaka hai| 1 dekho prastuta pranyakI gAthA naM0385 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi para prabhAva 13-vasunandi para prabhAva prastuta zrAvakAcArake antaHparIkSaNa karanepara vidita hotA hai ki vasunandipara jina prAcAryoMkA prabhAva hai, unameM sabase adhika zrA0 kundakunda, svAmikArtikeya, prAcArya yativRSabha aura devasenakA hai / ina prAcAryoMke prabhAvoMkA vivaraNa isa prakAra hai: 1-zrAcArya kundakunda aura svAmikArtikeyake samAna hI vasunandine zrAvaka-dharmakA varNana gyAraha pratimAoMko AdhAra banAkara kiyA hai / 2-ukta donoM prAcAryoMke samAna hI ATha mUlaguNoMkA varNana nahIM kiyA hai| 3-tIno zrAcAryoMke samAna hI atIcAroMkA varNana nahIM kiyA hai / 4-zrAcArya devasena dvArA racita bhAvasaMgrahake, pUjA, dAna aura unake bheda, phalAdike samasta varNanako zrAdhAra banAkara vasunandine apane ukta prakaraNoMkA nirmANa kiyA hai / 5-vasu0 zrAvakAcArake prArambhame jo jIvAdi sAta tattvoM, samyaktvake ATha aMgoM aura unameM prasiddhiprApta puruSokA varNana hai, vaha jyokA tyoM bhAva saMgrahake isI prakaraNase milatA hai, balki vasu0 zrAvakAcArameM 51 se 56 takakI dUrI 6 gAthAe~ to bhAva-saMgrahase uThAkara jyoM kI tyoM rakhI gaI haiN| 6-rAtri bhojana sambandhIvarNanapara prAcArya raviSeNa jinasena,somadeva, devasena aura amitagatikA prabhAva hai| 7-saptavyasanoMke varNanapara anya aneka zrAcAryoMke varNanake atirikta sabase adhika prabhAva amitagatikA hai| 8-narakake duHkhoMke varNanapara prAcArya yativRSabhakI tiloyapaeNattIkA adhika prabhAva hai| zeSa gatiyoM ke duHkha varNanapara svAmikArtikeyAnuprekSA prabhAva hai| -granthake antameM jo kSapaka-zreNI aura terahaveM caudahaveM guNasthAnakA varNana hai usapara siddhAnta grantha SaTkhaMDAgama aura kasAyapAhuDakA prabhAva hai, jo ki vasunandike siddhAntacakravartitvako sUcita karatA hai| 10-isI prakaraNake yoga-nirodha sambandhI varNana para prAcArya yativRSabhake cUrNisUtroMkA prabhAva spaSTa hai / 11-isake atirikta gyAraha pratimAoMke svarUpakA varNana karanevAlI 205, 207, 274, 280, 265-301 nambaravAlI gyAraha gAthAe~ to jyoM kI tyoM zrAvakapratikramaNa sUtrase uThAkara rakhI gaI haiM tathA isIke anusAra hI zikSAvratoMkA varNana kiyA gayA hai| * TippaNI-prAcArya vasunandine bhAvasaMgrahakA apane pranthameM kitanA aura kaisA upayoga kiyA hai, yaha nIce dI gaI tAlikAse jJAta kIjiye:(1) bhAvasaMgrahaH-303 304 305 306-312 319-320 | 324 | 321-323 vasu0 zrA0-16/ 17 | 20 | 21-22 39-40 41 42 (2) bhAvasaMgraha-344-345 346 348 494-498 527-528 532 vasu0 zrA0-43-44 45 47 220-224 225-233 242 (3) bhAvasaMgraha-499-501 533 536 587-591 593 596-597 | vasu0 zrA0-245-247 / 248 261249-257 / 264267-269 (4) bhAvasaMgraha-428-445/470-482 | 483-484|410/408-411 vasu0 zrA0-457-476 J483-493 510-511 513 495-407 (5) bhAvasaMgraha-412-419 430-422 677 vasu0 zrA0-498-505 509-510518-519 535 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 14-vasunandi kA prabhAva vasunandi zrAvakAcArakA prabhAva hInAdhika mAtrAme sabhI paravatI zrAvakAcAroMpara hai| vasunandise lagabhaga 150 varSa pIche hue paM0 zrAzAdharajIne to prAcArya vasunandike matako zraddhApUrNa zabdoMme vyakta kiyA hai| yathA: 'iti vsunndisaiddhaantikmte'| sAgAra0 a. 3 zlo0 16 kI TIkA / 'iti vasunandi saiddhAntikamatena-darzanapratimAyAM pratipannastasyedaM tanmatenaivaM vratapratimA vibhrato brahmANuvutaM syAt |'-saagaar0a04 zlo0 52 kI TIkA uparyukta ullekhoMme prayukta saiddhAntika padase unakA mahattA spaSTa hai| paM. AzAdharajI ne gyArahavI pratimAkA jo varNana kiyA hai usapara vasunandike prastuta upAsakAdhyanakA spaSTa prabhAva hai / pAThaka prastuta granthakI 301 se 313 takakI gAthAoMkA nimna zlokoM ke sAtha milAna kareM: sa dvedhA prathamaH zmazrumUrdhajAnapanAyayet / sitakaupInasaMvyAnaH karttA vA kSureNa vA // 38 // sthAnAdiSu pratilikhet mRdUpakaraNena saH / kuryAdeva catuSpAmupavAsaM caturvidham // 39 // svayaM samupaviSTo'dyAtpANipAtre'tha bhAjane / sa zrAvakagRhaM gatvA pAtrapANistadaGgaNe // 40 // sthitvA bhikSAM dharmalAbhaM bhaNitvA prArthayeta vaa| maunena darzayitvA'Gga lAbhAlAbhe samo'cirAt // 41 // nirgatyAnyadgRhaM gacchedbhikSodyuktastu kenacit / bhojanAyArthito'dyAttad bhuktvA yadbhikSitaM manAka // 42 // prArthayetAnyathA bhikSAM yAvatsvodarapUraNIm / labheta prAsu yatrAmbhastana saMzodhya tAM caret // 43 // zrAkAMkSan saMyama bhikSApAtrakSAlanAdiSu / svaya yateta cAdarpaH parathA'saMyamo mahAn // 44 // tato gatvA gurUpAntaM pratyAkhyAnaM caturvidham / gRhNIyAdvidhivatsarva gurozvAlocayetpuraH // 45 // yastvekabhikSAniyamo gtvaadyaadnumunysau| bhuktyabhAve punaH kuryAdupavAsamavazkayam // 16 // tadvad dvitIyaH kintvAryasaMjJo luJcatyasau kacAn / kaupInamAtrayugdhatte yativatpratilekhanam // 47 // svapANipAtra evAtti sazodhyAnyena yojitam / icchAkAraM samAcAra mithaH sarve tu kurvate // 48 // zrAvako vIracAryAhaH pratimAtApanAdiSu / syAnnAdhikArI siddhAntarahasyAdhyayane'pi ca ||49||-saagaardhrmaa0 a07 paM0 aAzAdharajI aura unake pIche hone vAle sabhI zrAvakAcAra-racayitAoMne yathAvasara vasunandike upAsakAdhyayanakA anusaraNa kiyA hai / guNabhUSaNazrAvakAcArake racayitAne to prastuta granthakI bahubhAga gAthAoMkA saMskRta rUpAntara karake apane granthakI racanA kI hai, yaha bAta donoM granthoM ke milAna karanepara sahaja hI meM pAThakake hRdayameM aMkita ho jAtI hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-zrAvaka dharma kA kramika vikAsa AcArya kundakunda digambara paramparAme bhagavad bhUtabali, puSpadanta aura guNadharAcAryake pazcAt zAstra-racayitAzromeM sarva prathama AcArya kundakunda haiN| inhone anekoM pAhuDokI racanA kI hai, jinameM eka cAritra-pAhuDa bhI hai| isame unhone atyanta saMkSepase zrAvakadharmakA varNana kevala chaha gAthAoMme kiyA hai| eka gAthAmeM saMyamAcaraNake do bheda karake batAyA ki sAgAra saMyamAcaraNa gRhasthoMke hotA hai| dUsarI gAthAme gyAraha pratimAaoke nAma kahe / tIsarI gAthAme sAgAra saMyamAcaraNako pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata rUpa kahA hai / punaH tIna gAthAoMmeM unake nAma ginAye gaye hai| itane saMkSipta varNanase kevala kundakunda-svokRta aNuvrata, guNavata aura zikSAvratoMke nAmoMkA hI patA calatA hai, aura kucha vizeSa jJAta nahIM hotA / inhoMne sallekhanAko cauthA zikSAbata mAnA hai aura dezAvakAzika vratako na guNavatoM meM sthAna diyA hai aura na shikssaavrtome| inake matase dikparimANa, anarthadaMDa-varjana aura bhogopabhoga-parimANa ye tIna guNavrata hai, tathA sAmAyika proSadha, atithipUjA aura sallekhanA ye cAra zikSA vrata hai| inake isa varNanamai yaha bAta vicAraNIya hai ki sallekhanAko cauthA zikSAvrata kisa dRSTise mAnA hai, jaba ki vaha maraNake samaya hI kiyA jAnevAlA kartavya hai ? aura kyA isa cauthe zikSA vratakI pUrtike vinA hI zrAvaka tIsarI Adi pratimAoMkA dhArI ho sakatA hai ? svAmI kArtikeya A0 kundakundake pazcAt mere vicArase umAsvAti aura samantabhadrase bhI pUrva svAmI kArtikeya hue haiN| unhone anuprekSA nAmase prasiddha apane granthame dharma bhAvanAke bhItara zrAvakadharmakA vistRta varNana kiyA hai| inake pratipAdanakI zailI svataMtra hai| inhoMne jinendra-upadiSTa dharmake do bheda batAkara saMgAsanoM-parigraha dhArI gRhasthoMke dharmake bAraha bheda batAye haiN| yathA-1 samyagdarzanayukta, 2 madyAdi sthUla-doSarahita, 3 vratadhArI, 4 sAmAyika, 5 parvavatI, 6 prAsuka-zrAhArI, 7 rAtribhojanavirata, 8 maithunatyAgI, 6 zrArambhatyAgI, 10 saMgatyAgI, 1 duvihaM saMjama caraNaM sAyAraM taha have nniraayaa| sAyAraM saggaMthe pariggahArahiya khalu NirAyAraM // 20 // dasaNa vaya sAmAiya posaha sacitta rAyabhatte ya / baMbhAraMbha pariggaha aNumaNa uddiTha desaviradI ya // 21 // paMcevaNubvayAI guNabvayAiM havaMti taha tirinn| sikkhAvaya cattAri saMjamacaraNaM ca sAyAraM // 22 // thUle tasakAyabahe thUle mose titikkha thUle ya / parihAro parapimme pariggahAraMbhaparimANaM // 23 // disi-vidisimANa paDhama aNatthadaMDassa vajjaNaM vidiyaM / bhogopabhogaparimA iyameva guNavvayA tiriNa // 24 // sAmAiyaM ca paDhamaM vidiyaM ca taheva posahaM bhaNiyaM / taiyaM atihipujja cauttha saMlehaNA aMte ||25||-caaritryaahudd Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 vasunandi-zrAvakAcAra 11 kAryAnumodavirata aura 12 uddissttaahaarvirt'| iname prathama nAmake atirikta zeSa nAma gyAraha pratimAaoMke haiN| yataH zrAvakako vrata-dhAraNa karaneke pUrva samyagdarzanakA dhAraNa karanA anivArya hai, ataH sarvaprathama eka use bhI ginAkara unhone zrAvaka-dharmake 12 bheda batalAye haiM aura unakA varNana pUrI 85 gAthAoMme kiyA hai| jinamese 20 gAthAoMmai to samyagdarzanako utpatti, usake bheda, unakA svarUpa, samyagdRSTi aura mithyAdRSTikI manovRtti aura samyaktvakA mAhAtmya bahuta sundara DhaMgase varNana kiyA hai, jaisA ki anyatra dRSTigocara nahIM hotA / tatpazcAt do gAthAoM dvArA dArzanika zrAvakakA svarUpa kahA hai, jisameM batAyA gayA hai ki jo trasa-samanvita yA trasa-ghAtase utpanna mAMsa, madya zrAdi niMdya padArthoM kA sevana nahIM karatA, tathA dRr3hacitta, vairAgya-bhAvanA-yukta aura nidAna-rahita hokara eka bhI vratako dhAraNa karatA hai, vaha dArzanika zrAvaka hai| tadanantara unhoMne vratika zrAvakake 12 vratokA bar3A hRdayagrAhI, talasparzI aura svataMtra varNana kiyA hai, jisakA aAnanda unake granthakA adhyayana karake hI liyA jA sakatA hai| inhone kundakunda-sammata tInoM guNavatoko to mAnA hai, parantu zikSAvrato me kundakunda-svIkRta sallekhanA ko na mAnakara usake sthAnapara dezAvakAzikako mAnA hai / inhoMne hI sarvaprathama anarthadaMDake pA~ca bheda kiye haiN| svAmikArtikeyane cAro zikSAbatoM kA vistArake sAtha vivecana kiyA hai / sAmayika zikSAbatake svarUpameM aAsana, laya, kAla AdikA varNana draSTavya hai / inhoMne proSadhopavAsa zikSAvratameM upavAsa na kara sakanevAleke lie ekabhakta, nirvikRti Adike karanekA vidhAna kiyA hai / atithi-saMvibhAga zikSA vratame yadyapi cAroM dAnoMkA nirdeza kiyA hai, para aAhAra dAnapara khAsa jora dekara kahA hai ki eka bhojana dAnake dene para zeSa tIna svataH hI de diye jAte haiN| cauthe dezAvakAzika zikSAvrata meM dizAoMkA saMkoca aura indriyaviSayoMkA savaraNa pratidina Avazyaka batAyA hai| isake pazcAt sallekhanA ke yathAvasara karanekI sUcanA kI gaI hai / sAmAyika pratimAke svarUpame kAyotsarga, dvAdaza bhAvata, do namana ora cAra praNAma karanekA vidhAna kiyA hai| proSadha pratimAmeM solaha paharake upavAsakA vidhAna kiyA hai| sacittatyAgapratimAdhArIke lie sarva prakArake sacitta padArthoke khAnekA niSedha kiyA hai aura sAtha hI yaha bhI Adeza diyA hai ki jo svayaM sacitta kA tyAgI hai use sacitta vastu anyako khAneke lie denA yogya nahI hai, kyoMki khAne aura khilAneme koI bheda nahIM hai| rAtri-bhojana-tyAga pratimAghArIke lie kahA hai jo caturvidha AhArako svayaM na khAneke samAna anyako bhI nahIM khilAtA hai vahI nizi bhojana virata hai| brahmacarya pratimAdhArI ke lie devI, manuSyanI, tiryacanI aura citragata sabhI prakArakI striyoMkA mana, vacana, kAyase abhilASAke tyAgakA vidhAna kiyA hai| prArambhavirata pratimAdhArIke lie kRta, kArita aura anumodanAse prArambhakA tyAga Avazyaka batAyA hai| parigraha-tyAga pratimAme bAhya aura Abhyantara parigrahake tyAganekA vidhAna kiyA hai| anumativiratake lie 1 teNuvaiTho dhammo saMgAsattANa taha asaMgANaM / paDhamo bArahabheo dasabhezro bhAsio vidio // 30 // sammaIsaNasuddho rahiyo majjAithUladosehiM / vayadhArI sAmaio pavvavaI pAsubAhArI // 305 // rAIbhoyaNaviro mehuNa-sAraMbha-saMgacatto ya / kajjANumoyaviro uhiTThAhAraviro ya // 306 // 2 bhoyaNadANe dipaNe tipiNa vi dANANi hoti diNNANi // 363 // 3 jo Neya bhakkhedi sayaM tassa Na aNNassa jujjade daauN| __ bhuttassa bhojidassa hi Nasthi viseso tado ko vi // 30 // 1 jo cauvihaM pi bhojja rayaNIe Neva bhujadeNANI / Na ya bhuMjAvai aNNaM Nisiviramao have bhojjo // 382 // 5 jo AraMbha Na kuNadi aNNaM kArayadi Neya aNumaNNo / hiMsAsaMttahamaNo cattAraMbho have so hi ||385||-svaamikaartikeyaanuprekssaa Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka-dharmakA kramika vikAsa gRhasthIke kisI bhI kAryame anumatike denekA niSedha kiyA hai| uddiSTAhAraviratake lie yAcanA-rahita aura navakoTi-vizuddha yogya bhojyake / lenekA vidhAna kiyA gayA hai| svAmikArtikeyane gyArahavIM pratimAke bhedoMkA koI ullekha nahIM kiyA hai jisase patA calatA hai ki unake samaya taka isa pratimAke koI bheda nahIM hue the| isa prakAra di0 paramparAme sarvaprathama hama svAmikArtikeyako zrAvaka dharmakA vyavasthita prarUpaNa karanevAlA pAte haiN| AcArya umAsvAti svAmikArtikeyake pazcAt zrAvaka-dharmakA varNana umAsvAtike tattvArthasUtrameM dRSTigocara hotA hai| inhoMne tattvArthasUtrake sAtave adhyAyame vratIko sabase pahale mAyA, mithyAtva aura nidAna ina tIna zalyoMse rahita honA Avazyaka batalAyA, jaba ki svAmikArtikeyane dArzanika zrAvakako nidAna-rahita honA jarUrI kahA thaa| isake pazcAt inhone bratIke zrAgArI aura anagAra bheda karake aNuvratIko AgArI batAyA / punaH ahiMsAdi vratoMkI pA~ca-pA~ca bhAvanAoMkA varNana kiyA aura pratyeka vratake pA~ca-pA~ca atIcAra btaaye| isake pUrva na kundakundane atIcArokI koI sUcanA dI hai aura na svAmikArtikeyane hI unakA koI varNana kiyA hai / tattvArthasUtrakArane atIcAroMkA yaha varNana kahAMse kiyA, yaha eka vicANIya prazna hai / atIcAroMkA vistRta varNana karane para bhI kunda-kunda aura kArtikeyake samAna umAsvAtine bhI pATha mala guNoMkA koI varNana nahIM kiyA hai, jisase patA calatA hai ki inake samaya taka mUla guNoMkI koI AvazyakatA anubhava nahIM kI gaI thii| tattvArthasUtrameM gyAraha pratimAoMkA bhI koI ullekha nahIM hai, yaha bAta usa dazAmeM vizeSa cintAkA viSaya ho jAtI hai, jaba hama unake dvArA vratoMkI bhAvanAoMkA aura atIcArokA vistRta varNana kiyA gayA pAte haiN| inhoMne kundakunda aura kArtikeya pratipAdita guNavrata aura zikSAvratoMke nAmoMmai bhI parivartana kiyA hai| inake matAnusAra digbata, dezavrata, anarthadaMDa-virati ye tIna guNavrata aura sAmAyika, proSadhopavAsa, upabhoga-paribhogaparimANa, atithi saMvibhAga ye cAra zikSAvata haiN| svAmikArtikeya-pratipAdita dezAvakAzikako inhoMne guNabratame aura bhogopabhoga-parimANako zikSAvratameM parigaNita kiyA hai| sUtrakArane maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyastha bhAvanAoMkA bhI varNana kiyA hai| isa prakAra tattvArthasUtrameM ahiMsAdi vratoMkI bhAvanAoM, atIcAroM aura maitryAdi bhAvanAaoke rUpameM tIna vidhAnAtmaka vizeSatAoMkA tathA aSTamUlaguNa aura gyAraha pratimAoMke na varNana karane rUpa do avidhAnAtmaka vizeSatAoMkA darzana hotA hai / svAmI samantabhadra tattvArthasUtrake pazcAt zrAvakAcArapara svataMtra grantha likhanevAle svAmI samantabhadrapara hamArI dRSTi jAtI hai, jinhoMne ratnakaraNDaka racakara zrAvakadharma-pipAsu evaM jijJAsu janoM ke lie sacamuca ratnoMkA karaNDaka (piTArA) hI upasthita kara diyA hai| itanA sundara aura pariSkRta vivecana unake nAmake hI anurUpa hai|| ratnakaraNDa zrAvakAcArapara jaba hama sUkSma dRSTi DAlate haiM taba yaha kahane meM koI sandeha nahI rahatA ki ve apanI racanAke lie kamase kama cAra granthoMke AbhArI to haiM hii| zrAvakoM ke bAraha vratokA, anarthadaMDake pA~ca bhedoMkA aura pratimAoMkA varNana asadigdha rUpase kArtikeyAnuprekSAkA AbhArI hai| atIcAroMke varNanake lie tattvArthasUtrakA sAtavA~ adhyAya aAdhAra rahA hai| samyagdarzanakI itanI vizada mahimAkA varNana darzanapAhuDa, kArtikeyAnuprekSA aura SaTakhaMDAgamakA AbhArI hai| samAdhimaraNa tathA mokSakA vizada varNana niHsandeha bhagavatI zrArAdhanAkA aAbhArI hai / (hAlAMki yaha kahA jAtA hai ki samantabhadrase prabodhako prApta zivakoTi prAcArya ne bhagavatI aArAdhanAkI racanA kI hai| para vidvAnoMmeM isa viSayamai matabheda hai aura navIna zodhoMke anusAra bhagavatI ArAdhanAke racayitA zivArya samantabhadrase bahuta pahale siddha hote haiN|) itanA saba kucha honepara bhI ratnakaraNDakameM kucha aisA vaiziSTaya hai jo apanI samatA nahIM rkhtaa| dharmakI paribhASA, satyArtha deva, zAstra, Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra gurukA svarUpa, ATha aMgo aura tIna mUDhatAaoke lakSaNa, madoke nirAkaraNakA upadeza, samyagdarzana, jJAna cAritrakA lakSaNa, anuyogoMkA svarUpa, sayuktika cAritrakI AvazyakatA aura zrAvakake bAraha vrato tathA gyAraha pratimAokA itanA parimArjita aura sundara varNana anyatra dekhaneko nahIM miltaa| zrAvakoMke ATha mUlaguNoMkA sarvaprathama varNana hame ratnakaraNDakameM hI milatA hai| zve0 paramparAke anusAra pA~ca aNuvrata mUla guNa rUpa aura sAta zIlavrata uttara guNa rUpa haiM aura isa prakAra zrAvakoMke mUla aura uttara guNoM kI sammilita saMkhyA 12 hai / para di0 paramparAme zrAvakoke mUlaguNa 8 aura uttaraguNa 12 mAne jAte hai| svAmisamantabhadrane pA~ca sthUla pApoke aura madya, mAsa, madhuke parityAgako aSTamUlaguNa kahA hai, para zrAvakake uttaraguNoMkI saMkhyAkA koI ullekha nahIM kiyA hai| hA~, paravartI sabhI prAcAryoMne uttaraguNoM kI saMkhyA 12 hI batAI hai| ___ isake atirikta samantabhadrane apane sAmane upasthita Agama sAhityakA avagAhana kara aura unake tattvo ko apanI parIkSA-pradhAna dRSTise kasakara buddhi-grAhya hI varNana kiyA hai / udAharaNArtha-tattvArthasUtrake sanmukha hote hue bhI unhone dezAvakAzikako guNavrata na mAnakara zikSAbata mAnA aura bhogopabhoga parimANako cAritrapAiDa kArtikeyAnuprekSAke samAna guNavrata hI maanaa| unakI dRSTi isa bAtapara aTakI ki zikSAvrata to alpakAlika sAdhanA rUpa hote haiM, para bhogopabhogakA parimANa to yamarU pase yAvajIvana ke lie bhI hotA hai phira use zikSAvratoMmeM kaise ginA jAya ! isake sAtha hI dUsarA saMzodhana dezAvakAzikako svAmikArtikeyake samAna cauthA zikSAvrata na mAnakara prathama mAnaneke rUpame kiyaa| unakI tArkika dRSTine unheM batAyA ki sAmAyika aura proSadhopavAsake pUrva hI dezavikAzikakA sthAna honA cAhie kyoki una donokI apekSA isake kAlakI maryAdA adhika hai| isake sivAya unhoMne zrA0 kundakundake dvArA pratipAdita sallekhanAko zikSA vrata rUpase nahIM maanaa| unakI dArzanika dRSTiko yaha jaeNcA hI nahIM ki maraNake samaya kI jAnevAlI sallekhanA jIvana bhara abhyAsa kiye jAnevAle zikSAvratoMme kaise sthAna pA sakatI hai ? ataH unhoMne usake sthAnapara vaiyAvRtya nAmaka zikSAvratako khaa| sUtrakArane atithi-saMvibhAga nAmaka cauthA zikSAvrata kahA hai, para unhe yaha nAma bhI kucha saMkucita yA avyApaka jaeNcA, kyoMki isa vratake bhItara ve jitane kAryoMkA samAveza karanA cAhate the, ve saba atithi-saMvibhAga nAmake bhItara nahIM A sakate the| ukta saMzodhanoke atirikta atIcAroMke viSayame bhI unhoMne kaI saMzodhana kiye| tattvArthasUtragata parigrahaparimANavatake pA~coM atIcAra to eka 'atikramaNa' nAmame hI A jAte haiM, phira unake pacarUpatAkI kyA sArthakatA raha jAtI hai, ataH unhoMne usake svataMtra hI pA~ca atIcAroMkA pratipAdana kiyaa| isI prakAra tattvArthasUtragata bhogopabhoga-parimANake atIcAra bhI unhe avyApaka pratIta hue kyoMki ve kevala bhogapara hI ghaTita hote haiM, ataH isa vratake bhI svataMtra atIcAroMkA nirmANa kiyA / aura yaha dikhA diyA ki ve gatAnugatika yA zrAjJApradhAnI na hokara parIkSApradhAnI haiN| isI prakAra eka saMzodhana unhoMne brahmacaryANuvratake atIcAromeM bhI kiyaa| unheM itvarikAparigRhItAgamana aura itvarikAaparigRhItAgamanamai koI khAsa bheda dRSTi 1 madyamAMsamadhutyAgaiH sahANuvratapaMcakam / aSTau mUlaguNAnAhugRhiNAM zramaNottamAH ||66||-rkhk0 2 aNuvratAni paMcaiva triprakAraM guNavatam / zikSAvratAni catvAri guNAH syuAdazottare ||-yshstilk0 prA0 7. 3 ativAhanAtisaMgrahavismayalobhAtibhAravahanAni / parimitaparigrahasya ca vikSepAH paMca lakSyante ||62||-rtnk0 4 vissyvissto'nupekssaanusmRtirtilaulymtitRssaanubhvii| bhogopabhogaparimAvyatikramAH paMca kathyante ||9||-rtnk0 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka-dharmakA kramika vikAsa gocara nahIM huA, kyoki svadArasantoSIke lie to donoM hI parastriyA~ haiN| ataH unhoMne una donoMke sthAnapara eka itvarikAgamanako rakhakara 'viTatva' nAmaka eka aura atIcArakI svataMtra kalpanA kI, jo ki brahmacaryANuvratake atIcAra honeke sarvathA upayukta hai| zrAvakadharmake pratipAdana karanevAle zrAdike donoM hI prakAroMko hama ratnakaraNDakame apanAyA huA dekhate haiM, tathApi gyAraha pratimAoMkA granthake sabase antame varNana karanA yaha batalAtA hai ki unakA jhukAva prathama prakArakI apekSA dUsare pratipAdana-prakArakI ora adhika rahA hai| arhatpUjanako vaiyAvRttyake antargata varNana karanA ratnakaraNDakakI sabase bar3I vizeSatA hai| isake pUrva pUjanako zrAvaka-vratoMme kisIne nahIM kahA hai| samyaktvake zrATha aMgoMmeM, pA~ca aNuvratome, pA~ca pApoMmeM aura cAro dAnoMke denevAloMme prasiddhiko prApta karanevAloMke nAmoMkA ullekha ratnakaraNDakakI eka khAsa vizeSatA hai, jo ki isake pUrvataka kisI granthameM dRSTigocara nahIM hotii| isa prakAra hama dekhate haiM ki svAmI samantabhadrane zrAvaka-dharmako paryApta pallavita aura vikasita kiyA aura use eka vyavasthita rUpa dekara bhaviSyako pIr3hIke lie mArga prazasta kara diyaa| AcArya jinasena svAmisamantabhadrake pazcAt zrAvakAcArakA vistRta varNana jinasenAcAryake mahApurANameM milatA hai| jinasenane hI brAhmaNokI utpattikA Azraya lekara dIkSAnvaya Adi kriyAoMkA bahuta vistRta varNana kiyA hai aura unhoMne hI sarvaprathama pakSa, caryA aura sAdhanarUpase zrAvakadharmakA pratipAdana kiyA hai, jise ki paravartI prAyaH sabhI zrAvakAcAra-racayitAaone apanAyA hai| prA. jinasenane ina nAnA prakArakI kriyAoMkA aura unake maMtrAdikoMkA varNana kahA~ se kiyA, isa bAtako jAnane ke lie hamAre pAsa koI sAdhana nahIM haiN| hA~, svayaM unhIMke ullekhoMse yaha avazya jJAta hotA hai ki unake sAmane koI upAsakasUtra yA isI nAmakA koI grantha avazya thA, jisakA ekAdhika bAra ullekha unhoMne zrAdipugaNake 40veM parvame kiyA hai| saMbhava hai, usIke zrAdhArapara unhoMne pakSa, caryA, sAdhanarUpase zrAvakadharmake pratipAdana karanevAle tIsare prakArako apanAyA ho| inhoMne bAraha vratoMke nAma AdimeM to koI parivartana nahIM kiyA hai, para aATha mUlaguNomeM madhuke sthAnapara chUtakA tyAga zrAvazyaka batAyA hai| isa dyUtako yadi zeSa vyasanoMkA upalakSaNa mAneM, to yaha artha nikalatA hai ki pAkSika zrAvakako kamase kama sAta vyasanoMkA tyAga aura zrATha mUlaguNoMkA dhAraNa karanA atyanta zrAvazyaka hai| saMbhavataH isI tarkake balapara paM0 aAzAdharajI zrAdine pAkSika zrAvakake ukta kartavya batAye haiN| jinasenake pUrva hama kisI AcAryako vyasanoMke tyAgakA ullekha karate nahIM pAte, isase patA calatA hai ki samantabhadrake pazcAt aura jinasenake pUrva logome saptavyasanoMkI pravRtti bahuta jora pakar3a gaI thI, aura isalie unheM usakA niSedha yathAsthAna karanA pdd'aa| zrA0jinasenane pUjAko cauthe zikSAvratake bhItara na mAnakara gRhasthakA eka svataMtra kartavya mAnA aura usake nityamaha, ASTAhnikamaha, caturmukhamaha, mahAmaha Adi bheda karake usake vibhinna kAla aura adhikArI ghoSita kiye| jinacaitya, jinacaityAlaya zrAdike nirmANapara bhI jinasenane hI sarvaprathama jora diyA hai / hAlA~ki, raviSeNAcArya Adikane apane padmapurANa Adi granthoM meM pUjana-abhiSeka AdikA yathAsthAna varNana kiyA hai, para unakA vyavasthita rUpa hame sarvaprathama AdipurAName hI dRSTigocara hotA hai| vartamAname upalabdha garbhAdhAnAdi yAvanmAtra saskAroM aura kriyAkAMDoke pratiSThApaka jinasena hI mAne jAte haiM para ve svayaM aviddhakarNA the arthAt unakA karNavedhana saMskAra nahIM huA thA, yaha jayadhavalAkI prazastise spaSTa hai| __ AcArya somadeva prA0 somadevane apane prasiddha aura mahAn grantha yazastilakake chaThe, sAtaveM aura AThaveM AzvAsameM zrAvakadharmakA bahuta vistArase varNana kiyA hai aura isalie unhoMne svayaM hI una AzvAsoMkA nAma 'upAsakA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra dhyayana' rakhA hai| somadevane samantabhadrake ratnakaraeDakako AdhAra banAkara apane upAsakAdhyayanakA nirmANa kiyA hai, aisA pratyeka abhyAsIko pratIta hue vinA na rhegaa| chaThe zrAzvAsame unhone samasta matoMkI carcA karake tattanmatoM dvArA svIkRta mokSakA svarUpa batalAkara aura unakA nirasana kara jainAbhimata mokSakA svarUpa pratiSThita kiyA ki jahA~para 'zrAtyantika aAnanda, jJAna, aizvarya, vIrya aura parama sUkSmatA hai, vahI mokSa hai' aura samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmaka hI usakA mArga hai| punaH prAptake svarUpakI vistArake sAtha mImAsA karake Agama-varNita padArthoM kI parIkSA kI aura mUDhatAtrokA unmathana karake samyaktvake ATha agokA eka navIna zailIse vistRta varNana kiyA aura sAtha hI pratyeka agame prasiddhi pAnevAle vyaktiyoMkA caritra-citraNa kiyaa| isI zrAzvAsake antame unhone samyaktvake vibhinna bhedo aura doSoMkA varNana kara samyaktvako mahattA batalAkara ratnatrayakI AvazyakatA batalAI aura usakA phala batalAyA ki samyaktvase sugati, jJAnase kIrti, cAritrase pUjA aura tInoMse mukti prAsa hotI hai| sAtaveM AzvAsame madya, mAsa, madhu aura pA~ca udumbaraphaloMke tyAgako aSTamUla guNa btaayaa| jahA~taka maiM samajhatA hU~, svAmi-pratipAdita aura jinasena-anumodita paMca aNuvratoMke sthAnapara paMca-udumbara-parityAgakA upadeza devasena aura somadevane hI kiyA hai, jise ki paravartI sabhI vidvAnoMne mAnA hai| somadevane aATha mUlaguNoMkA pratipAdana karate hue 'uktA mUlaguNAHzrute aisA jo kathana kiyA hai, usase yaha avazya jJAta hotA hai ki unake sAmane koI aisA zAstrAdhAra avazya rahA hai, jisameM ki pA~ca udumbara-tyAgako mUlaguNoMme parigaNita kiyA gayA hai| jinasena aura somadevake madhya yadyapi adhika samayakA antara nahIM hai, tathApi jinasenane mUlaguNoMme pA~ca aNuvratoMko aura somadevane pA~ca uduMbara phaloMke tyAgako kahA hai, donoMkA yaha kathana rahasyase rikta nahIM hai aura aisA pratIta hotA hai ki usa samaya mUlaguNoMke viSayame spaSTataH do paramparAe~ cala rahI thIM, jinameMse ekakA samarthana jinasena aura dUsarekA samarthana somadevane kiyA hai| itanepara bhI Azcarya isa bAtakA hai ki donoM hI apane-apane kathanakI puSTime zrutapaThita-upAsakAdhyayana' yA upAsaka sUtrakA Azraya lete haiM, jisase yaha nizcaya hotA hai ki donoMke sAmane upasthita upAsakAdhyayana yA upAsaka sUtra sarvathA bhinna grantha rahe haiN| duHkha hai ki Aja ve donoM hI upalabdha nahIM hai aura unake nAma zeSa raha gaye haiN| madya, mAMsAdikake sevanameM mahApApako batalAte hue prA0 somadevane unake parityAgapara jora diyA aura batAyA ki 'mAMsa-bhakSiyoMmeM dayA nahIM hotI, madya-pAna karanevAloMmeM satya nahIM hotA, tathA madhu aura udumbaraphala-seviyomeM nRzaMsatA-krUratAkA abhAva nahIM hotaa| isa prakaraNameM mAMsa na khAneke lie jina yuktiyoMkA prayoga somadevane kiyA hai, paravartI samasta granthakArone unakA bharapUra upayoga kiyA hai| 1 zrAnando jJAnamaizvaryaM vIryaM prmsuucmtaa| etadAtyantikaM yatra sa mokSaH prikiirtitH||-ysh0 zrA0 6. 2 samyaktvAtsugatiH proktA jnyaanaatkiirtirudaahRtaa| vRttAtpUjAmavAmoti yAca labhate zivam ||-ysh0 prA0 6. 3 madyamAMsamadhutyAgaiH sahodumbarapaJcakaiH / aSTAvete gRhasthAnAmuktA mUlaguNA a te ||-ysh0 A0 7. 4 iyatA granthena mayA proktaM caritaM yazodharanRpasya / ita uttaraM tu vakSye zrutapaThitamupAsakAdhyayanam ||-ysh0 prA0 5 5 guNeSveSa vizeSo'nyo yo vAcyo bahuvistaraH / sa upAsakasiddhAntAdadhigamyaH prapaJcataH ||213||-shraadipu0 parva 40 6 mAMsAdiSu dayA nAsti, na satyaM madyapAyiSu / anRzaMsyaM na ma]Su madhadambaraseviSa ||-ysh0 prA0 . Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 zrAvaka-dharmakA kramika vikAsa ATha mUlaguNoMke pazcAt zrAvakoke bAraha uttara guNoMkA varNana kiyA gayA hai| zrAvakoMke uttara gaNoMkI saMkhyAkA aisA spaSTa ullekha inake pUrvavartI granthoMmeM dekhaneme nahIM aayaa| somadevane pA~ca aNuvratoMkA varNana kara pA~coM pApoMmeM prasiddha honevAle puruSoM ke caritrokA citraNa kiyA aura ahiMsAvratake rakSArtha rAtribhojanake parihArakA, bhojanake antarAyokA, aura abhakSya vastuoMke sevanake parityAgakA varNana kiyA / punaH maitrI, pramoda Adi bhAvanAoMkA varNana kara puNya-pApakA pradhAna kAraNa pariNAmoMko batalAte hue mana-vacana-kAya sambandhI azubha kriyAaoke parityAgakA upadeza diyaa| isI prakaraName unhoMne yajJoMme pazubalikI pravRtti kabase kaise pracalita huI isakA bhI savistara varNana kiyA / antamai pratyeka vratake laukika lAbhoko batAyA, jo ki unakI lokasagrAhaka manovRttikA jvalaMta udAharaNa hai| isI AzvAsame digvata, dezavrata aura anarthadaNDavatarUpa tIno guNavratoMkA varNana kiyA hai, jo ki atyanta saMkSipta hote hue bhI apane Apame pUrNa aura apUrva hai| AThaveM zrAzvAsamai zikSAvratoM kA varNana kiyA gayA hai, jisame se bahu bhAga sthAna sAmayika-zikSAbata ke varNana ne liyA hai| somadeva ne prAptasevA yA devapUjA ko sAmAyika kahA hai| ataeva unhoMne isa prakaraNa me snapana (abhiSeka) pUjana, stotra, japa, dhyAna aura zrutastava ina chaha kartavyoMkA karanA Avazyaka batAkara unakA khUba vistArase varNana kiyA hai, jo ki anyatra dekhaneko nahIM milegaa| yahA~ yaha eka vicAraNIya bAta hai ki jaba svAmI samantabhadne devapUjAko vaiyAvRttya nAmaka caturtha zikSAvratake antargata kahA hai, taba somadevasUrine use sAmAyika zikSAvratake antargata karake eka navIna dizA vicArakoMke sAmane prastuta kI hai| zrA0 jinasenane ijyAoMke aneka bheda karake unakA vistRta varNana kiyA hai para jahA~ taka maiM samajhatA hU~ unhoMne devapUjAko kisI zikSAvratake antargata na karake eka svatantra kartavyake rUpase usakA pratipAdana kiyA hai| devapUjAko vaiyAvRtyake bhItara kahanekI zrA0 samantabhadrakI dRSTi spaSTa hai, ve use deva-vaiyAvRtya mAnakara tadanusAra usakA pratipAdana kara rahe haiN| para somadevasUrine sAmAyika zikSAvratake bhItara devapUjAkA varNana kyo kiyA, isa praznake talameM jaba hama praveza karate haiM, to aisA pratIta hotA hai ki anya matAvalambiyoMmai pracalita trisandhyA-pUjanakA samanvaya karaneke lie mAnoM unhoMne aisA kiyA hai, kyoMki sAmAyikake trikAla karanekA vidhAna sadAse pracalita rahA hai| zrA0 samantabhadrane sAmAyika pratimAke varNanameM 'trisandhyamabhivandI' pada diyA hai, aisA pratIta hotA hai ki somadevasarine use hI pallavita karake bhAvapUjanakI pradhAnatAse gRhasthake nitya-niyama meM pracalita SaDAvazyakoMke antargata mAne jAnevAle sAmAyika aura vandanA nAmake do AvazyakoM ko eka mAna karake aisA varNana kiyA hai|| pUjanake viSayameM do vidhiyA~ sarvasAdhAraNameM sadAse pracalita rahI haiM-eka tadAkAra mUrtipUjA aura dUsarI atadAkAra sAMkalpika puujaa| prathama prakArameM snapana aura aSTadravyase arcana pradhAna hai, taba dvitIya prakArameM apane ArAdhya devakI ArAdhanA-upAsanA yA bhAvapUjA pradhAna hai| tInoM saMdhyAe~ sAmAyikakA kAla mAnI gaI haiM, usa samaya gRhastha gRhakAryoMse nirdvandU hokara apane upAsya devakI upAsanA kare, yahI usakA sAmAyika zikSAvata hai| zrA0 somadeva traikAlika sAmAyikakI bhAvanA karate hue kahate haiM: prAtarvidhistava padAmbujapUjanena madhyAhnasannidhirayaM munimAnanena / sAyaMtano'pi samayo mama deva yAyAnnityaM tvadAcaraNakIrtanakAmitena // arthAt-he deva, merA prAtaHkAlakA samaya tere caraNAravindake pUjanake dvArA, madhyAhnakAla munijanoke sammAnake dvArA aura sAyatana samaya tere zrAcaraNake kIrtana dvArA vyatIta hove| 1prAptasevopadezaH syAtsamayaH samayArthinAm / niyuktaM tatra yatkarma tatsAmAyikamUcire ||-ysh0 prA08 2 snapanaM pUjana stotraM japo dhyAnaM shrutstvH| SoDhA kriyoditA sadbhirdevasevAsu gehinAm ||-ysh0 prA08 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra zrA0 somadevake isa kathanase eka aura navIna bAtapara prakAza par3atA hai, vaha yaha ki ve prAtaHkAlake maunaMpUrvaka pUjanako, madhyAhname bhaktipUrvaka diye gaye muni-dAnako aura zAmako kI gaI tattvacarcA, stotra pATha yA dhamApadeza Adiko ho gRhasthakI traikAlika sAmAyika mAna rahe haiN| isI prakaraName stavana, nAma-japana aura dhyAna-vidhikA bhI vistArase varNana kiyA gayA hai| proSadhopavAsa aura bhogopabhoga-parimANakA saMkSepase varNana kara atithisaMvibhAga zikSAvratakA yathAvidhi, yathAdeza, yathAzrAgama, yathApAtra aura yathAkAlake Azrayase vistRta varNana kiyA hai| antame dAtAke saptaguNa aura navadhA bhaktikI carcA karate hue kahA hai ki bhojanamAtrake dene meM tapasviyokI kyA parIkSA karanA ? yahI eka bar3A Azcarya hai ki zrAja isa kalikAlameM-jaba ki logoMke citta atyanta cacala haiM, aura deha annakA kITa banA huA hai, taba hameM jinarUpadhArI manuSyoMke darzana ho rahe haiN| ataH uname pratimAoMme arhantako sthApanAke samAna pUrva muniyoMkI sthApanA karake unheM pUjanA aura bhaktipUrvaka zrAhAra denA caahie'| sAdhuoM kI vaiyAvRttya karanepara bhI adhika jora diyA gayA hai| antamai unhoMne zrAvakoMkI gyAraha pratimAnoMke nAmamAtra do zlokoMmeM ginAye haiM, isake atirikta unake Upara anya koI vivecana nahIM kiyA hai| ve zloka isa prakAra haiM: mUlavrataM vratAnyarcA prvkrmaakRssikriyaaH| divA navavidhaM brahma sacittasya vivarjanam // parigrahaparityAgo bhuktimAtrAnumAnyatA / taddhAnau ca badantyetAnyekAdaza yathAkramam // arthAt-1 mUlavata, 2 uttarakhata, 3 arcA yA sAmAyika, 4 parvakarma yA proSadha, 5 akRSikriyA yA pApArambhatyAga, 6 divA brahmacarya, 7 navadhA brahmacarya, 8 sacittatyAga, 6 parigrahatyAga, 10 bhuktimAtrAnumAnyatA yA zeSAnumati tyAga, 11 bhukti anumatihAni yA uddiSTa bhojanatyAga ye yathAkramase gyAraha zrAvakapada mAne gaye haiN| di0 paramparAkI pracalita paramparAke anusAra sacitta tyAgako pA~cavIM aura kRSi Adi prArambhake tyAgako AThavIM pratimA mAnA gayA hai, para somadevake tarkapradhAna evaM bahuzruta cittako yaha bAta nahIM jaeNcI ki koI vyakti sacitta bhojana aura strIkA parityAgI honeke pazcAt bhI kRSi Adi pApArambhavAlI kriyAzroko kara sakatA hai ? ataH unhoMne prArambha tyAgake sthAnapara sacitta tyAga aura sacitta tyAgake sthAnapara prArambhatyAga pratimAko ginaayaa| zve. AcArya haribhadrane bhI sacittatyAgako AThavIM pratimA mAnA hai| somadevake pUrvavartI yA paravartI kisI bhI di0 zrAcAryake dvArA unake isa matakI puSTi nahIM dikhAI detii| isake pazcAt pratimAoMke viSayameM eka aura zloka diyA hai jo ki isa prakAra hai: avadhivatamArohetpUrva-pUrvavratasthitaH / sarvatrApi samAH proktA jJAnadarzanabhAvanAH ||-yshsti0 prA0 8 . arthAt-pUrva pUrva pratimArUpa vratameM sthita hokara avadhi vratapara ArohaNa kre| jJAna aura darzanakI bhAvanAe~ to sabhI pratimAoMmeM samAna kahI haiN| isa padyameM diyA gayA 'avadhivata' pada khAsa taurase vicAraNIya hai| kyA somadeva isa padake dvArA zvetAmbara-paramparAke samAna pratimAoMke niyata-kAlarUpa avadhikA ullekha kara rahe haiM, athavA anya koI artha unheM abhipreta hai ? 1 bhuktimAnapradAne hi kA parIkSA tapasvinAm / te santaH santvasanto vA gRhI dAnena zuddhayati / kAle kalau cale citte dehe cAnnAdikITake / etaccitraM yadadyApi jinarUpadharA nraaH|| yathA pUjyaM jinendrANAM rUpaM lepAdinirmitam / tathA pUrvamunicchAyA pUjyAH saMprati sNytaaH|| -yazasti0 prA08 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka-dharmakA kramika vikAsa ___antame upAsakAdhyayanakA upasaMhAra karate hue prakIrNaka prakaraNa dvArA aneka anukta yA durukta bAtokA bhI spaSTIkaraNa kiyA gayA hai| somadevake isa samuccaya upAsakAdhyayanako dekhate hue niHsandeha kahA jA sakatA hai ki yaha sacamucameM upAsakAdhyayana hai aura isame upAsakoMkA koI kartavya kahanese nahIM chor3A gayA hai| kevala zrAvaka-pratimAoMkA itanA saMkSipta varNana kyoM kiyA, yaha bAta avazya cittako khaTakatI hai| AcArya devasena zrA0 devasenane apane bhAvasaMgraha nAmaka granthame pA~caveM guNasthAnakA varNana karate hue zrAvaka dharmakA vistRta vivecana kiyA hai / inhone bhI somadevake samAna hI pA~ca udumbara aura madya, mAMsa, madhuke tyAgako aATha mUlaguNa mAnA hai| para guNavrata aura zikSAvratoke nAma kundakundake samAna hI batalAye haiN| yadyapi zrA0 devasenane pUrI 250 gAthAoMmeM pA~caveM guNasthAnakA varNana kiyA hai, para aNuvrata, guNavrata aura zikSAbatakA varNana eka-eka hI gAthAmeM kara diyA hai, vaha bhI zrA0 kuMdakuMdake samAna kevala nAmoMko hI ginAkara / aisA pratIta hotA hai mAno inheM bAraha vratoMkA adhika varNana karanA abhISTa nahIM thaa| aisA karanekA kAraNa yaha pratIta hotA hai ki anya prAcAryoMne unapara paryApta likhA hai, antaH unhoMne unapara kucha aura likhanA vyarthaM smjhaa| inhone gyAraha pratimAoMkA varNana karanA to dUra rahA, unakA nAmollekha taka bhI nahIM kiyA hai, na sapta vyasanoM, bAraha vratoMke atIcAroMkA hI koI varNana kiyA hai| saMbhavataH apane grantha 'bhAvasaMgraha' isa nAmake anurUpa unheM kevala bhAvoMkA hI varNana karanA abhISTa rahA ho, yahI kAraNa hai ki unhoMne gRhasthoMke puNya, pApa aura dharmadhyAnarUpa bhAvoMkA khUba vistArase vicAra kiyA hai| isa prakaraNameM unhoMne yaha batAyA hai ki gRhasthake nirAlaMba dhyAna saMbhava nahIM, ataH use sAlaMba dhyAna karanA caahiye| sAlaMba dhyAna bhI gRhasthake sarvadA saMbhava nahIM haiM, ataH use puNya-vardhaka kArya, pUjA, vrata-vidhAna upavAsa aura zIlakA pAlana karanA cAhie, tathA cAro prakArakA dAna dete rahanA caahie| apane isa varNanameM unhoMne devapUjApara khAsa jora diyA hai aura likhA hai ki samyagdRSTikA puNya mokSakA kAraNa hotA hai ataH use yatnake sAtha pura yakA upArjana karanA caahie| pUjAke abhiSekapUrvaka karanekA vidhAna kiyA hai| 1 mahumajjamaMsaviraI cAro paNa uMbarANa paMcAhaM / achede mUlaguNA havaMti phuDu desavirayammi ||356||-bhaavsNgrh 2 dekho-bhAvasaM0 gA0 naM0 354-355, 3 jo bhaNai ko vi evaM asthi gihatthANa NiccalaM jhANaM / suddhaM ca NirAlaMbaM Na muNai so Ayamo jaiNo // 32 // tamhA so sAlaMbaM jhAyau mANaM pi gihabaI NiccaM / paMcaparameDirUvaM ahavA maMtakkharaM tesiM // 38 // 4 iya NAUNa visesaM puNNaM Ayarai kAraNaM tassa / pAvahaNaM jAma sayalaM saMjamayaM appamattaM ca // 487 // bhAvaha aNubvayAI pAlaha sIlaM ca kuNaha upavAsaM / pamve pavve NiyamaM dijaha aNavaraha dANAiM // 48 // 5 tamhA sammAdiTThI puNNaM mokkhassa kAraNaM havai / iya NAUNa gihattho puNNaM cAyaraDa jatteNa // 42 // puNNassa kAraNaM phuDa paDhamaM tA havai devapUyA ya / kAyagvA bhattIe sAvayavaggeNa paramAe ||425||-bhaavsNgrh Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra isa prakaraName unhone siddhacakrayatra Adi pUjA-vidhAnakA, cAroM dAnoMkA, unakI vidhi, dravya, dAtA aura pAtrakI vizepatAkA, tathA dAnake phalakA vistArase varNana kiyA hai| aura antame puNyakA phala batAte hue likhA hai ki puNyase hI vizAla kula prApta hotA hai, puNyasehI trailokyame kIrti phailatI hai, puNyase hI atularUpa, saubhAgya yauvana aura teja prApta hotA hai, ataH gRhastha jaba taka gharako aura ghara-sambandhI pApoko nahIM chor3atA hai, taba taka use puNyake kAraNoMko bhI nahIM chor3anA cAhie,' arthAt sadA puNyakA saMcaya karate rahanA caahie| yadi eka zabdame kahA jAya to zrA0 devasenake matAnusAra puNyakA upArjana karanA hI zrAvakakA dharma hai| aura zrA0 kundakundake samAna pUjA aura dAna hI zrAvakakA mukhya karttavya hai / AcArya amitagati zrA0 somadevake pazcAt saMskRta sAhityake prakANDa vidvAn zrA0 amitagati hue haiN| inhoMne vibhinna viSayopara aneka granthokI racanA kI hai| zrAvakadharmapara bhI eka svataMtra upAsakAdhyayana banAyA hai, 'jo amitagatizrAvakAcAra' nAmase prasiddha hai| isame 14 paricchedoke dvArA zrAvakadharmakA bahuta vistArake sAtha varNana kiyA hai| saMkSepame yadi kahA jAya, to apane pUrvavartI samantabhadra ke ratnakaraNDaka, umAsvAtike tattvArthasUtrakA saptama adhyAya, jinasenakA mahApurANa, somadevakA upAsakAdhyayana aura devasenakA bhAvasaMgraha sAmane rakhakara apanI svataMtra saraNidvArA zrAvakadharmakA pratipAdana kiyA hai aura usame yathAsthAna aneka viSayoMkA samAveza karake use pallavita evaM parivardhita kiyA hai| zrA0 amitagatine apane isa granthake prathama paricchedame dharmakA mAhAtmya, dvitIya paricchedame mithyAtvakI ahitakAritA aura samyaktvakI hitakAritA, tIsaremeM saptatattva, cauthemeM AtmAke astitvakI siddhi aura Izvara sRSTikatatvakA khaDana kiyA hai| antima tIna paricchedoMme kramazaH zIla, dvAdaza tapa aura bAraha bhAvanAoMkA varNana kiyA hai| madhyavartI paricchedomeM rAtribhojana, anarthadaMDa, abhakSya-bhojana, tIna zalya, dAna, pUjA aura sAmAyikAdi SaDAvazyakoMkA vistArake sAtha varNana kiyA hai / para hameM yaha dekhakara Azcarya hotA hai ki zrAvakadharmake AdhArabhUta bAraha vratoMkA varNana eka hI pariccheda meM samApta kara diyA gayA hai| aura zrAvakadharmake prANabhUta gyAraha pratimAoMke varNanako to eka svatantra paricchedakI bhI AvazyakatA nahIM samajhI gaI hai, mAtra 11 zlokomai bahuta hI sAdhAraNa DhaMgase pratimAoMkA svarUpa kahA gayA hai| svAmI samantabhadrane bhI eka eka zlokake dvArA hI eka-eka pratimAkA varNana kiyA hai, para vaha sUtrAtmaka hote hue bhI bahuta spaSTa aura vistRta hai| pratimAoMke saMkSipta vivecanakA Aropa somadeva sUripara bhI lAgU hai| ina zrAvakAcAra-racayitAoMko gyAraha pratimAoMkA varNana karanA kyA rucikara nahIM thA yA anya koI kAraNa hai, kucha samajhame nahIM AtA ? zrA0 amitagatise saptavyasanoMkA varNana yadyapi 46 zlokoMmeM kiyA hai, para vaha bahuta piiche| yahA~ taka ki 12 vrata, samAdhimaraNa aura 11 pratimAoMkA varNana kara deneke pazcAt sphuTa viSayoMkA varNana karate hue| kyA amitagati vasunandike samAna sapta vyasanoMke tyAgako zrAvakakA Adi karttavya nahIM mAnate the ? yaha eka prazna hai, jisake antastalameM bahuta kucha rahasya nihita pratIta hotA hai| vidvAnoMko isa ora gaMbhIra evaM sUkSma dRSTise vicAra karanekI AvazyakatA hai| 1 puraNeNa kulaM viulaM kittI puNNeNa bhamai tiloe| puraNeNa rUvamatulaM sohaggaM jovaNaM teyaM // 586 / / jAma Na chaDai gehaM tAma Na pariharai iMtayaM pAvaM / pAvaM apariharaMto heo puNNassa mA cayau // 393 // -bhAvasaMgraha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakadharmakA kramika vikAsa 53 zrA0 amitagatine guNavrata tathA zikSA-vratoMke nAmoMmeM umAsvAtikA aura svarUpa varNanameM somadevakA anusaraNa kiyA hai / pUjanake varNanameM devasenakA anusaraNa karate hue bhI aneka jJAtavya bAteM kahIM haiN| nidAnake prazasta aprazasta bheda, upavAsakI vividhatA, AvazyakoMme sthAna, zrAsana, mudrA, kAla AdikA varNana amitagatike upAsakAdhyayanakI vizeSatA hai / yadi eka zabdameM kahA jAya, to apane pUrvavartI upAsakAcAroM kA saMgraha aura uname kahanese raha gaye viSayoMkA pratipAdana karanA hI amitagatikA lakSya rahA hai| / AcArya amRtacandra prAcArya kundakundake granthoMke amara TIkAkAra amRtacandrAcAryane puruSArthasiddhayupAya nAmake eka svataMtra granthakI racanA kI hai| isameM unhoMne batAyA hai ki jaba yaha cidAtmA puruSa acala caitanyako prApta kara letA hai taba vaha parama puruSArtha rUpa mokSakI siddhiko prApta ho jAtA hai| isa muktiko prAptikA upAya batAte hue sarvaprathama samyagdarzanakA bahuta sundara vivecana kiyaa| punaH samyagjJAnakI zrAgadhanAkA upadeza diyaa| tadanantara samyakcAritrakI vyAkhyA karate hue hiMsAdi pApoMkI eka deza viratime nirata upAsakakA varNana kiyA hai| isa prakaraName ahiMsAkA jo apUrva varNana kiyA gayA hai, vaha isake pUrvavartI kisI bhI granthameM dRSTigocara nahIM hotaa| sarva pApokI mUla hiMsA hai, ataH usIke antargata sarva pApoMko ghaTAyA gayA hai aura batAyA gayA hai ki kisa prakAra eka hiMsA kare aura aneka hiMsAke phala ko prApta ho, aneka hiMsA kareM aura eka hiMsAkA phala bhoge / kisIkI alpa hiMsA mahAphalako aura kisIkI mahAhisA alpa phalako detI hai| isa prakAra nAnA vikalpoMke dvArA hiMsA-ahisAkA vivecana upalabdha jainavAGmayameM apanI samatA nahIM rkhtaa| inhoMne hiMsA tyAgane ke icchuka puruSoMko sarva prathama pA~ca udumbara aura tIna makArakA parityAga aAvazyaka batAyA aura prabala yuktiyose inakA sevana karanevAloMko mahAhiMsaka btaayaa| antameM Apane yaha bhI kahA ki ina aATha dustara pApokA parityAga karane para hI manuSya jainadharma-dhAraNa karanekA pAtra ho sakatA hai| dharma, devatA yA atithike nimitta kI gaI hiMsA hiMsA nahIM, isa mAnyatAkA prabala yuktiyoMse amRtacandrane khaMDana kiyA hai| punaH tattvArthasUtrake anusAra zeSa aNuvrata, guNavata aura zikSAbatokA sAticAra varNana kiyA hai| antame tapa, bhAvanA aura parISahAdikakA varNana kara grantha pUrNa kiyA hai| AcArya vasunandi zrA0 vasunandine apane upAsakAdhyayanamai kina kina navIna bAtoM para prakAza DAlA hai, yaha pahale 'vasunandi zrAvakAcArakI vizeSatAe~, zIrSakame vistArase vatAyA jA cukA hai| yahA~ saMkSepameM itanA jAna lenA cAhie ki inhoMne gyAraha pratimAoMko AdhAra banAkara zrAvakadharmakA pratipAdana kiyA hai usameM sarva prathama dArzanika zrAvakako saptavyasanakA tyAga aAvazyaka btaayaa| vyasanoMke phalakA vistArase varNana kiyaa| bAraha vratoMkA aura gyAraha pratimAoMkA varNana prAcIna paramparAke anusAra kiyA, jina pUjA, jina-bimba-pratiSThAkA nirUpaNa kiyaa| vratoMkA vidhAna kiyA aura dAnakA pA~ca adhikAroM dvArA vistRta vivecana kiyaa| sakSepameM apane samayake lie zrAvazyaka sabhI tatvoMkA samAveza apane prastuta granthameM kiyA hai| paNDita-pravara AzAdhara apane pUrvavartI samasta di0 zve0 zrAvakAcArarUpa samudrakA mathana kara Apane 'sAgAradhAmRta' racA hai| kisI bhI prAcArya dvArA varNita koI bhI zrAvakakA kartavya inake varNanase chuTane nahIM pAyA hai| Apane zrAvaka 1 madyaM mAMsa kSaudra pacodumbaraphalAni yatnena / hiMsAbyuparatakAmairmoktavyAni prathamameva // 61 // 2 aSTAvaniSTadustaraduritAyatanAnyamUni parivayaM / jinadharmadezanAyA bhavanti pAtrANi zuddhadhiyaH // 54 // --puruSArthasiddhayupAya Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra dharmake pratipAdana karanevAle tInoM prakArokA eka sAtha varNana karate hue unake nirvAhakA saphala prayAsa kiyA hai, ataH zrApake sAgAradharmAmRtame yathAsthAna sabhI tatva samAviSTa haiN| Apane somadevake upAsakAdhyayana, nItivAkyAmRta aura haribhadra sUrikI zrAvakadharma-prajJapti kA bharapUra upayoga kiyA hai| atIcAroM kI samasta vyAkhyAke lie Apa zve0 zrAcAryoMke AbhArI haiN| saptavyasanoke atIcAroMkA varNana sAgAradharmAmRtake pUrvavartI kisI granthame nahIM pAyA jAtA / zrAvakakI dinacaryA aura sAdhakakI samAdhi vyavasthA bhI bahuta sundara likhI gaI hai| unakA sAgAradharmAmRta sacamucame zrAvakoMke lie dharmarUpa amRta hI hai| 16-zrAvaka-pratimAoMkA AdhAra zrAvakakI gyAraha pratimAoMkA zrAdhAra kyA hai, aura kisa uddezyakI pUrti ke lie inakI kalpanA kI gaI hai, ina dono praznoM para jaba hama vicAra karate haiM, to isa nirNaya para pahuMcate hai ki pratimAoMkA AdhAra zikSAvrata hai aura zikSAvatokA munipadakI prAptirUpa jo uddezya hai, vahI ina pratimAoMkA bhI hai| zikSAbatoMkA uddezya-jina vratoke pAlana karanese munivrata dhAraNa karanekI, yA muni bananekI zikSA milatI hai, unhe zikSAvata kahate haiN| svAmI samantabhadrane pratyeka zikSAvratakA svarUpa varNana karake usake antame batAyA hai ki kisa prakAra isase muni samAna bananekI zikSA milatI hai aura kisa prakAra gRhastha usa vratake prabhAva se 'celopasRSTamuniriva' yati-bhAvako prApta hotA hai| gRhasthakA jIvana usa vyApArIke samAna haiM, jo kisI bar3e nagaramai vyApArika vastue~ kharIdaneko gayA / dina bhara unheM kharIdaneke pazcAt zAmako jaba ghara calanekI taiyArI karatA hai to eka bAra jisa kramase vastu kharIda kI thI, bIjaka hAthame lekara tadanusAra usakI sambhAla karatA hai aura antame sabakI sambhAla kara apane abhISTa grAmako prayANa kara detA hai / ThIka yahI dazA gRhastha zrAvaka kI hai| usane isa manuSya paryAyarUpa bratoMke vyApArika kendrame Akara bAraha vratarUpa dezasaMyama sAmagrI kI kharIda kii| jaba vaha apane abhISTa sthAnako prayANa karaneke lie samudyata huaA, to jisa kramase usane jo vrata dhAraNa kiyA hai use sambhAlatA huA Age bar3hatA jAtA hai aura antameM sabakI sambhAla kara apane abhISTa sthAnako prayANa kara detA hai| zrAvakane sarvaprathama samyagdarzanako dhAraNa kiyA thA, para vaha zrAvakakA koI vrata na hokara usakI mUla yA nIMva hai / usa samyagdarzanarUpa mUla yA nIMvake Upara dezasaMyama rUpa bhavana khar3A karane ke lie bhUmikA yA kurasIke rUpameM aSTa mUlaguNoko dhAraNa kiyA thA aura sAtha hI sapta vyasanakA parityAga bhI kiyA thA / saMnyAsa yA sAdhulvakI ora prayANa karaneke abhimukha zrAvaka sarvaprathama apane samyaka varUpa mulako aura usapara rakhI aSTamUlaguNarUpa bhUmikAko sambhAlatA hai| zrAvakako isa niraticAra yA nirdoSa saMbhAlako hI darzana-pratimA kahate haiN| - isake pazcAt usane sthUla vadhAdi rUpa jina mahApApoMkA tyAgakara aNuvrata dhAraNa kiye the, unake niraticAritAkI saMbhAla karatA hai aura isa pratimAkA dhArI bAraha vratokA pAlana karate hue bhI apane pA~coM aNuvratoMmeM aura unakI rakSAke lie bAr3ha svarUpase dhAraNa kiye gaye tIna guNavatoMme koI bhI atIcAra nahIM lagane detA hai aura unhIMkI niraticAra paripUrNatAkA uttaradAyI hai| zeSa cAro zikSAvratoMkA vaha yathAzakti abhyAsa karate hue bhI unakI niraticAra paripAlanAke lie uttaradAyI nahIM hai| isa pratimAko dhAraNa karaneke pUrva hI tIna zalyoMkA dUra karanA atyanta Avazyaka hai| tIsarI sAmAyika pratimA hai, jisameM ki sAmAyika nAmaka prathama zikSAvratakI paripUrNatA, traikAlika sAdhanA aura niraticAra paripAlanA atyAvazyaka hai| dUsarI pratimAmeM sAmAyika zikSAvrata abhyAsa dazAmeM thA, ataH vahA~para do yA tIna bAra karanekA koI bandhana nahIM thA; vaha itane hI kAla taka sAmAyika kare, isa prakAra 1 sAmayike sArambhAH pariprahAH naiva santi sarve'pi / celopasaSTamuniriva gRhI tadA yAti yatibhAvam ||102||-rtnkrnnddk Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka-pratimAokA AdhAra kAlakRta niyama bhI zithila thaa| para tIsarI pratimA sAmAyikakA tInoM saMdhyAzromeM kiyA jAnA Avazyaka hai aura vaha bhI eka bArameM kamase kama do ghar3I yA eka muhUrta (48 miniTa) taka karanA hI caahie| sAmAyikakA utkRSTa kAla chaha ghar3I kA hai| isa pratimAdhArIko sAmAyika-sambandhI doSoMkA parihAra bhI Avazyaka batAyA gayA hai / isa prakAra tIsarI pratimAkA AdhAra sAmAyika nAmakA prathama zikSAvrata hai| cauthI proSadha pratimA hai, jisakA aAdhAra proSadhopavAsa nAmaka dUsarA zikSAvrata hai| pahale yaha abhyAsa dazAmeM thA, ataH vahA~para solaha, bAraha yA ATha paharake upavAsa karanekA koI pratibandha nahI thA, zrAcAmla, nirvikRti Adi karake bhI usakA nirvAha kiyA jA sakatA thaa| atIcArokI bhI zithilatA thii| para isa cauthI pratimAmeM niraticAratA aura niyatasamayatA Avazyaka mAnI gaI hai| isa pratimAdhArIko parvake dina svastha dazAmeM solaha paharakA upavAsa karanA hI caahie| asvastha yA asakta avasthAmeM hI bAraha yA ATha paharakA upavAsa vidheya mAnA gayA hai| ___ isa prakAra prathama aura dvitIya zikSAvratake AdhArapara tIsarI aura cauthI pratimA avalambita hai, yaha nirvivAda siddha hotA hai / zrAgeke lie pArizeSanyAyase hameM kalpanA karanI par3atI hai ki tIsare aura cauthe zikSAvratake AdhArapara zeSa pratimAe~ bhI avasthita honI caahie| para yahA~ Akara sabase bar3I kaThinAI yaha upasthita hotI hai ki zikSAvratoMke nAmoMmeM prAcAryoMke aneka mata-bheda hai jinakA yahA~ spaSTIkaraNa Avazyaka hai| unakI tAlikA isa prakAra hai: prAcArya yA grantha nAma prathama zikSAbata dvitIya zikSAvrata tRtIya zikSAbata caturtha zikSAvrata 1 zrAvaka pratikramaNa sUtra na0 1 . sAmAyika proSadhopavAsa atithi pUjA sallekhanA 2 zrA0 kundakunda 3 , svAmikArtikeya dezAvakAzika 4 , umAsvAti bhogopabhogaparimANa atithisaMvibhAga 5 , samantabhadra dezAvakAzika sAmAyika proSadhopavAsa vaiyAvRttya 6 , somadeva sAmAyika proSadhopavAsa bhogopabhogaparimANa dAna 7 ,, devasena atithisaMvibhAga sallekhanA 8zrAvaka pratikramaNa sUtra naM. 2 bhogaparimANa upabhogaparimANa 6 vasunandi bhogavirati upabhogavirati AcArya jinasena, amitagati, zrAzAdhara Adine zikSAvratoMke viSapameM umAsvAtikA anukaraNa kiyA hai| ukta mata-bhedome zikSAvratoMkI saMkhyAke cAra hote hue bhI do dhArAeM spaSTataH dRSTigocara hotI haiN| prathama dhArA zrAvakapratikramaNa sUtra naM01 kI hai, jisake samarthaka kundakunda jaise mahAn AcArya haiN| isa paramparAmeM sallekhanAko cauthA zikSAbata mAnA gayA hai| dUsarI dhArAke pravartaka zrAcArya umAsvAti Adi dikhAI dete haiM, jo ki maraNake antama kI jAnevAlI sallekhanAko zikSAvratoMmeM grahaNa na karake usake sthAnapara bhogopabhoga-parimANavratakA nirdeza karate haiM aura atithisaMvibhAmako tIsarA zikSAbata na mAnakara cauthA mAnate haiN| isa prakAra yahA~ Akara hameM do dhArAoMke saMgamakA sAmanA karanA par3atA hai| isa samasyAko hala karate samaya hamArI dRSTi zrAvakapratikramaNasUtra naM. 1 aura naM0 2 para jAtI hai, jinamese ekake samarthaka zrA0 kundakunda aura dUsareke samarthaka zrA0 vasunandi haiN| sabhI pratikramaNasUtra gaNadhara-grathita mAne jAte haiM, aisI dazAmeM ekahI zrAvakapratikramaNasUtrake ye do rUpa kaise ho gaye, aura ve bhI kundakunda aura umAsvAtike pUrva hI, yaha eka vicAraNIya prazna hai| aisA pratIta hotA hai ki bhadrabAhuke samayameM honevAle durbhikSake kAraNa jo saMghabheda huaA, usake sAtha hI eka zrAvakapratikramaNasUtrake bhI do bheda ho gye| donoM sUtroMkI samasta prarUpaNA " 1 ye donoM zrAvakapratikramaNasUtra kriyAkalApameM mudrita haiM, jise ki paM0 pannAlAlajI sonIne sampAdita kiyA hai| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra samAna hai| bheda kevala zikSAbatoke nAmome hai| yadi dono dhArAoMko ardha-satyake rUpame mAna liyA jAya to ukta samasyAkA hala nikala AtA hai| arthAt naM. 1 ke zrAvakapratikramaNasUtrameMke sAmAyika aura proSadhopavAsa, ye do zikSAbata grahaNa kiye jAveM, tathA naM.2 ke bhAvakapratikramaNasUtrase bhogaparimANa aura upabhoga parimANa ye do zikSAbata grahaNa kiye jaaveN| aisA karanepara zikSAbatoke nAma isa prakAra rahege-1 sAmAyika, 2 proSadhopavAsa, 3 bhogaparimANa aura 4 upabhogaparimANa / inamese prathama zikSAvratake AdhArapara tIsarI pratimA hai aura dvitIya zikSAvratake AdhArapara cauthI pratimA hai, isakA vivecana hama pahale kara Aye haiN| ukta nirNayake anusAra tIsarA zikSAbata bhogaparimANa hai| bhogya arthAt eka bAra sevaname AnevAle padArthoMme pradhAna bhojya padArtha haiM / bhojya padArtha do prakArake hote haiM-sacitta aura acitta / sAdhutva yA sanyAsa kI ora agrasara honevAlA zrAvaka jIvarakSArtha aura rAgabhAvake parihArArtha sabase pahile sacitta padArthoMke khAnekA pAvajIvanake lie tyAga karatA hai aura isa prakAra vaha sacittatyAga nAmaka pA~cI pratimAkA dhArI kahalAne lagatA hai| isa pratimAkA dhArI sacitta jalako na pItA hai aura na snAna karane yA kapar3e dhone zrAdike kAmameM hI lAtA hai| upari-nirNIta vyavasthAke anusAra cauthA zikSAbata upabhogaparimANa svIkAra kiyA gayA hai| upabhogya padArthoM meM sabase pradhAna vastu strI hai, ataeva vaha dinameM strIke sevanakA mana, vacana, kAyase parityAga kara detA hai yadyapi isa pratimAke pUrva bhI vaha dinamai strI sevana nahIM karatA thA, para usase ha~sI-majAkake rUpame jo manovinoda kara letA thA, isa pratimAme Akara usakA bhI dinameM parityAga kara detA hai aura isa prakAra vaha divAmaithunatyAga nAmaka chaThI pratimAkA dhArI bana jAtA hai| isa divAmaithunatyAgake sAtha hI vaha tIsare zikSAvratako bhI yahA~ bar3hAne kA prayatna karatA hai aura diname acitta yA prAsuka padArthoke khAnekA vratI hote hue bhI rAtri kArita aura anumodanAse bhI rAtribhuktikA sarvathA parityAga kara detA hai aura isa prakAra rAtribhukti-tyAga nAmase prasiddha aura aneka prAcAyoMse sammata chaThI pratimAkA dhArI bana jAtA hai| isa pratimAdhArIke lie divA-maithuna tyAga aura rAtri-bhukti tyAga ye donoM kArya eka sAtha Avazyaka hai, isa bAtakI puSTi donoM paramparAoMke zAstrose hotI hai| isa prakAra chaThI pratimAkA aAdhAra rAtribhukti-parityAgakI apekSA bhogavirati aura divA-maithuna-parityAgakI apekSA upabhogavirati ye donoMhI zikSAvrata siddha hote haiN| sAtavIM brahmacarya pratimA hai| chaThI pratimAme strIkA parityAga vaha diname kara cukA hai, para vaha strIke aMgako malayoni, malabIja, galanmala aura pUtagandhi Adike svarUpa dekhatA huaA rAtriko bhI usake sevanakA sarvathA parityAgakara pUrNa brahmacArI bana jAtA hai, aura isa prakAra upabhogaparimANa nAmaka zikSAvratako eka kadama aura bhI Upara bar3hAtA hai| ___uparyukta vivecanake anusAra pA~cavIM, chaThI aura sAtavIM pratimAmeM zrAvakane bhoga aura upabhogake pradhAna sAdhana sacitta bhojana aura strIkA sarvathA parityAga kara diyA hai| para abhI vaha bhoga aura upabhogakI anya vastue~ mahala-makAna, bAga-bagIce aura savArI AdikA upabhoga karatA hI hai| inase bhI virakta honeke lie vaha vicAratA hai ki mere pAsa itanA dhana-vaibhava hai, aura maiMne strI takakA parityAga kara diyA hai| aba 'strInirIhe kutaH dhanaspRhA' kI nItike anusAra mujhe navIna dhanake upArjanakI kyA AvazyakatA hai ? basa, isa bhAvanAkI prabalatAke kAraNa vaha asi, maSi, kRSi, vANijya Adi sarva prakArake zrArambhokA parityAga kara prArambhatyAga nAmaka AThavIM pratimAkA dhArI bana jAtA hai| yahA~ itanA vizeSa jAnanA cAhiye ki isa pratimAmeM vyApArAdi zrArambhoMke svayaM na karanekA hI tyAga hotA hai, ataH putra, bhRtya zrAdi jo pUrvase vyApArAdi kArya karate cale zrA rahe haiM, unake dvArA vaha yataH karAnekA tyAgI nahIM hai, ataH karAtA rahatA hai| isa bAtakI puSTi prathama to zve0 AgamoMmeM varNita navIM pratimAke 'pesa parinnAe' nAmase hotI hai, jisakA artha hai ki vaha navIM pratimAmeM zrAkara preSya arthAt bhRtyAdi vargase bhI zrArambha na karAnekI pratijJA kara letA hai| dUsare, dazavI pratimAkA nAma anumati-syAga hai| isa pratimAkA dhArI zrArambhAdike viSayameM anumodanAkA bhI parityAga kara detA hai| yaha anumati pada anta dIpaka hai, jisakA yaha artha hotA hai ki dazavI pratimAke pUrva vaha navIM pratimAma prArambhAdikA kAritase Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka pratimAokA AdhAra tyAgI huaA hai, aura usake pUrva AThavI pratimAme kRtase tyAgI huA hai| yaha bAta vinA kahe hI svataH ukta vivecanase yaha niSkarSa nikalA ki zrAvaka bhoga-upabhogake sAdhaka prArambhakA kRtase tyAgakara aAThavIM pratimAdhArI, kAritase bhI tyAga karane para navIM pratimAkA dhArI aura anumatise bhI tyAga karanepara dazavI pratimAkA dhArI bana jAtA hai / para svAmikArtikeya aSTama pratimAdhArIke lie kRta, kArita aura anu. modanAse prArambhakA tyAga Avazyaka batalAte haiN| yahA~ itanI bAta vizeSa jJAtavya hai ki jyoM-jyoM zrAvaka Upara car3hatA nAtA hai, tyo-tyo apane bAhya parigrahoMko bhI ghaTAtA jAtA hai| AThavI pratimAmeM jaba usane navIna dhana upArjanakA tyAga kara diyA to usase eka sIr3hI Upara car3hate hI saMcita dhana, dhAnyAdi bAhya dazoM prakArake parigrahase bhI mamatva chor3akara unakA parityAga karatA hai, kevala vastrAdi atyanta Avazyaka padArthoM ko rakhatA hai| aura isa prakAra vaha parigraha-tyAga nAmaka navI pratimAkA dhArI bana jAtA hai| yaha santoSakI parama mUrti, nirmamatvame rata aura parigrahase virata ho jAtA hai / dazavI anumatityAga pratimA hai| isameM zrAkara zrAvaka vyApArAdi prArambhake viSayameM, dhana-dhAnyAdi parigrahake viSayame aura ihaloka sambandhI vivAha Adi kisI bhI laukika kAryame anumati nahIM detA hai| vaha dharame rahate hue bhI gharake iSTa-aniSTa kAryoMme rAga-dveSa nahIM karatA hai, aura jalame kamalake samAna sarva gRha kAryoMse alipta rahanA hai| eka vastra mAtrake atirikta anya koI vastu apane pAsa nahIM rkhtaa| atithi yA mehamAna ke samAna udAsIna rUpase gharame rahatA hai| ghara vAloMke dvArA bhojanake lie bulAnepara bhojana karane calA jAtA hai| isa pratimAkA dhArI bhoga sAmagrIme se kevala bhojanako, bhale hI vaha usake nimitta banAyA gayA ho, svayaM anumodanA na karake grahaNa karatA hai aura parimita bastrake dhAraNa karane tathA udAsIna rUpase eka kamaremeM rahane ke atirikta aura sarva upabhoga sAmagrIkA bhI parityAgI ho jAtA hai| isa prakAra vaha gharame rahate hue bhI bhogavirati aura upabhogaviratikI carama sImApara pahu~ca jAtA hai| yahA~ itanA spaSTa kara denA zrAvazyaka hai ki dazavI pratimAkA dhArI uddiSTa arthAt apane nimitta bane hue bhojana aura vastra ke atirikta samasta bhoga aura upabhoga sAmagrIkA sarvathA parityAgI ho jAtA hai| jaba zrAvakako gharameM rahanA bhI nirvikalpatA aura nirAkulatAkA bAdhaka pratIta hotA hai, taba vaha pUrNa nirvikalpa nijAnandakI prAptike lie gharakA bhI parityAga kara vaname jAtA hai aura nirgrantha guruoMke pAsa vratoko grahaNa kara bhikSAvRttise AhAra karatA huA tathA rAta-dina svAdhyAya aura tapasyA karatA huA jIvana yApana karane lagatA hai| vaha isa avasthAmeM apane nimitta bane hue aAhAra aura vastra zrAdiko bhI grahaNa nahIM karatA hai| ataH uddiSTa bhogavirati aura uddiSTa upabhogaviratikI carama sImApara pahuMca jAneke kAraNa uddiSTa-tyAga nAmaka gyArahavI pratimAkA dhAraka kahalAne lagatA hai| ___ isa prakAra tIsarIse lekara gyArahavIM pratimA taka sarva pratimAoMkA AdhAra cAra zikSAbata haiM, yaha bAta asadigdha rUpase zAstrAdhAra para pramANita ho jAtI hai| yadi tattvArthasUtra-sammata zikSAvratoMko bhI pratimAzrokA aAdhAra mAnA jAve, to bhI koI Apatti nahIM hai| pA~cavIM pratimAse lekara uparyukta prakArase bhoga aura upabhogakA kramazaH parityAga karate hue jaba zrAvaka navoM pratimAme pahu~catA hai, taba vaha atithi saMvibhAgake utkRSTarUpa sakaladattiko karatA hai, jisakA vizada vivecana paM0 AzAdharajIne isa prakAra kiyA hai : sa granthavirato yaH prAgvatavAnasphuraddhatiH / naite me nAhameteSAmityujjhati parigrahAn // 23 // 1 uddiSTavirataH svanimittanirmitAhAragrahaNarahitaH, svoddiSTapiMDopadhizayanabasanAdevirata uddissttvinivRttH|-svaamikaatrtikeyaanuprekssaa gA0 306 TIkA / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra athAhUya sutaM yogyaM gotraja vA tathAvidham / yAdidaM prazAn sAkSAjjAtijyeSThasadharmaNAm // 24 // tAtAdyayAvadasmAbhiH pAlito'yagRhAzramaH / virajyainaM jihAsUnAM tvamadyArhasi naH padam // 25 // putraH pupUSoH svAtmAnaM suvidheriva kezavaH / ya upaskurute vapturanyaH zatruH sutacchalAt // 26 // tadidaM me dhanaM dharmya poSyamapyAtmasAtkuru / saiSA sakaladattirhi paraM pathyA zivArthinAm // 27 // vidIrNamohazArdUlapunarutthAnazakinAm / tyAgakramo'yaM gRhiNAM zaktyA''rambho hi siddhikRt // 28 // evaM vyutsRjya sarvasvaM mohaabhibhvhaanye| kiJcitkAlaM gRhe tiSThedaudAsyaM bhAvayan sudhIH ||29||-saagaardhrmaamRt a07 arthAt-jaba kramazaH Upara car3hate hue zrAvakake hRdayameM yaha bhAvanA pravAhita hone lage ki ye strI, putra, kuTumbI jana vA dhanAdika na mere haiM aura na maiM inakA huuN| hama saba to nadI-nAva saMyogase isa bhavame ekatrita ho gaye haiM aura ise chor3ate hI saba apane-apane mArga para cala dege, taba vaha parigrahako chor3atA hai aura usa samaya jAti-birAdarIke mukhiyA janoMke sAmane apane jyeSTha putra yA usake abhAvamai gotrake kisI uttarAdhikArI vyaktiko bulAkara kahatA hai ki he tAta, he vatsa, aAja taka maiMne isa gRhasthAzramakA bhalIbhA~ti pAlana kiyA / aba mai isa saMsAra, deha aura bhogoMse udAsa hokara ise chor3anA cAhatA hU~, ataeva tuma hamAre isa padake dhAraNa karaneke yogya ho / putrakA putrapanA yahI hai ki jo apane Atmahita karaneke icchuka pitAke kalyANa-mArgameM sahAyaka ho, jaise ki kezava apane pitA suvidhike hue| (isakI kathA zrAdipurANa se jAnanA caahie|) jo putra pitAke kalyANa-mArgame sahAyaka nahIM banatA, vaha putra nahIM, zatru hai / ataeva tuma mere isa saba dhanako, poSyavargako aura dharmya kAryoMko sNbhaalo| yaha sakaladatti hai jo ki zivArthI janoMke lie parama pathya mAnI gaI hai| jinhoMne moharUpa zArdUlako vidIrNa kara diyA hai, usake punarutthAnase zaMkita gRhasthoMko tyAgakA yahI krama batAyA gayA hai, kyoMki zaktyanusAra tyAga hI siddhikAraka hotA hai| isa prakAra sarvasvakA tyAga karake mohako dUra karaneke lie udAsInatAkI bhAvanA karatA huA vaha zrAvaka kucha kAla taka gharameM rhe| ukta prakArase jaba zrAvakane navIM pratimA Akara 'sva' kahe jAnevAle apane sarvasvakA tyAga kara diyA, taba vaha bar3ese bar3A dAnI yA atithisaMvibhAgI siddha huaa| kyoMki sabhI dAnoMmeM sakaladatti hI zreSTha mAnI gaI hai| sakaladatti kara cukanepara vaha zrAvaka svayaM atithi bananeke lie agresara hotA hai aura eka kadama Age bar3hakara gRhasthAzramake kAryoMmeM bhI anumati denekA parityAga kara detA hai| tatpazcAt eka sIr3hI aura Age bar3hakara svayaM atithi bana jAtA hai aura ghara-dvArako chor3akara munivanameM rahakara muni bananekI hI zodhameM rahane lagatA hai| isa prakAra dasavIM aura gyArahavIM pratimAkA aAdhAra vidhi-niSedhake rUpameM atithi-savibhAga vrata siddha hotA hai| 17-pratimAoMkA vargIkaraNa zrAvaka kisa prakAra apane vratoMkA uttarottara vikAsa karatA hai, yaha bAta 'pratimAoMkA AdhAra' zIrSakamaiM batalAI jA cukI hai| prAcAryoMne ina gyAraha pratimA-dhAriyoMko tIna bhAgoMme vibhakta kiyA hai:-gRhastha, varNI yA brahmacArI aura bhikSuka / zrAdike chaha pratimAdhAriyoMkI gRhastha, sAtavI, AThavIM aura navIM pratimA 1-varNinakhayo mdhyaaH|-saagaardh0 a0 3 zlo0 3, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAoMkA vargIkaraNa dhArIko varNI aura antima do pratimAdhAriyoMkI bhikSuka saMjJA dI gaI hai| kucha prAcAryoMne inake kramazaH jaghanya, madhyama aura uttama zrAvaka aise nAma bhI diye haiM, jo ki ukta arthake hI poSaka haiN| yadyapi svAmikArtikeyane ina tInoMmaise kisI bhI nAmako nahIM kahA hai, tathApi gyArahavIM pratimAke svarUpame unhoMne jo 'bhikkhAyaraNeNa' pada diyA hai, usase 'bhikSuka' isa nAmakA samarthana avazya hotA hai| zrAcArya samantabhadrane bhI ukta nAmoMkA koI ullekha nahIM kiyA hai, tathApi gyArahavIM pratimAke svarUpameM jo 'bhaikSyAzanaH, aura 'utkRSTaH ye do pada diye haiM, unase 'bhikSuka' aura 'uttama' nAmoMkI puSTi avazya hotI hai, balki 'uttama aura utkRSTha pada to ekArthaka hI haiN| zrAdike chaha pratimAdhArI zrAvaka yataH strI-sukha bhogate hue gharame rahate haiM, ataH unheM 'gRhastha' saMjJA svataH prApta hai| yadyapi samantabhadrake matase zrAvaka dasavI pratimA taka apane gharame hI rahatA hai, para yahA~ 'gRhiNI gRhamAhurna kuDyakaTasaMhatim' kI nItike anusAra strIko hI gRha saMjJA prApta hai aura usake sAtha rahate hue hI vaha gRhastha saMjJAkA pAtra hai| yataH pratimAdhAriyoMmeM prArambhika chaha pratimAdhAraka strI-bhogI honeke kAraNa gRhastha haiM, ataH sabase choTe bhI hue, isalie unheM jaghanya zrAvaka kahA gayA hai| pArizeSa-nyAyase madhyavartI pratimAdhArI madhyama zrAvaka siddha hote hai| para dasavIM pratimAdhArIko madhyama na mAnakara uttama zrAvaka mAnA gayA hai, isakA kAraNa yaha hai ki vaha gharameM rahate hue bhI nahIM rahane jaisA hai, kyoMki vaha gRhasthIke kisI bhI kAryameM anumati taka bhI nahI detA hai| para dasavI pratimAdhArIko bhikSAvRttise bhojana na karate hue bhI "bhikSuka' kaise mAnA jAya, yaha eka prazna vicAraNIya avazya raha jAtA hai| saMbhava hai, bhikSukake samIpa honese use bhI bhikSuka kahA ho, jaise carama bhavake samIpavartI anuttaravimAnavAsI devoko 'dvicarama' kaha diyA jAtA hai / sAtavIMse lekara Ageke sabhI pratimAdhArI brahmacArI haiM, jaba unameMse antima do ko bhikSuka saMjJA de dI gaI, taba madhyavartI tIna (sAtavIM, AThavIM aura navI) pratimAdhAriyoMkI brahmacArI saMjJA bhI anyathA siddha hai| para brahmacArIko varNI kyo kahA jAne lagA, yaha eka prazna yahA~ zrAkara upasthita hotA hai| jahA~ taka maiM samajhatA hU~, somadeva aura jinasenane tathA inake pUrvavartI kisI bhI prAcAryane 'varNI' nAmakA vidhAna jaina paramparAme nahIM kiyA hai / parantu ukta tIna pratimA-dhAriyoMko paM0 zrAzAdharajIne hI sarvaprathama 'varNinastrayo madhyAH' kahakara varNI padase nirdeza kiyA hai aura ukta zlokakI svopajJaTIkAme 'varNino brahmacAriNaH' likhA hai, jisase yahI artha nikalatA hai ki / varNIpada brahmacArIkA vAcaka hai, para 'varNI' padakA kyA artha hai, isa bAtapara unhoMne kucha prakAza nahIM DAlA hai| somadevane brahmake kAmavinigraha, dayA aura jJAna aise tIna artha kiye haiM, mere khyAlase strIsevanatyAgako apekSA sAtavIM pratimAdhArIko, dayArdra hokara pApArama chor3anekI apekSA AThavIM pratimAdhArIko aura nirantara svAdhyAyameM pravRtta honekI apekSA navI pratimAdhAroko brahmacArI kahA gayA hogA / 1 SaDana gRhiNo jJeyAstrayaH syurbrahmacAriNaH / bhikSukau dvau tu nirdiSTau tataH syAtsarvato yatiH ||-ysh0 zrA0 9, 2 zrAdyAstu SaD jaghanyAH syurmadhyamAstadanu tryH| zeSau dvAvuttamAvuktau jaineSu jinazAsane ||-saagaardh0 a03, zlo0 3 TippaNI 3 jo NavakoDivisuddhaM 'bhikkhAyaraNeNa' bhujade bhoja / jAyaNarahiyaM joggaM uddiTTAhAraviro so||.397 ||-svaamikaattik - gRhato munivanamitvA gurUpakaNThe pratAni parigRhya / bhaikSyAzanastapasyannutkRSTazcelakhaNDadharaH ||147||-rtnk0 5 jJAnaM brahma dayA brahma brahma kAmavinigrahaH / samyagatra vasannAtmA brahmacArI bhvennrH||-ysh0 zrA08 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 18-khullaka aura ailaka Upara pratimAoMke vargIkaraName batAyA gayA hai ki svAmI kArtikeya aura samantabhadrane yadyapi sIdhe rUpame gyArahavIM pratimAdhArIkA 'bhikSuka' nAma nahIM diyA hai, tathApi unake ukta padoMse isa nAmakI puSTi avazya hotI hai| parantu gyArahavIM pratimAdhArIke do bheda kabase hue aura unheM 'kSullaka' aura 'ailaka' kabase kahA jAne lagA, ina praznoMkA aitihAsika uttara anveSaNIya hai, ataeva yahA~ unapara vicAra kiyA jAtA hai :(1) zrAcArya kundakundane sUtrapAhuDameM eka gAthA dI hai: duiyaM ca vuttaliMga ukiTTa avara sAvayANaM ca / bhikkhaM bhamei patto samidIbhAseNa moNeNa // 21 // arthAt munike pazcAt dUsarA utkRSTaliMga gRhatyAgI utkRSTa zrAvakakA hai| vaha pAtra lekara IryAsamiti pUrvaka maunake sAtha mikSAke lie paribhramaNa karatA hai| isa gAthAme gyArahavIM pratimAghArIko 'utkRSTa zrAvaka' hI kahA gayA hai, anya kisI nAmakI usase upalabdhi nahIM hotii| hA~, 'bhikkhaM bhamei patto padase usake 'bhikSuka' nAmakI dhvani avazya nikalatI hai| (2) svAmI kArtikeya aura samantabhadrane bhI gyArahavI pratimAdhArIke do bheda nahIM kiye hai, na unake lie kisI nAmakI hI spaSTa sajJA dI hai| hA~, unake padose bhikSuka nAmakI puSTi avazya hotI hai| inake matAnusAra bhI use gRhakA tyAga karanA Avazyaka hai| (3) zrAcArya jinasenane apane zrAdi purANameM yadyapi kahIM bhI gyAraha pratimAaokA koI varNana nahIM kiyA hai, parantu unhone 38 ve parvameM garbhAnvaya kriyAoMme muni bananeke pUrva 'dIkSAdya' nAmakI kriyAkA jo varNana kiyA hai, vaha avazya gyArahavIM pratimAke varNanase milatA-julatA hai / ve likhate haiM : tyaktAgArasya sadRSTeH prazAntasya gRhIzinaH / prAgdIkSopayikAkAlAdekazATakadhAriNaH // 15 // yatpurazcaraNaM dIkSAgrahaNaM pratidhAryate / dIkSAyaM nAma tajjJeyaM kriyAjAtaM dvijanmanaH // 159 // arthAt-jinadIkSA dhAraNa karaneke kAlase pUrva jisa samyagdRSTi, prazAntacitta, gRhatyAga', dvijanmA aura eka dhotI mAtrake dhAraNa karanevAle gRhIzIke munike purazcaraNarUpa jo dIkSA grahaNa kI jAtI hai, usa kriyAsamUhake karaneko dIkSAdya kriyA jAnanA caahie| isI kriyAkA spaSTIkaraNa prA0 jinasenane 36ve parvame bhI kiyA hai : tyaktAgArasya tasyAtastapovanamupeyuSaH / ekazATakadhAritvaM prAgvaddIkSAyabhiSyate // 77 // isame 'tapovanamupeyuSaH' yaha eka pada aura adhika diyA hai| isa 'dIkSAdyakriyA se do bAtopara prakAza par3atA hai, eka to isa bAtapara ki use isa kriyA karaneke lie gharakA tyAga Avazyaka hai, aura dUsarI isa bAtapara ki use eka hI vastra dhAraNa karanA caahie| prAcArya samantabhadrake 'gRhato munivanamitvA' padake arthako puSTi 'tyaktAgArasya' aura 'tapovanamupeyuSa' padase aura 'celakhaNDadharaH' padake arthakI puSTi 'ekazATakadhAriNaH padase hotI hai, ataH isa dIkSAdyakriyAko gyArahavIM pratimAke varNanase milatA-julatA kahA gayA hai / . zrA0 jinasenane isa dIdyAdyakriyAkA vidhAna dIkSAnvaya-kriyAaome bhI kiyA hai aura vahA~ batalAyA hai ki jo manuSya adIkSArha arthAt munidIkSAke.ayogya kulameM utpanna hue haiM, vidyA aura zilpase zrAjIvikA karate haiM, unake upanIti Adi saMskAra nahIM kiye jaate| ve apane padake yogya vratoMko aura ucita liMgako dhAraNa karate haiM tathA saMnyAsase maraNa hone taka eka dhotI-mAtrake dhArI hote haiN| vaha varNana isa prakAra hai: adIcAhe kule jAtA vidyaashilpopjiivinH| eteSAmupanItyAdisaMskAro nAbhisammataH // 17 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSullaka aura ailaka teSAM syAducitaM liMgaM svayogyavratadhAriNAm / ekazATakadhAritvaM saMnyAsamaraNAvadhi ||171||-shraadipu0 parva 40. zrA0jinasenane dIkSArha kulIna zrAvakakI 'dIkSAdya kriyA se adIkSAha, akulIna zrAvakakI dIdyAdya kriyAmai kyA bheda rakhA hai, yaha yahA~ jAnanA zrAvazyaka hai| ve donoMko eka vastrakA dhAraNa karanA samAnarUpase pratipAdana karate haiM, itanI samAnatA hote hue bhI ve usake lie upanIti saMskAra arthAt yajJopavItake dhAraNa AdikA niSedha karate haiM, aura sAtha hI sva-yogya vratoMke dhAraNakA vidhAna karate haiN| yahA~ parase hI dIkSAdyakriyAke dhArakoM ke do bhedoMkA sUtrapAta prAraMbha hotA huA pratIta hotA hai, aura saMbhavataH ye do bheda hI Age jAkara gyArahavIM pratimAke do bhedoMke AdhAra bana gaye haiN| 'sva yogya-vratadhAraNa se prA0 jinasenakA kyA abhiprAya rahA hai, yaha unhone spaSTa nahIM kiyA hai| para isakA spaSTIkaraNa prAyazcittacUlika ke usa varNanase bahuta kucha ho jAtA hai, jahA~para ki prAyazcittacUlikAkArane kAru-zUdroMke do bheda karake unheM vrata-dAna AdikA vidhAna kiyA hai / prAyazcittacUlikAkAra likhate haiM : kAriNo dvividhAH siddhA bhojyaabhojyprbhedtH| . bhojyeSveva pradAtavyaM sarvadA kSullakavatam // 15 // arthAt-kAru zUdra bhojya aura abhojyake bhedase do prakArake prasiddha haiM, unameMse bhojya zUdroMko hI sadA kSullaka vrata denA caahie| isa granthake saMskRta TIkAkAra bhojya padakI vyAkhyA karate hue kahate haiM : bhojyA:-yadaNnapAnaM brAhmaNakSatriyavikSudrA bhuMjante / abhojyA:-tadviparItalakSaNAH / bhojye- / bveva pradAtavyA kSullakadIkSA, nApareSu / arthAt-jinake hAthakA anna pAna brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra khAte haiM, unheM bhojya kAru kahate haiN| inase viparIta abhojyakAra jAnanA caahie| kSullaka vratakI dIkSA bhojya kAroM meM hI denA cAhie, abhojya kAroMme nhiiN| isase Age kSullakake vratoM kA spaSTIkaraNa isa prakAra kiyA gayA hai : kSullakevekakaM vastraM nAnyanna sthitibhojanam / AtApanAdiyogo'pi teSAM zazvanniSidhyate // 155 / / zauraM kuryAcca locaM vA pANau bhukte'tha bhAjane / kaupInamAtrataMtro'sau kSullakaH prikiirtitH|| 156 // arthAt-kSullakoMmeM eka hI vastrakA vidhAna kiyA gayA hai, ve dUsarA vastra nahIM rakha sakate / ve muniyoM ke samAna khar3e-khar3e bhojana nahIM kara sakate / unake lie prAtApana yoga, vRkSamUla yoga Adi yogoMkA bhI zAzvata niSedha kiyA gayA hai| ve ustare Adise kSaurakarma ziromuMDana bhI karA sakate hai aura cAheM, to kezoMkA loMca bhI kara sakate haiN| ve pANipAtrameM bhI bhojana kara sakate haiM aura cAheM to kAMseke pAtra AdimeM bhI bhojana kara sakate haiN| aisA vyakti jo ki kaupInamAtra rakhanekA adhikArI hai, kSullaka kahA gayA hai / TIkAkAroMne kaupInamAtrataMtrakA artha-karpaTakhaMDamaMDitakaTItaTaH arthAt khaMDa vastrase jisakA kaTItaTa maMDita ho, kiyA hai, aura kSullakakA artha-utkRSTa aNuvratadhArI kiyA hai| AdipurANakArake dvArA adIkSAI puruSake lie kiye gaye vratavidhAnakI tulanA jaba hama prAyazcittacUlikAke uparyukta varNanake sAtha karate haiM, taba asaMdigdha rUpase isa niSkarSapara pahuMcate haiM ki jinasenane jina adIkSAhaM puruSoMko saMnyAsamaraNAvadhi taka eka vastra aura ucita vrata-cihna Adi dhAraNa karanekA vidhAna kiyA hai, unheM hI prAyazcittacUlikAkArane 'kSullaka' nAmase ullekha kiyA hai / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasumandi-zrAvakAcAra cullaka zabdakA artha amarakoSame kSullaka zabdakA artha isa prakAra diyA hai: vivarNaH pAmaro nIcaH prAkRtazca pRthakjanaH / nihIno'pasado jAlmaH kSullakazcetarazca sH||16|| . .. (daza nIcasya nAmAni ) amara dvi0kA0 zUdavarga / arthAt--vivarNa, pAmare, nIca, prAkRta jana, pRthak jana, nihIna, apasada, jAlma, kSullaka aura itara ye daza nIcake nAma haiN| ukta zloka zUdravargame diyA huA hai| amarakoSake tRtIya koDake nAnArtha vargame bhI 'svalpe'pi tullakastriSu, pada pAyA hai, vahA~para isakI TIkA isa prakAra kI hai : 'svalpe, api zabdAnnIca-kaniSTha-daridraSvapikSullakaH' arthAt-svalpa, nIca, kaniSTha aura daridra ke arthoM meM kSullaka zabdakA prayoga hotA hai / 'rabhasakoSame bhI 'kSullakastriSu nIce'lpe diyA hai| ina sabase yahI siddha hotA hai ki kSullaka zabdakA - artha nIca yA hIna hai| __ prAyazcittacUlikAke uparyukta kathanase bhI isa bAtakI puSTi hotI hai ki zUdrakulotpanna puruSoMko kSullaka dIkSA dI jAtI thii| tattvArtharAjavArtika vagairahameM bhI mahAhimavAnke sAtha himavAn parvatake lie kSullaka yA kSudra zabdakA upayoga kiyA gayA hai, jisase bhI yahI artha nikalatA hai ki hIna yA kSudra ke lie kSullaka zabdakA prayoga kiyA jAtA thaa| zrAvakAcAroke adhyayanase patA calatA hai ki zrA0 jinasenake pUrva taka zUgoko dIkSA dene yA na denekA koI prazna sAmane nahIM thaa| jinasenake sAmane jaba yaha prazna AyA, to unhone adIkSAI aura dIkSAI kulotpannoMkA vibhAga kiyA aura unake pIche honevAle sabhI prAcAryoMne unakA anusaraNa kiyA / prAyazcittacUlikAkArane nIcakulotpanna honeke kAraNa hI saMbhavataH AtApanAdi yogakA kSullakake lie niSedha kiyA thA, para paravartI granthakAroMne isa rahasyako na samajhaneke kAraNa sabhI gyArahavIM pratimA-dhArakoM ke lie aAtApanAdi yogakA niSedha kara DAlA / itanA hI nahIM, zrAdi padake arthako aura bhI bar3hAyA aura dina pratimA, vIracaryA, siddhAnta grantha aura prAcazcittazAstrake adhyayana takakA unake lie niSedha kara ddaalaa| kisI-kisI vidvAnne to siddhAnta grantha zrAdike sunanekA bhI anadhikArI ghoSita kara diyA / yaha spaSTataH vaidika saMskRtikA prabhAva hai, jahA~para ki zUdroMko vedAdhyayanakA sarvathA niSedha kiyA gayA hai, aura usake sunanepara kAnoM meM garma zIzA DAlane kA vidhAna kiyA gayA hai / kSullakoMko jo pAtra rakhane aura aneka gharoMse bhikSA lAkara khAnekA vidhAna kiyA gayA hai, vaha bhI saMbhavataH unake zUda honeke kAraNa hI kiyA gayA pratIta hotA hai| sAgAradharmAmRtameM gyArahavIM pratimAdhArI dvitIyotkRSTa zrAva ke lie jo 'Arya' saMjJA dI gaI hai, vaha bhI kSullakoke jAti, kula zrAdikI apekSa hInattvakA dyotana karatI hai| 1 dinapaDima-vIracariyA-tiyAlajogesu Nasthi ahiyaaro| siddhanta-rahassANa vi ajhayaNaM desaviradANa ||312||-vsu. upA. zrAvako vIracaryAhaH-pratimAtApanAdiSu / syAnnAdhikArI siddhAntarahasyAdhyayane'pi ca ||50||-saagaar0a07 2 nAsti nikAlayogo'sya pratimA caarksmmukhaa| rahasyagrantha-siddhAntazravaNe nAdhikAritA ||249||-sNskRt bhAvasaMgraha . 3 tadvad dvitIyaH kintavAryasaMjJo lucatyasau kacAn / kaupInamAtrayugdhatte yativatpratilekhanam ||4||-saagaar0 107 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSullaka aura ailaka ukta svarUpavAle kSullakoko kisa zrAvaka pratimA sthAna diyA jAya, yaha prazna sarvaprathama zrA0 vasunandike sAmane AyA pratIta hotA hai, kyoMki unhoMne hI sarvaprathama gyArahavI pratimAke do bheda kiye haiN| inake pUrvavartI kisI bhI prAcAryane isa pratimAke do bheda nahIM kiye haiM, pratyuta bahuta spaSTa zabdomeM usakI ekarUpatAkA hI varNana kiyA hai| zrA0 vasunandine isa pratimAdhArIke do bheda karake prathamako eka vastradhAraka aura dvitIyako kaupInadhAraka batAyA hai ( dekho gA0 naM0 301) / vasanandine prathamotkRSTa zrAvakakA jo svarUpa diyA hai, vaha kSullakake varNanase milatA-julatA hai aura usake paravartI vidvAnoMne prathamotkRSTakI spaSTataH kSullaka saMjJA dI hai, ataH yahI anumAna hotA hai, ki ukta praznako sarvaprathama vasunandine hI sulajhAnekA prayatna kiyA hai| isa prathamotkRSTako kSullaka zabdase sarvaprathama lATI saMhitAkAra paM0 rAjamallajIne hI ullekha kiyA hai, hAlAki svataMtra rUpase kSullaka zabdakA prayoga aura kSullaka vratakA vidhAna prAyazcittacUlikAme kiyA gayA hai, jo ki gyArahavIM zatAbdIke pUrvakI racanA hai| kevala kSullaka zabdakA upayoga padmapurANa zrAdi kathAgranthoM meM aneka sthaloM para dRSTigocara hotA hai aura una kSullakoMkA vaisA hI rUpa vahA~ para milatA hai, jaisA ki prAyazcittacUlikAkArane varNana kiyA hai| - ailaka zabdakA artha gyArahavIM pratimAke do bhedoMkA ullekha sarvaprathama prA. vasunandine kiyA, para ve prathamotkRSTa aura dvitIyotkRSTake rUpase hI caudahavIM-pandrahavIM zatAbdI taka calate rahe / solahavIM sadIke vidvAn paM0 rAjamallajIne apanI lATIsahitAme sarvaprathama unake lie kramazaH kSullaka aura ailaka zabdakA prayoga kiyA hai| kSullaka zabda kabase aura kaise calA, isakA ullekha hama Upara kara Aye haiN| yaha 'ailaka' zabda kaise banA aura isakA kyA artha hai, yaha bAta yahA~ vicAraNIya hai| isa 'ailaka padake mUla rUpakI ora gaMbhIra dRSTipAta karane para yaha bha0 mahAvIrase bhI prAcIna pratIta hotA hai| bha0 mahAvIrake bhI pahalese jaina sAdhuoMko 'acelaka' kahA jAtA thaa| cela nAma vastrakA hai| jo sAdhu vastra dhAraNa nahIM karate the, unheM acelaka kahA jAtA thaa| bhagavatI aArAdhanA, mUlAcAra zrAdi sabhI prAcIna granthomeM digambara sAdhuoMke lie acelaka padakA vyavahAra huA hai / para bha0 mahAvIrake samayase acelaka sAdhuoMke lie nagna, nirgrantha aura digambara zabdoMkA prayoga bahulatAse hone lgaa| isakA kAraNa yaha pratIta hotA hai ki mahAtmA buddha aura unakA ziSyasamudAya vastradhArI thA, ataH tAtkAlipha logoMne unake vyavaccheda karane ke lie jaina sAdhuoMko nagna, nirgrantha Adi nAmose pukAranA prArambha kiyaa| yahI kAraNa hai ki svayaM bauddha granthoMmeM jaina sAdhuoMke lie 'niggaMTha' yA NigaMTha nAmakA prayoga kiyA gayA hai, jisakA ki artha nirgrantha hai| abhI taka naJ samAsakA sarvathA pratiSedha-paraka 'na+celakaH = acelakaH' artha liyA jAtA rahA / para jaba nagna sAdhuoMko spaSTa rUpase digambara, nirgrantha zrAdi rUpase vyavahAra kiyA jAne lagA, taba jo anya samasta bAtoMmeM to pUrNa sAdhuvratoMkA pAlana karate the, parantu lajA, gaurava yA zArIrika liga-doSa Adike kAraNa laMgoTI mAtra dhAraNa karate the, aise gyArahavIM pratimAdhArI utkRSTa zrAvakoMke lie ne samAsake ISadarthakA Azraya lekara 'ISat + celakaH = acelakaH' kA vyavahAra prArambha huA pratIta hotA hai jisakA ki artha nAmamAtrakA vastra dhAraNa karanevAlA hotA hai / gyArahavIMvArahavIM zatAbdIse prAkRtake sthAnapara apabhraMza bhASAkA pracAra prArambha huzrA aura aneka zabda sarvasAdhAraNake vyavahArame kucha bhraSTa rUpase pracalita hue| isI samayake madhya 'acelaka' kA sthAna 'ailaka' padane le liyA, jo ki prAkRta-vyAkaraNake niyamase bhI susaMgata baiTha jAtA hai| kyoMki prAkRta mai 'ka-ga-ca-ja ta-da-pa-ya-vAM prAyo luk' (haima0 prA0 1, 177) isa niyamake anusAra 'acelaka ke cakArakA lopa ho jAnese 'zra e la ka' pada avaziSTa rahatA hai| yahI (a+ e =ai) sandhike yogase 'ailaka' bana gayA / 1 utkRSTaH zrAvako dvadhA kSullakazcailakastathA / ekAdazavratasthau dvau sto dvau nirjarako kramAt ||55||--laattii saMhitA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra ukta vivecanase yaha bAta bhalI bhA~ti siddha ho jAtI hai ki 'ailaka' pada bhale hI arvAcIna ho, para usakA mUla rUpa 'acelaka' zabda bahuta prAcIna hai| lATIsaMhitAkArako yA to 'ailaka' kA mUlarUpa samajhame nahIM zrAyAH yA unhoMne sarvasAdhAraName pracalita 'ailaka' zabdako jyoM kA tyo denA hI ucita smjhaa| isa prakAra ailaka zabdakA artha nAmamAtrakA vastradhAraka acelaka hotA hai aura isakI puSTi zrA0 samantabhadrake dvArA gyArahavIM pratimAdhArIke lie diye gaye 'celakhaNDadharaH padase bhI hotI hai| niSkarSa uparyukta sarva vivecanakA niSkarSa yaha hai : kSallaka-usa vyaktiko kahA jAtA thA, jo ki munidIkSAke ayogya kulame yA zUdra varNameM utpanna hokara sva-yogya, zAstrokta, sarvocca bataukA pAlana karatA thA, eka vastrako dhAraNa karatA thA, pAtra rakhatA thA, aneka gharoMse bhikSA lAkara aura eka jagaha baiThakara khAtA thA, vastrAdikA pratilekhana rakhatA thA, kaiMcI yA ustarese ziromuMDana karAtA thaa| isake lie vIracaryA, aAtApanAdi yoga karane aura siddhAnta grantha tathA prAyazcittazAstrake paDhanekA niSedha thaa| ailaka-mUlameM 'acelaka' pada nagna muniyoMke lie prayukta hotA thaa| pIche jaba nagna muniyoke lie nirgrantha, digambara Adi zabdoMkA prayoga hone lagA, taba yaha zabda gyArahavIM pratimA-dhAraka aura nAmamAtrakA vastra khaDa dhAraNa karanevAle utkRSTa zrAvakake lie vyavahRta hone lgaa| isake pUrva gyArahavIM pratimAdhArIkA 'bhikSuka' nAmase vyavahAra hotA thaa| isa bhikSuka yA ailakake lie laeNgoTI mAtrake atirikta sarva vastroMke aura pAtroke rakhanekA niSedha hai| sAtha hI muniyoke samAna khar3e-khar3e bhojana karane, kezaluJca karane aura mayUrapicchikA rakhanekA vidhAna hai| ise hI vidvAnoMne 'ISanmuniH 'yati' Adi nAmoMse vyavahAra kiyA hai| samayake parivartanake sAtha zUdroko dIkSA denA banda huzrA, yA zUdroMne jainadharma dhAraNa karanA banda kara diyA, terahavIM zatAbdIse lekara idhara munimArga prAyaH banda sA ho gayA, dharmazAstrake paThana-pAThanakI guru-paramparAkA viccheda ho gayA, taba logoMne gyArahavIM pratimAke hI do bheda mAna liye aura unamese ekako kSullaka aura dUsareko ailaka kahA jAne lgaa| kyA aAjake uccakulIna, gyArahavIM pratimAdhAraka utkRSTa zrAvakoMko 'kSullaka' kahA jAnA yogya hai ? Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prantha-viSaya-sUcI mGee" 10 gAthA naM. 1-pagalAcaraNa aura zrAvakadharma prarUpaNa karanekI pratijJA 2-dezaviratake gyAraha pratimAsthAna 3-samyagdarzana kahanakI pratijJA 4-samyagdarzanakA svarUpa 5-Apta Agama aura padArthoMkA nirUpaNa 6-Apta aThAraha doSoMse rahita hotA hai 8-6 7-sapta tattvoMkA zraddhAna karanA samyaktva hai 8-jIvoMke bheda-prabheda ... 11-14 ha-jIvoke Ayu, kula-koDi, yoni, mArgaNA, guNasthAna Adi jAnanekI sUcanA 10-ajIva tattvakA varNana 11-yudgalake skandha, deza, pradeza aura paramANurUpa cAra bhedoMkA svarUpa-varNana 12-pudgalake bAdara, sUkSma Adi chaha bhedoMkA varNana 13--AkAza Adi cAra arUpI dravyoMkA varNana 16-21 14-dravyoMkA pariNAmIpanA, mUttikapanA Adi kI apekSA vizeSa varNana 15-vyaJjanaparyAya aura arthaparyAyakA svarUpa ... 25 16-cetana aura acetana dravyoMkA pariNAmI apariNAmI AdikI apekSA vizleSaNa 26-38 17--Asrava tattvakA varNana 39-40 18-bandhatattva 16-saMvaratattva 42 20-nirjarAtattva 43-44 21-mokSatattva 22-nirdeza, svAmitva Adi chaha anuyoga dvAroMkI apekSA jIva Adi tattvoMke jAnanekI sUcanA 46-47 23-samyagdarzanake ATha aMgoke nAma 18 24 41 48 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 24- samyaktvake honepara savaMga Adi ATha guNoke tathA anya bhI guNoke hone kA varNana 46-50 25-zuddha samyaktva hI karmanigrahakA kAraNa hai 26-niHzaGgita Adi ATha agomeM prasiddha honevAle mahApuruSoke nagara, nAma AdikA varNana 52-55 27-kauna jIva samyagdaSTi hotA hai ? 28-dArzanika zrAvakakA svarUpa 26-paca udumbara phaloke tyAgakA upadeza 30-sapta vyasana durgati gamanake kAraNa hai pUe 31-dyUta vyasanake doSokA vistRta varNana 60-66 32-madyabyasanake doSokA , , 70-76 33 -madhu sevanake , , , 80-84 34-mAsa sevanake , 85-87 35-vezyA sevanake , pada-63 36-AkheTa khelaneke , 64-100 37--corI karaneke , 101-111 38-paradArA sevanake doSoMkA, , 112-124 36-eka-eka vyasanake sevana karanese kaSTa uThAnevAle mahAnubhAvokA varNana 125-132 40-sapta vyasanasevI rudradattakA ullekha . 41-sapta vyasana sevana karane se prApta honevAle duHkhoMkA varNana karanekI pratijJA 42--vyasanasevI narakoMme utpanna hotA hai 135-137 43-narakokI uSNa-vedanAkA varNana 44-narakoMkI zIta-vedanAkA varNana 45-narakoMme nArakiyoMke dvArA prApta honevAle duHkhoMkA vistRta varNana 140-166 46-tIsarI pRthivI taka asurakumAro dvArA pUrva vaira smaraNa karAkara nArakiyokA paraspara lar3AnA 170 47-sAto pRthiviyoMke naraka-viloMkI saMkhyA ... 48-sAto pRthiviyoMke nArakiyoMkI jaghanya aura utkRSTa AyukA varNana 172-176 46-vyasana sevanake phalase tiryaggatimeM prApta honevAle duHkhoMkA vistRta varNana . 177-182 50-vyasana sevanake phalase nIca, vikalAMga, daridra aura kuTumbahIna manuSya hokara aneka prakArake duHkha bhogatA hai ... 183-160 51-vyasana sevanake phalase bhAgyavaza devomeM utpanna honepara bhI deva-durgatike duHkhoMko bhogatA hai 161-203 52vyasana sevanakA phala caturgati rUpa sasArame paribhramaNa hai ... ' 53-paMca udumbara aura sapta vyasanake sevanakA tyAga karanevAlA samyaktvI jIva hii| dArzanika zrAvaka hai ... 205 54-vatI zrAvakake svarUpa varNanakI pratijJA ... 206 55-dvitIya pratimAsthAname 12 vratoMkA nirdeza 207 56-paoNca aNuktokA nAma nirdeza 208 57-ahiMsANuvratakA svarUpa . 58-satyANuvratakA svarUpa 56-acauryANuvratakA svarUpa 60-brahmacaryANuvratakA svarUpa 61-parigraha-parimANANuvratakA svarUpa 136 204 9 0 206 0 . M or or mr / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prantha-viSaya-sUcI 67 .214 215 216 217 218 216-220 221-222 223 224 * 225-232 233-238 236-243 244-269 250-257 258-260 261 262-264 265-266 62-prathama guNavatakA svarUpa 63-dvitIya guNavatakA svarUpa 64-tRtIya guNavatakA svarUpa 65-bhogaviratinAmaka prathama zikSAvRtakA svarUpa 66-paribhogavirati nAmaka dvitIya zikSAvatakA svarUpa 67-atithisa vibhAganAmaka tRtIya zikSAvRtame paoNca adhikArokA varNana 68-tIna prakArake pAtroMkA varNana 66-kupAtra aura apAtra kA svarUpa 70-dAtArake saptaguNoMke nAma 71-navadhA bhaktike nAma aura unakA svarUpa ... 72-dAtavya padArthome cAra prakArake dAnakA upadeza 73-dAnake phalakA sAmAnya varNana 74-dAnake phalakA vistRta varNana 75-daza prakArake kalpavRkSoMkA svarUpa-varNana ... 76-bhogabhUmiyA~ jIvoMkI Aya, kAya AdikA varNana 77-kubhogabhUmiyA~ jIvoMke AhAra aura AyukA varNana 78-bhogabhUmiyA~ jIvoke zarIra-kalA AdikA varNana 76-samyagdRSTi aura vatI zrAvakake dAnakA phala uttama svargavAsI devomeM utpanna hokara divya sukhokI prApti hai| 80-dAnake phalase hI manuSya mAMDalika, rAjA, cakravartI Adi mahAn padoMko prApta hokara antame nirvANa prApta karatA hai ... 81-atithisaMvibhAgavatakA upasahAra ... 82-sallekhanA nAmaka caturtha zikSAvatakA varNana 83-vRtapratimAkA upasa hAra aura sAmAyikapratimAke kathanakI pratijJA 84-sAmAyikapratimAkA svarUpa 85-proSadhapratimAkA svarUpa 86-utkRSTa proSadhopavAsakI vidhi 87-madhyama proSadhopavAsakI vidhi 8-jaghanya proSadhopavAsakI vidhi paha-proSadhopavAsake dina tyAjya kAryokA upadeza 60-zeSa pratimAoke kathana karanekI pratijJA 61-sacittatyAga pratimAkA svarUpa 12-rAtribhuktityAga, 63-brahmacaryapratimAkA 14-ArambhatyAgapratimA 65-parigrahatyAgapratimA 66-anumatityAgapratimA 17-uddiSTatyAgapratimAke do bhedoMkA varNana ... 18-uddiSTatyAgapratimAke prathama bhedakA vistRta varNana 66-uddiSTatyAgapratimAke dvitIya bhedakA varNana 267-266 270 271-272 273 274-276 280 281-286 260-261 262 263 :::::::::::::::::::: 264 265 266 267 268 266 300 302-310 311 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 341 vasunandi-zrAvakAcAra 100. zrAvakoko kina-kina kAyoMke karanekA adhikAra nahI hai ... 312 101-gyArahavI pratimAkA upasa hAra 313 102-nizibhojanake doSoMkA varNana 314-317 103-nizibhojanake parityAgakA upadeza 104-zrAvakoMko vinaya, vaiyAvRttya, kAyakleza aura pUjana-vidhAna yathAzakti karanekA upadeza 316 105-vinayake pA~ca bheda 320 106-darzanavinayakA svarUpa 321 107-jJAnavinaya kA , 322 108-cAritravinayakA , 323 / 106-tapavinayakA , ... 324 110-upacAravinayake tIna bheda 325 111-mAnasika upacAra vinayakA svarUpa 326 112-vAcanika upacAra vinayakA , 327 113-kAyika upacAra vinayakA , 328-330 114-upacAra vinayake pratyakSa parokSabheda 115-vinayakA phala ... 332-336 116-vaiyAvRttya karanekA upadeza 337-340 317 - vaiyAvRttya karanese ni.zakita-saMvega Adi guNokI prApti hotI hai 118-vaiyAvRttya karanevAlA tapa, niyama, zIla, samAdhi aura abhayadAna Adi saba kucha pradAna karatA hai .... 342 116-vaiyAvRttya karanese ihalaukika guNoMkA lAbha 343-344 120-vaiyAvRttya karanese paralokameM prApta honevAle lAbhoMkA varNana ' 345-346 121-yAvRttya karanese tIrthakara padakI prApti 347 122-vaiyAvRttyake dvArA vasudevane kAmadevakA pada pAyA 348 123-vaiyAvRttya karanese vAsudevane tIrthaGkara nAmakarmakA bandha kiyA 346 124-vaiyAvRttyako parama bhaktise karanekA upadeza 350 125-AcAmla, nirvikRti, ekasthAna Adi kAyakleza karanekA upadeza 351-352 126-paMcamI vratakA vidhAna 353-362 127-rohiNI vratakA vidhAna , 363-365 128-azvinI vratakA vidhAna 366-367 126-saukhya sampatti bratakA vidhAna 368-372 (130-naMdIzvarapaMkti bratakA vidhAna 373-375 131-vimAnapaMkti bratakA vidhAna 376-378 1.32-kAyaklezakA upasaMhAra 376 133-pUjana karanekA upadeza 134-pUjanake chaha bheda 381 135-nAmapUjAkA svarUpa 382 136 sthApanA pUjAke do bhedoMkA varNana ... 383-384 / 137-isa huMDAvasarpiNI kAlameM asadbhAvasthApanAkA niSedha ... 385 138-sadbhAvasthApanAmeM kArApaka Adi pAMca adhikAroMkA varNana 386 380 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha-viSaya-sUcI 387 360 : : 136-kArApakakA svarUpa 1140-indrakA svarUpa 141-pratimAkA svarUpa 142-sarasvatI yA zrutadevIkI sthApanAkA vidhAna 143-athavA pustakoMpara jinAgamakA likhAnA hI zAstrapUjA hai ... 144-pratiSThA vidhikA vistRta varNana 145-sthApanA pUjanake pA~cave adhikArake antame kahanekA nirdeza 146 -dravyapUjAke svarUpa aura usake sacitta Adi tIna bhedoMkA varNana 147-kSetrapUjAkA svarUpa 148-kAlapUjAkA svarUpa 146-bhAvapUjAkA svarUpa 150-piNDastha, padastha, rUpastha aura rUpAtIta dhyAna bhI bhAvapUjAke hI antargata hai 151-piNDastha dhyAnakA vistRta varNana . 152-padastha dhyAnakA svarUpa 153-rUpastha dhyAnakA vistRta varNana 154-rUpAtIta dhyAnakA svarUpa 155-bhAvapUjAkA prakArAntarase varNana 156-chaha prakArakI pUjanakA upasahAra aura pratidina zrAvakako karanekA upadeza ... 157-pUjanakA vistRta phala varNana . 158-dhaniyAke patte barAbara jinabhavana banAkara sarasoke barAbara pratimA sthApanakA phala 156-bar3A jinamandira aura baDI jinapratimAke nirmANakA phala 160 -jalase pUjana karanekA phala 161-candanase pUjana karanekA phala 162-akSatase pUjana karanekA phala 163-puSpase pUjana karanekA phala 164-naivedyase pUjana karanekA phala 165-dIpase pUjana karanekA phala 166-dhUpase pUjana karanekA phala 167-phalase pUjana karane kA phala 168-ghaMTA dAnakA phala 166-chatra dAnakA phala 170-cAmaradAnakA phala 171-jinAbhiSekakA phala 172-dhvajA, patAkA car3hAnekA phala -173-pUjanake phalakA upasaMhAra 174---zrAvaka dharma dhAraNa karanekA phala svargalokame utpatti hai, vahA~ utpanna hokara vaha kyA dekhatA, socatA aura AcaraNa karatA hai, isakA vizada varNana . 175-svarga lokakI sthiti pUrI karake vaha cakravartI Adi zreSTha manuSyoMme utpanna hotA hai 176-vaha manuSya bhavake zreSTha sukhoMko bhogakara aura kisI nimittase virakta ho __ dIkSita hokara aNimAdi aSTa RddhiyoMko prApta karatA hai 361 362 363-446 447 448-451 42 453-455 456-457 458 456-463 464 465-475 476 477 478 476-463 481 482 483 483 485 486 487 488 486 460 460 462 463 464-508 506 10 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 vasunandi-zrAvakAcAra 177-punaH dhyAnArUr3ha hokara apUrvakaraNa Adi guNasthAna caDhatA huA karmokI sthiti* khaMDana, anubhAga khaMDana Adi karatA aura karma prakRtiyoMko kSapAtA huA cAra ghAtiyA karmokA kSaya karake kevala jJAnako prApta karatA hai 514-525 178-ve kevalI bhagavAn navakevalalabdhise sampanna hokara apanI Ayu pramANa dharmopadeza dete hue bhUmaNDalapara vihAra karate hai .. 526-528 176-puna. jinake Ayukarma-sadRza zeSa karmokI sthiti hotI hai, ve samudghAta kiye vinA hii| nirvANako prApta hote hai ... ... 528-526 180-zeSa kevalI samuddhAta karate hue hI nirvANako prApta hote hai 526 181-kevali samuddhAta kisake hotA hai aura kisake nahI? 182-kevali samuddhAtake daMDa, kapATa, pratara aura lokapUraNa, ina cAra avasthAoMkA varNana 531-532 183-yoganirodha kara ayogikevalI honekA varNana ... 533-534 184-ayogikevalIke dvicarama samayame bahattara aura carama samayameM teraha prakRtiyoMke kSayakA aura lokAna para virAjamAna honekA varNana ... 535-536 185-siddhoke ATha guNoMkA aura unake anupamakA sukhakA varNana 537-538 186-zrAvakavratoMkA phala tIsare, pA~caveM yA sAtave AThaveM bhavame nirvANa-prApti hai 536 187-pranthakArakI prazasti ... 540-547 530 bhA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siri vasuNaMdi pAiriyaviraiyaM uvAsayajjhayaNaM vakAcAra survitiriiddmnnikirnnvaaridhaaraahisitpykmlN'| varasayalavimalakevalapayAsiyAsesataccatthaM // 1 // sAyAro NAyAro bhaviyANaM jeNa desino dhmmo| NamiUNa taM jiNiMda sAvayadhammaM parUvemo // 2 // devendroMke mukuToMmeM lagI huI maNiyoMkI kiraNarUpI jaladhArAse jinake caraNa-kamala abhiSikta haiM, jo sarvotkRSTa nirmala kevalajJAnake dvArA samasta tattvArthako prakAzita karanevAle haiM aura jinhoMne bhavya jIvoMke lie zrAvakadharma aura munidharmakA upadeza diyA hai, aise zrI jinendradevako namaskAra karake hama (vasunandi) zrAvakadharmakA prarUpaNa karate haiM // 1-2 // viulagiri pabbae NaM iMdabhUNA seNiyassa jaha siTTha / taha guruparivADIe bhaNijjamANaM NisAmeha // 3 // vipulAcala parvatapara (bhagavAn mahAvIrake samavasaraNameM) indrabhUti nAmaka gautama gaNadharane vimbasAra nAmaka zreNika mahArAjako jisa prakArase zrAvakadharmakA upadeza diyA hai usI prakAra guru-paramparAse prApta vakSyamANa zrAvakadharmako, he bhavya jIvo, tuma loga suno // 3 // dasaNa-vaya-sAmAiya-posaha-sacitta-rAI' bhatte y| baMbhAraMbha - pariggaha-aNumaNa-uddiTTa-desavirayammi ||4||deshvirti nAmaka paMcama guNasthAnameM darzana, vrata, sAmAyika, proSadha, sacittatyAga, rAtribhuktityAga, brahmacarya, ArambhatyAga, parigrahatyAga, anumatityAga aura uddiSTatyAga, ye gyAraha sthAna (pratimA, kakSA yA zreNI-vibhAga) hote haiM // 4 // ethArasa ThANAI sammattavivajjiyassa jIvassa / jamhA Na saMti tamhA sammattaM suNaha vocchAmi // 5 // upayukta gyAraha sthAna yataH (cUMki) samyaktvase rahita jIvake nahIM hote haiM, ataH (isalie) meM samyaktvakA varNana karatA hUM, so he bhavya jIvo, tuma loga suno // 5 // 1dha. jumalaM / 2 da. jiNeNa / 3 2. va. iri / 4 , gha, rAya / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra attAgamataccANaM jaM sadahaNaM suNimmalaM hoi / saMkAidosarahiyaM taM sammattaM muNeyanvaM // 6 // Apta (satyArtha deva) Agama ( zAstra) aura tattvoMkA zaMkAdi ( paccIsa ) doSa rahita jo atinirmala zraddhAna hotA hai, use samyaktva jAnanA cAhie || 6 || dosavimukst yovAparadosavajjiyaM vayaNaM / taccAI jIvadavvAI' yAI samayamhi NeyANi // 7 // 79 Age kahe jAnevAle sarva doSoMse vimukta puruSako Apta kahate hai / pUrvApara dopase rahita (Aptake) vacanako Agama kahate hai aura jIvadravya Adika tattva haiM, inheM samaya arthAt paramAgamase jAnanA cAhie ||7|| - tahA' bhaya-doso rAmro moho jarA rujA ciMtA / miccU khezro sezro arai matro vimhao jammaM // 8 // aai tahA visA dosA eehiM vajjio attA / vayaNaM tassa pamANaM 'saMtasthaparUvayaM jamhA ||9|| ,,, dveSa, moha, jarA, roga, cintA, mRtyu, kheda, svede (pasInA ), arati, mada, vismaya, janma, nidrA aura viSAda, ye aTThAraha dopa kahalAte hai, jo AtmA ina doSoM se rahita hai, vahI Apta kahalAtA hai / tathA usI Aptake vacana pramANa hai, kyoMki ve vidyamAna arthake prarUpaka hai // 8- 9 // jIvAjIvAsava-badha-saMvaro NijjarA eyAI satta taccAI sadda haMtassa' tahA mokkho / sammataM // 10 // jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa, ye sAta tattva kahalAte hai aura unakA zraddhAna karanA samyaktva kahalAtA hai // 10 // jIva-varNana siddhA saMsAratthA duvihA jIvA jiNehiM paNNattA / sarIrA NaMtaca udvaya' riNyA zivudA siddhA ||11|| siddha aura saMsArI, ye do prakArake jIva jinendra bhagavAnne kahe haiM / jo zarIra - rahita haiM, ananta catuSTaya arthAt ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta vIrya se saMyukta hai tathA janma-maraNAdikase nivRtta haiM, unheM siddha jIva jAnanA cAhie // 11 // saMsAratthA duvihA thAvara - tasabheyazrI muNeyavvA / paMcaviha thAvarA khidijalaggivAU vaNyphaiNo // 12 // sthAvara aura sake bhedase saMsArI jIva do prakArake jAnanA caahie| inameM sthAvara jIva pAMca prakArake haiM- pRthivIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika // 12 // pajjantApajjatA bAyara - suhumA Nigoya NicciyarA / patteya - 'paiTThiyarA thAvarakAyA dhaNeyavihA // 13 // paryApta - aparyApta, bAdara - sUkSma, nityanigoda- itaranigoda, pratiSThitapratyeka aura apratiSThita pratyeka bhedase sthAvarakAyika jIva aneka prakArake hote haiM // 13 // 1 dha. divAI / 2 gha. tamhA / 3 da. maccu seokheo / 4 dha. susatya / 5 dha. sadvahaNaM / 6 dhaTThayaNiyA / 7 gha. bhedado jha, dha. paryATThayarA / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIvatattva-varNana vi-ti-cau-paMciMdiyabheyo tasA caunvihA muNeyavvA / pajjattiyarA sariNayarameyazro hu~ti bahubheyA // 14 // dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriyake bhedase trasakAyika jIva cAra prakArake jAnanA caahie| ye hI trasa jIva paryApta-aparyApta aura saMjJI-asaMjJI Adika prabhedoMse aneka prakArake hote haiM // 14 // shraau-kul-jonni-mggnn-gunn-jiivnog-paann-snnnnaahiN| NAUNa jIvadavvaM saddahaNaM hoi kAyabvaM // 15 // Ayu, kula, yoni, mArgaNAsthAna, guNasthAna, jIvasamAsa, upayoga, prANa aura saMjJA ke dvArA jIvadravyako jAnakara usakA zraddhAna karanA cAhie // 15 // (vizeSa arthake lie pariziSTa dekhiye) ajIvatattva-varNana duvihA ajIvakAyA u rUviNo arUviNo muNeyavvA / khaMdhA desa-paesA avibhAgI rUviNo cadudhA // 16 // saMyalaM muNehi khadhaM zraddhaM deso paesamaddhaddhaM / paramANU adhibhAgI puggaladavvaM jiNuhiTaLaM // 17 // ajIvadravyako rUpI aura arUpIke bhedase do prakArakA jAnanA cAhie / inameM rUpI ajIvadravya skaMdha, deza, pradeza aura avibhAgIke bhedase cAra prakArakA hotA hai / sakala pudgaladravyako skaMdha, skaMdhake Adhe bhAgako deza, Adheke Adheko arthAt dezake Adheko pradeza aura avibhAgI aMzako paramANu jAnanA cAhie, aisA jinendra bhagavAnne kahA hai // 16-17 // puDhavI jalaM ca chAyA cauridiyavisaya-kamma-paramANU / aithUlathUlathUlaM suhumaM suhumaM ca aisuhama // 18 // atisthUla (bAdara-bAdara), sthUla (vAdara), sthUla-sUkSma, sUkSma-sthUla, sUkSma aura sUkSma-sUkSma, isa prakAra pRthivI Adikake chaH bheda hote haiM / (ina chahoMke dRSTAnta isa prakAra haiM--pRthivI atisthUla pudgala hai / jala sthUla hai / chAyA sthUla-sUkSma hai / cAra indriyoMke viSaya arthAt sparza, rasa, gaMdha aura zabda sUkSma-sthUla hai| karma sUkSma hai aura paramANu sUkSma-sUkSma hai) // 18 // , cauvihamarUvidavvaM dhamAdhammavarANi kAlo ya / gai-ThANuggahaNalakkhaNANi taha vaTTaNaguNo ya // 19 // dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza aura kAla ye cAra prakArake arUpI ajIvadravya haiN| inameM Adike tIna kramaza. gatilakSaNa, sthitilakSaNa aura avagAhanalakSaNa vAle haiM tathA kAla vartanAlakSaNa hai // 19 // 18. proy| 2 dha. ruuvinno'ruuvinno| 3. da. gha. muNehi / 4 cakArAt 'suhamathUla' grAhyam / 5 mudrita pustakameM isa gAthAke sthAnapara nimna do gAthAeM pAI jAtI hai aithUlathUlathUlaM yUlaM sahumaM ca sahumathUlaM ca / sahamaM ca sahama sahumaM dharAiyaM hoi chabbhayaM // 18 // puDhavI jalaM ca chAyA caridiyavisaya kammaparamANU / chavihabheyaM bhaNiyaM puggaladavvaM jiNiMdehiM // 16 // ye donoM gAthAeM go0 jIvakAMDameM kramazaH 602 aura 601 naM0 para kucha zabdabhedake sAtha pAI jAtI hai| 6 ma. gha. vttnn| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra paramattho vavahAro duviho kAlo jiNehiM pnnnntto| loyAyAsapaesaThiyANavo mukkhakAlassa // 20 // goNasamayassa' ee kAraNabhUyA jiNehi NihiTThA / tIdANAgadabhUzro bavahAro gaMtasamazro ya // 21 // jinendra bhagavAnne kAladravya do prakArakA kahA hai-paramArthakAla aura vyavahArakAla / mukhyakAlake aNu lokAkAzake pradezoMpara sthita hai| ina kAlANuoMko vyavahArakAlakA kAraNabhUta jinendra bhagavAn ne kahA hai / vyavahArakAla atIta aura anAgata-svarUpa ananta samayavAlA kahA gayA hai // 20-21 // pariNAmi-jIva-muttAiehi pAUNa dvvsmbhaavN| jiNavayaNamaNusaraMtehi thiramai hoi kAyavvA // 22 // pariNAmitva, jIvatva aura mUrttatvake dvArA dravyake sadbhAvako jAnakara jina bhagavAnke vacanoMkA anusaraNa karate hue bhavya jIvoMko apanI buddhi sthira karanA cAhie // 22 // pariNAmi jIva muttaM sapaesa eyakhitta kiriyA ya / NiccaM kAraNakattA savvagadamiyaramhi apaveso // 23 // duNNi ya eyaM evaM paMca ya tiya eya duNNi cauro ya / paMca ya evaM eyaM mUlassa ya uttare NeyaM // 24 // uparyukta chaha dravyoMmeMse jIva aura pudgala ye do dravya pariNAmI haiM / eka jIvadravya cetana hai aura saba dravya acetana hai| eka padagala dravya mattika he aura saba jIva, pudgala, dharmAstikAya, adharmAstikAya aura AkAza ye pAMca dravya pradezayukta hai, isIlie bahupradezI yA astikAya kahalAte haiN| dharmAstikAya, adharmAstikAya aura AkAza, ye tIna dravya eka-eka (aura eka kSetrAvagAhI) hai| eka AkAzadravya kSetravAn hai, arthAt anya dravyoMko kSetra (avakAza) detA hai| jIva aura pudgala, ye do dravya kriyAvAn haiN| dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza aura kAla, ye cAra dravya nitya hai, (kyoMki, inameM vyaMjanaparyAya nahIM hai / ) pudgala, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza aura kAla, ye pAMca dravya kAraNarUpa haiM / eka jIvadravya kartA hai / eka AkAzadravya sarvavyApI hai| ye chahoM dravya eka kSetrameM rahanevAle haiM, tathApi eka dravyakA dUsare meM praveza nahIM hai| isa prakAra chahoM mUladravyoMke uparyukta uttara guNa jAnanA cAhie // 23-24 // isuhamA avAyavisayA khaNakhaiNo asthapajjayA ditttthaa| vaMjaNapajjAyA puNa thUlA giragoyarA ciravivatthA // 25 // paryAyake do bheda haiM-arthaparyAya aura vyaMjanaparyAya / inameM arthaparyAya sUkSma haiM, avAya (jJAna) viSayaka hai ataH zabdase nahIM kahI jA sakatI haiM aura kSaNa-kSaNameM badalatI haiN| kintu vyaMjanaparyAya sthUla hai, zabda-gocara haiM arthAt zabdase kahI jA sakatI haiM aura cirasthAyI haiM // 25 // naka 1 vyvhaarkaalsy| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIvatattva-varNana pariNAmajudo jIbo gaigamaNuvalaMbho asNdeho| vaha puggalo ya pAhaNapahui-pariNAmadaMsaNA gAuM // 26 // jIva pariNAmayukta arthAt pariNAmI hai, kyoMki usakA svarga, naraka Adi gatiyome niHsandeha gamana pAyA jAtA hai| isI prakAra pASANa, miTTI Adi sthUla paryAyoMke pariNamana dekhe jAnese pudgalako pariNAmI jAnanA cAhie // 26 // vaMjaNapariNaivirahA dhammAdIA have aprinnaamaa| atthapariNAmamAsiya savve pariNAmiNo atthA // 27 // dharmAdika arthAt dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza aura kAla, ye cAra dravya vyaMjanaparyAyake abhAvase apariNAmI kahalAte hai| kintu arthaparyAyakI apekSA sabhI padArtha pariNAmI mAne jAte hai, kyoMki arthaparyAya sabhI dravyoMmeM hotI hai // 27 // jIvo hu jIvadavvaM ekkaM ciya ceyaNAcuyA sesA / muttaM puggaladavvaM rUvAdiviloyaNA Na sesANi // 28 // eka jIvadravya hI jIvatva dharmase yukta hai, aura zeSa sabhI dravya cetanAse rahita hai / eka pudgaladravya hI mUrtika hai, kyoki, usIme hI rUpa, rasAdika dekhe jAte hai| zeSa samasta dravya amUttika hai, kyoMki, uname rUpAdika nahIM dekhe jAte hai // 28 // sapaesa paMca kAlaM muttaNa paesasaMcayA aiyA / apaesI khalu kAlo paesabaMdhaccudo jamhA // 29 // kAladravyako chor3akara zeSa pAMca dravya sapradezI jAnanA cAhie; kyoki uname pradezoMkA saMcaya pAyA jAtA hai / kAladravya apradezI hai, kyoMki, vaha pradezoMke baMdha yA samUhase rahita hai, arthAt kAladravyake kAlANu bhinna bhinna hI rahate hai // 29 // dhammAdhammAgAsA egasarUvA pesavishrogaa| vavahArakAla-puggala-jIvA hu aNeyarUvA te // 30 // dharmAstikAya, adharmAstikAya aura AkAza, ye tInoM dravya eka-svarUpa hai, arthAt apane svarUpa yA AkArako badalate nahIM hai, kyoMki, ina tInoM dravyoMke pradeza paraspara aviyukta hai arthAt samasta lokAkAzame vyApta hai / vyavahArakAla, pudgala aura jIva, ye tIna dravya anekasvarUpa haiM, arthAt ve aneka rUpa dhAraNa karate haiM // 30 // AgAsameva khitaM avagAhaNalakkhaNaM jado bhaNiyaM / sesANi puNo'khittaM avagAhaNalakkhaNAbhAvA // 3 // eka AkAzadravya hI kSetravAn hai, kyoMki, usakA avagAhana lakSaNa kahA gayA hai| zeSa pAMca dravya kSetravAn nahIM haiM, kyoMki unameM avagAhana lakSaNa nahI pAyA jAtA hai // 31 // sakkiriya jIva-puggala gmnnaagmnnaai-kiriyuvlmaa| sesANi puNa viyANasu kiriyAhINANi tadabhAvA // 32 // * jIva aura pudgala ye do kriyAvAn haiM, kyoMki, inameM gamana, Agamana Adi kriyAeM pAI jAtI hai| zeSa cAra dravya kriyA-rahita hai, kyoMki, unameM halana-calana Adi kriyAeM nahIM pAI jAtI haiM // 32 // 1 ghasakkiriyA puNu jIvA puggala gmnnaaii'| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunAnda-zrAvakAcAra mutA' jIvaM kAyaM NiccA sesA payAsiyA samaye / vaMjaNapariNAmacuyA iyare taM pariNayaM pattA // 33 // jIva aura pudgala, ina do dravyoMko chor3akara zeSa cAroM dravyoMko paramAgamame nitya kahA gayA hai, kyoMki unameM vyaMjana-paryAya nahI pAI jAtI hai / / jIva aura pudgala, ina do dravyoMmeM vyaMjanaparyAya pAI jAtI hai, isalie ve pariNAmI aura anitya hai // 33 // jIvassuvayArakarA kAraNabhUyA hu paMca kAyAI / jIvo sattA bhUtro so tANaM Na kAraNaM hoI // 34 // adharma, AkAza aura kAla ye pAMcoM dravya jIvakA upakAra karate hai, isalie ve kAraNabhUta hai| kintu jIva sattAsvarUpa hai, isalie vaha kisI bhI dravyakA kAraNa nahIM hotA hai // 34 // kattA suhAsuhANaM kammANaM / phala bhoyo jamhA / jIvo tapaphalabhoyA bhoyA sesA Na kattArA // 35 // jIva zubha aura azubha karmokA kartA hai, kyoMki, vahI karmoM ke phalako prApta hotA hai aura isIlie vaha karmaphalakA bhoktA hai / kintu zeSa dravya na karmoM ke kartA haiM aura na bhoktA hI haiM // 35 // savvagadattA savvagamAyAsaM Neva sesagaM davaM appariNAmAdIhi ya bohavvA te payatteNa // 36 // sarvatra vyApaka honese AkAzako sarvagata kahate hai| zeSa koI bhI dravya sarvagata nahI hai| isa prakAra apariNAmitva Adike dvArA ina dravyoMko prayatnake sAtha jAnanA cAhie // 36 // 'tANa paveso vi tahA Nezro aNNoNNamaNupaveseNa / Niya-NiyabhAvaM pi sayA egIhuMtA vi Na muyaMti // 37 // yadyapi ye chahoM dravya eka dUsaremeM praveza karake eka hI kSetrameM rahate haiM , tathApi eka dravyakA dUsare dravyameM praveza nahIM jAnanA caahie| kyoMki, ye saba dravya eka kSetrAvagAhI ho karake bhI apane-apane svabhAvako nahIM chor3ate haiM // 37 // uttaM ca aNNoNNaM pavisaMtA ditA uggaasmnnnnmnnnnesiN| mellautA diya NiccaM saga-sagabhAvaM Na vi cayaMsi // 38 // kahA bhI hai--chahoM dravya parasparameM praveza karate hue, eka dUsareko avakAza dete hue aura paraspara milate hue bhI apane-apane svabhAvako nahIM chor3ate haiM // 38 // __ Asravatattva-varNana micchattAvirai-kasAya-joyaheUhiM Asavai kammaM / jIvamhi uvahimajhe jaha salilaM chihaNAvAe // 39 // * jisa prakAra samudra ke bhItara chedavAlI nAvameM pAnI AtA hai, usI prakAra jIvameM mithyAtva, avirati,kaSAya aura yoga ina cAra kAraNoMke dvArA karma Asravita hotA hai // 39 // 1 jha. mottuM, ba. mot| 2 jha. ba. saMtayaH / 3 ba. taann| 4 ba. phlybhoyo| 5 da. kattAro, pa. kttaar| 6 gha. 'tANi', p.'nnaann'|7 jha. uktaM / 8 paMcAsti. gaa07|6 .-hehi| mithyAtvAdicatuSkena jinapUjAdinA ca yat / . . karmAzubhaM zubhaM jIvamAspande syAtsa prAstravaH ||16||-gunn zrAva0 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdhAditattva-varNana arahaMtabhattiyAisu suhovogeNa pAsavai puraNaM / vivarIeNa du' pAvaM NihiTTha jiNavariMdehi // 40 // arahaMtabhakti Adi puNyakriyAoMmeM zubhopayogake honese puNyakA Asrava hotA hai aura isase viparIta azubhopayogase pApakA Asrava hotA hai, aisA zrIjinendradevane kahA hai // 40 // baMdhatattva-varNana 'aNNoNANupaveso jo jIvapaesakammakhadhANaM / so payaDi-TThidi-aNubhava-paesado cauviho baMdho // 41 // * jIvake pradeza aura karmake skandhoMkA parasparameM milakara ekameka hojAnA baMdha kahalAtA hai| vaha bandha prakRti, sthiti, anubhava (anubhAga) aura pradezake bhedase cAra prakArakA hotA hai // 41 // saMvaratattva-varNana sammattehiM vaehiM ya kohAikasAyaNiggahaguNehi / jogaNiroheNa tahA kammAsavasaMvaro hoi // 42 // + samyagdarzana, vrata aura krodhAdi kaSAyoMke nigraharUpa guNoMke dvArA tathA yoga-nirodhase karmo kA Asrava rukatA hai arthAt saMvara hotA hai // 42 // nirjarAtattva-varNana savivAgA avivAgA duvihA puNa nijjarA muNeyavvA / sabvesiM jIvANaM paDhamA vidiyA tabassINaM // 43 // jaha ruddhammi pavese sussai sarapANiyaM ravikarahiM / taha Asave Niruddha tavasA kammaM muNeyavvaM // 44 // savipAka aura avipAkake bhedase nirjarA do prakArako jAnanI caahie| inameMse pahalI savipAka nirjarA saba saMsArI jIvoMke hotI hai, kintu dUsarI avipAka nirjarA tapasvI sAdhuoMke hotI hai| jisa prakAra navIna jalakA praveza ruka jAnepara sarovarakA purAnA pAnI sUryakI kiraNoMse sUkha jAtA hai, usI prakAra Asravake ruka jAnepara saMcita karma tapake dvArA naSTa ho jAtA hai, aisA jAnanA cAhie // 43-44 // 1ba, u / 2 dha, annnnunnnnaa| * syAdanyo'nyapradezAnAM pravezo jIvakarmaNoH / sa bandhaH prakRtisthityanubhAvAdisvabhAvakaH // 17 // + samyaktvavrataiH kopAdinigrahAyogarodhataH / karmAsravanirodho yaH satsaMvaraH sa ucyate // 18 // savipAkAvipAkAtha nirjarA syAda dvidhAdimA / saMsAre sarvajIvAnAM dvitIyA sutapasvinAm ||19||-gunn0 zrAva0 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra mokSatattva-varNana hissesakammamokkho mokkho jiNasAsaNe samuhiTTho / tamhi kae jIvo'yaM aNuhavai aNaMtayaM sokkhaM // 45 // * samasta karmoM ke kSaya ho jAneko jinazAsanameM mokSa kahA gayA hai| usa mokSake prApta karanepara yaha jIva ananta sukhakA anubhava karatA hai // 45 // NisaM sAmittaM sAhaNamahiyaraNa-Thidi vihANANi' / eehi samvabhAvA jIvAdIyA muNeyavvA // 46 // nirdeza, svAmitva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti aura vidhAna, ina chaha anuyogadvAroMse jIva Adika sarva padArtha jAnanA cAhiye // 46 // (inakA vizeSa pariziSTameM dekhiye) satta vi taccANi mae bhaNiyANi jiNAgamANusAreNa / eyANi sadahaMto sammAiTThI muNeyanvo // 47 // ye sAtoM tattva maine jinAgamake anusAra kahe hai| ina tattvoMkA zraddhAna karanevAlA jIva samyagdRSTi jAnanA cAhiye // 47 // samyaktvake ATha aGga hissaMkA NikkaMkhA NividigicchA amUDhadiThI ya / uvagRhaNa ThidiyaraNaM vacchalla pahAvaNA ceva // 4 // niHzaMkA, niHkAMkSA, nivicikitsA, amUDhadRSTi, upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA, ye samyaktvake ATha aMga hote haiM // 48 // saMvezro Nivvezro jiMdA garahA uvasamo bhttii| 'vacchallaM aNukaMpA aTaTha guNA hu~ti sammatte // 46 // pAThAntaram-pUyA avaNNajaNaNaM" aruhAINaM payatteNa // samyagdarzanake honepara saMvega, nirvega, nindA, garhA, upazama, bhakti, vAtsalya aura anukampA ye ATha guNa utpanna hote haiM // 49 // (pAThAntarakA artha---arhantAdikakI pUjA aura guNasmaraNapUrvaka nirdoSa stuti prayatna pUrvaka karanA cAhiye / ) iccAiguNA bahavo sammattavisohikArayA bhnniyaa| jo ujjamedi esu sammAiTThI jiNakkhAdo // 50 // uparyukta Adi aneka guNa samyagdarzanakI vizuddhi karanevAle kahe gaye haiN| jo jIva ina guNoMkI prAptimeM udyama karatA hai, use jinendradevane samyagdRSTi kahA hai // 50 // 1 nirdezaH svarUpAbhidhAnam / svAmitvamAdhipatyam / sAdhanamutpattikAraNam / adhikaraNamadhiSThAnam / sthitiH kAlaparicchedaH / vidhAnaM prkaarH| 2 i. sa. "NissaMkiya Nikkakhiya' iti paatthH| 3 jha. grhaa| 4. pa. pa. pratiSu gAyottarArSasyAyaM pAThaH 'pyA avaNNajaNaNaM arahAINaM payatteNa' 5 pradoSoddhAvanam / 6 jha. 'edeN| nirjarA-saMvarAbhyAM yo vizvakarmakSayo bhavet / samora isa vizeyo bhanyainisukhAtmakaH ||20||-gunn zrAva Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana-pratimA-varNana saMkAidosarahino hissaMkAiguNajuyaM paramaM / kammaNijjaraNaheU taM suddhaM hoi sammattaM // 51 // jo zaMkAdi doSoMse rahita hai, niHzaMkAdi parama guNoMse yukta hai aura karma-nirjarAkA kAraNa hai, vaha nirmala samyagdarzana hai // 51 // * aGgoMmeM prasiddha honevAloMke nAma rAyagihe NissaMko coro NAmeNa aMjaNo bhnnio| caMpAe NikkaMkhA vaNigasudA gaMtamaiNAmA // 52 // Nividigiccho rAo uddAyaNu NAma ruddvrnnyre| revai mahurA .Nayare amUDhadiTThI muNeyavvA // 53 // ThidiyaraNaguNapautto mAgahaNayaramhi vAriseNo du| hathaNApuramhi jayare vacchallaM viNhuNA raiyaM // 54 // uvagRhaNaguNajutto jiNayatto taamlittnnyriie| vajjakumAreNa kayA pahAvaNA ceva mahurAe+ // 55 // rAjagRha nagarameM aMjana nAmaka cora niHzaMkita aMgame prasiddha kahA gayA hai| campAnagarImeM anantamatI nAmakI vaNikaputrI niHkAMkSita aMgameM prasiddha huii| ru vara nagarameM uddAyana nAmakA rAjA nirvicikitsA aMgameM prasiddha huaa| mathurAnagarameM revatI rAnI amUDhadRSTi aMgameM prasiddha jAnanA caahiye| mAgadhanagara (rAjagRha) meM vAriSeNa nAmaka rAjakumAra sthitikaraNa guNako prApta huaa| hastinApura nAmake nagarameM viSNukumAra munine vAtsalya aMga prakaTa kiyA hai / tAmraliptanagarImeM jinadatta seTha upagUhana guNase yukta prasiddha huA hai aura mayurA nagarImeM vajrakumArane prabhAvanA aMga prakaTa kiyA hai // 52-55 // ____ erisaguNaaTThajuyaM sammattaM jo dharei diddhcitto| so havai sammaviTThI sadahamANo payatthe ya // 56 // jo jIva dRDhacitta hokara jIvAdika padArthoM kA zraddhAna karatA huA uparyukta ina ATha guNoMse yukta samyaktvako dhAraNa karatA hai, vaha samyagdRSTi kahalAtA hai // 56 // paMcuMbarasahiyAI satta vi visaNAI jo vivajjei / sammattavisuddhamaI so dasaNasAvano bhaNizro // 17 // __ samyagdarzanase vizuddha hai buddhi jisakI, aisA jo jIva pA~ca udumbaraphala sahita sAtoM hI vyasanoMkA tyAga karatA hai, vaha darzanazrAvaka kahA gayA hai / / 57 / / uNbr-vdd-pippl-piNpriiy-sNdhaann-trupsuunnaaii| NiccaM tasasaMsiddhAI tAI parivajjiyavvAI // 5 // UMbara, bar3a, pIpala, kaThUmara aura pAkara phala, ina pAMcoM udumbara phala, tathA saMdhAnaka (acAra) aura vRkSoMke phUla ye saba nitya trasajIvoMse saMsikta arthAt bhare hue rahate haiM isalie ina sabakA tyAga karanA cAhie // 5 // * pratau pATho'yamadhika:-'to gAthASaTakaM bhAvasaMgrahagranthAt / +bhAva saM0 gA 280-253 / 16. paMparIya / 2 pa. sNhiddhaaiN| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra jUyaM majaM maMsaM vesA pAraddhi-cora-parayAraM / duggaigamaNassedANi heubhUdANi pAvANi // 56 // jUA, zarAba, mAMsa, vezyA, zikAra, corI, aura paradAra-sevana, ye sAtoM vyasana durgati-gamanake kAraNabhUta pApa haiM // 59 // rAtadoSa-varNana jUyaM khelaMtassa hu koho mAyA ya mANa-lohA' ya / ee havaMti tibvA pAvai pAvaM tado bahugaM // 60 // pAveNa teNa jara-maraNa-vIcipaurammi Tukkhasalilammi / caugaigamaNAvattammi hiMDai bhavasamuhammi // 11 // tattha vi dukkhamaNaMtaM cheyaNa-bheyaNa vikattaNAINaM / pAvai saraNavirahio jUyassa phaleNa so jIvo // 12 // Na gaNei iTTamittaM Na guruMNa ya mAyaraM piyaraM vA / jUvaMdho vujAI kuNai akajAI bahuyAiM // 13 // sajaNe ya parajaNe vA dese savvattha hoi jilljjo| mAyA vi Na vissAsaM vaccai jUyaM ramaMtassa // 6 // aggi-visa-cora-sappA dukkhaM thovaM kuNaMti' ihloe| dukkhaM jaNei jUyaM parassa bhavasayasahassesu // 65 // akkhehi Naro rahino Na muNai sesidiehiM veei| jUyaMdho Na ya keNa vi jANai saMpuNNakaraNo vi // 66 // aliyaM karei savahaM jaMpai mosaM bhaNei aiduii| pAsammi bahiNi-mAyaM sisu pi haNei kohaMdho // 67 // Na ya bhuMjai AhAraM Ni Na lahei ratti-dieNaM ti| kattha vi Na kuNei raiM atthai ciMtAuro' NicaM // 6 // iccevamAibahavo dose NAUNa jUyaramaNa mmi / parihariyavvaM NiccaM daMsaNaguNamuvvahaMteNa // 6 // jUA khelanevAle puruSake krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAroM kaSAya tIvra hotI haiM, jisase jIva adhika pApako prApta hotA hai // 60 // usa pApake kAraNa yaha jIva janma, jarA, maraNarUpI taraMgoMvAle, duHkharUpa salilase bhare hue aura caturgati-gamanarUpa Avarto (bhaMvaroM) se saMyukta aise saMsAra-samudrameM paribhramaNa karatA hai // 61 // usa saMsArameM juA khelaneke phalase yaha jIva zaraNa-rahita hokara chedana, bhedana, kartana Adike ananta du:khako pAtA hai // 62 // jUA khelanese andhA huA manuSya iSTa mitrako kucha nahIM ginatA hai, na guruko, na mAtAko aura na pitAko hI kucha samajhatA hai, kintu svacchanda hokara pApamayI bahutase akAryoM ko karatA hai // 63 // jUA khelanevAlA puruSa svajanameM, parajanameM, svadezameM, paradezameM, sabhI jagaha nirlajja ho jAtA hai / jUA khelanevAlekA vizvAsa usakI mAtA taka bhI nahIM karatI hai // 64 // isa lokama agni, 1. 'lohoM' iti paatth:| 2 va. virahiyaM iti paatth|3 ba. 'karaMti' iti pAThaH / 4 jha.-'varo' iti paatthH| 5 jha. 'doSAH iti paatthH| * dyUtamadhvAmiSaM veshyaakhettcaurypraanggnaa| saptava tAni pApAni vyasanAni tyjetsudhiiH||11|| guNa shraav0| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 madyadoSa-varNana viSa, cora aura sarpa to alpa dukha dete haiM, kintu jUAkA khelanA manuSyake hajAroM lAkhoM bhavoMmeM du.khako utpanna karatA hai // 65 // A~khoMse rahita manuSya yadyapi dekha nahIM sakatA hai, tathApi zeSa indriyoMse to jAnatA hai / parantu jUA khelanemeM andhA huA manuSya sampUrNa indriyoMvAlA ho karake bhI kisIke dvArA kucha nahIM jAnatA hai // 66 // vaha jhUThI zapatha karatA hai, jhUTha bolatA hai, ati duSTa vacana kahatA hai aura krodhAndha hokara pAsameM khar3I huI bahina, mAtA aura bAlakako bhI mArane lagatA hai // 67 // juArI manuSya cintAse na AhAra karatA hai, na rAta-dina nIMda letA hai, na kahIM para kisI bhI vastuse prema karatA hai, kintu nirantara cintAtura rahatA hai / / 68 / / jUA khelane meM ukta aneka bhayAnaka doSa jAna karake darzanaguNako dhAraNa karanevAle arthAt darzana pratimAyukta uttama puruSako jUAkA nitya hI tyAga karanA cAhiye // 69 // madyadoSa-varNana majjeNa garo avaso kuNei kammANi shiNdnnijjaaiN| ihaloe paraloe aNuhavai aNaMtayaM dukkhaM // 7 // ailaMghino viciTTo paDei ratthAyayaMgaNe mtto| paDiyassa sArameyA vayaNaM vilihaMti jibbhAe // 7 // uccAraM passavaNaM tattheva kuNaMti to samullavai / paDiyo vi surA miTTho puNo vi me dei mUDhamaI // 72 // jaM kiMci tassa davvaM ajANamANassa hippai parehiM / lahiUNa kiMci saNNaM ido tado dhAvai khalaMto // 73 // jeNaja majjha davvaM gahiyaM duTeNa se jamo kuddho / kahiM jAi so jivaMto sIsaM chiMdAmi khaggeNa // 7 // evaM so gajjato kuvitro gaMtUNa maMdiraM NiyayaM / dhittUNa lauDi sahasA ruTTho bhaMDAiM phoDei // 75 // NiyayaM pi suyaM bahiNiM aNicchamANaM balA vidhaMsei / jaMpai ajaMpaNijjaMNa vijANai ki pi mymtto||76|| iya avarAiM bahuso kAUNa bahUNi lajjaNijANi / aNubaMdhai bahu pAvaM majassa vasaMgado saMto // 77 // pAveNa teNa bahuso jaai-jraa-mrnnsaavyaainnnne| pAvai aNaMtadukkhaM paDiao saMsArakaMtAre // 7 // evaM bahuppayAraM dosaM NAUNa majapANammi / maNa-vayaNa-kAya-kaya-kAridANumoehiM vajijjo // 7 // madya-pAnase manuSya unmatta hokara aneka niMdanIya kAryoM ko karatA hai, aura isIlie isa loka tathA paralokameM ananta du:khoMko bhogatA hai // 70 // madyapAyI unmatta manuSya loka-maryAdAkA ullaMghana kara besudha hokara rathyAMgaNa (caurAhe) meM gira par3atA hai aura isa prakAra par3e hue usake (lAra bahate hue) mukhako kutte jIbhase cATane lagate haiM // 71 // usI dazAmeM kutte usapara uccAra (TaTTI) aura prasravaNa (pezAba) karate haiN| kintu vaha mUDhamati usakA svAda lekara par3e-par3e hI punaH kahatA hai ki surA (zarAba) bahuta mIThI 1 ba. ratthAiyaMgaNe / pa. ratthAeyaMgaNe / 22. nAUNa / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra hai, mujhe pIneko aura do // 72 // usa besudha par3e hue madyapAyIke pAsa jo kucha dravya hotA hai, use dUsare loga hara le jAte haiM / punaH kucha saMjJAko prAptakara arthAt kucha hozameM Akara giratA-par3atA idhara-udhara daur3ane lagatA hai // 73 // aura isa prakAra bakatA jAtA hai ki jisa badamAzane Aja merA dravya curAyA hai aura majhe Rddha kiyA hai, usane yamarAjako hI kruddha kiyA hai, aba vaha jItA bacakara kahA~ jAyagA, maiM talavArase usakA zira kADhUMgA // 74 // isa prakAra kupita vaha garajatA huA apane ghara jAkara lakar3Iko lekara ruSTa ho sahasA bhAMDoM (bartanoM) ko phor3ane lagatA hai // 75 // vaha apane hI putrako, bahinako, aura anya bhI sabako-jinako apanI icchAke anukUla nahIM samajhatA hai, balAt mArane lagatA hai aura nahIM bolane yogya vacanoMko bakatA hai / madya-pAnase prabala unmatta huA vaha bhale-bureko kucha bhI nahIM jAnatA hai // 76 / / madyapAnake vazako prApta huA vaha ina uparyakta kAryoko, tathA aura bhI aneka lajjA-yogya nirlajja kAryoko karake bahuta pApakA baMdha karatA hai // 77 // usa pApase vaha janma, jarA aura maraNarUpa zvApadoM (siMha, vyAghra Adi krUra jAnavaroMse) AkIrNa arthAt bhare hue saMsArarUpI kAntAra (bhayAnaka vana) meM par3akara ananta duHkhako pAtA hai // 78 // isa taraha madyapAnameM aneka prakArake doSoMko jAna karake mana, vacana, aura kAya, tathA kRta, kArita aura anumodanAse usakA tyAga karanA cAhie // 79 // madhudoSa-varNana jaha majja taha ya mahU jaNayadi pAvaM Narassa aibahuyaM / asui vva ziMdaNijaM vajjeyavvaM payatteNa // 8 // dahaNa asaNamajjhe paDiyaM jai macchiyaM pi Nidvivai / kaha macchiyaMDayANaM NijAsaM NigghiNo pibaI // 8 // bho bho jibhidiyaluddhayANamaccharaya' paloeha / kimi macchiyaNijjAsaM mahaM pavittaM bhaNaMti jado // 2 // loge vi suppasiddhaM bAraha gAmAi jo Dahai ado| tatto so ahiyayaro pAviTTho jo mahuM haNai // 3 // jo avalehaI NiccaM Niraya' so jAI Natthi sNdeho| evaM NAUNa phuDaM vajjeyavvaM mahu~ tamhA // 8 // madyapAnake samAna madhu-sevana bhI * manuSyake atyadhika pApako utpanna karatA hai| azuci (mala-mUtra vamanAdika) ke samAna niMdyanIya isa madhukA prayatnapUrvaka tyAga karanA cAhie // 80 // bhojanake madhyameM par3I huI makkhI ko bhI dekhakara yadi manuSya use ugala detA hai arthAt muMhameM rakhe hue grAsako thUka detA hai to Azcarya hai ki vaha madhu-makkhiyoMke aMDoMke nirdayatApUrvaka nikAle hue ghRNita rasako arthAt madhuko nirdaya yA nirdhaNa banakara kaise pI jAtA hai // 81 // bho-bho logo, jihvendriya-lubdhaka (lolupI) manuSyoMke Azcarya ko dekho, ki loga makkhiyoMke rasasvarUpa isa madhuko kaise pavitra kahate haiM // 42 // lokameM bhI yaha kahAvata' prasiddha hai ki jo nirdayI bAraha gAMvoMko jalAtA hai, usase bhI adhika 1. niyasiM nizzroTanaM niboDanamiti / pa. niHpiilnm| dha, niryAsam / 2. dha, maccheyara / 3maasvaadyti| 4. niyN| 5pa. jAdi / 6 ma. nAUNa / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMsadoSa-varNana pApI vaha hai jo madhu-makkhiyoMke chatteko tor3atA hai // 83 // isa prakArake pApa-bahula madhuko jo nitya cATatA hai-khAtA hai, vaha narakameM jAtA hai, isameM koI sandeha nahIM hai| aisA jAnakara madhukA tyAga karanA cAhie / / 84 // mAMsadoSa-varNana maMsaM amejjhasarisaM kimikulabhariyaM dugNdhviibhcchN| pAeNa chiveDaM jaMNa tIrae taM kahaM bhottu // 45 // maMsAsaNeNa vaDDhai dappo dappeNa majjamahilasai / jUyaM pi ramai to taM pi vaNNie pAuNai dose // 6 // loiya' satthammi vi variNayaM jahA gayaNagAmiNo vippaa| bhuvi maMsAsaNeNa paDiyA tamhA Na pauMjaemaMsaM // 7 // mAMsa amedhya arthAt viSTAke samAna hai, kRmi arthAt choTe-choTe kIr3oMke, samUhase bharA huA hai, durgandhiyukta hai, bIbhatsa hai aura pairase bhI chUne yogya nahIM hai, to phira bhalA vaha mAMsa khAne ke lie yogya kaise ho sakatA hai // 85 // mAMsa khAnese darpa bar3hatA hai, darpase vaha zarAba pIne kI icchA karatA hai aura isIse vaha juA bhI khelatA hai| isa prakAra vaha prAyaH Upara varNana kiye gaye sabhI doSoMko prApta hotA hai // 86 // laukika zAstrameM bhI aisA varNana kiyA gayA hai ki gaganagAmI arthAt AkAzameM calanevAle bhI brAhmaNa mAMsake khAnese pRthvIpara gira pdd'e| isalie mAMsakA upayoga nahI karanA cAhie // 87 // vezyAdoSa-varNana kAruya-kirAya-caMDAla-DoMva-pArasiyANamucchiSTuM / so bhakkhei jo saha vasai eyarattiM pi vessAe // 8 // rattaM NAUNa NaraM sabvassaM harai vaMcaNasaehiM / kAUNa muyai pacchA purisaM cammadviparisesaM // 3 // pabhaNai puro eyassa sAmI mottUNa Nasthi me aNNo / uccai aNNassa puNo karei cADUNi bahuyANi // 10 // mANI kulajo sUro vi kuNai dAsattaNa pi NIcANaM / vessA kaeNa bahugaM avamANaM sahai kAmaMdho // 1 // je majjamasadosA vessAgamaNammi hoti te savve / pAvaM pi tattha hi, pAvai NiyameNa savisemaM // 12 // pAveNa teNa dukkhaM pAvai 'sasAra-sAyare ghore / tamhA parihariyavvA vessA maNa-vayaNakAehiM // 13 // jo koI bhI manuSya eka rAta bhI vezyAke sAtha nivAsa karatA hai, vaha kAru arthAt luhAra, camAra, kirAta (bhIla), caMDAla, DoMba (bhaMgI) aura pArasI Adi nIca logoMkA jUThA khAtA hai / kyoMki, vezyA ina sabhI nIca logoMke sAtha samAgama karatI hai // 8 // vezyA, manuSyako apane Upara Asakta jAnakara saikar3oM pravaMcanAoMse usakA sarvasva hara ba, loiye / 2 i. 'Na vajjae', jha. 'Na pavajjae' iti paatthH| 32. ba. vesaae| 4 sa. nAUNa, 5 ba. sanvaM shri| 6jha, ba, 'Natthi' sthAne 'taM ' iti paatthH| 7. vuccai / 4,9,10, bvesaa| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 vasunandi-zrAvakAcAra letI hai aura puruSako asthi-carma parizeSa karake, arthAt jaba usameM hAr3a aura cAma hI avazeSa raha jAtA hai, taba usako chor3a detI hai // 89 // vaha eka puruSake sAmane kahatI hai ki tumheM chor3akara arthAt tumhAre sivAya merA koI svAmI nahIM hai| isI prakAra vaha anyase bhI kahatI hai aura aneka cATukAriyAM arthAt khuzAmadI bAte karatI hai // 90 // mAnI, kulIna aura zUravIra bhI manuSya vezyAma Asakta honese nIca puruSoMkI dAsatA (naukarI yA sevA) ko karatA hai aura isa prakAra vaha kAmAndha hokara vezyAoM ke dvArA kiye gaye anekoM apamAnoMko sahana karatA hai // 91 / / jo doSa madya aura mAMsake sevanameM hote haiM, ve saba doSa vezyAgamaname bhI hote haiN| isalie vaha madya aura mAMsa sevanake pApako to prApta hotA hI hai, kintu vezyA-sevanake vizeSa adhama pApako bhI niyamase prApta hotA hai||92|| vezyA-sevana-janita pApase yaha jIva ghora saMsAra-sAgarameM bhayAnaka duHkhoMko prApta hotA hai, isalie mana, vacana aura kAyase vezyAkA sarvathA tyAga karanA cAhie // 93 // pAraddhidoSa-varNana sammattassa pahANo aNukaMvA variNo guNo jamhA / pAraddhiramaNasIlo sammattavirAho tamhA // 14 // daThUNa mukkakesaM palAyamANaM tahA parAhuttaM / rada dhariyatiNaM' sUrA kayAparAhaM vi Na haNaMti // 15 // NicaM palAyamANo tiNa'cArI taha NiravarAho vi| kaha NigghaNo haNijjadda pAraNNaNivAsiNo vi mae // 16 // go-baMbhaNitthighAyaM pariharamANassa hoi jai dhmmo| samvesi jIvANaM dayAe tA kiM Na so hujjA // 17 // go-baMbhaNa-mahilANaM viNivAe havai jaha mahApAvaM / taha iyarapANighAe vi hoi pAvaM Na saMdeho // 18 // mahu-majja-maMsasevI pAvai pAvaM cireNa jaM ghoraM / taM eyadiNe puriso lahei pAraddhiramaNeNa // 19 // saMsArammi aNaMtaM dukkhaM pAuNadi teNa pAveNa / tamhA vivajjiyavvA pAraddhI desaviraeNa / / 100 // samyagdarzanakA pradhAna guNa yataH anukaMpA arthAt dayA kahI gaI hai, ataH zikAra khelanevAlA manuSya samyagdarzanakA virodhaka hotA hai // 94 // jo mukta-keza haiM, arthAt bhayake mAre jinake roMgaTe (bAla) khar3e hue haiM, aise bhAgate hue tathA parAGamukha arthAt apanI ora pITha kiye hue haiM aura dAMtoMmeM jo tRNa arthAt ghAsako dAbe hue haiM, aise aparAdhI bhI dIna jIvoMko zUravIra puruSa nahIM mArate hai // 95 // bhayake kAraNa nitya bhAganevAle, ghAsa khAnevAle tathA niraparAdhI aura vanoMmeM rahanevAle aise bhI mRgoMko nirdayI puruSa kaise mArate haiM ? (yaha mahA Azcarya hai ! ) // 96 // yadi gau, brAhmaNa aura strI-ghAtakA parihAra karanevAle puruSako dharma hotA hai to sabhI jIvoM kI dayAse vaha dharma kyoM nahIM hogA ? // 97 // jisa prakAra gau, brAhmaNa aura striyoM ke mAranemeM mahApApa hotA hai, usI prakAra anya prANiyoMke ghAtameM bhI mahApApa hotA hai, isameM koI sandeha nahIM hai / / 98 // cira kAla taka madha, madya aura mAMsakA sevana karanevAlA jisa ghora pApako prApta hotA hai, usa 1 ma. dNtH| 2 ba. taNaM / 3 ba. taNa / 4 jha. ba. haNijjA / 5 ba. havai / 6 ba, dayAyi / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru-mittaM samaviTTho // 13 // leNa harai cauryadoSa-varNana pApako zikArI puruSa eka dina bhI zikArake khelanese prApta hotA hai // 99 // usa zikAra khelaneke pApase yaha jIva saMsArameM ananta duHkhako prApta hotA hai| isalie dezavirata zrAvakako zikArakA tyAga karanA cAhie // 10 // cauryadoSa-varNana paradavvaharaNasIlo iha-paraloe asaaybhulaao| pAuNai jAyaNAzro Na kayAvi suhaM paloei // 10 // hariUNa parassa dhaNaM coro privevmaannsvvNgo| caiUNa NiyayagehaM' dhAvai upaheNa saMtatto // 12 // kiM keNa vi diTTho haMNa vetti hiyaeNa dhagadhagateNa / hukkA palAi pakhalai Ni Na lahei bhayaviTTho // 103 // Na gaNei mAya-vappaM guru-mittaM sAmiNaM tavassi vaa| pabaleNa harai chaleNa kiMcieNaM kiMpi jaM tesiM // 10 // lajjA tahAbhimANaM js-siilvinnaasmaadnnaasNc| paraloyabhayaM coro agaNaMto sAhasa kuNai // 105 // haramANo paradavaM daThThaNArakkhiehiM to sahasA / rajjUhiM badhiUNaM ghippai so morabaMdheNa // 106 // hiMDAvijjai TiMTe ratthAsu caDhAviUNa khrputtiN| vitthArijjai coro eso tti jaNassa majjhammi // 107 // aNNo vi parassa dhaNaM jo harahaso erisaM phalaM lahai / evaM bhaNiUNa puNo Nijjai pura-bAhire turiyaM // 10 // NettaddhAraM aha pANi-pAyagahaNaM NisuMbhaNaM ahvaa| jIvaMtassa vi sUlAvArohaNaM kIrai khalehiM // 109 / / evaM picchaMtA vi hu paradavvaM coriyAi geNhati / Na muNaMti kiM pi sahiyaM pecchaha ho moha mAhappaM // 110 // paraloe vi ya coro caugai-saMsAra-sAyara-nimaNNo / pAvai dukkhamaNaMtaM teyaM parivajjae tamhA // 11 // parAye dravyako haranevAlA, arthAt corI karanevAlA manuSya isa loka aura paraloka meM asAtA-bahula, arthAt pracura duHkhoMse bharI huI anekoM yAtanAoMko pAtA hai aura kabhI bhI sukhako nahIM dekhatA hai // 101 // parAye dhanako hara kara bhaya-bhIta huA cora thara-thara kAMpatA hai aura apane gharako chor3akara saMtapta hotA huA vaha utpatha arthAt kumArgase idhara-udhara bhAgatA phiratA hai // 102 // kyA kisIne mujhe dekhA hai, athavA nahIM dekhA hai, isa prakAra dhak-dhak karate hue hRdayase kabhI vaha cora lukatA-chipatA hai, kabhI kahI bhAgatA hai aura, idhara-ughara giratA hai tathA bhayAviSTa arthAt bhayabhIta honese nIMda nahIM le pAtA hai // 103 // cora apane mAtA, pitA, guru, mitra, svAmI aura tapasvIko bhI kucha nahIM ginatA hai ; pratyuta jo kucha bhI unake pAsa hotA hai, use bhI balAt yA chalase hara letA hai // 104 // cora lajjA, abhimAna, yaza aura zIlake vinAzako, AtmAke vinAzako aura paralokake bhayako nahIM ginatA huA corI karane kA sAhasa karatA hai // 105 // corako parAyA dravya harate hue dekhakara ArakSaka arthAt paharedAra koTapAla Adika ba. NiyayapragehaM / 2jha bsNttho| 3 m.plaaymaanno| jha. bhayaghattho, ba. bhayavaccho / 5 bha. ba. pacceliu / 6 jha. kiM ghaNa, va. kiM vrnn| 7 . jha harei / 8 ba. khilehi / 9 ba. mohss| 12 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra rassiyoMse bAMdhakara, morabaMdhase arthAt kamarakI ora hAtha bA~dhakara pakar3a lete hai // 106 // aura phira use TiMTA arthAt juAkhAne yA galiyoMmeM ghumAte hai aura gadhekI pITha para caDhAkara 'yaha cora hai' aisA logoMke bIcameM ghoSita kara usakI badanAmI phailAte haiM / // 107 / / aura bhI jo koI manuSya dUsarekA dhana haratA hai, vaha isa prakArake phalako pAtA hai, aisA kahakara punaH use turanta nagarake bAhira le jAte hai // 108 / vahA~ le jAkara khalajana usakI AMkheM nikAla lete haiM, athavA hAtha-paira kATa DAlate hai, athavA jItA huA hI use zUlIpara car3hA dete haiM ||109||is prakArake ihalaukika duSphaloMko dekhate hue bhI loga corIse parAye dhanako grahaNa karate haiM aura apane hitako kucha bhI nahIM samajhate haiM, yaha bar3e AzcaryakI bAta hai| he bhavyo, mohake mAhAtmyako dekho // 110 // paralokameM bhI cora caturgatirUpa saMsAra-sAgarameM nimagna hotA huA ananta duHkhako pAtA hai, isalie corIkA tyAga karanA cAhie // 111 // paradArAdoSa-varNana daLUNa parakalattaM pibbuddhI jo karei ahilAsaM / Na ya ki pi tattha pAvai pAvaM emeva ajjei // 12 // Nissasai ruyai gAyai Niyayasira haNai mahiyale paDai / paramahilamalabhamANo asappalAvaM pi jaMpei // 113 // ciMtei maM kimicchaiNa vei sA keNa vA uvAeNa / 'aNNemi' kahami kassa viNa vetti ciMtAuro sadadaM // 11 // raNa ya kattha vi kuNai raiM miTTa pi ya bhoyarNa Na bhuMjei / Ni pi alahamANo acchai viraheNa saMtatto // 115 // lajjAkulamajjArya chaMDiUNa majjAibhoyaNaM kiccA / paramahilANaM cittaM amuNaMto patthaNaM kuNai 116 // NecchaMti jai vi tAo uvayArasayANi kuNai so taha vi / NibbhacchijjaMto puNa appANaM jhUrai vilakkho // 117 // aha muMjai paramahilaM aNicchamANaM balA dhareUNaM / kiM tattha havai sukkhaM paccelliu pAvae dukkhaM // 118 // aha kAvi pAvabahulA asaI NiNNAsiUNa nniysiilN| sayameva pacchiyAno' uvarohavaseNa appANaM // 119 / / jai dei taha vi tattha suraNahara-khaMDadeulayamajjhammi / saJcitte bhayabhIzro sokkhaM kiM tattha pAuNai // 120 // soUNa kiM pi saha sahasA parivevamANasavaMgo / lhukkA palAi pakhalai cauhisaM Niyaha bhayabhItro // 12 // jai puNa keNa vi dIsaha Nijjai to baMdhiUNa givagehaM / corassa NiggahaM so tattha vi pAugai savisesaM // 122 // pecchaha moha viDiyo logo daTTaNa erisaM dosaM / paccakkhaM taha vi khalo paristhimahilasadi duccitto // 123 // paraloyammi arNataM dukkhaM pAuNai ihbhvsmuddmmi| . parayArA paramahilA tamhA tiviheNa vajjijjA // 12 // 1ba, albhmaanno| 2 i. -kulakamma, ma. ba.dha. -kulakkama / 3 jha. sayamevaM / 4 dha, prsthitaa| 52. majnayArammi / 6jha.ma, bhybhiido| 7. ba. bho cittaM / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paradArAdoSa-varNana 87 jo nirbuddhi puruSa parAyI strIko dekhakara usakI abhilASA karatA hai, so aisA karanepara vaha pAtA to kucha nahIM hai, kevala pApakA hI upArjana karatA hai // 112 // parastrI-lampaTa puruSa jaba abhilaSita para-mahilAko nahIM pAtA hai, taba vaha dIrgha niHzvAsa chor3atA hai, rotA hai, kabhI gAtA hai, kabhI apane zirako phor3atA hai aura kabhI bhUtala para giratA par3atA hai aura asatpralApa bhI karatA hai // 113 // parastrI-lampaTa socatA hai ki vaha strI mujhe cAhatI hai, athavA nahIM cAhatI hai ? maiM use kisa upAyase lAUM? kisIse kaha, athavA nahIM kahaM? isa prakAra nirantara cintAtura rahatA hai // 114 // vaha parastrI-lampaTI kahIM para bhI ratiko nahIM prApta karatA hai, miSTa bhI bhojanako nahIM khAtA hai aura nidrAko nahIM letA huA vaha sadA strI-virahase saMtapta banA rahatA hai // 115 // parastrI-lampaTI lajjA aura kula-maryAdAko chor3akara madya-mAMsa Adi niMdya bhojanako karake parastriyoMke cittako nahIM jAnatA huA unase prArthanA kiyA karatA hai / / 116 // itane para bhI yadi ve striyAM use nahIM cAhatI haiM, to vaha unakI saikar3oM khuzAmadeM karatA hai| phira bhI unase bhartsanA kiye jAne para vilakSa arthAt lakSya-bhraSTa huA vaha apane Apako jhUratA rahatA hai||117|| yadi vaha lampaTI nahIM cAhanevAlI kisI para-mahilAko jabardastI pakar3akara bhogatA hai, to vaisI dazAneM vaha usameM kyA sukha pAtA hai ? pratyuta duHkhako hI pAtA hai ||118||ydi koI pApinI durAcAriNI apane zIlako nAza karake uparodhake vazase kAmI puruSake pAsa svayaM upasthita bhI ho jAya, aura apane Apako sauMpa bhI deve // 119 // to bhI usa zUnya gRha yA khaMDita devakulake bhItara ramaNa karatA huA vaha apane cittameM bhaya-bhIta honese vahAM para kyA sukha pA sakatA hai ? // 120 // vahAM para kucha bhI jarA-sA zabda sunakara sahasA thara-thara kAMpatA huA idhara-udhara chipatA hai, bhAgatA hai, giratA hai aura bhaya-bhIta ho cAroM dizAoMko dekhatA hai // 121 // isapara bhI yadi koI dekha letA hai to vaha bAMdhakara rAja-darabArameM le jAyA jAtA hai aura vahAMpara vaha corase bhI adhika daMDako pAtA hai // 122 // mohakI viDambanAko dekho ki parastrI-mohase mohita hue khala loga isa prakArake doSoM ko pratyakSa dekhakara bhI apane cittameM parAyI strIkI abhilASA karate hai // 123 // parastrI-lampaTI paralokameM isa saMsAra-samudrake bhItara ananta duHkhako pAtA hai| isalie parigRhIta yA aparigRhIta parastriyoMko mana vacana kAyase tyAga karanA cAhiye // 124 // saptavyasanadoSa-varNana rajjanbhaMsaM vasaNaM bAraha saMvaccharANi vnnvaaso| patto tahAvamANaM jUega juhiTilo raayaa||125|| jUA khelanese yudhiSThira rAjA rAjyase bhraSTa hue, bAraha varSa taka vanavAsameM rahe tathA apamAnako prApta hue // 125 // ujjANammi ramaMtA tisAbhibhUyA jala ttiNAUNa / pibiUNa juNyAmajjaM gahA te jAdavA teNa // 126 // udyAnameM krIDA karate hue pyAsase pIr3ita hokara yAdavoMne purAnI zarAbako 'yaha jala hai' aisA jAnakara piyA kSaura usIse ve naSTa ho gaye // 126 // 1. ba. to| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 vasunandi-zrAvakAcAra maMsAsaNeNa giddho vagarakkho egacakkaNayaramma / rajjAbo panbhaTTho ayaseNa mumo go NarayaM // 127 // . ekacakra nAmaka nagarame mAMsa khAne meM gRddha baka rAkSasa rAjyapadase bhraSTa huA, apayazase marA aura naraka gayA // 127 // samvastha NivuNabuddhI vesAsaMgeNa cArudatto vi| khAUNa dhaNaM patto dukkhaM paradesagamaNaM ca // 12 // sarva viSayoMmeM nipuNa buddhi cArudattane bhI vezyAke saMgase dhanako khokara duHkha pAyA aura paradezameM jAnA par3A // 128 // hoUNa cakkavahI caudaharayaNAhiyo' vi sNptto| mariUNa baMbhadatto NirayaM pAraddhiramaNeNa // 126 // cakravartI hokara aura caudaha ratnoMke svAmitvako prApta hokara bhI brahmadatta zikAra khelanese marakara narakameM gayA // 129 / / NAsAvahAradoseNa daMDaNa pAviUNa siribhuuii| mariUNa ahasANeNa hiMDio dIhasaMsAre // 130 // nyAsApahAra arthAt dharoharako apaharaNa karaneke doSase daMDa pAkara zrIbhUti ArtadhyAnase marakara saMsArameM dIrghakAla taka rulatA phirA // 130 // hoUNa khayaraNAho viyakkhaNo zraddhacakkavaTTI vi| mariUNa go' NarayaM paristhiharaNeNa laMkeso // 13 // vicakSaNa, ardhacakravartI aura vidyAdharoMkA svAmI hokara bhI laMkAkA svAmI rAvaNa parastrIke haraNase marakara narakameM gayA // 13 // ede mahANubhAvA dosaM ekk-visnn-sevaao| pattA jo puNa satta vi sevaha pariNajjae kiM so // 13 // aise aise mahAnubhAva eka eka vyasanake sevana karanese duHkhako prApta hue / phira jo sAtoM hI vyasanoMko sevana karatA hai, usake duHkhakA kyA varNana kiyA jA sakatA hai // 132 / / sAkete sevaMto satta vi vasaNAI rudatto vi / mariUNa go girayaM bhamio puNa dIhasaMsAre // 13 // sAketa nagarameM rudradatta sAtoM hI vyasanoMko sevana karake marakara naraka gayA aura phira dIrghakAla taka saMsArameM bhramatA phirA // 133 // narakagatidukha-varNana sattaNhaM visaNANaM phaleNa saMsAra-sAyare jiivo| jaM pAvai bahudukkhaM taM saMkheveNa bocchAmi // 13 // sAtoM vyasanoMke phalase jIva saMsAra-sAgarameM jo bhArI duHkha pAtA hai, use maiM saMkSepase kahatA hU~ // 134 // aiNiharapharusAI pUha-ruhirAI aidugNdhaaii| asuhAvahAI Nicca giraesuppattiANAI // 15 // to tesu samuppaNyo mAhAreUNa poggale asuhe| aMtomuhutakAle pajjattIbho smaanneh||13|| ma. luddho| 2 ba. eya0 / 3 ba. -ynniihiyo| ba. gayau / 5pa. ee| ma. ba. bsnn| pa. saakee| ba. asuho Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakagatiduHkha-varNana - narakoMmeM nArakiyoMke utpanna honeke sthAna atyanta niSThura sparzavAle haiM, pIpa aura rudhira Adika ati durgandhita aura azubha padArtha unameM nirantara bahate rahate haiN| unameM utpanna hokara nArakI jIva azubha pudgaloMko grahaNa karake antarmuhUrta kAlameM paryAptiyoMko sampanna kara letA hai // 135-136 // uvavAyAno NivaDai pajjattayo daMDatti' mhiviiddh'e| aikakkhaDamasahaMto sahasA uppaDadi puNa paDai // 137 // vaha nArakI paryAptiyoMko pUrA kara upapAdasthAnase daMDeke samAna mahIpRSThapara gira par3atA hai| punaH narakake ati karkaza dharAtalako nahIM sahana karatA huA vaha sahasA Uparako uchalatA hai aura phira nIce gira par3atA hai // 137 // jai ko vi usiNaNarae merupamANaM khivei lohaMDaM / Na vi pAvai dharaNitalaM vilijjataM aMtarAle vi // 13 // yadi koI uSNavedanAvAle narakameM meru-pramANa loheke goleko pheke, to vaha bhUtalako nahIM prApta hokara antarAlameM hI vilA jAyagA arthAt gala jaaygaa| (narakoMmeM aisI uSNa vedanA hai) // 138 / / / aha tevaMDa tattaM khivei jai ko vi sIyaNarayammi / sahasA dharaNimapattaM saDijja taM khaMDakhaMDehiM / / 139 // yadi koI utane hI bar3e loheke goleko zItavedanAvAle narakameM pheMke, to vaha dharaNI talako nahIM prApta hokara hI sahasA khaMDa khaMDa hokara bikhara jaaygaa| (narakoMmeM aisI zItavedanA hai) // 139 // taM tArisasIduNhaM khettasahAveNa hoi thiraesu / bisahai jAvajjIva vasaNassa phaleNimo jIo // 10 // narakoMmeM isa prakArakI sardI aura garmI kSetrake svabhAvase hI hotI hai / so vyasanake phalase yaha jIva aisI tIvra zIta-uSNa vedanAko yAvajjIvana sahA karatA hai // 140 // to tamhi jAyamatte sahasA daLUNa NArayA samve / paharaMti satti-muggara -tisUla-NArAya-khaggehiM // 14 // usa narakameM jIvake utpanna honeke sAtha hI use dekhakara sabhI nArakI sahasAekadama zakti, mudgara, trizUla, bANa aura khaDgase prahAra karane lagate haiM // 141 // to khaMDiya-sabvaMgo karuNApalAvaM ruvei diinnmuho| pabhaNaMti to rudvA kiM kaMdasi re durAyArA // 142 // nArakiyoMke prahArase khaMDita ho gaye hai sarva aMga jisake, aisA vaha navIna nArakI dIna-mukha hokara karuNa pralApa karatA huA rotA hai| taba purAne nArakI usapara ruSTa hokara kahate haiM ki re durAcArI, aba kyoM cillAtA hai // 142 / / jovaNamaeNa matto lohakasAeNa raMjizro punvaM / guruvayaNaM laMdhittA jUyaM ramizro jaM prAsi // 14 // yauvanake madase matta hokara aura lobhakaSAyase anuraMjita hokara pUrva bhavameM tUne guruvacanako ullaMghana kara jUA khelA hai // 143 // ma. daDa tti, ba, udau ti / 2 ba. pa. mahiMvaTe, ma. mhiivitttth| 3 i. vilayam jattaMta0, sa. cilajjataM, vilijjataM aMta0 / ma, vilayaM jAtyaMta / mUlarAdhanA gA0 1563 / 4. tevaDhaM, ba. te vh| 5 jha. saMDeja, ma. saDejja / mUlArA. 1564 / 6 ba. moggr-| 7 ba. khNddy0|8 i. jaM mAMsi / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra tassa phalamudayamAgayamalaM hi ruyaNeNa visaha re dudduu| rovaMto vi Na chuTTasi kayAvi' pugvakayakammassa // 14 // aba usa pApakA phala udaya AyA hai, isalie ronese basa kara, aura re duSTa, aba use sahana kara / ronese bhI pUrva-kRta karmake phalase kabhI bhI nahIM chUTegA // 144 / / evaM soUNa to mANasadukhaM vi' se samuppaNNaM / to duviha-dukkhadaDDo rosAiTaTho imaM bhaNai // 145 // isa prakArake durvacana sunanese usake bhArI mAnasika duHkha bhI utpanna hotA hai / taba vaha zArIrika aura mAnasika donoM prakArake duHkhase dagdha hokara aura roSameM Akara isa prakAra kahatA hai / / 145 // jai vA puvammi bhave jUyaM ramiyaM mae madavaseNa / tumha ko avarAho katro balA jeNa meM hnnh||146|| yadi maine pUrva bhavameM madake vaza hokara juA khelA hai, to tumhArA kyA aparAdha kiyA hai, jisake kAraNa jabardastI tuma mujhe mArate ho // 146 // __evaM bhaNie vittaNa suTu ruThehiM aggikuMDammi / pajalayammi Nihitto Dajmai so aMgamaMgesu / / 147 // aisA kahanepara atiruSTa hue ve nArakI use pakar3akara prajvalita agnikuMDameM DAla dete haiM, jahAMpara vaha aMga-aMgame arthAt sarvAGgameM jala jAtA hai // 147 / / tatto NissaramANaM vaThThaNa umasarehi ahava kuMtehiM / pilleUNa raDataM tatyeva chuhaMti zradayAe // 14 // usa agnikuMDase nikalate hue use dekhakara jhasaroMse (zastra-vizeSase) athavA bhAloMse chedakara cillAte hue use nirdayatApUrvaka usI kuMDameM DAla dete hai // 148 // hA muyaha maM mA paharaha puNo vi Na karemi erisaM pAvaM / daMtehi aMgulIo dharei karuNa puNo ruvai / / 149 // hAya, mujhe chor3a do, mujhapara mata prahAra karo, mai aisA pApa phira nahI karU~gA, isa prakAra kahatA huA vaha dAMtoMse apanI aMguliyAM dabAtA hai aura karuNa pralApa-pUrvaka punaH punaH rotA hai // 149 // . Na muyaMti taha vi pAvA pecchaha lIlAe kuNai jaM jiivo| - taM pAvaM bilavaMto eyahiM dukkhehiM Nittharaha" // 15 // to bhI ve pApI nArakI use nahIM chor3ate haiN| dekho, jIva jo pApa lIlAsekutUhala mAse, karatA hai, usa pApako vilApa karate hue vaha uparyukta duHkhoMse bhogatA hai // 15 // tatto palAiUNaM kaha vi ya mAeNa5 dddsmvNgo| girikaMdarammi sahasA pavisaha saraNa ti magaNaMto // 15 // "jabardastI jalA diye gaye haiM sarva aMga jisake, aisA vaha nArakI jisa kisI prakArase --- 1 ba. rugaNeNa / 2 i. naM, sa. ba. tN0|3 ba. kyaaiN| 1 i.sa. ba. ma. visesamuppaNNaM / 5 i. ba. thaa| 6 i. tumhe, jha. tomhi, ba. tohitaM / 7 i. mahaM, ma. hai| 8 i.hnnhN| 9i. muba, ma. mudhA / 10 i. tAse hi, ma. tA shii| 11. ba. klurnn| 12 i. jUvo / 13 ba. eyh| 14 ma. Nittharo ha ho| pa. NiccharaiM15. vayamAeNa, ba. capamAeNa / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakagatiduHkha-varNana usa agnikuMDase bhAgakara parvatakI guphAmeM 'yahAM zaraNa milegA' aisA samajhatA huA sahasA praveza karatA hai // 151 // tattha vi pahaMti uvari silAu to tAhi cuNNiAzro sNto| galamANaruhiradhAro raDiUNa khaNaM to NI // 15 // kintu vahAMpara bhI usake Upara pattharoMkI zilAeM par3atI haiM, taba unase cUrNa cUrNa hotA huA aura jisake khUnakI dhArAeM baha rahI haiM, aisA hokara cillAtA huA kSaNamAtrameM vahAMse nikala bhAgatA hai // 152 // NeraiyANa sarIraM kIraha jai tilpmaannkhNddaai| pArada-rasuvva laggai apurANakAlammi Na marei // 153 / / nArakiyoMke zarIrake yadi tila-tilake barAbara bhI khaMDa kara diye jAveM, to bhI vaha pAreke samAna turanta Apasame mila jAte hai, kyoMki, apUrNa kAlame arthAt asamayame nArakI nahI maratA hai // 153 // tatto plaaymaanne| raMbhai so NAraehiM daLUNa / pAijjaha vilavaMto aya-taMbaya-kalayalaM' tattaM // 15 // usa guphAmese nikalakara bhAgatA huA dekhakara vaha nArakiyoMke dvArA roka liyA jAtA hai aura unake dvArA use jabardastI tapAyA huA lohA tAMvA AdikA rasa pilAyA jAtA hai // 154 // paccArijjai ja te pIyaM majja mahuM ca puvvabhave / ta pAvaphalaM pattaM pibehi ayakalayalaM ghoraM // 155 / / ve nArakI use yAda dilAte hai ki pUrva bhavameM tUne madya aura madhuko piyA hai, usa pApakA phala prApta huA hai, ataH aba yaha ghora 'ayakalakala' arthAt lohA, tAMbA AdikA mizrita rasa pI // 155 // kaha vi to jai chuTTo asipattavaNammi visai bhybhiishro| NibaDaMti tattha pattAI khaggasarisAI praNavarayaM // 156 // __ yadi kisI prakAra vahAse chUTA, to bhayabhIta huA vaha asipatra vanameM, arthAt jisa vanake vRkSoMke patte talavArake samAna tIkSNa hote hai, usame 'yahAM zaraNa milegA' aisA samajhakara ghusatA hai / kintu vahAMpara bhI talavArake. samAna teja dhAravAle vRkSoMke patte nirantara usake Upara par3ate hai // 156 // to tamhi pattapaDaNeNa chieNakara-caraNa bhiennpusstthi-siro| pagalaMtaruhiradhAro kaMdato so to NII // 157 // jaba usa asipatravanameM pattoMke giranese usake hAtha, paira, pITha, zira Adi kaTa-kaTakara alaga ho jAte hai, aura zarIrase khUnakI dhArA bahane lagatI hai, taba vaha cillAtA huA vahAMse bhI bhAgatA hai // 157 // turiyaM palAyamANaM sahasA dhariUNa NArayA kUrA / chittaNa tassa maMsaM tuMDammi chuhaMti tasseva // 15 // 1 i. tehi| 2 ma. nniyi| 3 ba. Naijjai / ma. paaviji|. i. ayavaya, ya. asasavaya / 5 kalayalaM-tAna-zIsaka-tila-sajja rasa-guggula-sikthaka lavaNA-jatu-vajralepAH kvAthayitvA militA 'kalakala' ityucyante / mUlArA0 gA0 1569 pAzAdharI ttiikaa| 6 ba. ma. to| 7 va. tava / 8 ma. vaccha0 / 9 i. ma. nniyi| 10 i. chahaMti / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra . vahAMse jaldI bhAgate hue use dekhakara krUra nArakI sahasA pakar3akara aura usakA mAMsa kATakara usIke muMhameM DAlate hai // 158 // bhotta aNicchamANaM NiyamaMsaM to bhaNaMti re du / aimiThaM bhaNiUNa bhakkhaMto prAsi jaM punvaM // 15 // jaba vaha apane mAMsako nahIM khAnA cAhatA hai, taba ve nArakI kahate haiM ki, are duSTa, tU to pUrva bhavame parajIvoMke mAMsako bahuta mIThA kahakara khAyA karatA thA // 159 // taM kiM te vissariyaM jeNa muhaM kuNasire praahutt| evaM bhaNiUNa kusi chuhiMti tuMDammi pajjaliyaM // 160 // so kyA vaha tU bhUla gayA hai, jo aba apanA mAMsa khAnese muMhako mor3atA hai, aisA kahakara jalate hue kuzako usake mukhameM DAlate hai // 160 // aitivvadAhasaMtAvimo tisaaveynnaasmbhibhuutro| kimi-pUi-ruhirapuraNaM vaitaraNiNaito visai // 16 // taba ati tIvra dAhase saMtApita hokara aura pyAsakI prabala vedanAse paripIr3ita ho vaha (pyAsa bujhAnekI icchAse) kRmi, pIpa aura rudhirase paripUrNa vaitaraNI nadImeM ghusatA hai // 161 // tastha vi paviThThamitto khAruNhajaleNa dttttsvvNgo| hissaraha to turizro hAhAkAraM pakuvvaMto // 162 // usameM ghusate hI khAre aura uSNa jalase usakA sArA zarIra jala jAtA hai, taba vaha turanta hI hAhAkAra karatA huA vahAse nikalatA hai / / 162 // daThThaNa NArayA NIlamaMDave tattalohapaDimAzro / AliMgAviMti tahiM dhariUNa balA vilavamANaM // 163 // nArakI use bhAgatA huA dekhakara aura pakar3akara kAle lohese banAye gaye nIla-maMDapameM le jAkara vilApa karate hue use jabardastI tapAI huI lohekI pratimAoMse (putaliyoMse) AliMgana karAte haiM // 163 // agaNittA guruvayaNaM paristhi-vesaMca Asi sevNto| eNhiM taM pAvaphalaM Na sahasi kiM ruvasi taM jeNa // 16 // aura kahate hai ki-gurujanoMke vacanoMko kucha nahIM ginakara pUrvabhavameM tUne parastrI aura vezyAkA sevana kiyA hai| aba isa samaya usa pApake phalako kyoM nahIM sahatA hai, jisase ki ro rahA hai // 164 // "punvabhave jaM kammaM paMcidiyavasagaeNa jIveNa / . hasamANeNa vibaddhaM taM kiM Nittharasi' rovaMto // 165 / / __ pUrvabhavameM pAMcoM indriyoMke vaza hokara haMsate hue re pApI jIva, tUne jo karma bAMdhe hai, so kyA unheM rote hue dUra kara sakatA hai ? // 165 // kikavAya-giddha-bAyasarUvaM dhariUNa NArayA ceva / ___ "paharaMti vajjamayatuMDa-tikkhaNaharehiM dayarahiyA // 16 // ba. satto, pa. ma. mittaa| kAlalohaghaTitamaDape / mUlArAdhanA gA0 1569 vijayo, ttiikaa| 3 pa.Nirati, ka. ba. nnicchrsi| 4 pa. phnnNti| 5i. tikkhaNahiM / mUlArA. 1571 / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 . narakagatiduHkha-varNana ve dayA-rahita nArakI jIva hI kRkavAka (kukkuTa-murgA) giddha, kAka, Adike rUpoMko dhAraNa karake vajramaya coMcose, tIkSNa nakhoM aura dAMtoMse use nocate hai // 166 // dhariUNa uDDhajaMghaM karakaca-cakkehiM kei phADaMti / musalehiM muggarehi ya cuNNo cuNNI kuNaMti pare / / 167 // __ kitane hI nArakI use Urdhvajadha kara arthAt zira nIce aura jAMdhe Upara kara karakaca (karoMta yA ArA) aura cakra se cIra phAr3a DAlate hai| tathA kitane hI nArakI use mUsala aura mudgaroMse cUrA-cUrA kara DAlate hai // 167 // jibbhAleyaNa NayaNANa phoDaNaM daMtacUraNaM dalaNaM / malaNaM kuNaMti khaMDaMti keI tilamattakhaMDehiM // 16 // kitane hI nArakI jIbha kATate hai, AMkheM phor3ate hai, dAMta toDate hai aura sAre zarIrakA dalana-malana karate hai| kitane hI nArakI tila-pramANa khaDoMse usake Tukar3e-Tukar3e kara DAlate hai // 168 // aNNe kalaMvavAluya thalammi tattammi pADiUNa puNo / lohAviti raDataM NihaNaMti ghasaMti bhUmIe // 169 / / kitane hI nArakI tapAye hue tIkSNa retIle maidAname DAlakara rote hue use loTa-poTa karate hai, mArate haiM aura bhUmipara ghasITate hai // 169 // asukha vi kUrapAvA tastha vi gaMtUNa pubbaverAi / sumarAviUNa to juddha lAyaMti aNNoNNaM // 17 // __krUra aura pApI asura jAtike deva bhI vahAM jAkara aura pUrvabhavake vairoMkI yAda dilAkara una nArakiyoMko Apasame lar3avAte hai / 170 // satteva aholoe puDhavIzro tattha syshssaaii| NirayANaM culasII seTiMda-paiNNayANa have // 17 // adholokameM sAta pRthiviyAM haiM, unameM zreNIbaddha, indraka aura prakIrNaka nAmake caurAsI lAkha naraka hai // 171 // rynnpph-skkrph-baalupph-pNk-dhuum-tmbhaasaa| tamatamapahA ya puDhavINaM jANa annuvtthnnaamaaii"||172|| una pRthiviyoMke ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaprabhA aura tamastamaprabhA (mahAtamaprabhA) ye anvartha arthAt sArthaka nAma jAnanA cAhie // 172 // paDhamAe puDhavIe vAsasahassAI daha jahaNNAU / samayammi variNayA sAyarovamaM hoi ukkassaM // 173 // paDhamAi jamukkassaM vidiyAisu sAhiyaM jaharaNaM taM / tiya sapta dasa ya sattarasa dusahiyA bIsa tettIsaM // 17 // sAyarasaMkhA esA kameNa vidiyAi jANa puDhavIsu / ukkassAupamANaM NihiTa jievariMdehi // 175 // . .. ma. cuNNIkumvati pare giryaa| 2 kalabavAluya-kadavaprasUnAkArA vAlukAcitaduzpravezAH vajradalAlakRtakhadirAMgAra- kazAprakaropamAnAH / mUlArA gA0 1568 vijayodayA ttiikaa| 3 ba. jusss| i. anutRtatha0, ma aNuvaDha0 / 5 mudritapratau gAtheya riktA / 13 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra . paramAgamame prathama pRthivIke nArakiyoMkI jaghanya Ayu daza hajAra varSakI kahI gaI hai aura utkRSTa Ayu eka sAgaropama hotI hai // 173 // prathamAdika pRthiviyome jo utkRSTa Aya hotI hai, kucha adhika arthAt eka samaya adhika vahI dvitIyAdika pRthiviyoMmeM jaghanya Ayu jAnanA caahie| jinendra bhagavAnne dvitIyAdika pRthiviyoMme utkRSTa AyukA pramANa kramase tIna sAgara, sAta sAgara, daza sAgara, sattaraha sAgara, bAIsa sAgara aura taitIsa sAgara pramANa kahA hai // 174-175 // ettiyapamANakAlaM sArIraM mANasaM bahupayAraM / dukkhaM sahei tivvaM vasaNassa phaleNimo jIvo // 176 // vyasana-sevanake phalase yaha jIva itane (uparyukta-pramANa) kAla taka narakome aneka prakArake zArIrika aura mAnasika tIvra duHkhako sahana karatA hai // 176 // tiryaMcagatiduHkha-varNana tiriyagaIe vi tahA thAvarakAesu bahupayAresu / acchai aNaMtakAlaM hiMDato joNilakkhesu // 177 // isI prakAra vyasana-sevanake phalase yaha jIva tiryaJca gatikI lAkhoM yonivAlI bahuta prakArakI sthAvarakAyakI jAtiyoMmeM ananta kAla taka bhramaNa karatA rahatA hai // 177 // kahamavi NissariUNaM tatto viyaliMdiesu saMbhavai / tattha vi kilissamANo kAlamasaMkhejjayaM vasai // 17 // usa sthAvarakAyamase kisI prakAra nikalakara vikalendriya arthAt dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoMmeM utpanna hotA hai, to vahAM bhI kleza uThAtA huA asaMkhyAta kAla taka paribhramaNa karatA rahatA hai // 178 // to khillavillajoeNa kaha vi paMciMdiesa uvvrnno| tattha vi asaMkhakAlaM joNisahassesu paribhamai // 179 // yadi kadAcit khillavilla yogase paMcendriyoMmeM utpanna ho gayA, to vahAM bhI asaMkhyAta kAla taka hajAroM yoniyoMmeM paribhramaNa karatA rahatA hai // 179 // cheyaNa-bheyaNa-tADaNa-tAsaNa-NilaMchaNaM tahA damaNaM / NikkhalaNa-malaNa-dalaNaM paulaNa ukkattaNaM ceva // 10 // paMdhaNa-bhArArovaNa laMchaNa pANaNNarohaNaM sahaNaM / sauupaha-bhukkha-tarAhAdijANa taha pillayavinoyaM // 18 // tiryaJca yonimeM chedana, bhedana, tAr3ana, trAsana, nilAMchana (badhiyA karanA), damana, nikkhalana (nAka chedana), malana, dalana, prajvalana, utkartana, baMdhana, bhArAropaNa, lAMchana (dAganA), anna-pAna-rodhana, tathA zIta, uSNa, bhUkha, pyAsa Adi bAdhAoMko sahatA hai, aura pilloM (baccoM) ke viyoga-janita dukhako bhogatA hai| / / 180-181 // sabameM bhunate hue dhAnyameM se daivavazAt jaise koI eka dAnA uchalakara bAhira A par3atA hai usI prakAra daivavazAt ekendriya-vikalendriyoM meM se koI eka jIva nikalakara paJcendriyoMmeM utpanna ho jAtA hai, -sabase khillavilla yogase utpanna honA kahate haiN| 2 mUlArAgA0 1582 3 mUlArAgA 1563 / / stanandhayaviyogamityarthaH / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyagatiduHkha-varNana *iccevamAi bahuyaM dukkhaM pAuNai tiriyjonniie| visaNassa phaleNa jado vasaNaM parivajjae tamhA // 12 // isa prakAra vyasanake phalase yaha jIva tiryaJca-yonime uparyukta aneka duHkha pAtA hai, isalie vyasanakA tyAga kara denA cAhie // 182 // manuSyagatiduHkha-varNana maNuyatteM vi ya jIvA dukkhaM pAvaMti bahuviyappehiM / iTANiDesu sayA viyoya-saMyoyajaM tibvaM // 13 // manuSyabhavameM bhI vyasanake phalase ye jIva sadaiva bahuta prakArase iSTa-aniSTa padArthoM meM viyoga-saMyogaja tIvra duHkha pAte haiM // 183 // uppaNNapaDhamasamayamhi koI jaNaNIi chaMDio sNto| kAraNavaseNa itthaM sIugaha-bhukkha-taNhAuro marai // 18 // utpanna honeke prathama samayameM hI kAraNavazase mAtAke dvArA chor3e gaye kitane hI jIva isa prakAra zIta, uSNa, bhUkha aura pyAsase pIr3ita hokara mara jAte haiM // 184 // bAlattaNe vi jIvo mAyA-piyarehi kovi prihiiyo| ucchiSTaM bhakkhaMto jIvai dukkheNa paragehe // 185 // bAlakapanameM hI mAtA-pitAse rahita koI jIva parAye gharameM jUThana khAtA huA duHkhake sAtha jItA hai // 185 // . puvvaM dANaM dAUNa ko vi sadhaNo jaNassa jahajogaM / pacchA so dhaNarahio Na lahai kUraM pi jAyaMto // 16 // yadi koI manuSya pUrvabhavameM manuSyoMko yathAyogya dAna dekara isa bhavameM dhanavAn bhI huA aura pIche (pApake udayase) dhana-rahita ho gayA, to mAMganepara khAneko kUra (bhAta) taka nahIM pAtA hai // 186 // apaNo u pAvaroeNa bAhiro eyara-bajjhadesammi / acchaha sahAyarahio Na lahai saghare vi ciTTha // 187|| tiso vi bhukkhio haM puttA me dehi pANamasaNaM ca / evaM kUvaMtassa viNa koi vayaNaM ca se deha // 18 // to roya-soyabhariyo sabvesi savvahiyAu' dAUNa / dukkheNa marai pacchA dhigatyu maNuyattaNamasAraM // 18 // * itaHpUrva sa. ba. pratyoH ime gAthe'dhike upalabhyete tiriehiM khajamANo duhamaNussehiM hammamANo vi / samvattha vi saMtaTTho bhayadukkhaM visahade bhImaM // 1 // bhaeNorayAM khajjatA tiriyA pAvati dAruNaM dukkha / mAyA vi jattha bhakkhadi aNNo ko tattha rAkhedi // 2 // tiryacoMke dvArA khAyA gayA, duSTa zikArI logoMke dvArA mArA gayA aura saba orase saMtrasta hotA huA bhaya-janita bhayakara duHkhako sahatA hai // 1 // tiryaMca parasparameM eka dUsareko khAte hue dAruNa duHkha pAte haiN| jisa yonimeM mAtA bhI apane putrako khA letI hai, vahAM dUsarA kauna rakSA kara sakatA hai // 2 // svAmikArti0 anu, gA011-12 1dha. pa. jAIe / 2 ma. ba. maNuyatteNa / (maNuyattaNe) 3 kussttrogeotyrthH| 4 dha. 'pabhukkhitroM' 5 ba. deha / 6 (kUjaMtassa?) 7 ba. savahiyAu / sarvAhitAn ityarthaH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra aNNANi evamAINi jANi dukkhANi maNuyaloyammi / dIsaMti tANi pAvai vasaNassa phaleNimo jIvo // 19 // koI eka manuSya pAparoga arthAt koDhase pIr3ita hokara nagarase bAhara kisI ekAnta pradezameM sahAya-rahita hokara akelA rahatA hai, vaha apane gharame bhI nahI rahane pAtA // 187 // maiM pyAsA hUM aura bhUkhA bhI hUM; bacco, mujhe anna jala do-khAne-pIneko do-isa prakAra cillAte hue bhI usako koI vacanase bhI AzvAsana taka nahI detA hai // 188 // taba roga-zokase bharA huA vaha saba logoMko nAnA prakArake kaSTa dekarake pIche svayaM duHkhase maratA hai| aise asAra manuSya jIvanako dhikkAra hai // 189 // ina uparyukta duHkhoM ko Adi lekara jitane bhI duHkha manuSyalokame dikhAI dete hai, una sabako vyasanake phalase yaha jIva pAtA hai // 190 // devagatiduHkha-varNana kiMcuvasameNa pAvassa kaha vi devattaNaM vi sNptto| tattha vi pAvai dukkhaM visaNajjiyakammapAgeNa // 19 // yadi kisI prakAra pApake kucha upazama honese devapanA bhI prApta huA to, vahAMpara bhI vyasana-sevanase upArjita karmake paripAkase duHkha pAtA hai // 191 // daTTaNa mahaDDoNaM devANaM ThiijjariddhimAhappaM / appaDDiyo visUrai mANasadukkheNa DajhaMto // 12 // hA maNuyabhave uppajjiUNa tava-saMjamaM vi laddha Na / mAyAe jaM vi kayaM devaduggayaM teNa saMpatto // 193 // deva-paryAyameM mahaddhika devoMkI adhika sthiti-janita Rddhike mAhAtmyako dekhakara alpa RddhivAlA vaha deva mAnasika duHkhase jalatA huA, visUratA (jhUratA) rahatA hai // 192 // aura socA karatA hai ki hAya, manuSya-bhavameM bhI utpanna hokara aura tapa-saMyamako bhI pAkara usameM maiMne jo mAyAcAra kiyA, usake phalase maiM isa deva-durgatiko prApta huA hUM, arthAt nIca jAtikA deva huA hUM // 193 // kaMdappa-kibbhisAsura-vAhaNa-sammoha-devajAIsu / jAvajIvaM Nivasai visahaMto mANasaM dukkhaM // 19 // kandarpa, kilviSika, asura, vAhana, sammohana Adi devoMkI kujAtiyoMmeM isa prakAra mAnasika duHkha sahatA huA vaha yAvajjIvana nivAsa karatA hai // 194 // chammAsAuyasese vatthAharaNAI huMti mlinnaaii| pAUNa cavaNakAlaM ahiyayaraM ruyai sogeNa // 165 // hA hA kaha Nilloe kimikulabhariyammi aidugaMdhammi / evamAsaM paha-ruhirAulammi gabbhammi vasiyavvaM // 196 // kiM karami' kattha vaJcami kassa sAhAmi jAmi ke saraNaM / Na vi asthi ettha baMdhU jo me dhArei NivaDataM // 197 // vajAuhoM' mahappA erAvaNa-bAhaNo suriMdo vi / jAvajjIva so sevipro vi Na dhareimaM tahavi // 19 // 3 i. kaM kappaM, bha. bijaM kayaM / 2 i. samoha / 3 nRloke / 4 i. krmmi| 5 vajrAyudhaH / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanapratimA devagatimeM chaha mAsa Ayuke zeSa raha jAnepara vastra aura AbhUSaNa maile arthAt kAntirahita ho jAte haiM, taba vaha apanA cyavana-kAla jAnakara zokase aura bhI adhika rotA hai // 195 // aura kahatA hai ki hAya hAya, kisa prakAra aba maiM manuSya-lokame kRmi-kula-bharita, ati durgandhita, pIpa aura khUnase vyApta garbhame nau mAsa rahUgA ? // 196 // mai kyA karUM, kahAM jAUM, kisase kahUM, kisako prasanna karU, kisake zaraNa jAUM? yahAM para merA koI bhI aisA bandhu nahI hai, jo yahAMse girate hue mujhe bacA sake // 197 // vajrAyudha, mahAtmA, airAvata hAthIkI savArIvAlA aura yAvajjIvana jisakI sevA kI hai, aisA devoMkA svAmI indra bhI mujhe yahAM nahI rakha sakatA hai // 198 // jai me hohihi maraNaM tA hojau kiMtu me samuppattI / egidiesu jAijA No maNussesu kaiyA vi // 199 // ahavA kiM kuNai purAjjiyammi udayAgayammi kammammi / sakko vi jado Na tarai appANaM rakkhiDaM kAle // 20 // yadi merA maraNa ho, to bhale hI ho, kintu merI utpatti ekendriyoMmeM hove, para manuSyoM meM to kadAcit bhI nahI hove||199|| athavA aba kyA kiyA jA sakatA hai, jaba ki pUrvopArjita karmake udaya Anepara indra bhI maraNa-kAlameM apanI rakSA karaneke lie zakta nahI hai // 20 // evaM bahuppayAraM saraNavirahino kharaM vilavamANo / eiMdiesu jAyai mariUNa to NiyANeNa // 201 // tattha vi aNaMtakAlaM kilissamANo sahei bahudukkhaM / micchattasaMsiyamaI jIvo kiM kiM dukkhaM Na pAvijjaI // 20 // picchaha divve bhoe jIvo bhottaNa devaloyammi / eidiesu jAyai dhigatthu saMsAravAsassa // 20 // isa prakAra zaraNa-rahita hokara vaha deva aneka prakArake karuNa vilApa karatA huA nidAnake phalase vahAMse marakara ekendriyoMmeM utpanna hotA hai // 201 // vahAM para bhI ananta kAla taka kleza pAtA huA bahuta duHkhako sahana karatA hai| saca bAta to yaha hai ki mithyAtvase saMsikta buddhivAlA jIva kisa-kisa duHkhako nahI pAtA hai // 202 // dekho, devalokame divya bhogoMko bhogakara yaha jIva ekendriyomeM utpanna hotA hai aise saMsAra-vAsako dhikkAra hai||203|| evaM bahuppayAraM dukkhaM saMsAra-sAyare ghore / jIvo saraNa-vihINo visaNassa phaleNa pAuNai // 204 // isa taraha aneka prakArake dukhoMko ghora saMsAra-sAgarameM yaha jIva zaraNa-rahita hokara akelA hI vyasanake phalase prApta hotA hai // 204 // darzanapratimA *paMcuMbarasahiyAi pariharei iya' jo satta visnnaai| sammattavisuddhamaI so dasaNasAvayo bhaNio // 205 / / - - 1ba, pratau 'dukkha' iti pATho naasti| 2 ma. paavijaa| pa. paapij| 3 pa. pecchaha / 4 ba, dhigastha 5 pa. dha. pratyoH iya padaM gAthArambhe'sti / * uduMbarANi paMcaiva sapta ca vyasanAnyapi / varjayedyaH saH sAgAro bhaveddArzanikAhvayaH ||112||-gunnshraa0 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra . jo samyagdarzanase vizuddha-buddhi jIva ina paMca udumbara sahita sAtoM vyasanoMkA parityAga karatA hai, vaha prathama pratimAdhArI darzana-zrAvaka kahA gayA hai // 205 // evaM daMsaNasAvayaThANaM paDhama samAso bhaNiyaM / vayasAvayaguNaThANaM etto vidiyaM pavakkhAmi // 206 // isa prakAra dArzanika zrAvakakA pahalA sthAna saMkSepase khaa| aba isase Age vratika zrAvakakA dUsarA sthAna kahatA hUM // 206 // dvitIya vratapratimA-varNana paMceva aNuvvayAI guNabbayAI havaMti puNa' tiriNa / sikkhAvayANi cattAri jANa vidiyammi ThANammi // 207 // dvitIya sthAname, arthAt dUsarI pratimA pAMcoM hI aNuvrata, tIna guNavrata, tathA cAra zikSAvrata hote hai aisA jAnanA cAhie // 207 // pANAivAyaviraI saccamadattassa vajaNaM ceva / thUlayaDa baMbhacera icchAe gaMthaparimANaM // 20 // sthUla prANAtipAtavirati, sthUla satya, sthUla adatta vastukA varjana, sthUla brahmacarya aura icchAnusAra sthUla parigrahakA parimANa ye pAMca aNuvrata hote haiM // 208 // je tasakAyA jIvA puvuTiThA Na hiMsiyavvA te / ei diyA vi NikkAraNeNa paDhamaM vayaM thUlaM // 201 // jo trasajIva pahale batalAye gaye hai, unhe nahIM mAranA cAhie aura niSkAraNa arthAt vinA prayojana ekendriya jIvoMko bhI nahI mAranA cAhie, yaha pahalA sthUla ahiMsAvata hai // 209 / / aliyaM Na jaMpaNIyaM pANibahakaraM tu saJcavayaNaM pi / rAyeNa ya doseNa ya NeyaM vidiyaM vayaM thUlaM // 20 // rAgase athavA dvaSase jhUTha vacana nahIM bolanA cAhie aura prANiyoMkA ghAta karanevAlA satya vacana bhI nahIM bolanA cAhie, yaha dUsarA sthUla satyavrata jAnanA cAhie // 210 // pura-gAma-paTTaNAisu paDiyaM NaThaM ca Nihiya vIsariyaM / paradavvamagirahaMtassa hoi thUlavayaM tadiyaM // 21 // pura, grAma, pattana, kSetra Adime par3A huA, khoyA huA, rakhA huA, bhUlA huA, athavA rakha karake bhUlA huA parAyA dravya nahI lenevAle jIvake tIsarA sthUla acauryavrata hotA hai // 21 // pabvesu isthisevA aNaMgakIDA sayA vivjNto| thUlayaDabaMbhayArI jiNehi bhaNiyo pavayaNammi // 22 // ba. tada / (taha?) 2 ba. bNbhcero| 3 i. hiMsayanvA / 1 i. ma. viDyaM, ba. bIyaM 5 na. tiyN| + paMcadhANuvrataM yasya trividhaM ca guNavatam / zikSAvrataM caturdhA syAtsaH bhaved vratiko yatiH // 130 // krodhAdinApi no vAcyaM vaco'satyaM manISiNA / satyaM tadapi no vAcyaM yatsyAt prANivighAtakam // 13 // grAme catuHpathAdau vA vismRtaM patitaM tam / paradanyaM hiraNyAdi vajyaM steyavivarjinA // 135 // * sosevAnaMgaramaNaM yaH parvaNi parityajet / saH sthUlamahmacArI ca proktaM pravacane jinaiH ||136||-gunn. zrAva. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva, uttara, dakSiA gamaNaNiyattAmAra kAUNa guNavata-varNana aSTamI, caturdazI Adi parvake dinoMmeM strI-sevana aura sadaiva anaMgakrIDAkA tyAga karane vAle jIvako pravacanameM jinendra bhagavAnne sthUla brahmacArI kahA hai // 212 // jaM parimANaM kIrai dhaNa-dhaNNa-hiraeNa-kaMcaNAINaM / taM jANa' paMcamavayaM NihiTThamuvAsayajjhayaNe // 213 // (1) dhana, dhAnya, hiraNya, suvarNa AdikA jo parimANa kiyA jAtA hai, vaha pacama aNuvrata jAnanA cAhie, aisA upAsakAdhyayanameM kahA gayA hai // 213 // guNavrata-varNana punbuttara-dakkhiNa-pacchimAsu kAUNa joyaNapamANaM / parado gamaNaNiyattI disi vidisi guNabvayaM paDhamaM // 21 // (2) pUrva, uttara, dakSiNa aura pazcima dizAoMme yojanoMkA pramANa karake usase Age dizAoM aura vidizAoMme gamana nahI karanA, yaha prathama digvata nAmakA guNavata hai / / 214 // vaya-bhaMgakAraNaM hoi jammi desammi tastha NiyameNa / kIrai gamaNaNiyattI taM jANa guNavvayaM vidiyaM // 215 // (3) jisa dezameM rahate hue vrata-bhagakA kAraNa upasthita ho, usa dezame niyamase jo gamananivRtti kI jAtI hai, use dUsarA dezavata nAmakA guNavata jAnanA cAhie // 215 // aya-daMDa-pAsa-vikkaya kUDa-tulAmANa kUrasattANaM / jaM saMgaho' Na kIrai taM jANa guNavvayaM tadiyaM / 216 // (4) loheke zastra talavAra, kudAlI vagairahake, tathA daMDe aura pAza (jAla) Adike becane kA tyAga karanA, jhUThI tarAjU aura kUTa mAna arthAt nApane-tolane Adike bAMToMko kama nahI rakhanA, tathA billI, kuttA Adi krUra prANiyoMkA saMgraha nahIM karanA, so yaha tIsarA anarthadaNDa tyAga nAmakA guNavrata jAnanA cAhie // 216 // zikSAvrata-varNana jaM parimANaM kIraha maMDaNa-tabola-gaMdha-puSphANaM / taM bhoyavirai bhaNiyaM paDhamaM sikkhAvayaM sutte // 217 // (5) maMDana arthAta zArIrika zaGgAra, tAmbala, gaMdha aura puSpAdikakA jo parimANa kiyA jAtA hai, use upAsakAdhyayana sUtrameM bhogavirati nAmakA prathama zikSAvrata kahA gayA hai // 217 // 1ba, jANi / 2 ba. paro / 3 i. jha. ba. viiya / 4 ba. saMgahe / 5 i. sa. pa taiyaM, ba. tiiyaM / (1) dhanadhAnyahirayayAdipramANaM yadvidhIyate / __tato'dhike ca dAtAsmin nivRttiH so'parigrahaH // 137 // (2) digdezAnarthadaNDavira tiH syAd guNavatam / sA dizAviratiyA~ syAdizAnugamanapramA // 14 // (1) yantra pratasya bhaMgaH syAddeze tantra prayatnataH / gamanasya nivRttiyoM sA dezaviratirmatA // 14 // (5) kUTamAnatulA-pAsa-viSa-zanAdikasya ca / krUrapANibhRtAM tyAgastattatIyaM guNavatam // 142 // bhogasya copabhogasya saMkhyAnaM pAtrasaskriyA / sallekhaneti zikSAkhyaM vratamuktaM caturvidham // 13 // yaH sakRd bhujyate bhogastAmbUla kusumAdikam / tasya yA kriyate saMkhyA bhogasaMkhyAnamucyate ||144||-gunn zrAva. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 vasunandi-zrAvakAcAra sagasattIe mahilA-vatthAharaNANa jaMtu parimANaM / taM paribhoyaNivuttI' vidiyaM sikkhAvayaM jANa // 218 // (1) apanI zaktike anusAra strI-sevana aura vastra-AbhUSaNoMkA jo parimANa kiyA jAtA hai, use paribhoga-nivRtti nAmakA dvitIya zikSAvrata jAnanA cAhie // 218 // atihissa saMvibhAgo taiyaM sikkhAvayaM muNeyavvaM / tattha vi paMcahiyArA NeyA suttANumaggeNa // 219 // (2) atithike savibhAgako tIsarA zikSAvrata jAnanA caahie| isa atithisaMvibhAga ke pAMca adhikAra upAsakAdhyayana sUtrake anusAra (nimna prakAra) jAnanA cAhie // 219 // pattaMtara dAyAro dANavihANaM taheva dAyavvaM / dANassa phalaM NeyA paMcahiyArA kameNede / / 220 // (3) pAtroMkA bheda, dAtAra, dAna-vidhAna, dAtavya arthAt dene yogya padArtha aura dAnakA phala, ye pAMca adhikAra kramase jAnanA cAhie // 220 // - pAtrabheda-varNana tivihaM muNeha pattaM uttama-majjhima-jahaNNabheeNa / vaya-Niyama-saMjamadharo uttamapattaM have sAhU // 221 // (4) uttama, madhyama aura jaghanyake bhedase tIna prakArake pAtra jAnanA caahie| unameM vrata, niyama aura saMyamakA dhAraNa karanevAlA sAdhu uttama pAtra hai // 221 // eyArasa ThANaThiyA majjhimapattaM khu sAvayA bhnniyaa| avirayasammAiTThI jahaeNapattaM muNeyavyaM // 222 // (5) gyAraha pratimA-sthAnoMmeM sthita zrAvaka madhyama pAtra kahe gaye haiM, aura avirata samyagdRSTi jIvako jaghanya pAtra jAnanA cAhie // 222 // vaya-tava-sIlasamaggo sammattavivajjio kupattaM tu / sammatta-sIla vayavajjiyo apattaM have jIzro // 223 // (6) jo vrata, tapa aura zIlase sampanna hai, kintu samyagdarzanase rahita hai, vaha kupAtra hai| samyaktva, zIla aura vratase rahita jIva apAtra hai // 223 // 1 baNiyattI / 2 jha. viiya, ba. bIyaM / (1) upabhogo muhurbhAgyo vastrasyAbharaNAdikaH / ___ yA yathAzaktitaH saMkhyA sopabhogapramocyate // 145 // 2) svasya puNyArthamanyasya ratnatrayasamRddhaye / yaddIyate'tra tahAnaM tatra paJcAdhikArakam // 146 (3) pAtraM dAtA dAnavidhideya dAnaphalaM tathA / adhikArA bhavantyete dAne paJca yathAkramam // 147 // (4) pAtraM nidhottamaM caitanmadhyamaM ca jaghanyakam / sarvasaMyamasaMyuktaH sAdhuH syAtpAtramuttamam // 18 // 5) ekAdazaprakAro'sau gRhI pAtramanuttamam / viralyA rahitaM samyagdRSTipAtraM jaghanyakam // 14 // 6) tapaHzIlavatairyuktaH kudRSTiH syAkupAtrakam / . apAtraM vratasamyaktvatamAzIlavivarjitam ||150||-gunn0 zrAva. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavidhi-varNana dAtAra-varNana saddhA bhattI tuTTI viraNANamaluddhayA' khamA sttii| jatthede satta guNA taM dAyAraM pasaMsaMti // 22 // (6) jisa dAtArameM zraddhA, bhakti, satoSa, vijJAna, alabdhatA, kSamA aura zakti, ye sAta guNa hote hai, jJAnI jana usa dAtArakI prazaMsA karate hai // 224 // dAnavidhi-varNana paDigaha'muccaTThANaM pAdodayamaJcaNaM ca paNamaM ca / maNa-vayaNa-kAyasuddhI esaNasuddhI ya dANavihI // 225 // (2) pratigraha arthAt par3igAhanA-sAmane jAkara lenA, uccasthAna denA arthAt Uce Asana para biThAnA, pAdodaka arthAt paira dhonA, arcA karanA, praNAma karanA, manaHzuddhi, vacanazuddhi, kAyazuddhi aura eSaNA arthAt bhojanakI zuddhi, ye nau prakArakI dAnakI vidhi hai // 225 // pattaM NiyagharadAre dahaNaNNattha vA vimaggittA / paDigahaNaM kAyavvaM Namotthu ThAhu tti bhaNiUNa 1226 // NeUNa NiyayagehaM hiravajjANu taha uccaThANammi / ThaviUNa to calaNANa dhovaNaM hoi kAyavvaM // 227 // pAzrodayaM pavittaM sirammi kAUNa acaNaM kujjA / gaMdhakkhaya-kusuma-vajja-dIva-dhUvehiM ya phalehiM // 22 // pupphaMjaliM khivittA payapuro vaMdaNaM to kujjA / caiUNa aTTa-ruhe maNasuddhI hoi kAyavvA // 229 // Nihara-kakasa vayaNAivajaNaM taM viyANa vacisuddhiM / samvattha saMpuDaMgassa hoi taha kAyasuddhI vi // 230 // pAtrako apane gharake dvArapara dekhakara, athavA anyatrase vimArgaNa kara-khojakara, 'namaskAra ho, Thaharie,' aisA kahakara pratigrahaNa karanA cAhie // 226 // punaH apane gharameM le jAkara niravadya arthAt nirdoSa tathA UMce sthAnapara biThAkara, tadanantara unake caraNoMko dhonA cAhie // 227 // pavitra pAdodakako zirameM lagAkara punaH gaMdha, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa aura phaloMse pUjana karanA cAhie // 228 // tadanantara caraNoMke sAmane puSpAMjali kSepaNa kara vaMdanA kare / tathA, Arta aura raudra dhyAna chor3akara manaHzuddhi karanA cAhie // 229 // niSThura aura karkaza Adi vacanoMke tyAga karaneko vacanazuddhi jAnanA caahie| saba ora saMpuTita arthAt vinIta aMga rakhanevAle dAtArake kAyazuddhi hotI hai // 230 // *caudasamalaparisuddhaM jaM dANaM sohiUNa jinnaae| saMjayijaNassa dijai sA aiyA esaNAsuddhI // 231 // caudaha mala-doSoMse rahita, yatanAse zodhakara saMyamI janako jo AhAradAna diyA jAtA hai, vaha eSaNA-zuddhi jAnanA cAhie // 231 // 1 ba. mlukhudyaa| 2 pa. dha. sattaM / 3 dha. ucca / (1) zraddhA bhaktizca vijJAnaM tuSTiH zaktiralubdhatA / kSamA ca yatra saptaite guNA dAtA prazasyate // 15 // (2) sthApanoccAsanapAdyapUjApraNamanaistathA / manovAkAyazuddhayA vA zuddho dAnavidhiH smRtaH ||152||-gunn0 zrAva0 #. dha. ba. pratiSu gAtheyamadhikopalamyate nnh-jNtu-rom-atttthii-knn-kuNddy-mNs-ruhir-cmmaaii| kada-phala-mUla-bIyA chiNNa malA cauhasA hoti ||1||-muulaacaar 484 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 vasunandi-zrAvakAcAra . vizeSArtha-nakha, jatu, keza, haDDI, mala, mUtra, mAMsa, rudhira, carma, kada, phala, mUla, bIja aura azuddha AhAra ye bhojana-sambandhI caudaha doSa hote hai| dAsamayammi evaM suttaNusAreNa eva vihANANi / bhaNiyANi mae eNDiM dAyabvaM vaNNaissAmi // 232 // isa prakAra upAsakAdhyayana sUtrake anusAra maine dAnake samayameM Avazyaka nau vidhAnoM ko kahA / aba dAtavya vastukA varNana karUgA // 232 // dAtavya-varNana AhArosaha-sasthAbhayamero jaM caubvihaM dANaM / taM buccaI' dAyavvaM NiTimuvAsayajjhayaNe // 233 // AhAra, auSadha, zAstra aura abhayake bhedase jo cAra prakArakA dAna hai, vaha dAtavya kahalAtA hai, aisA upAsakAdhyayanameM kahA gayA hai // 233 // asaNaM pANaM khAimaM sAiyamidi cauviho vraahaaro| puvvuta-gAva-vihANehiM tivihapattassa dAyabvo // 23 // azana, pAna, khAdya aura svAdya ye cAra prakArakA zreSTha AhAra pUrvokta navadhA bhaktise tIna prakArake pAtrako denA cAhie // 234 // aibuDDa-bAla-mUryadha-bahira-desaMtarIya-roDANaM / jahajoggaM dAyatvaM karuNAdANa tti bhaNiUNa // 235 // ati vRddha, bAlaka, mUka (gUgA) aMdha, badhira (bahirA) dezAntarIya (paradezI) aura rogI daridrI jIvoMko 'karuNAdAna de rahA ha' aisA kahakara arthAt samajhakara yathAyogya AhAra Adi denA cAhie // 235 // uvavAsa-vAhi-parisama-kilesa-'paripIDayaM muNeUNa / pasthaM sarIrajoggaM bhesajadANaM pi dAyabvaM // 236 // upavAsa, vyAdhi, parizrama aura klezase paripIDita jIvako jAnakara arthAta dekhakara zarIrake yogya pathyarUpa auSadhadAna bhI denA cAhie // 236 // Agama-sasthAI lihAviUNa dijati jaM jahAjoggaM / taM jANA-satyadANaM jiyAvayAjmAvaNaM ca tahA // 23 // jo Agama-zAstra likhAkara yathAyogya pAtroMko diye jAte hai, use zAstradAna jAnanA caahie| tathA jina-vacanoMkA adhyApana karAnA-par3hAnA bhI zAstradAna hai / / 237 // jaM kIrai parirakkhA NicaM maraNa-bhayabhIrujIvANaM / taM jANa abhayadANaM sihAmaNi savvadANA // 238 // maraNase bhayabhIta jIvoMkA jo nitya parirakSaNa kiyA jAtA hai, vaha sarva dAnoMkA zikhAmaNirUpa abhayadAna jAnanA cAhie // 238 // dAnaphala-varNana aNNAmiNo vi jamhA kajaM Na kuNaMti nnipphlaarNbh| samhA dANassa phalaM samAsado varaNaissAmi // 239 / / cUMki, ajJAnIjana bhI niSphala ArambhavAle kAryako nahIM karate haiM, isalie maiM dAnakA phala saMkSepase varNana karUMgA // 239 // 1.ba. evN| 2. vnych| 3 daridrANAm / jha. paDi0 / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnaphala-varNana jaha uttamammi khitte paieNamaNNaM subahuphalaM hoi| taha dANaphalaM NeyaM diNNaM tivihassa pattassa // 240 // jisa prakAra uttama khetame boyA gayA anna bahata adhika phalako detA hai, usI prakAra trividha pAtrako diye gaye dAnakA phala jAnanA cAhie // 240 // jaha majjhimammi khitte appaphalaM hoi vAviyaM bIyaM / majhimaphalaM vijANaha kupattadiNNaM tahA dANaM // 241 // jisa prakAra madhyama khetameM boyA gayA bIja alpa phala detA hai, usI prakAra kupAtrame diyA gayA dAna madhyama phalavAlA jAnanA cAhie // 241 // jaha Usarammi khitte paieNabIyaM Na kiM piruhei / phalavajjiyaM viyANaha apattadieNaM tahA dANaM // 242 // jisa prakAra Usara khetame boyA gayA bIja kucha bhI nahI UgatA hai usI prakAra kUpAtrame diyA gayA dAna bhI phala-rahita jAnanA cAhie // 242 // kamhi "apattavisese viNNaM dANaM duhAvahaM hoi| jaha visaharassa diNyAM timvavisaM jAyae khIraM // 24 // pratyuta kisI apAtravizeSame diyA gayA dAna atyanta duHkhakA denevAlA hotA hai| jaise viSadhara sarpako diyA gayA dUdha tIvra viSarUpa ho jAtA hai // 243 / / mehAvINaM esA sAmaeNaparUvaNA mae uttaa| ipiMha pabhaNAmi phalaM samAso maMdabuddhINaM // 24 // medhAvI arthAt buddhimAn puruSoMke lie maine yaha uparyukta dAnake phalakA sAmAnya prarUpaNa kiyA hai| aba mandabuddhijanoMke lie saMkSepase (kintu pahalekI apekSA vistArase) dAnakA phala kahatA hUM // 244 // micchAdiTThI bhaddo dANaM jo dei uttame ptte| tassa phaleNuvavajjai so uttamabhoyabhUmIsu // 245 / / jo mithyAdRSTi bhadra arthAt mandakaSAyI puruSa uttama pAtrameM dAna detA hai, usake phalase vaha uttama bhogabhUmiyoMmeM utpanna hotA hai // 245 // ' jo majjhimammi pattammi deha dANaM khu vAmadiTThI vi| so majjhimAsu jIvo uppajjai bhoyabhUmIsu // 246 // jo mithyAdRSTi bhI purupa madhyama pAtrame dAna detA hai, vaha jIva madhyama bhogabhUmiyoMmeM utpanna hotA hai // 246 // jo puNa jahaNNApattammi dei dANaM tahAviho vi nnro| jAyai phaleNa jahaNNasu bhoyabhUmIsu so jIvo // 27 // aura jo tathAvidha arthAt ukta prakArakA mithyAdaSTi bhI manuSya jaghanya pAtra meM dAna ko detA hai, vaha jIva usa dAnake phalase jaghanya bhogabhUmiyoMme utpanna hotA hai // 247 // jAyai kupattadANeNa vAmadiTThI kubhoyabhUmIsu / aNumoyaNeza tiriyA vi uttahANaM jahAjoggaM // 248 // __ mithyAdRSTi jIva kupAtrako dAna denese kubhogabhUmiyome utpanna hotA hai| dAnakI anumodanA karanese tiryaJca bhI yathAyogya uparyukta sthAnoMko prApta karate haiM, arthAt mithyAdRSTi tiryaJca uttama pAtra dAnakI anumodanAse uttama bhogabhUmimeM, madhyama pAtradAnakI anu 1,2,3, jha. ba. chitte / 4 jha. kiMci ru hoi, ba. kiMpi viru hoi / 5 jha. ba. u pattaH / 6 pratiSu 'mehAviUNa' iti pAThaH / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vasunandi-zrAvakAcAra modanAse madhyama bhogabhUmimeM, jaghanya pAtradAnakI anumodanAse jaghanya bhogabhUmimeM jAtA hai| isI prakAra kupAtra aura apAtra dAnakI anumodanA se bhI tadanukUla phalako prApta hotA hai // 248 // baddhAugA sudiTTI aNumoyaNeza tiriyA vi / NiyameNuvavajjati ya te uttamabhogabhUmIsu // 249 // baddhAyuSka samyagdRSTi arthAt jisane mithyAtva avasthAmeM pahile manuSyAyako bAMdha liyA hai, aura pIche samyagdarzanako utpanna kiyA hai, aise manuSya pAtradAna denese aura ukta prakAra ke hI tiryaJca pAtra-dAnakI anumodanA karanese niyamase ve uttama yoMme utpanna hote hai / / 249 // tattha vi dahappayArA kappadumA diti uttame bhoe / khetta sahAveNa sayA punvajjiyapuNyAsahiyANaM // 250 // una bhogabhUmiyoMmeM daza prakArake kalpavRkSa hote hai, jo pUrvopArjita puNya-saMyukta jIvoM ko kSetrasvabhAvase sadA hI uttama bhogoMko dete hai / / 250 // majjaga-tUra-bhUsaNa-joisa-giha-bhAyaNaMga-dIvaMgA / vatthaMga-bhoyaNaMgA mAlaMgA suratarU dasahA // 25 // madyAMga, tUryAga, bhUSaNAMga, jyotiraga, gRhAMga, bhAjanAMga, dIpAMga, vastrAMga, bhojanAMga aura mAlAMga ye daza prakArake kalpavRkSa hote hai // 251 // aisarasamaisugaMdhaM diTuM ci ya jaMjaNei ahilAsaM / idiya-balapuTiyaraM majagA pANayaM diti // 252 // ___ ati sarasa, ati sugaMdhita, aura jo dekhane mAtrase hI abhilASAko paidA karatA hai, aisA indriya-balakA puSTikAraka pAnaka (peya padArtha) madyAMgavRkSa dete hai // 252 // taya-vitaya ghaNaM susiraM vaja tUraMgapAyavA diti / __ varamauDa-kuMDalAiya-zrAbharaNaM bhUsarAdumA vi // 253 // tUryAMga jAtike kalpavRkSa tata, vitata, dhana aura suSira svaravAle bAjoMko dete hai| bhUSaNAMga jAtike kalpavRkSa uttama mukuTa, kuDala Adi AbhUSaNoMko dete hai // 253 / / sasi-sUrapayAsAo ahiyapayAsaM kuNaMti joidumA / / yANAvihapAsAe diti sayA gidumA divve // 25 // jyotiraMga jAtike kalpavRkSa candra aura sUryake prakAzase bhI adhika prakAzako krte| haiM / gRhAMgajAtike kalpavRkSa sadA nAnA prakArake divya prAsAdoM (bhavanoM) ko dete haiM // 254 // kaccola'-kalasa-thAlAiyAi bhAyaNadumA payacchaMti / ujjoyaM dIvadamA kuNaMti gehassa majjhammi // 25 // bhAjanAMga jAtike kalpavRkSa vATakI, kalaza, thAlI Adi bhAjanoMko dete haiN| dIpAMga jAtike kalpavRkSa gharake bhItara prakAzako kiyA karate haiM // 255 // vara-paTTa-cINa-khomAiyAI vatthAI diti vatthadumA / vara-cauvihamAhAraM bhoyaNarukkhA payacchati // 25 // vastrAMga jAtike kalpavRkSa uttama rezamI, cInI aura koze Adike vastroMko dete hai| bhojanAMga jAtike kalpavRkSa uttama cAra prakArake AhArako dete haiM / / 256 // .. i. saddiTTI, ba. sdihii| 2. ba. chitt0| i. chtt| 3 bha. pa. diviya / 4. jaM' iti pATho nAsti / 5 ba. kacola / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnaphala-varNana 105 vara bahula parimalAmoyamoiyAsAmuhAu mAlAmro / mAlAdumA payacchaMti vivihakusumehiM raiyAyo // 257 // mAlAMga jAtike kalpavRkSa nAnA prakArake puSpoMse racI huI aura pravara, bahula, parimala sugaMdhase dizAoMke mukhoMko sugaMdhita karanevAlI mAlAoMko dete hai // 257 // ukkihabhoyabhUmIsu je rArA udy-suj-smteyaa| chadhaNusahassuttuMgA huMti tipallAugA savve // 25 // uttama bhogabhUmiyoMme jo manuSya utpanna hote hai, ve saba udaya hote hue sUryake samAna tejavAle, chaha hajAra dhanuSa UMce aura tIna palyakI AyuvAle hote hai // 258 // dehassuccattaM majjhimAsu cattAri dhnnushssaaii| pallANi duriNA AU puriedusamappahA purisA // 25 // madhyama bhogabhUmiyoMmeM dehakI UMcAI cAra hajAra dhanuSa hai, do palyakI Ayu hai, aura sabhI puruSa pUrNacandrake samAna prabhAvAle hote haiM // 259 // dodhaNasahassutta gA maNayA pallAugA jhnnnnaas| uttattakaNayavaNNA havaMti puNNANubhAveNa // 20 // jaghanya bhogabhUmiyoMmeM puNyake prabhAvase manuSya do hajAra dhanuSa UMce, eka palyakI AyuvAle aura tapAye gaye svarNake samAna varNavAle hote hai // 26 // je puNa kubhoyabhUbhIsu sakkara-samasAyamaTTiyAhArA / phala-pupphAhArA keI tattha pallAugA savve // 26 // jo jIva kubhogabhUmiyoMmeM utpanna hote hai, unameM se kitane hI vahAMpara svabhAvataH utpanna honevAlI zakkarake samAna svAdiSTa miTTIkA AhAra karate hai, aura kitane hI vRkSoMse utpanna honevAle phala-puSpoMkA AhAra karate hai aura ye sabhI jIva eka palyakI AyuvAle hote hai||261|| jAyaMti juyala-juyalA uNavaraNadiNehiM jovaNaM tehiM / samacaurasasaMThANA varavajasarIrasaMghayaNA // 22 // bAhattara-kalasahiyA causadviguNariNAyA tnnuksaayaa| battIsalakkhaNadharA ujjamasIlA viNIyA ya // 263 // pavamAsAugi sese gabhaM dhariUNa sUisamayamhi / suhamicuNA marittA ziyamA devattu pAvaMti // 26 // bhogabhUmimeM jIva yugala-yugaliyA utpanna hote hai aura ve unacAsa dinoMmeM yauvana dazAko prApta ho jAte hai| ve saba samacaturasra saMsthAnavAle aura zreSTha vajravRSabhazarIrasaMhananavAle hote haiM // 262 // ve bhogabhUmiyAM puruSa jIva bahattara kalA-sahita aura striyAM causaTha guNoM se samanvita, mandakaSAyI, battIsa lakSaNoMke dhAraka, udyamazIla aura vinIta hote haiM // 263 // nau mAsa Ayake zeSa raha jAnepara garbhako dhAraNa karake prasUti-samayame sukha mRtyuse marakara niyamase devapaneko pAte hai // 264 // je puNa sammAiTThI virayAvirayA vi tivihapattassa / jAyaMti dANaphalo kappesu mahaDDiyA devA // 26 // 1ba, bahala / 2 i. sahasA tuNgaa| 3 ma. uttmkcaavrnnaa| . i-mttttiyaayaaraa| 5m.-sNhaannaa| 6 i. vAyattara, bha. ba. bAvattari / 7. isUya0 / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra . jo avirata samyagdRSTi aura dezasayata jIva haiM, ve tInoM prakArake pAtroMko dAna dene ke phalase svargomeM mahaddhika deva hote hai // 265 // accharasayamajmagayA tatthANuhaviUNa vivihasurasokkhaM / tatto cuyA samANA' maMDaliyAIsu jAyate // 26 // vahAMpara saikar3oM apsarAoMke madhyame rahakara nAnA prakArake deva-sukhoMko bhogakara Ayuke antame vahAse cyuta hokara mAMDalika rAjA AdikoMme utpanna hote hai // 266 // tattha vi bahuppayAraM maNuyasuhaM bhuMjiUsa zivigcha / vigadabhayA' veraggakAraNaM kiMci dahaNa // 26 // paDibuddhiUNa caiUNa zivasiri saMjarma ca vittaNa / uppAiUNa gANaM keI gacchaMti NibvANaM // 26 // aNNe u sudevattaM sumANusattaM puNo puNo lahiUNa / sattaTThabhavehi to karaMti kAmakkhayaM NiyamA // 269 // vahAMpara bhI nAnA prakArake manuSya-sukhoMko nirvighna bhogakara bhaya-rahita hote hue ve koI bhI vairAgyakA kAraNa dekhakara pratibuddhita ho, rAjyalakSmIko chor3akara aura saMyamako grahaNa kara kitane hI kevalajJAnako utpanna kara nirvANako prApta hote hai aura kitane hI jIva sudevatva aura sumAnuSatvako punaH puna prAptakara sAta-ATha bhavake pazcAt niyamase karmakSayako karate hai // 267-269 // evaM pattavisesa dANavihANaM phalaM ca NAUNa / atihissa saMvibhAgo kAyamvo desaviradehi // 27 // isa prakAra pAtrakI vizeSatAko, dAnake vidhAnako aura usake phalako jAnakara dezaviratI zrAvakoMko atithikA saMvibhAga arthAt dAna avazya karanA cAhie // 270 // sallekhanA-varNana dhariUNa vatthametaM pariggahaM chaMDiUNa avasesaM / sagihe jiNAlae vA tivihAhArassa bosaraNaM // 27 // jaM kuNai gurusayAsanmi' sammamAloiUNa tiviheNa / sallekhaNaM cautthaM sutte sikkhAvaya bhaNiyaM // 272 // vastramAtra parigrahako rakhakara aura avaziSTa samasta parigrahako chor3akara apane hI gharameM athavA jinAlayameM rahakara jo zrAvaka guruke samIpameM mana-vacana-kAyase apanI bhale prakAra AlocanA karake pAnake sivAya zeSa tIna prakArake AhArakA tyAga karatA hai, use upAsakAdhyayanasUtrameM sallekhanA nAmakA cauthA zikSAvrata kahA gayA hai // 271-272 // eva vArasameyaM vayaThANaM vapiNayaM mae vidiyaM / sAmAiyaM vaiMja' ThANaM saMkhevo vocchaM // 27 // isa prakAra bAraha bhedavAle dUsare vratasthAnakA maine varNana kiyaa| aba sAmAyika nAmake tIsare sthAnako mai saMkSepase kahUMgA // 273 // i.samAyA, ma. smaasaa|25. jaayNti| 3. vigadabmayAha / 4ba. lhiyo| 5pa. virehiN| 6i. pyaasimmi| 7 i. viiyaM, ba. bIyaM / i. taiyaM,-ma. tidIyaM / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ proSadhapratimA sAmAyikapratimA hoUNa suI ceiyagihammi sagihe va ceiyaahimuho| aNNattha suipaese pudhvamuho uttaramuho vA // 27 // jiNavayaNa-dhamma-ceiya-parameTi-jiNAlayANa NicaMpi / jaM vaMdaNaM tiyAlaM kIrai sAmAiyaM taM khu||275|| snAna Adise zuddha hokara caityAlayame athavA apane hI gharame pratimAke sanmukha hokara, athavA anya pavitra sthAname pUrvamukha yA uttaramukha hokara jinavANI, jinadharma, jinabimba, paca parameSThI aura kRtrima-akRtrima jinAlayoMkI jo nitya trikAla vaMdanA kI jAtI hai, vaha sAmAyika nAmakA tIsarA pratimAsthAna hai // 274-275 // kAussaggamhi Thio lAhAlAhaM ca sattu-mittaM ca / sajoya-vippajoyaM tiNa-kaMcaNa caMdaNa vAsi // 26 // jo passai samabhAvaM maNammi dhariUNa pNcnnvyaarN| vara-apADiherehiM saMjuyaM jiNasarUvaM ca // 27 // siddhasarUvaM jhAyai ahavA jhANuttamaM sasaMveyaM / khaNamekkamavicalaMgo uttamasAmAiyaM tassa // 27 // jo zrAvaka kAyotsargameM sthita hokara lAbha-alAbhako, zatru-mitrako, iSTaviyogaaniSTa saMyogako, tRNa-kAMcanako, candanako aura kuThArako samabhAvase dekhatA hai, aura manameM paMca namaskAramaMtrako dhAraNa kara uttama aSTa prAtihAryose sayakta arhantajinake svarUpako aura siddha bhagavAnke svarUpako dhyAna karatA hai, athavA savega-sahita avicala-aMga hokara eka kSaNa ko bhI uttama dhyAna karatA hai, usake uttama sAmAyika hotI hai // 276-278 // evaM taiyaM ThANaM bhaNiyaM sAmAiyaM samAseNa / posahavihiM cautthaM ThANaM etto pavakkhAmi // 279 // __ isa prakAra sAmAyika nAmakA tIsarA pratimAsthAna saMkSepase khaa| aba isase Age proSadhavidhi nAmake cauthe pratimAsthAnako kahaMgA // 279 // proSadhapratimA uttama-majjha-jahaeNa tivihaM poshvihaannmuddittN| sagasattIe mAsammi caussu panvesu kAyazva // 20 // uttama, madhyama aura jaghanyake bhedase tIna prakArakA proSadha-vidhAna kahA gayA hai| yaha zrAvakako apanI zaktike anusAra eka mAsake cAro parvomeM karanA cAhie // 280 // 1. karei / 2 kutthaarN| 3 i. majjhama-jahaNaM / 4 pa. pabvasu / * vaiyagrayaM trividhaM tyaktvA tyaktvA''rambhaparigraham / snAnAdinA vizuddhAMgazuddhayA sAmAyikaM bhajet // 16 // gehe jinAlaye'nyatra pradeze vA'naghe shucau| upaviSTaH sthito vApi yogyakAlasamAzritam // 16 // kAyotsargasthito bhUtvA dhyAyetpaMcapadIM hRdi / gurUn paJcAthavA siddhasvarUpaM cintayetsudhIH // 167 // +mAse catvAri parvANi proSadhAkhyAni tAni ca / yattatropoSaNaM proSadhopavAsastaducyate ||1695-gunn0 zrAva0 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra sattami-terasi divasammi atihijaNabhoyaNAvasANammi / bhottaNa bhuMjaNijjaM tattha vi kAUNa muhasuddhiM // 21 // pakkhAliUNa vayaNa kara-caraNe NiyamiUNa tattheva / pacchA jiNiMdabhavaNa gaMtUNa jiNa NamaMsittA // 22 // gurupuro kidiyammaM baMdaNapuvvaM kameNa kAUNa / gurusakkhiyamuvavAsaM gahiUNa caubviha vihiNA // 28 // vAyaNa-kahANupehaNa-sikkhAvaNa-ciMtaNovogehiM / NeUNa divasasesa avarArihayavaMdaNa kiccA // 28 // rayaNi samayamhi ThiccA kAussaggeNa NiyayasattIe / paDilehiUNa bhUmi appapamAroNa saMthAra // 25 // dAUNa kiMci rattiM saiUNa jiNAlae Niyaghare vaa| ahavA sayalaM ratiM kAussaggeNa poUNa // 26 // pacuse udvittA vadaNavihiNA jiNaM NamaMsittA / taha-davva-bhAvapuja jiNa-suya-sAhUNa kAUNa // 27 // uttavihAyoNa tahA diyahaM rattiM puNo vi gamiUNa / pAraNadivasammi puNo pUrya kAUNa puSva va // 28 // gaMtUNa NiyayagehaM atihivibhAgaM ca tattha kAUNa / jo bhujai tassa phuDa posahavihi uttama hoi // 289 // saptamI aura trayodazIke dina atithijanake bhojanake antameM svayaM bhojya vastukA bhojanakara aura vahIMpara mukha-zuddhiko karake, mukhako aura hAtha-pairoMko dhokara vahAMpara hI upavAsa sambandhI niyama karake pazcAt jinendra-bhavana jAkara aura jinabhagavAnko namaskAra karake, guruke sAmane vandanApUrvaka kramase kRtikarmako karake, gurukI sAkSIse vidhipUrvaka cAroM prakArake AhArake tyAgarUpa upavAsako grahaNa kara zAstra-vAcana, dharmakathA-zravaNa-zrAvaNa, anuprekSAcintana, paThana-pAThana Adike upayoga dvArA divasa vyatIta karake tathA AparAhnika-vaMdanA karake, rAtrike samaya apanI zaktike anusAra kAyotsargase sthita hokara, bhUmikA pratilekhana (saMzodhana) karake, aura apane zarIrake pramANa vistara lagAkara rAtrime kucha samaya taka jinAlaya athavA apane gharameM sokara, athavA sArI rAtri kAyotsargase bitAkara prAtaHkAla uThakara vaMdanAvidhise jina bhagavAnko namaskAra kara, tathA deva, zAstra aura gurukI dravya vA bhAvapUjana karake pUrvokta vidhAnase usI prakAra sArA dina aura sArI rAtriko phira 1 ba. kiriymmi| dha. ma. ba. pratiSu 'NAUNa' iti pAThaH / * uttamo madhyamazcaiva jaghanyazceti sa vidhaa| yathAzaktirvidhAtavyaH karmanirmUlanakSamaH // 17 // saptamyAM ca trayodazyAM jinAcarcA pAtrasarikrayAm / vidhAya vidhivaccaikamaktaM zuddhavapustataH // 17 // gurvAdisannidhiM gatvA caturAhAravarjanam / svIkRtya nikhilA rAtri nayecca satkathAnakaiH // 172 // prAtaH punaH zucirbhUtvA nirmApyAhatpUjanam / sotsAhastadahorAtraM saddhadhAnAdhyayanainayet // 173 // tatpAraNAnhi nirmApya jinArcA pAtrasakriyAm / svayaM vA caikabhaktaM yaH kuryAttasyottamo hi sH||17|| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacittatyAgapratimA 109 bhI bitAkara pAraNAke dina arthAt navamI yA pUrNamAsIko punaH pUrvake samAna pUjana karake tatpazcAt apane ghara jAkara aura vahAM atithiko AhAradAna dekara jo bhojana karatA hai, usake nizcayase uttama proSadhavidhi hotI hai // 281-289 // * jaha ukassaM taha majjhimaM vi poshvihaannmuhitt| Navara viseso salilaM chaMDittA' vajae sela // 290 // muNiUNa guruvakajja sAvajjavivajiya NiyAraMbha / jai kuNai ta pi kujjA sesa puvvaM va NAyavvaM // 29 // jisa prakArakA utkRSTa proSadha vidhAna kahA gayA hai, usI prakArakA madhyama proSadha vidhAna bhI jAnanA caahie| kevala vizeSatA yaha hai ki jalako chor3akara zeSa tInoM prakArake AhArakA tyAga karanA cAhie // 290 // jarUrI kAryako samajhakara sAvadya-rahita apane gharU Arambhako yadi karanA cAhe, to use bhI kara sakatA hai| kintu zeSa vidhAna pUrvake samAna hI jAnanA cAhie // 291 // AyaMbila' NivvayaDI' eyahANaM ca eyabhara vaa| jaM kIrai taM NeyaM jahaeNayaM posahavihANaM // 292 // jo aSTamI Adi parvake dina AcAmla, nirvikRti, ekasthAna, athavA ekabhaktako karatA hai, use jaghanya proSadha vidhAna jAnanA cAhie // 292 // (vizeSArtha pariziSTameM dekho|) sirAhANuvvaTTaNa-gaMdha-mallakesAidehasaMkappaM / aNNaM pi rAgaheuM vivajae posahadiNammi // 29 // proSadhake dina zirase snAna karanA, uvaTanA karanA, sugaMdhita dravya lagAnA, mAlA pahananA, bAloM AdikA sajAnA, dehakA saMskAra karanA, tathA anya bhI rAgake kAraNoMko chor3a denA cAhie // 293 // evaM cautthaThANaM vivariNayaM posaha samAseNa / etto kameNa sesANi suNaha saMkhevo vocchaM // 29 // isa prakAra proSadha nAmakA cauthA pratimAsthAna saMkSepase varNana kiyaa| aba isase Age zeSa pratimA-sthAnoMko saMkSepase kahUMgA, so suno // 294 // sacittatyAgapratimA jaM vajijai harigaM tuya-patta-pavAla-kaMda-phala-bIyaM / appAsuga ca salilaM sacittaNivitti saM ThANaM // 25 // 1 ba. chaDittA / 2 AyaMbila-amla caturtho rasaH, sa eva prAyeNa vyaMjane yatra bhojane zrodana-kulmASasaktuprabhRtike tadAcAmAmlam / AyaMvilamapi tivihaM ukiTa-jahaNNA-majjhimadaehiM / tivihaM jaM viulapUvAi pakappae tattha // 102 // miya-siMdhava-suMThi mirImehI sovaJcalaM ca viDalabo / hiMgusugaMdhisu pAe pakappae sAiyaM vatthu // 10 // abhidhAnarAjendra / 3 ba. nnigghiyddii| 4 i. bha. taya0 / * madhyamo'pi bhavedevaM sa vidhAhAravarjanam / jalaM muktvA jaghanyastvekabhaktAdiranekadhA // 175 // * snAnamudvarttanaM gandhaM mAlyaM caiva vilepanam / yaccAnyad rAgahetuH syAdvagaM tatproSadho'khilam // 176 // mUlaM phalaM ca zAkAdi puSpaM bIjaM karIrakam / aprAsukaM tyajennIraM sacittavirato gRhI ||17||-gunn0 zrAva0 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 vasunandi-zrAvakAcAra . jahAMpara harita tvak (chAla) patra, pravAla, kaMda, phala, bIja, aura aprAsuka jala tyAga kiyA jAtA hai, vaha sacitta-vinivRttivAlA pAMcavAM pratimAsthAna hai // 295 / / rAtribhuktityAgapratimA maNa-vayaNa-kAya-kaya-kAriyANumoehiM mehuNaM NavadhA / divasammi jo vivajai guNammi so sAvo chttttho||266|| [1] jo mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA, ina nau prakAroMse diname maithunakA tyAga karatA hai, vaha pratimArUpa guNasthAname chaThA zrAvaka hai, arthAt chaThI pratimAdhArI hai // 296 // brahmacaryapratimA puvvuttaNavavihANaM pi mehuNaM savvadA vivaja to| . isthikahAiNivitto' sattamaguNavabhayArI so // 297 // [2] __ jo pUrvokta nau prakArake maithunako sarvadA tyAga karatA huA strIkathA Adise bhI nivRtta ho jAtA hai, vaha sAtaveM pratimArUpa guNakA dhArI brahmacArI zrAvaka hai // 297 // ArambhanivRttapratimA ja kiMci gihAramaM bahu thoga vA sayA vivajaha / ArabhaNiyattamaI so aTTamu sAvano bhaNio // 29 // [3] jo kucha bhI thor3A yA bahuta gRhasambandhI Arambha hotA hai, use jo sadAke lie tyAga karatA hai, vaha Arambhase nivRtta huI hai buddhi jisakI, aisA ArambhatyAgI AThavAM zrAvaka kahA gayA hai // 298 / / parigrahatyAgapratimA mottaNa vatthameta pariggahaM jo vivajjae sesaM / tattha vi mucchaM Na karei jANai so sAvo Navamo // 299 / / [4] jo vastramAtra parigrahako rakhakara zeSa saba parigrahako chor3a detA hai aura svIkRta vastramAtra parigrahame bhI mUrchA nahI karatA hai, use parigrahatyAgapratimAdhArI navAM zrAvaka jAnanA cAhie // 299 // anumatityAgapratimA puTTho vA'puTTho vA Niyagehi parehiM ca sagihakajami / aNumaNaNaM jo Na kuNai viyANa so sAvano dasamo // 300 / [4] 1. kiriyaannu0| 2 ba. savvahA / 3 ma. ba. shiyto| 4 ma. thovaM / [1]sa divA-brahmacArI yo divA strIsaMga tyajet / [2] sa sadA brahmacArI yaH strIsaMga navadhA tyajet // 79 // [3] saH syAdArambhavirato viramedyo'khilAdapi / / pApahetoH sadA'mbhArasevAkRSyAdikAtsadA // 10 // [0].nirmUcrcha vastramAtraM yaH svIkRtya' nikhilaM tyajet / bAjhaM parigraha sa syAdviraktastu parigrahAt // 11 // [5] pRSTo'pRSTo'pi no datte'numatiM. paaphetuke| aihikAkhilakAyeM yo'numativirato'stu saH ||12||-gunn0 zrAva0 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uhiSTatyAga-pratimA svajanoMse aura parajanoMse pUchA gayA, athavA nahI pUchA gayA jo zrAvaka apane gRhasambandhI kAryame anumodanA nahI karatA hai, use anumatityAga pratimAdhArI dasavAM zrAvaka jAnanA cAhie // 300 // uddiSTatyAgapratimA eyArasammi ThANe ukkiTo sAvano have duviho / vasthevadharo paDhamo kovINapariggaho vidiyo // 301 // (1) gyArahave pratimAsthAna meM gayA haA manaSya utkRSTa zrAvaka kahalAtA hai| usake do bheda hai, prathama eka vastrakA rakhanevAlA aura dUsarA kopIna (lagoTI) maatrprigrhvaalaa||301|| dhammillANaM cayaNaM karei kattari chureNa vA paDhamo / ThANAisu paDilehai uvayaraNeNa payaDappA // 302 / / bhujei pANipattammi bhAyaNe vA sai smuvitto| uvavAsaM puNa NiyamA caunvihaM kuNai pavvesu // 303 / / pakkhAliUNa patta pavisai cariyAya paMgaNe tthiccaa| " bhaNiUNa dhammalAha jAyai bhikkhaM saya ceva // 30 // sigdhaM lAhAlAhe adINavayaNo NiyattiUNa to / aNNami gihe vaccai darisai moNeNa kAya vA // 305 // jai addhavahe koi vi bhaNai patthei bhoyaNaM kuNaha / bhosaNa NiyayabhikkhaM tassaraNaM bhuMjae sesaM // 306 // ahaNa bhaNai to bhikkhaM bhameja NiyapoddapUraNapamANaM / pacchA eyammi gihe jAejja pAsugaM salilaM // 307 // jaM ki pi paDiyabhikkhaM bhujijjo sohiUNa jattaNa / pakkhAliUNa pattaM gacchijjo gurusayAsammi // 30 // jai evaM Na raejjo kAuMrisagihammi cariyAe / pavisatti eyabhikkhaM pavittiNiyamaNaM tA kujjA // 306 // gaMtUNa gurusamIva paJcakkhANaM caumvihaM vihinnaa| gahiUNa to sabvaM AlocejjA payatteNa // 310 // * prathama utkRSTa zrAvaka (jise ki kSullaka kahate haiM) dhammilloMkA cayana arthAta hajAmata kaicIse athavA ustarese karAtA hai| tathA, prayatnazIla yA sAvadhAna hokara pIchI Adi upakaraNa se sthAna AdikA pratilekhana arthAt saMzodhana karatA hai // 302 // pANi-pAtrameM yA thAlI . Adi bhAjanameM (AhAra rakhakara) eka vAra baiThakara bhojana karatA hai| kintu cAroM parvome 1. ba. biiyo| 2 ba. vayaNaM / 3 ba. lehaha mi| 4 ba. kAyanvaM / 5 pa. avahe / 6 kAuM risigohaNammi / 7dha, NiyameNaM / (1) gehAdi vyAzramaM tyaktvA gurdhante vratamAzritaH / bhaicyAzIH yastapastapyeduddiSTavirato hi saH // 13 // * uddiSTavirato dvedhA syAdAdyo vastrakhaNDabhAk / saMmUrdhvajAnAM vapanaM karttanaM caiva kArayet // 18 // gacchecAkArito bhokta kuryAtadbhikSAM yathAzanam / pANipAtre'nyapAne vA bhajedbhuktiM niviSTavAn // 185 // bhuktvA prakSAlya pAdaM (gha) ca gatvA ca gurusannidhim / caturdhAnaparityAgaM kRtvA''locanamAzrayet ||186||-gunn0 zrA0 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 vasunandi-zrAvakAcAra caturvidha AhArako tyAgakara upavAsa niyamase karatA hai // 303 // pAtrako prakSAlana karake caryAke lie zrAvakake gharameM praveza karatA hai aura AganameM Thaharakara 'dharma-lAbha' kahakara svayaM hI bhikSA mAMgatA hai // 304 // bhikSA-lAbhake alAbhameM arthAt bhikSA na milanepara, adInamakha ho vahAMse zIghra nikalakara dUsare gharame jAtA hai aura maunase apane zarIrako dikhalAtA hai // 305 // yadi ardha-pathame, arthAt mArgake bIca meM hI koI zrAvaka mile aura prArthanA kare ki bhojana kara lIjie to pUrva gharase prApta apanI bhikSAko khAkara, zeSa arthAt jitanA peTa khAlI rahe, tatpramANa usa zrAvakake annako khAve // 306 // yadi koI bhojanake lie na kahe, to apane peTake pUraNa karaneke pramANa bhikSA prApta karane taka paribhramaNa kare, arthAt anya anya zrAvakoMke ghara jAve / Avazyaka bhikSA prApta karaneke pazcAt kisI eka gharameM jAkara prAsuka jala mAMge // 307 // jo kucha bhI bhikSA prApta huI ho, use zodhakara bhojana kare aura yatnake sAtha apane pAtrako prakSAlanakara guruke pAsameM jAve // 308 // yadi kisIko ukta vidhise gocarI karanA na ruce, to vaha muniyoMke gocarI kara jAneke pazcAt caryAke lie praveza kare, arthAt eka bhikSAke niyamavAlA utkRSTa zrAvaka caryAke lie kisI zrAvaka janake gharameM jAve aura yadi isa prakAra bhikSA na mile, to use pravRtti-niyamana karanA cAhie, arthAta phira kisIke ghara na jAkara upavAsa kA niyama kara lenA cAhie // 309 // pazcAt garuke samIpa jAkara vidhipUrvaka caturvidha (AhArake tyAgarUpa) pratyAkhyAna grahaNa kara punaH prayatnake sAtha sarvadoSoMkI AlocanA kare // 310 // emeva hoi biiyo Navaribiseso kuNijja ziyameNA / locaM dharija picchaM bhujijjo pANipattammi // 311 // (1) isa prakAra hI arthAt prathama utkRSTa zrAvakake samAna hI dvitIya utkRSTa zrAvaka hotA hai, kevala vizeSatA yaha hai ki use niyamase kezoMkA loMca karanA cAhie, pIchI rakhanA cAhie aura pANipAtrameM khAnA cAhie // 311 // diyApaDima-vIracariyA-tiyAlajogesu mAthi ahiyaaro| siddhata-rahassANa vi ajjhayaNaM desaviradAyAM // 312 // (2) dinameM pratimAyoga dhAraNa karanA arthAta nagna hokara dinabhara kAyotsarga karanA, vIracaryA arthAt munike samAna gocarI karanA, trikAla yoga arthAt garmI meM parvatake zikharapara, barasAtameM vRkSake nIce, aura sardImeM nadIke kinAre dhyAna karanA, siddhAnta-granthoMkA arthAt kevalI, zrutakevalI-kathita gaNadhara, pratyekabuddha aura abhinnadazapUrvI sAdhuoMse nirmita granthoMkA adhyayana aura rahasya arthAt prAyazcitta zAstrakA adhyayana, itane kAryoMmeM dezaviratI zrAvakoMkA adhikAra nahIM hai // 312 // uddivapiMDaviro duviyappo sAvo samAseNa / eyArasammi ThANe bhaNio suttANusAreNa // 313 // 1 pa. ba. viryaannN| (1) dvitIyo'pi bhavedevaM sa tu kaupInamAtravAn / kullocaM dharepicchaM pANipAtre'zanaM bhajet // 17 // (2) vIracaryA-dinacchAyA siddhAnte niyasaMzrutau / traikAlike yo'vayoge'sya vidyate nAdhikAritA // 18 // -guNa0 zrAva Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinaya-varNana 113 gyArahaveM pratimAsthAnameM upAsakAdhyayana-sutrake anusAra saMkSepase maine uddiSTa AhArake tyAgI donoM prakArake zrAvakoMkA varNana kiyA // 313 // rAtribhojanadoSa-varNana eyArasesu paDhamaM vi' jado NisibhoyaNaM kuNaMtassa / ThAyAM yA ThAI tamhA NisibhuttiM parihare NiyamA // 31 // cUMki, rAtriko bhojana karanevAle manuSyake gyAraha pratimAoMmeMse pahalI bhI pratimA nahI ThaharatI hai, isalie niyamaseM rAtribhojanakA parihAra karanA cAhie // 314 // cammahi-kIDa-uMdura-bhuyaMga-kesAi asaNamajjhammi / paDiyaM Na kiM pi passai bhuMjai savyaM pi Nisisamaye // 315 // bhojanake madhya girA huA carma, asthi, kITa-pataMga, sarpa aura keza Adi rAtrike samaya kucha bhI nahIM dikhAI detA hai, aura isalie rAtribhojI puruSa sabako khA jAtA hai // 315 // dIujjoyaM jai kuNai taha vi cauridiyA aparimANA / NivaDaMti dihirAeNa mohiyA asaNamajjhammi // 36 // yadi dIpaka jalAyA jAtA hai, to bhI pataMge Adi agaNita caturindriya jIva dRSTirAgase mohita hokara bhojanake madhyameM girate haiM // 316 // iyaerisamAhAraM bhujato AdaNAsamiha loe| pAuNai parabhavammi caugai sNsaardukkhaaii||317|| isa prakArake kITa-pataMgayukta AhArako khAnevAlA puruSa isa lokameM apanI AtmAkA yA apane ApakA nAza karatA hai, aura parabhavameM caturgatirUpa saMsArake duHkhoMko pAtA hai // 317 // evaM bahuppayAre dosa NisibhoyaNammi NAUNa / tiviheNa rAibhuttI parihariyavvA have tamhA // 31 // isa prakAra rAtribhojanameM bahuta prakArake doSa jAnakarake mana, vacana, kAyase rAtri bhojanakA parihAra karanA cAhie // 318 // zrAvakake anya kartavya viNo vijjAviccaM kAyakileso ya pujjaNavihANaM / sattIe jahajogaM kAyarva desaviraehiM // 319 // (6) dezavirata zrAvakoMko apanI zaktike anusAra yathAyogya vinaya, vaiyAvRttya, kAyakleza aura pUjana-vidhAna karanA cAhie // 319 // vinayakA varNana dasaNa-NANa'caritte tava uvayArammi paMcahA viNazro / paMcamagaigamaNathaM kAyamvo desaviraeNa // 320 // (2) 1 ba. pi / 2 ba. vaai| 3 ba. dudura / dha. duMdura / 4 dha, ppayAre / 5 dha. dose / 6 dha. gmnntthe| (1) vinayaH syAdvaiyAvRttyaM kAyaklezastathArcanA / kartavyA dezavirateyathAzaktiM yathAgamam // 190 // (2) drshnjnyaancaaritraistpsaa'pyupcaartH| vinayaH paMcadhA sa syAtsamastaguNabhUSaNaH // 19 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra . darzanavinaya, jJAnavinaya, cAritravinaya, tapavinaya, aura upacAravinaya, yaha pA~ca prakArakA vinaya paMcamagati gamana arthAt mokSa-prAptike lie zrAvakako karanA caahie| 320 / / hissaMkiya saMvegAi je guNA variNayA mae' puvaM / / tesimaNupAlaNaM jaM viyANa so dasaNo viNo // 321 // (1) niHzaMkita, saMvega Adi jo guNa maiMne pahale varNana kiye hai, unake paripAlanako darzanavinaya jAnanA cAhie // 321 // NANe NANuvayaraNe ya jANavaMtammi taha ya bhttiie| jaM paDiyaraNaM kIrai NiccaM taM NANaviNo hu||322||(2) jJAname, jJAnake upakaraNa zAstra AdikameM, tathA jJAnavaMta puruSameM bhakti ke sAtha nitya jo anukUla AcaraNa kiyA jAtA hai, vaha jJAnavinaya hai // 322 / / paMcavihaM cArittaM ahiyArA je ya variNayA tassa / jaM tesi bahumANaM viyANa cArittaviNazro so // 323 // paramAgamameM pAMca prakArakA cAritra aura usake jo adhikArI yA dhAraNa karanevAle varNana kiye gaye haiM, unake Adara-satkArako cAritravinaya jAnanA cAhie // 323 // bAlo yaM buDDo yaM saMkappaM vajijaUNa tvsiinn| jaM paNivAyaM korai tavaviNayaM taM viyANIhi // 324 // (3) yaha bAlaka hai, yaha vRddha hai, isa prakArakA saMkalpa chor3akara tapasvI janoMkA jo praNipAta arthAt AdarapUrvaka vaMdana Adi kiyA jAtA hai, use tapa vinaya jAnanA cAhie // 324 // uvayArio vi viNo maNa-vaci-kAeNa hoi tiviyppo| . so puNa duviho bhaNiyo paJcakkha-parokkhabheeNa // 325 // (4) aupacArika vinaya bhI mana, vacana, kAyake bhedase tIna prakArakI hotI hai aura vaha tInoM prakArakA vinaya pratyakSa aura parokSake bhedase do prakArakA kahA gayA hai // 325 // jaM duSpariNAmAmo maNa' NiyattAviUNa suhajoe / ThAvijjai so viNo jiNehi mANassio bhaNio // 326 // (5) jo manako khoTe pariNAmoMse haTAkara zubhayogameM sthApana kiyA jAtA hai arthAt lagAyA jAtA hai, use jina bhagavAnne mAnasika vinaya kahA hai // 326 // hiya-miya pujja' suttANuvIci apharasamakakkasaM vayaNaM / saMjayijaNammi jaM cADubhAsaNaM vAcino vINo // 327 // (6) i. mayA / 2 ma. tavassINaM / 3 bha. pa. viyANehiM / 4 dha, pujjA / (1) niHzaMkitvAdayaH pUrva ye guNA varNitA mayA / yatteSAM pAlanaM sa syAdvinayo darzanAtmakaH // 112 // (2) jJAne jJAnopacAre ca.................... (3) yahA~kA pATha mudrita pratimeM nahIM hai aura usakI AdarzabhUta paMcAyatI mandira dehalIkI hastalikhita pratimeM bhI patra TUTa jAnese pATha upalabdha nahIM hai| "saMpAdaka / () manovAkkAya bhedena........" . pratyakSetarabhedena sApi syAdvividhA punaH / (5) durdhyAnAtsamAkRSya zubhadhyAnena dhAryate / mAnasaM tvanizaM prokto mAnaso vinayo hi sH||197|| 6) vaco hitaM mitaM pUjyamanuvIcivaco'pi ca / yadyatimanuvarteta vAciko vinayo'stu sH||19|| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinaya-varNana 115 hita, mita, pUjya, zAstrAnukula tathA hRdayapara coTa nahI karanevAle komala vacana kahanA aura saMyamI janoMmeM cATu (narma) bhASaNa karanA so vAcika vinaya hai // 327 // kiriyammabhuTThANaM NavaNaMjali pAsaNuvakaraNadANaM / ete paJcuggamaNaM ca gacchamANe aNubvajaNaM // 328 // (1) kAyAgurUvamahaNakaraNa kaalaannuruuvpddiyrnn| saMthArabhaNiyakaraNaM uvayaraNANaM ca paDilihaNaM // 329 // icavamAi kAiyaviNo risi-sAvayANa kaaymvo| jiNavayaNamaNugaNaMteNa desaviraeNa jahajoggaM // 330 // (2) sAdhu aura zrAvakoMkA kRtikarma arthAt vaMdanA Adi karanA, unhe dekha uThakara khar3e honA, namaskAra karanA, ajalI jor3anA, Asana aura upakaraNa denA, apanI tarapha Ate dekhakara unake sanmukha jAnA, aura jAnepara unake pIche pIche calanA, unake zarIrake anukUla mardana karanA, samayake anusAra anukaraNa yA AcaraNa karanA, saMstara Adi karanA, unake upakaraNoMkA pratilekhana karanA, ityAdika kAyika vinaya hai| yaha kAyika vinaya jinavacanakA anukaraNa karanevAle dezaviratI zrAvakako yathAyogya karanA cAhie // 328-330 // iya paJcakkho eso bhaNio guruNA viNA vi aannaae| aNuvahijjae jaMtaM parokkhaviNo ti vieNezro // 31 // (3) isa prakArase yaha tInoM prakArakA pratyakSa vinaya kahA / guruke vinA arthAt gurujanoMke nahI honepara bhI unakI AjJAke anusAra mana, vacana, kAyase jo anuvartana kiyA jAtA hai, vaha parokSa-vinaya hai, aisA jAnanA cAhie // 331 // viNaeNa sasaMkujjalajasohadhavaliyadiyaMsamo puriso| sabvastha havai suhayo taheva AdijjakyaNo ya // 332 // (4) vinayase puruSa zazAMka (candramA) ke samAna ujjvala yazaHsamUhase digantako dhavalita karatA hai| vinayase vaha sarvatra subhaga arthAt saba jagaha sabakA priya hotA hai aura tathaiva Adeyavacana hotA hai, arthAt usake vacana saba jagaha AdarapUrvaka grahaNa kiye jAte haiM // 332 // je kei vi uvaesA iha-paraloe suhAvahA saMti / viNaeNa gurujaNANaM sabve pAuNai te purisA // 333 // (5) jo koI bhI upadeza isa loka aura paralokameM jIvoMko sukhake denevAle hote hai, una sabako manuSya gurujanoMkI vinayase prApta karate hai / / 333 // deviMda-cakahara-maMDalIyarAyAija suhaM loe / saM savvaM viNayaphala zivANasuhaM tahA' ceva // 33 // 1 pratiSu 'gurujaNAo' iti pAThaH / 2 pa. tahacceva / (1) gurustutikriyAyuktA namanoccAsanArpaNam / sammukho gamanaM caiva tathA vA'nuvrajakriyA // 199 // (2) aMgasaMvAhanaM yogyprtiikaaraadinirmitiH| vidhIyate yatInAM yatkAyiko vinayo hi saH // 20 // (3) pratyakSo'pyayametasya parokSastu vinApi vaa| gurUMstadAjJayaiva syAtpravRttiH dharmakarmasu // 201 // (4) zazAMkanirmalA kIrtiH saubhAgyaM bhAgyameva ca / zrAdeyavacanatvaM ca bhavedvinayataH satAm // 202 // (5) vinayena samaM kiMcitrAsti mitraM jgaaye| yasmAttenaiva vidyAnAM rahasyamupalabhyate ||20||-gunn0 zrAva0 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra . saMsArame devendra, cakravartI, aura mAMDalika rAjA Adike jo sukha prApta haiM, vaha saba vinayakA hI phala hai| aura isI prakAra mokSakA sukha pAnA bhI vinayakA hI phala hai // 334 // sAmaNNA vi ya vijA Na viNayahINassa siddhimuvayAi / kiM puNa NinvuivijjA viNayavihINassa sijhei // 335 // jaba sAdhAraNa vidyA bhI vinaya-rahita puruSake siddhiko prApta nahI hotI hai, to phira kyA muktiko prApta karAnevAlI vidyA vinaya-vihIna puruSake siddha ho sakatI hai ? arthAt kabhI nahIM siddha ho sakatI // 335 // sattU vi mittabhAgaM jamhA uvayAi vinnysiilss| viNo tiviheNa to kAyaco desaviraeNa // 336 // (1) cUMki, vinayazIla manuSyakA zatru bhI mitrabhAvako prApta ho jAtA hai, isalie zrAvakako mana, vacana, kAyase vinaya karanA cAhie // 336 // vaiyAratyakA varNana aibAla-buDDa-rogAbhibhUya-taNukilesasattANaM / cAuvaNNe saMghe jahajoggaM taha maNueNANaM // 337 // (2) kara-caraNa-piTTha-sirasANaM mahaNa-abhaMga-sevakiriyAhiM / ubvattaNa-pariyANa-pasAraNAkuMcaNAIhiM // 33 // paDijaggaNehi taNujoya-bhatta-pANehiM bhesajehiM thaa| uccarAINa vikiMcaNehiM taNudhovaNehiM ca // 339 / / saMthArasohaNehi ya vijAvaccaM sayA payatteNa / kAyacaM sattIe NimvidigiccheNa bhAveNa // 340 / / muni, AryikA, zrAvaka aura zrAvikA, isa cAra prakArake caturvidha saMghameM atibAla, ativRddha, rogase pIr3ita athavA anya zArIrika klezase saMyukta jIvoMkA, tathA manojJa arthAt lokameM prabhAvazAlI sAdhu yA zrAvakoMkA yathAyogya hAtha, paira, pITha aura zirakA dabAnA, telamardana karanA, snAnAdi karAnA, aMga sekanA, uThAnA, baiThAnA, aMga pasAranA, sikor3anA, karavaTa dilAnA, sevA-zuzrUSA vA Adi vA samayocita kAryoke dvArA, zarIrake yogya pathya anna-jala dvArA, tathA auSadhiyoMke dvArA uccAra (mala) prasravaNa (mUtra) Adike dUra karanese, zarIrake dhonese, aura saMstara (bichaunA) ke zodhanese sadA prayatnapUrvaka glAni-rahita bhAvase zaktike anusAra vaiyAvRtya karanA cAhie // 337-340 // hissaMkiya-saMvegAiya je guNA variNayA maNo visayA / te hoMti pAyaDA puNa' vijAvacaM karaMtassa // 34 // deha-tava-Niyama-saMjama sIla-samAhI ya abhayadANaM ca / gai maha balaM ca diNNaM vijjAvaccaM karateNa // 342 // (3) 1 i. sijmeha, ma. sijjhihai, ba. sabmihai / 2 i. paDittaggA0, ba. paDijjagga0 / 33. munne| 4 dha, guNa / (1) vidveSiNo'pi mitratvaM prayAnti vinyaadytH| tasmAttredhA vidhAtavyo vinayo dezasaMyataiH // 20 // ) bAlavAkyarogAdikliSTe saMghe caturvidhe / vaiyAvRtyaM yathAzaktividhega dezasaMyataiH // 205 // 3) vapustapobalaM zIlaM gati-buddhi-samAdhayaH / nirbhalaM niyamAdi syAdvaiyAvRttyakRtArpaNam ||206||-gunn0 zrA0 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiyAvRttya varNana 117 ni.zaMkita Adi aura saMvega Adi jo manoviSayaka guNa pahale varNana kiye gaye hai, ve saba guNa vaiyAvRttya karanevAle jIvake prakaTa hote hai // 341 // vaiyAvRttyako karanevAle zrAvakake dvArA deha, tapa, niyama, saMyama aura zIlakA samAdhAna, abhaya dAna tathA gati, mati aura bala diyA jAtA hai // 342 // bhAvArtha--sAdhu jana yA zrAvaka Adi jaba roga Adise pIr3ita hokara apane vrata, saMyama Adike pAlaneme asamartha ho jAte hai, yahA~ taka ki pIr3AkI ugratAse unakI gati, mati Adi bhI bhraSTa hone lagatI hai aura ve mRtaprAya ho jAte hai, usa samaya sAvadhAnIke sAtha kI gaI vaiyAvRtti unake lie saMjIvinI vaTIkA kAma karatI hai, ve maranese baca jAte hai, gati, mati yathApUrva ho jAtI hai aura ve punaH apane vrata, tapa saMyama AdikI sAdhanAke yogya ho jAte haiM, isalie granthakArane yaha ThIka hI kahA hai ki jo vaiyAvRttya karatA hai, vaha rogI sAdhu Adiko abhayadAna, vrata-saMyama-samAdhAna aura gati-mati pradAna karatA hai, yahA~ taka ki vaha jIvana-dAna taka detA hai aura isa prakAra vaiyAvRttya karanevAlA sAtizaya akSaya puNyakA bhAgI hotA hai| guNapariNAmo jAyai jiNiMda-prANA ya pAliyA hoi| jiNasamaya-tilayabhUtro labbhai prayato vi guNarAsI // 343 / / bhamai jae jasakittI sjnnsui-hiyy-nnynn-suhjnnnnii| aNNevi ya hoti guNA vijAvaJceNa ihaloe // 34 // (1) vaiyAvRttya karanese guNa-pariNamana hotA hai, arthAt navIna sadguNoMkA prAdurbhAva aura vikAsa hotA hai, jinendra-AjJAkA paripAlana hotA hai, aura ayatna arthAta prayatnake binA bhI guNoMkA samUha prApta hotA hai tathA vaha jina-zAsanakA tilakabhUta prabhAvaka vyakti hotA hai / / 343 // sajjana puruSoMke zrotra, nayana aura hRdayako sukha denevAlI usakI yaza.kIrti jagameM phailatI hai, tathA anya bhI bahutase guNa vaiyAvRttyase isa lokame prApta hote hai // 344 // paraloe vi sarUvo cirAuso roy-soy-prihiinno| bala-teya-sattajutto jAyaha akhilappayAno vA // 345 // jallosahi-samvosahi-akkhINamahANasAiriddhIno / aNimAiguNA ya tahA vijAvacceNa pAuNai // 346 // kiM jaMpieNa bahuNA tilohasaMkhohakArayamahaMta / titthayaraNAmapuNNaM vijAvacceNa ajei // 347 // vaiyAvRttyake phalase paralokame bhI jIva surUpavAn, cirAyuSka, roga-zokase rahita, bala, teja aura sattvase yukta tathA pUrNa pratApI hotA hai // 345 // vaiyAvRttyase jallauSadhi, sarvoSadhi, aura akSINamahAnasa Adi RddhiyA~, tathA aNimA Adi aSTa guNa prApta hote hai // 346 // adhika kahanese kyA, vaiyAvRttya karanese yaha jIva tIna lokame saMkSobha arthAt harSa aura Azcarya ko karanevAlA mahAn tIrthaGkara nAmakA puNya upArjana karatA hai // 347 // taruNiyaNa-NayaNa-maNahArirUva-bala-teya-sattasaMpaNNo / jAo vijAvacaM pubvaM kAUNa vasudevo // 38 // jIva pUrvabhavameM vaiyAvRttya kara taruNIjanoMke nayana aura manako haraNa karane vAle rUpa, bala, teja aura sattvase sampanna vasudeva nAmakA kAmadeva huA // 348 // (1) vaiyAvRtyakRtaH kiJcidurlabhaM na jagajye / vidyA kIrti yazolakSmIH dhIH saubhAgyaguNeSvapi ||207||-gunn zrA0 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 vasunandi-zrAvakAcAra vAravaIe' vijAviJca kiccA asaMjadeNAvi / titthayaraNAmapuraNaM samajiyaM vAsudeveNa // 349 // dvArAvatImeM vrata-saMyamase rahita asayata bhI vAsudeva zrIkRSNane vaiyAvRttya karake tIrthakara nAmaka puNyaprakRtikA upArjana kiyA // 349 // evaM NAUNa phalaM vijAvaccassa paramabhattIe / NicchayajutteNa sayA kAyavvaM desaviraeNa // 350 // isa prakAra vaiyAvRttyake phalako jAnakara daDha nizcaya hokara parama bhaktike sAtha zrAvaka ko sadA vaiyAvRttya karanA cAhie // 350 / / kAyaklezakA varNana AyaMbila NimviyaDI eyahANaM chaThamAikhavaNehiM / jaM kIrai taNutAvaM kAyakileso muNeyanvo // 351 // (1) AcAmla, nirvikRti, ekasthAna, (ekAzana) caturthabhakta arthAt upavAsa, SaSTha bhakta arthAt velA, aSTamabhakta arthAt telA Adike dvArA jo zarIrako kRza kiyA jAtA hai, use kAyakleza jAnanA cAhie / / 351 // mehAviNarA eeNa ceva bujjhati buddhivihaveNa / Na ya maMdabuddhiNo teNa kiM pi vocchAmi savisesaM // 352 // buddhimAn manuSya to isa sakSipta kathanase hI apanI buddhike vaibhava dvArA kAyaklezake vistRta svarUpako samajha jAte hai| kintu mandabuddhi jana nahI samajha pAte hai, isalie kAyakleza kA kucha vistRta svarUpa kahU~gA // 352 // paMcamI vratakA varNana AsADha kattie pharaguNe ya siyapaMcamIe gurumUle / gahiUNa vihiM vihiNA puvaM kAUNa jiNapUjA // 353 // paDimAsamekkakhamaNeNa jAva vAsANi paMca mAsA y| avicchiNNA' kAyavvA muttisuhaM jAyamANeNa // 354 // ASAr3ha, kArtika yA phAlguna mAsameM zuklA pacamIke dina pahale jina-pUjanako karake punaH guruke pAda-mUlameM vidhipUrvaka vidhiko grahaNa karake, arthAt upavAsakA niyama lekara, pratimAsa eka kSamaNake dvArA arthAt eka upavAsa karake pA~ca varSa aura pA~ca mAsa taka mukti-sukhako cAhanevAle zrAvakoMko avicchinna arthAt vinA kisI nAgAke lagAtAra yaha paMcamIvrata karanA cAhie // 353-354 / / avasANe paMca ghaDAviUNa paDimAno jiNavariMdANaM / taha paMca potthayANi ya lihAviUNaM sasattIe // 355 // tesiM paiTTayAle jaM kiM pi paiTTajoggamuvayaraNaM / taM savvaM kAyavvaM patteyaM paMca paMca saMkhAe // 356 // vrata pUrNa ho jAnepara jinendra bhagavAnkI pAMca pratimAe~ banavAkara, tathA pA~ca pothiyoM (zAstroM) ko likhAkara apanI zaktike anusAra unakI pratiSThAke lie jo kucha bhI pratiSThA 1dvArAvatyAm / 2 ba. bubbhaMti / dha, jujjhati / 3 pa. pujjaa| dha, avichiNNA / (1) prAcAmlaM nirvikRtyaika bhakta-SaSTASTamAdikam / yathAzaktiva kriyeta kAyakvazaH sa ucyate // 20 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThA-vidhAna raMgAvaliM ca majjhe uvija siyavatthaparivuDaM pIThaM / ucidesu taha paiTThovayaraNadavvaM ca ThANesu // 406 // pratiSThA-maMDapameM jAkara tatrastha pUrvokta vedikAke madhyameM paMca varNavAle cUrNake dvArA pratiSThAkalApakI vidhise pRthu arthAt vizAla kaNikAvAle nIla kamalako likhe aura usame raMgAvaliko bharakara usake madhyameM zveta vastrase parivata pITha arthAta siMhAsana yA ThaunAko sthApita kara tathA pratiSThAme Avazyaka upakaraNa dravya ucita sthAnoMpara rakhe // 405-406 // evaM kAUNa to IsANadisAe veiyaM divvaM / / rahaUNa rAhavaNapIThaM tisse majjhammi ThAvejo // 407 // aruhAINaM paDimaM vihiNA saMThAviUNa tassuvari / dhUlIkalasahiseyaM karAvie suttahAreNa // 408 // vasthAdiyasammANaM kAyanvaM hodi tassa sattIe / pokkhaNavihiM ca maMgalaraveNa kujjA to kmso||409|| isa prakAra uparyukta kArya karake punaH IzAna dizAmeM eka divya vedikA racakara, usake madhyameM eka snAna-pITha arthAt abhiSekArtha sihAsana yA caukI vagairahako sthApita kare / aura usake Upara vidhipUrvaka arahaMta AdikI pratimAko sthApita kara sUtradhAra arthAt pratimA banAnevAle kArIgarake dvArA dhUlIkalazAbhiSeka kraave| tatpazcAt usa sUtradhArakA apanI zaktike anusAra vastrAdikase sanmAna karanA caahie| tatpazcAt kramazaH prokSaNavidhiko mAMgalika vacana gItAdise kre| (dhUlIkalazAbhiSeka aura prokSaNavidhike jAnaneke lie pariziSTa dekhie) // 407-409 // tappAprogguvayaraNaM appasamIvaM NivisiUNa to| AgarasuddhiM kujA paiTTasatthuttamaggeNa // 410 // tatpazcAt Akara-zuddhika yogya upakaraNoMko apane samIpa rakhakara pratiSThAzAstrameM kahe hue mArgake anusAra Akara zuddhiko kare / (Akarazuddhike vizeSa svarUpako jAnaneke lie pariziSTa dekhie) // 410 // evaM kAUNa tamo khuhiyasamuddovva gajamANehiM / varabheri-karaDa-kAla-jaya-ghaMTA-saMkha-NivahahiM // 411 // gulugulugulaMta tavilehiM kaMsatAlehiM jhmjhmNtehiN| ghummaMta paDaha-mahala' huDakamukkhehiM vivihehiM // 412 / / gijjata saMdhibaMdhAiehiM geehiM bahupayArehiM / vINAvaMsehiM tahA prANayasahehi rammehiM // 413 // bahuhAva-bhAva-vibbhama-vilAsa-kara-caraNa-taNudhiyArehiM / NaccaMta NavarasumbhiraNa-NADaehiM vivihehiM // 414 // thottehi maMgalehi ya DAhasaehi mhurvynnss| dhammANurAyarattassa cAubvaNNassa saMghassa // 415 // bhattIe picchamANassa to uccAiUNa jiNapaDimaM / ussiya siyAyavattaM siyacAmaradhuvvamANa savvaMga // 416 // AroviUNa sIse kAUNa payAhiNaM jiNagehassa / vihiNA uvijja puvuttaveiyAmajhapIThammi // 417 // 1ba, mNhl| 2 i. gaehi, ba. goehiM / 3 ba. umbhiya / 4 i. dolimANa / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 vasunandi-zrAvakAcAra ciTThajja jiNaguNArovaNaM kuNaMto jiNiMdapaDibiMve / iDhavilaggassudae caMdaNatilayaM to dijjA // 418 // savAvayavesu puNo maMtaNNAsaM kuNijja paDimAe / vivihaccaNaM ca kujjA kusumehiM bahuppayArehiM // 416 // dAUNa muhapaDaM dhavalavatthajuyaleNa mayaNaphalasahiyaM / akkhaya-caru-dIvehi ya dhUvehiM phalehiM vivihehiM // 420 // balivattiehiM jAvAraehi ya siddhatthapaNNarukkhehiM / puvvuttuvayaraNehi ya' raejja pujja savihaveNa // 421 // isa prakAra Akarazuddhi karake punaH kSobhita hue samudrake samAna garjanA karate hue uttamottama bherI, karaDa, kAhala, jayajayakAra zabda, ghaTA aura zakhoMke samUhoMse, gula-gula zabda karate hue tabaloMse, jhama-jhama zabda karate hue kasatAloMse, ghuma-ghuma zabda karate hue nAnA prakArake Dhola, mRdaMga, hur3a kka Adi mukhya-mukhya bAjoMse, sura-AlApa karate hue sadhibadhAdikoMse arthAt sAraMgI Adise, aura nAnA prakArake gItoMse, suramya vINA, bA~surIse tathA sundara ANaka arthAt vAdyavizeSake zabdoMse nAnA prakArake hAva, bhAva, vibhrama, vilAsa tathA hAtha, paira aura zarIrake vikAroMse arthAt vividha nRtyoMse nAcate hue nau rasoMko prakaTa karanevAle nAnA nATakoMse, stotroMse, mAMgalika zabdoMse, tathA utsAha-zatose arthAt parama utsAhake sAtha madhurabhASI, dharmAnurAga-rakta aura bhaktise utsavako dekhanavAle cAturvarNa saghake sAmane, jisake Upara zveta Atapatra (chatra ) tanA hai, aura zveta cAmaroke Dhoranese vyApta hai sarva aMga jisakA, aisI jinapratimAko vaha pratiSThAcArya apane mastakapara rakhakara aura jinendragRhakI pradakSiNA karake, pUrvokta vedikAke madhya-sthita sihAsanapara vidhipUrvaka pratimAko sthApita kara, jinendra-pratibimbame arthAt jina-pratimAme jina-bhagavAnke guNoMkA AropaNa karatA huA, punaH iSTa lagnake udayameM arthAt zubha muhUrtameM pratimAke candanakA tilaka lagAve / punaH pratimAke sarva aMgopAMgoMmeM matranyAsa kare aura vividha prakArake puSpoMse nAnA pUjanoko kre| tatpazcAt madanaphala (mainaphala yA mainAra) sahita dhavala vastra-yugalase pratimAke mukhapaTa dekara arthAt vastrase mukhako AvRta kara, akSata, caru, dIpase, vividha dhUpa aura phaloMse, bali-vattikoMse arthAt pUjArtha nirmita agarabattiyoMse jAvArakoMse, siddhArtha (sarasoM) aura parNa vRkSoMse tathA pUrvokta upakaraNoMse pUrNa vaibhavake sAtha yA apanI zaktike anusAra pUjA race // 411-421 // rattiM jaggijja' puNo tisaTTi salAyapurisasukahAhi / sagheNa samaM pujja puNo vi kujA pahAyammi // 422 // punaH saMghake sAtha tiresaTha zalAkA puruSoMkI sukathAlApoMse rAtriko jage arthAt rAtrijAgaraNa kare aura phira prAtaHkAla saMghake sAtha pUjana kare // 422 / evaM cattAri diNANi jAva kujjA tisaMjha jiNapUjA / ___ *nettummolaNapujjaM cautthaNhavaNaM to kujA // 423 // isa prakAra cAra dina taka tInoM saMdhyAoMmeM jina-pUjana kre| tatpazcAt netronmIlana pUjana aura caturtha abhiSeka kare // 423 // ma. juvArehi / 2dha, pa. pre| 3 ba. ba. jaggejja / pa. jagoja, 4 ba. tesaTAThi / vidadhyAttena gandhena caamiikrshlaakyaa| cakSurunmIlanaM zakraH pUrakena zubhodaye ||41||-vsubinduprtisstthaapaatth Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThA-vidhAna evaM gahavaNa kAUNa satthamaggeNa saMghamajjhammi / to vakkhamANavihiNA jiNapayapUyA ya kAyavvA // 42 // isa prakAra zAstrake anusAra saghake madhyame jinAbhiSeka karake Age kahI jAnevAlI vidhise jinendra bhagavAnke caraNa-kamalokI pUjA karanA cAhie // 424 // gahiUNa sisirakara-kiraNa-Niyara-dhavalayara-rayayabhiMgAraM / motiya-pavAla-maragaya-suvagaNa-maNi khaciya'varakaMThaM // 425 // sayavatta-kusuma kuvalaya-rajapiMjara-surahi-vimala-jalabhariyaM / jiNacaraNa-kamalapuro khiviji o tiriNa dhArAzro // 426 // motI, pravAla, marakata, suvarNa aura maNiyoMse jaTita zreSTha kaNThavAle, zatapatra (rakta kamala) kusuma, aura kuvalaya (nIla kamala) ke parAgase pijarita evaM surabhita vimala jalase bhare hue zizirakara (candramA) kI kiraNoMke samUhase bhI ati dhavala rajata (cAMdI) ke bhRGgAra (jhArI) ko lekara jinabhagavAnke caraNa-kamaloMke sAmane tIna dhArAe~ chor3anA caahie| // 425-426 // kappUra-kuMkumAyaru-turukkamIseNa caMdaNaraseNa / / varavahalaparimalAmoyavAsiyAsAsamUheNa / / 427 // vAsANumaggasaMpattamuiyamattAlirAvamuhaleNa / suramauDadhiTThacalaNaM' bhattIe samalahija jiNaM // 42 // kapUra, kuMkUma, agara, tagarase mizrita, sarvazreSTha vipUla parimala (sagandha ) ke Amodase AzAsamUha arthAt dazoM dizAoMko AvAsita karanevAle aura sugandhike mArgake anukaraNase Aye hue pramudita evaM matta bhUmaroMke zabdoMse mukharita, caMdanarasake dvArA, (nirantara namaskAra kiye jAneke kAraNa) suroMke mukuToMse jinake caraNa ghisa gaye haiM, aise zrIjinendrako bhaktise vilepana kare // 427-428 // sasikaMtakhaMDavimalehiM vimalajalasitta aIsuyaMdhehiM / jiNapaDimapaTTayajjiyavisuddhapuNNaMkurehiM va // 426 // vara kalama-sAlitaMDulacaehiM suSaMDiya' dohasayalehiM / maNuya-surAsuramahiyaM pujija jiNiMdapayajuyalaM // 430 // __ candrakAntamaNike khaMDa samAna nirmala, tathA vimala (svaccha) jalase dhoye hue aura atisugaMdhita, mAnoM jinapratimAkI pratiSThAse upArjana kiye gaye hoM, aise akhaDa aura laMbe uttama kalamI aura zAlidhAnyase utpanna tanduloMke samUhase, manuSya sura aura asuroMke dvArA pUjita zrIjinendrake caraNa-yugalako pUje // 429-430 // mAlai-karyaba-kaNayAri-caMpayAsoya-baula-tilaehiM / maMdAra-NAyacaMpaya-paumuppala-siMduvArehiM // 43 // kaNavIra-malliyAhiM kacaNAra-macakuMda-kiMkarAehiM / suravaNaja jUhiyA-pArijAtaya -jAsavaNa-TagarehiM // 432 // sovaNNa-ruppi-mehiya-muttAdAmehiM bahuviyappehiM / jiNapaya-paMkayajuyalaM pujija suriMdasayamahiyaM // 433 // aTa kura hI 1 ba. khaviya / 2 dha. pa. kamala / 3 ma. crnnN| 4 ma. miu / 5 ba. suchddiy| 6dha, pa. mlliyaa| 7 ma. ba. dha. pa. surapuNNa / 8dha,pa, pAriyAya / 9 ba, sehiya / (nivRtta ityartha) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vasunandi-zrAvakAcAra ___ . mAlatI, kadamba, karNakAra (kanara), caMpaka, azoka, bakula, tilaka, mandAra, nAgacampaka, padma (lAla kamala), utpala (nIlakamala), siduvAra (vRkSavizeSa yA nirguNDI), karNavIra (karnera) mallikA, kacanAra, macakunda, kiMkarAta (azoka vRkSa), devoMke nandanavaname utpanna honevAle kalpavRkSa, juhI, pArijAtaka, japAkusuma, aura tagara (Adi uttama vRkSoMse utpanna) puSpoMse, tathA suvarNa, cAMdIse nirmita phUloMse aura nAnA prakArake muktAphalokI mAlAoMke dvArA, sau jAtike indroMse pUjita jinendrake pada-pakaja-yugalako pUje // 431-433 // dahi-dukha-sappimissehiM kalamabhattehiM bahuppayArehiM / tevahi-vijaNehiM ya bahuvihapakkaeNabheehiM // 43 // ruppaya-suvaraNa-kaMsAithAliNihiehiM vivihabhakkhehiM / pujjaM vitthArijjo bhattIe jiNiMdapayapuro // 435 // cAMdI, sonA aura kAMse AdikI thAliyoMmeM rakhe hue dahI, dUdha aura ghIse mile hue nAnA prakArake cAMvaloMke bhAtase, tiresaTha prakArake vyaMjanoMse, tathA nAnA prakArakI jAtivAle pakavAnoMse aura vividha bhakSya padArthose bhaktike sAtha jinendra-caraNoMke sAmane pUjAko vistAre arthAt naivedyase pUjana kare // 434-435 // dIvehi NiyapahohAmiyaka'teehi dhUmarahiehiM / maMdaM calamaMdANilavaseNa gaccaMta aJcIhiM // 436 / / ghaNapaDalakammaNivahabva dUra mavasAriyaMdhayArehiM / jiNacaraNakamalapuro kuNijja rayaNaM subhattIe // 37 // apane prabhAsamUhase amita (agaNita) sUryoke samAna tejavAle, athavA apane prabhApuJjase sUryake tejako bhI tiraskRta yA nirAkRta karanevAle, dhUma-rahita, tathA dhIre-dhIre calatI haI manda vAyuke vazase nAcatI huI zikhAoMvAle, aura megha-paTalarUpa karma-samUhake samAna dUra bhagAyA hai aMdhakArako jinhoMne, aise dIpakoMse paramabhaktike sAtha jina-caraNa-kamaloMke Age pUjanakI racanA kare, arthAt dIpase pUjana kare // 436-437 / / kaalaayru-nnh-cNdh-kppuur-silhaarsaaidbvehiN'| NippaNadhUmavattIhiM parimalAyattiyAlIhiM // 438 / / uggasihAdesiyasagga-mokkhamaggehi bahaladhUmehiM / dhUvijja jiNiMdapayAraviMdajuyalaM suriMdaNuyaM // 39 // kAlAguru, ambara, candraka, kapUra, zilArasa (zilAjIta) Adi sugaMdhita dravyoMse banI huI, jisakI sugandhase lubdha hokara bhUmara A rahe haiM, tathA jisakI U~cI zikhA mAnoM svarga aura mokSakA mArga hI dikhA rahI hai, aura jisameMse bahutasA dhuA~ nikala rahA hai, aisI dhUpakI battiyoMse devendroMse pUjita zrI jinendrake pAdAravida-yugalako dhUpita kare, arthAt ukta prakArakI dhUpase pUjana kare // 438-439 // jaMbIra-moca-dADima-kavitha-paNasa-NAlierehiM / hiMtAla-tAla-khajjUra-Nibu-nAraMga-cArehiM // 10 // pUIphala-tiMdu-Amalaya-jaMbu-villAisurahimiTehiM / jiNapayapuro ramaNaM phalehi kujjA supakkehiM // 44 // nirAkRta ityrthH| 2 pa. ba. dha, muvsaa0|32. ba. turukka / 1 . ba. divvehiM / 5pa. vttaahiN| 6 i. paMti0, za. yadi, ba, yddddi0| 7ba. kpih| 8 za.vArehi / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThA-vidhAna 129 jaMbIra (nIbU vizeSa), moca (kelA), dADima (anAra), kapittha (kavITa yA kaiyA), panasa, nAriyala, hitAla, tAla, khajara, nimba, nAraMgI, acAra (ciroMjI), pUgIphala (supArI), tendu, A~valA, jAmuna, vilvaphala Adi aneka prakArake sugaMdhita, miSTa aura supakva phaloMse jina-caraNoMke Age racanA kare arthAt pUjana kre| // 440-441 // aTTavihamaMgalANi ya bahuvihapUjovayaraNadagvANi / dhUvadahaNAitahA jiNapUyathaM vitIrijjA / / 442 // ATha prakArake maMgala-dravya, aura aneka prakArake pUjAke upakaraNa dravya, tathA dhUpa-dahana (dhUpAyana) Adi jina-pUjanake lie vitaraNa kare // 445 / / evaM calapaDimAe ThavaNA bhaNiyA thirAe emeva / Navariviseso AgarasuddhiM kujjA suThANammi // 443 // cittapaDilevapaDimAe dappaNaM dAviUNa pddibiNbe| tilayaM dAUNa to muhavatthaM dijja paDimAe // 444 // AgarasuddhiM ca karejja dappaNe aha va aNNapaDimAe / ettiyametaviseso sesavihI jANa puvvaM v||445|| isa prakAra calapratimAkI sthApanA kahI gaI hai, sthira yA acala pratimAkI sthApanA bhI isI prakAra kI jAtI hai| kevala itanI vizeSatA hai ki Akarazuddhi svasthAname hI kre| (bhitti yA vizAla pASANa aura parvata Adipara) citrita arthAt ukerI gaI, pratilepita arthAt raMga Adise banAI yA chApI gaI pratimAkA darpaName pratibimba dikhAkara aura mastakapara tilaka dekara tatpazcAt pratimAke mukhavastra deve / Akarazuddhi darpaNameM kare athavA anya pratimAmeM kare / itanA mAtra hI bheda hai, anya nhiiN| zeSavidhi pUrvake samAna hI jAnanA cAhie // 443-445 / / evaM ciraMtaNANaM pi kahimAkaDimANa paDimANaM / jaM kIrai bahumArNa ThavaNApujja hitaM jANa // 446 // isI prakAra cirantana arthAt atyanta purAtana kRtrima aura akRtrima pratimAoMkA bhI jo bahuta sammAna kiyA jAtA hai, arthAt purAnI pratimAoMkA jIrNoddhAra, avinaya Adise rakSaNa, melA, utsava Adi kiyA jAtA hai, vaha saba sthApanA pUjA jAnanA cAhie // 446 // je punvasamuTThiA ThavaNApUyAe paMca ahiyaaraa| cattAri tesu bhaNiyA avasANe paMcamaM bhaNimo // 447 // . sthApanA-pUjAke jo pAMca adhikAra pahale (gAthA naM0 389 meM) kahe the, unamese Adi ke cAra adhikAra to kaha diye gaye hai, avaziSTa eka pUjAphala nAmakA jo paMcama adhikAra hai, use isa pUjana adhikArake antame kahege // 447 // dravya-pUjA davveNa ya davvassa ya jA pUjA jANa davapUjA saa| dabveNa gaMdha-salilAipubvabhaNieNa kAyavvA // 448 // jalAdi dravyase pratimAdi dravyakI jo pUjA kI jAtI hai, use dravya pUjA jAnanA caahie| vaha dravyase arthAt jala-gaMdha Adi pUrva meM kahe gaye padArtha-samUhase (pUjana-sAmagrIse) karanA cAhie // 448 // 1 jhbbhuuyaannaaiihi| 2 ma. ba. puuyhuuN| 3 ba biNbo| jalagaMdhAdikaivyaiH pUjanaM dravyapUjanam / . dravyasyApyathavA pUjA sA tu dravyArcanA matA ||216||-gunn0 zrA0 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra tivihA dabve pUjA saJcittAcittamissabheeNa / paccakkhajiNAINaM sacittapUjA' jahAjoggaM // 449 // tesiM ca sarIrANaM davvasudassa vi acittapUjA sA / jA' puNa doNhaM kIrai NAyabvA missapUjA sA 1450 // (1) dravya-pUjA, sacitta, acitta aura mizrake bhedase tIna prakArakI hai| pratyakSa upasthita jinendra bhagavAn aura guru AdikA yathAyogya pUjana karanA so sacittapUjA hai| unake arthAt jina, tIrtha kara Adike, zarIrakI, aura dravyazruta arthAt kAgaja Adipara lipibaddha zAstrakI jo pUjA kI jAtI hai, vaha acitta pUjA hai| aura jo donoMkA pUjana kiyA jAtA hai vaha mizrapUjA jAnanA cAhie // 449-450 // ahavA Agama-NoAgamAibheeNa bahuvihaM davvaM / NAUNa davapUjA kAyavA suttamaggeNa // 451 // ayavA Agamadravya, no Ayamadravya Adike bhedase aneka prakArake dravyanikSepako jAnakara zAstra-pratipAdita mArgase dravyapUjA karanA cAhie // 451 // kSetra-pUjA jiNajammaNa-NikkhamaNe NANuppattIe titthaciNhesu / NisihIsu khettapUjA pubvavihANeNa kAyacyA // 452 // (2) jina bhagavAnkI janmakalyANakabhUmi, niSkramaNakalyANakabhUmi, kevalajJAnotpattisthAna, tIrthacihna sthAna aura niSIdhikA arthAt nirvANa-bhUmiyoMmeM pUrvokta vidhAnase kSetrapUjA karanA cAhie, arthAt yaha kSetrapUjA kahalAtI hai // 452 // kAla-pUjA gabbhAvayAra-jammAhiseya-NikkhamaNa-NANa-NivvANaM / jamhi diNe saMjAda jiNaNhavaNaM taddiNe kujjA // 453 / / icchurasa-sapipa-dahi-khIra-gaMdha-jalapuNNavivihakalasehiM / NisijAgaraNaM ca saMgIya-NADayAIhiM kAyabvaM // 45 // gaMdIsarahadivasesu tahA aNNesu uciyapavvesu / / jaM kIraha jiNamahimaM vipaNeyA kAlapUjA sA // 455 / / (3) jisa dina tIrthaGkaroMke garbhAvatAra, janmAbhiSeka, niSkramaNakalyANaka, jJAnakalyANaka aura nirvANakalyANaka hue haiM, usa dina ikSurasa, ghRta, dadhi, kSIra, gaMdha aura jalase paripUrNa vividha arthAt aneka prakArake kalazoMse, jina bhagavAnkA abhiSeka kare tathA saMgIta, nATaka Adike dvArA jinaguNagAna karate hue rAtri-jAgaraNa karanA caahie| isI prakAra nandIzvara 1 ba. gha. pujjA / 2 dha. jo| 3 pa. pa. saMjAyaM / (1) cetanaM vA'cetanaM vA mizradvyamiti tridhA / sAkSAjjinAdayo dravyaM cetanAkhyaM taducyate // 220 // tadvapurdravyaM zAstraM vA'cittaM mitra tu tavayam / tasya pUjanato dravyapUjanaM ca vidhA matam // 22 // (2) janma-niHkramaNajJAnotpattikSetre jinezinAm / niSidhyAsvapi karttavyA kSetre pUjA yathAvidhi // 222 // (3) kalyANapaMcakotpattiyasminnanhi jinezinAm / tadanhi sthApanA pUjA'vazyaM kAryA subhaktitaH // 223 // parvaNyaSTAhnike'nyasminnapi bhaktyA svazaktitaH / mahAmahavidhAnaM yatatkAlArcanamucyate ||224||-gunn0 zrA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvapUjA-varNana parvake ATha dinoMme tathA anya bhI ucita parvomeM jo jina-mahimA kI jAtI hai, vaha kAlapUjA jAnanA cAhie // 453-455 / / bhAva-pUjA kAUNANaMtacauTThayAiguNakittaNaM jiNAINaM / jaM vaMdaNaM tiyAlaM korai bhAvaccaNaM taM khu||456|| paMcaNamokArapaehiM ahavA jAvaM kuNijja sttiie'| ahavA jiNiMdathottaM viyANa bhAvaccaNaM taM pi||457|| piMDhathaM ca payatthaM svatthaM svavajjiyaM ahvaa| jaM jhAijjai mANaM bhAvamahaM taM viNihiTa // 458 // (1) parama bhaktike sAtha jinendrabhagavAnke anantacatuSTaya Adi guNoMkA kIrtana karake jo trikAla vaMdanA kI jAtI hai, use nizcayase bhAvapUjA jAnanA cAhie // 456 // athavA paMca NamokAra padoMko dvArA apanI zaktike anusAra jApa kre| athavA jinendra stotra arthAt guNagAna karaneko bhAvapUjana jAnanA cAhie // 457 // athavA piMDastha, padastha, rUpastha aura rUpAtIta rUpa jo cAra prakArakA dhyAna kiyA jAtA hai, use bhI bhAvapUjA kahA gayA hai // 458 // piMDastha-dhyAna siyakiraNavipphurataM aTaThamahApADiharapariyariyaM / jhAijjai jaM NiyayaM piMDatthaM jANa taM jhANaM // 456 // (2) zveta kiraNoMse visphurAyamAna, aura aSTa mahAprAtihAryose parivRta (saMyukta) jo nijarUpa arthAt kevalI tulya AtmasvarUpakA dhyAna kiyA jAtA hai, use piDastha dhyAna jAnanA cAhie // 459 // ahavA NAhiM ca viyappiUNa meru ahovihAyammi / jhAijja' aholoyaM tiriyammaM tiriyae vIe // 460 // uDDhammi uDaDhaloyaM kappavimANANi saMdhapariyaMte / gevijamayA gIvaM aNuddisaM haNupaesammi // 46 // vijayaM ca vaijayaMtaM jayaMtamavarAjiyaM ca samvatthaM / jhAijja muhapaese khilADadesammi siddhasilA // 462 // (3) 1 ma. subhattIe / 2 maNiyarUvaM / 3 i. viyappeUNa / 4 i. maaijjii| 5 dha. pareyaMtaM pa. pariyaMtaM / (1) smRtvAnantaguNopetaM jinaM sandhyAtraye'rcayet / / vandanA kriyate bhaktyA tabhAvArcanamucyate // 225 // jApyaH paMcapadAnAM vA stavanaM vA jinezinaH / kriyate yadyathAzaktistadvA bhAvArcanaM matam // 22 // piNDasthaM ca padasthaM ca rUpasthaM rUpavajitam / taddhyAnaM dhyAyate yadvA bhAvapUjeti sammatam // 227 // (2) zuddhasphaTikasaMkAzaM prAtihAryASTakAnvitam / yad dhyAyate'haMto rUpaM tad dhyAnaM piNDasaMjJakam // 22 // adhobhAgamadholokaM madhyAzaM madhyamaM jagat / nAbhau prakalyayenmeruM svargANAM skandhamUvataH // 229 // (3) gaiveyakA svagrIvAyAM hanvAmanudizAnyapi / vijayAdyAnmukhaM paMca siddhasthAnaM lalATake // 230 // mUniM lokAnamityeva lokatritayasannibham / cintanaM yatsvadehasthaM piNDasthaM tadapi smRtam ||23||--gunn0 zrAva0 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 vasunandi-zrAvakAcAra tassuvari siddhaNilayaM jaha siharaM jANa uttamaMgammi / evaM jaM NiyadehaM jhAijjai taM pi piMDatthaM // 463 // athavA, apane nAbhisthAname meruparvatakI kalpanA karake usake adhovibhAgameM adholokakA dhyAna kare, nAbhipArzvavartI dvitIya tiryagvibhAgameM tiryaglokakA dhyAna kre| nAbhise UrdhvabhAgameM UrdhvalokakA cintavana kare ? skandhaparyanta bhAgameM kalpavimAnoMkA, grIvAsthAnapara navagraiveyakokA, hanupradeza arthAt Thor3Ike sthAnapara nava anudizoMkA, mukhapradezapara vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddhikA dhyAna kre| lalATa dezameM siddhazilA, usake Upara uttamAgameM lokazikharake tulya siddhakSetrako jAnanA caahie| isa prakAra jo nija dehakA dhyAna kiyA jAtA hai, use bhI piDastha dhyAna jAnanA cAhie // 460-463 // padastha-dhyAna jaM jhAijjai uccAriUNa parameDimaMtapayamamalaM / eyakkharAdi vivihaM payatthajhANaM muNeyadhvaM // 464 // (1) eka akSarako Adi lekara aneka prakArake paca parameSThIvAcaka pavitra maMtrapadoMkA uccAraNa karake jo dhyAna kiyA jAtA hai, use padastha dhyAna jAnanA cAhie // 464 // vizeSArtha--oM yaha eka akSarakA maMtra hai| arha, siddha ye do akSarake maMtra hai| oM namaH yaha tIna akSara kA matra hai| arahaMta, arha namaH, yaha cAra akSarakA maMtra hai| a si A u sA yaha pA~ca akSarakA maMtra hai| oM namaH siddhebhyaH yaha chaha akSarakA maMtra hai| isI prakAra oM, hrI namaH, UM hrI arha namaH, oM hrI zrI arha namaH, arhata, siddha, arhatsiddhAcAryopAdhyAyasAdhubhyo namaH, ityAdi paMcaparameSThI yA jina, tIrtha kara vAcaka nAmapadoMkA dhyAna padastha dhyAnake hI antargata hai| sugaNaM ayArapuro mAijjo uDDhareha-biMdujuyaM / pAvaMdhayAramahaNaM samaMtazro phuriyasiyateyaM // 465 // (2), pAparUpI andhakArakA nAza karanevAlA aura cAroM orase sUryake samAna sphurAyamAna zukla tejavAlA aisA tathA Urdhvarepha aura binduse yukta akArapUrvaka hakArakA, arthAt arha isa maMtrakA dhyAna kare // 465 // asi Au sA suvaNNA jhAyabvA pNtsttisNprnnaa| caupattakamalamajjhe paDhamAikameNa NivisiUNaM // 466 // (3) cAra patravAle kamalake bhItara prathamAdi kramase ananta zakti-sampanna a, si, A, u, sA ina suvarNoM ko sthApita kara dhyAna karanA caahie| arthAt kamalake madhyabhAgastha karNikA meM aM (arahaMta) ko, pUrva dizAke patrapara si (siddha) ko, dakSiNa dizAke patrapara A (AcArya) ko pazcima dizAke patrapara u (upAdhyAya) ko aura uttara dizAke patrapara sA (sAdhu) ko sthApita kara unakA dhyAna kare // 466 // te ciya vaNNA adala paMcakamalANa majjhadesesu / NisiUNa sesaparameTThi akkharA causu pattesu // 467 // (1) ekAkSarAdika maMtramuccArya paramaSThinAm / kramasya cintanaM yattatpadasthadhyAnasaMjJakam // 232 // (2) akArapUrvaka zUnyaM rephAnusvArapUrvakam / pApAndhakAranirNAzaM dhyAtavyaM tu sitaprabham // 233 // (3) caturdalasya padmasya karNikAyaMtramantaram / pUrvAdidikkramAnbhyasya padAdhakSarapaMcakam ||23||-gunn0 zrAva. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpasthadhyAna-varNana rayaNattaya-tava-paDimA-varaNA NivisiUNa sesapattesu / sira-vayaNa-kaMTha-hiyae NAhipaesammi mAyabvA / / 468 // . ahavA NilADadese paDhamaM bIyaM visuddhdesmmi| dAhiNadisAi NivisiUNa sesakamalANi bhAejjo // 469 // (1) punaH aSTadalavAle kamalake madhyadezame dizAsambandhI cAra patroMpara unhI varNoko sthApita karake, athavA paMca parameSThIke vAcaka anya akSaroko sthApita karake tathA vidizA sambandhI zeSa cAra patroMpara ratnatraya aura tapavAcaka padoke prathama varNoko arthAt darzanakA da, jJAnakA jJA , cAritrakA cA aura tapakA ta ina akSaroMko kramazaH sthApita karake isa prakAra ke aSTa dalavAle kamalakA zira, mukha, kaMTha, hRdaya aura nAbhipradeza, ina pAMca sthAnoMme dhyAna karanA caahie| athavA prathama kamalako lalATa dezame, dvitIya kamalako vizuddha deza arthAt mastakapara, aura zeSa kamaloMko dakSiNa Adi dizAoM meM sthApita karake unakA dhyAna karanA cAhie // 467-469 // aTThadalakamalamajjhe jhAeja NahaM durehbiNdujuyN| . siripaMcaNamokkArehiM valaiyaM pattarehAsu // 470 // NisiUNa Namo arahatANa pattAimaThThavaggehiM / bhaNiUNa veDhiUNa ya mAyAbIeNa taM tiuNaM // 471 // (2) aSTa dalavAle kamalake bhItara karNikAme do repha aura binduse yukta hakArake arthAta 'ha' padako sthApana karake karNikAke bAhara patrarekhAoMpara paMca NamokAra padoMke dvArA valaya banAkara unameM kramazaH 'Namo arahaMtANaM' Adi pA~coM padoMko sthApita karake aura AThoM patroMko ATha varNoke dvArA citrita karake punaH use mAyAbIjake dvArA tIna bAra veSTita karake usakA dhyAna kare // 470-471 // prAyAsa-phalihasaMNiha-taNuppahAsalilaNihiNibbuDataM / Nara-suratirIDamaNikiraNasamUharaMjiyapayaMburuho // 472 // varaaTThapADiharehiM pariuTTho samavasaraNamajhagayo / paramappANaMtacauTThayariNo pavaNamaggaTTho // 47 // (3) 1 ba. rehesu / (1) taccASTapatrapadmAnAM tadevAkSarapaMcakam / pUrvavannyasya harajJAnacAritratapasAmapi // 235 // vidicavAdyakSaraM nyasya dhyAyenmUni gale hRdi / nAbhau vaktre'thavA pUrva lalATe mUrdhina vAparamU // 236 / / catvAri yAni padmAni dakSiNAdidizAsvapi / vinyasya cintayennityaM pApanAzanahetavaH // 237 // (2) madhye'STapatrapadmasya khaM dvirepha sabindukam / svarapaMcapadAveSTayaM vinyasyAsya daleSu tu // 23 // bhRtvA vargASTakaM patraM prAnte nyasyAdimaM padam / mAyAbIjena saMveSTayaM dhyeyametatsuzarmadam // 23 // AkAzasphaTikAbhAsaH praatihaaryaassttkaanvitH| sarvAmaraiH sasaMsevyo'pyanantaguNalakSitaH // 24 // nabhomArge'thavoktena varjitaH kssiirnordhiiH| madhye zazAMkasaMkAzanore jAtasthito jinaH ||241||-gunn. zrA0 18 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vasunandi-zrAvakAcAra erisaro zciya parivAravajjio khIrajalahimajjhe vaa| varakhoravaNNakaMduttha' kariNayAmajhadesaho // 47 // khiiruvhislildhaaraahiseydhvliikyNgsnvNgo| jaM zAijjai evaM rUvatthaM jANa taM jhANaM // 475 // (1) AkAza aura sphaTikamaNike samAna svaccha evaM nirmala apane zarIrakI prabhArUpI salilanidhi (samudra) meM nimagna, manuSya aura devoMke mukuToMmeM lagI huI maNiyoMkI kiraNoMke samUhase anurajita hai caraNa-kamala jinake, aise, tathA zreSTha ATha mahAprAtihAyose parivRta, samavasaraNake madhyameM sthita, parama ananta catuSTayase samanvita, pavana mArgastha arthAt AkAzameM sthita, arahanta bhagavAnkA jo dhyAna kiyA jAtA hai, vaha rUpastha dhyAna hai| athavA aise hI arthAt uparyukta sarva zobhAse samanvita kintu samavasaraNAdi parivArase rahita, aura kSIrasAgarake madhyame sthita, athavA uttama kSIrake samAna dhavala varNake kamalakI karNikAke madhyadezame sthita, kSIrasAgarake jalakI dhArAoMke abhiSekase dhavala ho rahA hai sarvAga jinakA, aise arahanta parameSThIkA jo dhyAna kiyA jAtA hai, use rUpastha dhyAna jAnanA cAhie // 472-475 // rUpAtIta-dhyAna vaNNa rasa-gaMdha-phAsehiM vajjio NANa-dasaNasarUvo / ja jhAijjai evaM taM jhANaM rUvarahiyaM ti // 476 // (2) varNa, rasa, gadha aura sparzase rahita, kevala jJAna-darzana svarUpa jo siddha parameSThIkA yA zuddha AtmAkA dhyAna kiyA jAtA hai, vaha rUpAtIta dhyAna hai // 476 // ahavA Agama-NoAgamAi bheehiM suttamaggeNa / NAUNa bhAvapujjA kAyavvA desaviraehiM // 477 // athavA AgamabhAvapUjA aura noAgamabhAvapUjA Adike bhedase zAstrAnusAra bhAvapUjAko jAnakara vaha zrAvakoMko karanA cAhie // 477 // esA chabbihapUjA NiccaM dhammANurAyarattehiM / jahajogaM kAyavvA samvehiM pi desaviraehiM // 478 / / (3) isa prakAra yaha chaha prakArakI pUjA dharmAnurAgarakta sarva dezavratI zrAvakoMko yathAyogya nitya hI karanA cAhie // 478 // eyArasaMgadhArI jIhasahasseNa suravariMdo vi| pUjAphalaM ga sakA NissesaM vaeiNau jamhA // 479 // tamhA haNiyasattIe thoyavayaNeNa kiM pi vocchAmi / dhammANurAyaratto bhaviyajaNo hoi ja sambo // 40 // jaba ki gyAraha aMgakA dhAraka, devoMme sarvazreSTha indra bhI sahatra jihvAoMse pUjAke samasta phalako varNana karaneke lie samartha nahIM hai, taba mai apanI zaktike anusAra thor3ese vacana dvArA kucha kahU~gA, jisase ki sarva bhavya jana dharmAnurAgameM anurakta ho jAveM // 479-480 // 1 ba. kNdutttt| 2 . ba. NozrAgamehiM / 3 dha. savve / / (1) tIrAmbhodhiH kssiirdhaaraashubhraashessaanggsnggmH| evaM yaJcintyate tatsyAd dhyAnaM rUpasthanAmakam // 242 // 2) gandhavarNarasasparzavarjitaM bodhaGmayam / yazcintyate'haMdra paM taddhyAnaM rUpajitam // 243 // ityeSA SaDavidhA pUjA yathAzakti svabhaktitaH / yathAvidhividhAtacyA prayatairdezasaMyataiH ||25||-gunn0 zrAva0 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjanaphala-varNana 'kutthaMbharidalabhette jiNabhavaNe jo Thavei jiNapaDimaM / sarisavamettaM pi lahei so Naro titthayarapuNNaM // 48 // jo puNa jiNiMdabhavaNaM samuNNayaM parihi-toraNasamaggaM / NimmAvai tassa phalaM ko sakkai variNauM sayalaM // 42 // (1) jo manuSya kuMthumbharI (dhaniyA) ke dalamAtra arthAt patra barAbara jinabhavana banavAkara usameM sarasoMke barAbara bhI jinapratimAko sthApana karatA hai, vaha tIrtha kara pada pAneke yogya puNyako prApta karatA hai, taba jo koI ati unnata aura paridhi, toraNa Adise saMyukta jinendrabhavana banavAtA hai, usakA samasta phala varNana karaneke lie kauna samartha ho sakatA hai // 481482 // jaladhArANikkheveNa pAbamalasohaNaM have NiyamaM / caMdaNaleveNa Naro jAvai sohaggasaMpaNNo // 48 // pUjanake samaya niyamase jina bhagavAnke Age jaladhArAke chor3anese pAparUpI mailakA saMzodhana hotA hai| candanarasake lepase manuSya saubhAgyase sampanna hotA hai // 483 // jAyai akkhayaNihi-rayaNasAmizro akkhaehi akkhauho| akkhINaladdhijutto akkhayasokkhaM ca pAvei // 18 // akSatoMse pUjA karanevAlA manuSya akSaya nau nidhi aura caudaha ratnoMkA svAmI cakravartI hotA hai, sadA akSobha arthAt roga-zoka-rahita nirbhaya rahatA hai, akSINa labdhise sampanna hotA hai aura antameM akSaya mokSa-sukhako pAtA hai // 484 // . kusumehiM kusesayavayaNu taruNIjaNaNayaNa-kusamavaramAlA valaeNaJciyadeho jayai kusamAuho ceva // 485 / / puSpoMse pUjA karanevAlA manuSya kamalake samAna sundara mukhavAlA, taruNIjanoMke nayanoM- . se aura puSpoMkI uttama mAlAoMke samUhase samarcita dehavAlA kAmadeva hotA hai // 485 // jAyai NivijjadANeNa sattigo kaMti-teya sNpnnnno| laavnnnnjlhivelaatrNgsNpaaviysriiro||86|| naivedyake car3hAnese manuSya zaktimAn, kAnti aura tejase sampanna, aura saundaryarUpI samudrakI velA (taTa) vartI taraMgoMse saMplAvita zarIravAlA arthAt atisundara hotA hai // 486 // dIvahiM diiviyaasesjiivdnvaaitnycsmbhaavo| sambhAvaNiyakevalapaIvateeNa hoi Naro // 48 // dIpoMse pUjA karanevAlA manuSya, sadbhAvoMke yogase utpanna hue kevalajJAnarUpI pradIpake tejase samasta jIvadravyAdi tattvoMke rahasyako prakAzita karanevAlA arthAt kevalajJAnI hotA hai // 487 // dhUveNa sisirayaradhavalakittidhavaliyajayato puriso| jAyaha phallehi saMpattaparamaNivvANasokkhaphalo // 48 // dha, kustuMbarI dalaya / pa. kustaMbharidalabhette ardhk,briphlmaatre| 2 dhnniyaadlmaatre| 3. nnivej| () kuMstuvarakhaNDamAnaM yo nirmApya jinAlayam / sthApayetpratimAM sa syAt trailokyastutigocaraH // 215 // yastu nirmApayettuGga jinaM caityaM manoharam / vaktuM tasya phalaM zaktaH kathaM sarvavido'khilam ||246||-gunn0 zrAva. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 vasunandi-zrAvakAcAra dhUpase pUjA karanevAlA manuSya candramAke samAna dhavala kIrtise jagattrayako dhavala karanevAlA arthAt trailokyavyApI yazavAlA hotA hai| phaloMse pUjA karanevAlA manuSya parama nirvANakA sukharUpa phala pAnevAlA hotA hai // 488 // ghaMTAhiM ghaMTasaghAulesu pavaraccharANamajjhammi / ___ saMkIdai surasaMghAyasevipro varavimANesu // 489 // jinamandirameM ghaMTA samarpaNa karanevAlA puruSa ghaMTAoMke zabdoMse Akula arthAt vyApta, zreSTha vimAnoMmeM sura-samUhase sevita hokara pravara-apsarAoMke madhyame krIr3A karatA hai // 489 // chattehi' eyachattaM bhuMjai puhavI svttprihiinnoN'| cAmaradANeNa tahA vijjijjai camaraNivahehiM // 490 // chatra-pradAna karanese manuSya, zatrurahita hokara pRthivIko eka-chatra bhogatA hai| tathA 'camaroMke dAnase camaroMke samUhoM dvArA parivIjita kiyA jAtA hai, arthAt usake Upara camara Dhore jAte haiM // 490 // ahiMseyaphaleNa Naro ahisiMcijjai sudaMsaNassuvari / khIroyajaleNa suriMdappamuhadevehiM bhattIe // 491 // jinabhagavAnke abhiSeka karaneke phalase manuSya sudarzanameruke Upara kSIrasAgarake jalase surendra pramukha devoMke dvArA bhaktike sAtha abhiSikta kiyA jAtA hai // 491 // vijayapaDAehiM Naro saMgAmamuhesu vijaizro hoi / chakkhaMdavijayaNAho NipaDivakkho jasassI' ya // 492 // jina-mandirameM vijaya-patAkAoMke denese manuSya saMgrAmake madhya vijayI hotA hai / tathA SaTkhaMDarUpa bhAratavarSakA niSpratipakSa svAmI aura yazasvI hotA hai // 492 // kiM jaMpieNa bahuNA tIsu vi loesu kiM pijaM sokkhaM / pUjAphaleNa savvaM pAvijjai Natthi sadeho // 413 // adhika kahanese kyA lAbha hai, tInoM hI lokoMmeM jo kucha bhI sukha hai, vaha saba pUjAke phalase prApta hotA ha, isame koI sandeha nahIM hai // 493 // aNupAliUNa evaM sAvayadhammaM tovasANammi / sallehaNaM ca vihiNA kAUNa samAhiNA kAlaM // 49 // sohammAisu jAyai kappavimANesu accuyaMtesu / uvavAdagihe komalasuyaMdhasilasaMpuDassaMte" // 415 // aMtomuhuttakAleNa to pajjattiyo samANei / dinvAmaladehadharo jAyai NavajubvaNo ceva // 49 // samacaurasasaMThANo rasAidhAUhiM vjjiysriiro| diNayarasahassatezro NavakuvalayasurahiNissAso // 497 // isa prakAra zrAvakadharmako paripAlana kara aura usake antame vidhipUrvaka sallekhanA karake samAdhise maraNa kara apane puNyake anusAra saudharma svargako Adi lekara acyuta svarga paryanta kalpavimAnoMmeM utpanna hotA hai| vahA~ke upapAdagRhoMke komala evaM sugaMdhayukta zilA-sampuTake madhya meM janma lekara antarmuhurta kAla dvArA apanI chahoM paryAptiyoMko sampanna kara letA hai tathA antarmuhUrtake hI bhItara divya nirmala dehakA dhAraka evaM navayauvanase yukta ho jAtA hai| vaha deva 1. chattihiM / 2 spnprihiinH| 3 ba. jsNsii| 4 bha. pa. sNpuddssNto| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakadharmaphala-varNana 137 samacaturasra saMsthAnakA dhAraka, rasAdi dhAtuoMse rahita zarIravAlA, sahasra sUryoke samAna tejasvI, navIna nIlakamalake samAna sugaMdhita niHzvAsavAlA hotA hai // 494-497 // paDibujjhiUNa suttuThiyo bva saMkhAimahurasaddehiM / daLUNa suravibhUi vibhiyahiyo paloei // 498 / / kiM samiNadasaNamiNaM Na vetti jA ciTThae viyappeNa / AyaMti takkhaNaM ciya thuimuhalA AyarakkhAI // 499 // jaya jIva NaMda vaDDhAicArusaddehi soyarammehiM / accharasayAu' vi to kuNaMti cADUNi vivihANi // 500 / sokara uThe hue rAjakumArake samAna vaha deva zakha Adi bAjoMke madhura zabdoMse jAgakara deva-vibhUtiko dekhakara aura Azcaryase cakitahRdaya hokara idhara udhara dekhatA hai| kyA yaha svapna-darzana hai, athavA nahI, yA yaha saba vAstavika hai. isa prakAra vikalpa karatA huA vaha jaba taka baiThatA hai ki usI kSaNa stuti karate hue AtmarakSaka Adi deva Akara, jaya (vijayI ho), jIva (jIte raho), nanda (Anandako prApta ho), varddhasva (vRddhiko prApta ho), ityAdi zrotra-sukhakara sundara zabdoMse nAnA cATukAra karate haiN| tabhI saikar3oM apsarAe~ bhI Akara unakA anukaraNa karatI hai // 498-500 // evaM thuNijjamANo sahasA NAUNa zrohiNANeNa / gaMtUNa rahANagehaM vuDDuNavAvimhi yahAUNa // 50 // bAharaNagihammi to solasahAbhUsaNaM ca gahiUNa / pUjovayaraNasahio gaMtUNa jiNAlae sahasA // 502 // varavajavivihamaMgalaravehiM gaMdhakkhayAidabvehiM / mahiUNa jiNavariMdaM thuttasahassehiM thuNiUNa // 503 // gaMtUNa sabhAgehaM aNeyasurasaMkulaM paramarammaM / siMhAsaNassa uvari ciTThai devehiM thunvaMto // 50 // ussiyasiyAyavatto siycaamrdhuvvmaannsvNgo| / pavaraccharAhiM kIDai divvadvaguNappahAveNa // 505 // dIvesu sAyaresu ya surasaritIresu selasiharesu / akhaliyagamaNAgamaNo devujANAisu ramei // 506 // isa prakAra deva aura devAMganAoMse stuti kiyA gayA vaha deva sahasA utpanna hue avadhijJAnase apanA saba vRttAnta jAnakara, snAnagRhameM jAkara snAna-vApikAme snAna kara tatpazcAt AbharaNagRhameM jAkara solaha prakArake AbhUSaNa dhAraNa kara punaH pUjanake upakaraNa lekara sahasA yA zIghra jinAlayameM jAkara uttama bAjoMse, tathA vividha prakArake mAMgalika zabdoMse aura gaMdha, akSata Adi dravyoMse jinendra bhagavAnkA pUjana kara, aura sahasroM stotroMse stuti karake tatpazcAt aneka devoMse vyApta aura parama ramaNIka sabhA-bhavanameM jAkara aneka devoMse stuti kiyA jAtA huA, zveta chatrako dhAraNa karatA huA aura zveta camaroMse kampamAna yA romAMcita hai sarva aMga * jisakA, aisA vaha deva sihAsanake Upara baiThatA hai| (vahA~para vaha) uttama apsarAoMke sAtha krIr3A karatA hai, aura aNimA, mahimA Adi divya ATha guNoMke prabhAvase dvIpoMme, samudroMme, gaMgA Adi nadiyoMke tIroMpara, zailoMke zikharoMpara, tathA nandanavana Adi devodyAnoMme askhalita (pratibandha-rahita) gamanAgamana karatA huA Ananda karatA hai // 501-506 // 1jha. accharasahio, ba. acchrsmo| 2 dha. vivihaagN| 3 pa. mANA / 4 i. sarittIsu / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhasunandi-zrAvakAcAra zrAsAda kAttie phagguNe ya NaMdIsaraDhadivasesu / vivihaM karei mahimaM NaMdIsaraceiya'gihesu // 507 // paMcasu merusu tahA vimANajiNaceiesu vivihesu / paMcasu kAlANesu ya karei pujja bahuviyappaM // 508 // iccAibahuviNoehi tattha viNeUNa sagaDhiI ttto| ujvaTTio samANo cakkaharAIsu jAei // 509 // vaha deva ASADha, kAttika aura phAlguna mAsame nandIzvara parvake ATha dinoMme, nandIzvara dvIpake jina caityAlayoMmeM jAkara aneka prakArakI pUjA mahimA karatA hai| isI prakAra pAMcoM meruparvatopara, vimAnoMke jina caityAlayoMmeM, aura anekoM paMca kalyANakoMme nAnA prakArakI pUjA karatA hai| isa prakAra ina puNya-vardhaka aura AnandakAraka nAnA vinodoke dvArA svargameM apanI sthitiko pUrI karake vahA~se cyuta hotA huA vaha deva manuSyalokame cakravartI AdikomeM utpanna hotA hai // 507-509 // bhottaNa maNuyasokkhaM passiya veraggakAraNaM kiM ci / mottaNa rAyalacchI taNaM va gahiUNa cArittaM // 510 // kAUNa tavaM ghoraM laddhIo tapphaleNa laNa / aDhaguNe sariyattaM ca kiM Na sijhai taveNa jae // 511 // manuSya lokaseM manuSyoMke sukhako bhogakara aura kucha vairAgyakA kAraNa dekhakara, rAjya-. lakSmIko tRNake samAna chor3akara, cAritrako grahaNa kara, ghora tapako karake aura tapake phalase vikriyAdi labdhiyoMko prApta kara aNimAdi ATha guNoMke aizvaryako prApta hotA hai / jagameM tapase kyA nahI siddha hotA ? sabhI kucha siddha hotA hai // 510-511 // buddhi tavo vi ya laddhI viuvaNaladdhI taheva zrosahiyA / rasa-bala-akkhINA vi ya riddhIno satta paNNattA // 512 // aNimA mahimA laghimA pAgamma vasitta kAmarUvittaM / Isatta pAvaNaM taha advaguNA vaeiNayA samae // 513 // buddhiRddhi, tapaRddhi, vikriyARddhi, auSadhaRddhi, rasaRddhi, balaRddhi aura akSINa mahAnasa Rddhi, isa prakAra ye sAta RddhiyA~ kahI gaI hai // 512 // aNimA, mahimA, laghimA, prAkAmya, vazitva, kAmarUpitva, Izatva, aura prApyatva, ye ATha guNa paramAgamameM kahe gaye haiM // 513 // evaM kAUNa tavaM pAsuyaThANammi taha ya gaMtUNa / paliyaMka baMdhittA kAussaggeNa vA ThiccA // 514 // jai khAiyasaddiTThI punvaM khaviyAu satta pyddiiyo| sura-Niraya-tirikkhAU tamhi bhave NiThiyaM ceva // 515 // aha vedagasahiTThI pamattaThANammi appamatte vaa| siriUNa dhammamANaM satta vi piTThavaha payaDhIzrI // 16 // kAUNa pamatteyarapariyatta sayANi khvypaauggo| hoUNa appamatto visohimAUriUNa khaNaM // 17 // karaNaM adhApavattaM paDhama paDivajiUNa sukaM c| jAyai apunvakaraNo kasAyakhavaNujjo vIro // 51 // . pa. gharesu / 2. dha. pa. gunnii| 3 ma. snmuN| dha. pa. sajha ( sAdhyamityarthaH) 1.pa. priyt| 5i.dha. jiyo| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 ApakazreNi varNana isa prakAra vaha muni tapazcaraNa karake, tathA prAsuka sthAnameM jAkara aura paryakAsana bA~dhakara athavA kAyotsargase sthita hokara, yadi vaha kSAyika-samyagdRSTi hai, to usane pahale hI anantAnubandhI-catuSka aura darzanamohatrika, ina sAta prakRtiyoMkA kSaya kara diyA hai, ataeva devAyu, nArakAyu aura tiryagAyu ina tInoM prakRtiyoMko usI bhavame naSTa arthAt sattva-vyucchinna kara cukA hai| aura yadi vaha vedakasamyagdRSTi hai, to pramatta guNasthAname, athavA apramatta guNasthAname dharmadhyAnakA Azraya karake ukta sAtoM hI prakRtiyoMkA nAza karatA hai / punaH pramatta aura apramatta guNasthAnameM saikar3oM parivartanoMko karake, kSapaka zreNike prAyogya sAtizaya apramatta saMyata hokara kSaNamAtrame vizodhiko ApUrita karake aura prathama adhaHpravRttakaraNako aura zukladhyAnako prApta hokara kaSAyoke kSapaNa karaneke lie udyata vaha vIra apUrvakaraNa saMyata ho jAtA hai // 514-518 // ekkekka ThidikhaMDa pADai aMtomuhattakAleNa / ThidikhaDapaDaNakAle aNubhAgasayANi pADei // 519 / / gacchai visuddhamANo pddismymnnNtgunnvisohiie| . aNiyadviguNaM tattha vi solaha payaDIyo pADei // 520 / / apUrvakaraNa guNasthAname vaha antarmuhUrtakAla ke dvArA eka eka sthitikhaMDako girAtA hai| eka sthitikhaDake patanakAlameM saikar3oM anubhAgakhaMDoMkA patana karatA hai| isa prakAra pratisamaya anantaguNI vizuddhise vizuddha hotA huA anivRttikaraNa guNasthAnako prApta hotA hai| vahaoNpara pahale solaha prakRtiyoMko naSTa karatA hai // 519-520 // vizeSArtha-ve solaha prakRtiyA~ ye hai-narakagati, narakagatyAnapUrvI, tiryaggati, tiryaggatyAnupUrvI, dvIndriyajAti, trIndriyajAti, caturindriyajAti, styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, udyota, Atapa, ekendriyajAti, sAdhAraNa, sUkSma aura sthAvaraM / ina prakRtiyoMko ativRttikaraNa guNasthAnake prathama bhAgame kSaya karatA hai| aTTa kasAe ca tayo NadhusayaM taheva isthiveyaM ca / chaeNokasAya purisaM kameNa koha pi saMchuhai // 52 // kohaMmANe mANa mAyAe taM pi chuhai lohammi / bAyaraloha pito kameNa NiTThavaha tastheva // 522 // .. solaha prakRtiyoMkA kSaya karaneke pazcAt ATha madhyama kaSAyoMko, napusakavedako, tathA strIvedako, hAsyAdi chaha nokaSAyoMko aura puruSavedakA nAza karatA hai aura phira kramase saMjvalana krodhako bhI saMkSubhita karatA hai| punaH saMjvalanakrodhako saMjvalanamAnameM, saMjvalanamAnako saMjvalana mAyAmeM aura saMjvalana mAyAko bhI bAdara-lobhame saMkrAmita karatA hai / tatpazcAt kramase bAdara lobhako bhI usI anivRttikaraNa guNasthAname niSThApana karatA hai, arthAt sUkSma lobharUpase pariNata karatA hai // 521-522 // aNuloha vedaMto saMjAyai suhumasaMparAyo so| khaviUNa sahumalohaM khINakasAno to hoi // 523 // tattheva sakamANaM vidiya paDivajiUNa to teNa / NihA-payalAu due ducarimasamayammi pADei // 52 // 1ba. kNdd| 2 ba. kNdd| ma. lohammi / pa. loyammi / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 vasunandi-zrAvakAcAra NANaMtarAyadasayaM dasaNa cattAri carimasamayammi / haNiUNa takkhaNe ciya sajogikevalijiNo hoi // 525 / / tabhI sUkSmalobhakA vedana karanevAlA vaha sUkSmasAmparAya guNasthAnavartI sUkSmasAmparAya saMyata hotA hai| tatpazcAt sUkSma lobhakA bhI kSaya karake vaha kSINakaSAya nAmaka bArahave guNasthAnameM jAkara kSINakaSAya vItarAga chadmastha hotA hai| vahAMpara hI dvitIya zukladhyAnako prApta karake usake dvArA bArahaveM guNasthAnake dvicarama samayame nidrA aura pracalA, ina do prakRtiyoM ko naSTa karatA hai| carama samayameM jJAnAvaraNa karmakI pA~ca, antarAyakarmakI pA~ca aura darzanAvaraNakI cakSudarzana Adi cAra ina caudaha prakRtiyoMkA kSaya karake vaha tatkSaNa hI sayogi-kevalI jina ho jAtA hai // 523-525 // to so tiyAlagoyara-aNaMtaguNapajjayappayaM vatthu / jANai passai jugavaM NavakevalaladdhisaMpaeNo // 526 / / dANe lAhe bhoe paribhoe vIrie smmtte| NavakevalaladdhIzro desaNa NANe caritte ya // 527 // taba vaha nava kevalalabdhiyoMse sampanna hokara trikAla-gocara ananta guNa-paryAyAtmaka vastuko yugapat jAnatA aura dekhatA hai / kSAyikadAna, kSAyika lAbha, kSAyika bhoga, kSAyika paribhoga, kSAyika vIrya, kSAyika samyaktva, kSAyika darzana (kevala darzana), kSAyika jJAna, (kevala jJAna), aura kSAyika cAritra (yathAkhyAta cAritra), ye nava kevalalabdhiyAM hai // 526527 // ukkassaM ca jahaeNaM pajAya vihariUNa sijheha / so akayasamugdhAmo jassAusamANi kammANi // 528 / / jassa Na hu AusarisANi NAmAgoyANi veyaNIyaM ca / so kuNai samugghAyaM NiyameNa jiyo Na saMdeho // 529 // ve sayogi kevalI bhagavAn utkRSTa aura jaghanya paryAya-pramANa vihAra karake, arthAt terahaveM guNasthAnakA utkRSTa kAla-ATha varSa aura antarmuhartakama pUrvakoTI varSapramANa hai aura jaghanyakAla antarmuhurta pramANa hai, so jisa kevalIkI jitanI Ayu hai, tatpramANa kAla taka nAnA dezoMme vihAra kara aura dharmopadeza dekara siddha hote haiN| (iname kitane hI sayogikevalI samuddhAta karate hai aura kitane hI nahI karate haiN|) so jisa kevalIke Ayu karmakI sthitike barAbara zeSa nAma, gotra aura vedanIya karmakI sthiti hotI hai, ve to samuddhAta kiye vinA hI siddha hote haiN| kintu jinake nAma, gotra aura vedanIya karma Ayu ke barAbara nahI haiM, ve sayogikevalI jina niyamase samuddhAta karate haiM, isameM koI sandeha nahIM hai // 528-529 // chammAsAugasese uppaNNaM jassa kevalaM hojj'| so kuNai samugdhAyaM iyaro puNa hoi bhayaNijjo // 530 // chaha mAsakI Ayu avazeSa rahanepara jisake kevala jJAna utpanna hotA hai, ve kevalI samuddhAta karate haiM, itara kevalI bhajanIya haiM, arthAt samuddhAta karate bhI haiM aura nahIM bhI karate haiM // 530 // / aMtomahattasesAugammi darda kavADa payara c| jagapUraNamatha payaraM kavADa daMDa giyataNupamANaM ca // 531 // evaM paesapasaraNa-saMvaraNaM kuNai asmehiN| hohiMti joicarime aghAikammANi sarisANi // 532 // i.ma. gANaM / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganirodha-varNana 141 sayogikevalI antarmuhUrta-pramANa Ayuke zeSa raha jAnepara (zeSa karmoMkI sthitiko samAna karaneke lie) ATha samayoMke dvArA daMDa, kapATa, pratara aura lokapUraNa, punaH pratara, kapATa, daMDa aura nija deha-pramANa, isa prakAra Atma-pradezoMkA prasAraNa aura saMvaraNa karate haiN| taba sayogikevalI guNasthAnake antameM aghAtiyA karma sadRza sthitivAle ho jAte hai // 531-532 // bAyaramaNa-vacijoge ruMbhai to thUlakAyajogeNa / suhameNa taM pi ruMbhai suhame maNa-vayaNajoge ya // 533 // to suhumakAyajoge vahato jhAie taiyasukkaM / rubhittA taM pi puNo ajogikevalijiNo hoi / / 534 // terahaveM guNasthAnake antame sayogikevalI jinendra bAdarakAyayogase bAdara manoyoga aura bAdara vacanayogakA nirodha karate haiN| punaH sUkSma-kAyayogase sUkSma manoyoga aura sUkSma vacanayogakA nirodha karate hai| taba sUkSma kAyayogame vartamAna sayogikevalI jina tRtIya zukladhyAnako dhyAte hai aura usake dvArA usa sUkSma kAyayogakA bhI nirodha karake ve caudahaveM guNasthAnavartI ayogikevalI jina ho jAte hai // 533-534 // * bAvattari payaDIo cautthasukkeNa tastha ghaaei| ducarimasamayamhi to terasa carimammi Nihavai // 535 // to tammi ceva samaye loyagge ugmnnsmbhaatro| saMcihai asarIro pavarahaguNappo NiccaM // 536 // usa caudahaveM guNasthAnake dvicarama samayameM cauthe zukladhyAnase bahattara prakRtiyoMkA ghAta karatA hai aura antima samayameM teraha prakRtiyoMkA nAza karatA hai| usa hI samayameM Urdhvagamana svabhAvavAlA yaha jIva zarIra-rahita aura prakRSTa aSTa-guNa-sahita hokara nityake lie lokake agra bhAgapara nivAsa karane lagatA hai - // 535-536 / / sammatta NANa daMsaNa vIriya suhama taheva avagahaNaM / agurulahumavvAbAha siddhANaM vaNiyA guNaTuMde // 537 // samyaktva, ananta jJAna, ananta darzana, anantavIrya, sUkSmatva, avagAhanatva, agurulaghutva aura avyAbAdhatva, ye siddhoMke ATha gaNa varNana kiye gaye haiM // 537 / / jaM kiM pi sokkhasAraM tisu vi loesu maNuya-devANaM / tamaNaMtaguNaM pi Na eyasamayasiddhANubhUyasokkhasamaM // 538 / / tInoM hI lokoMme manuSya aura devoMke jo kucha bhI uttama sukhakA sAra hai, vaha anantaguNA ho karake bhI eka samayame siddhoMke anubhava kiye gaye sukhake samAna nahIM hai // 538 // sijjhai taiyammi bhave paMcamae kovi sattamahamae / bhuMjivi sura-maNuyasuhaM pAvei kameNa siddhapayaM // 53 // (uttama rItise zrAvakoMkA AcAra pAlana karanevAlA koI gRhastha) tIsare bhavame siddha hotA hai, koI kramase deva aura manuSyoMke sukhako bhogakara pAMcaveM, sAtaveM yA AThaveM bhavameM siddha padako prApta karate haiM // 539 // * ma aura ipratimeM ye do gAthAeM aura adhika pAI jAtI haiM: mohakkhaeNa samma kevalaNANaM haNei aNNANaM / kevaladasaNa desaNa aNaMtaviriyaM ca antarAeNa // 1 // suhumaM ca NAmakamma pAuhaNaNeNa havai avagahaNa / goyaM ca gurulahuyaM avAbAhaM ca veyaNIyaM ca // 2 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti zrAsI sasamaya-parasamayavid sirikuMdakuMdasaMtANe / bhanvayaNakumuyavaNasisirayaro siriNaMdiNAmeNa // 50 // ____zrI kundakundAcAryakI AmnAyameM sva-samaya aura para-samayakA jJAyaka, aura bhavyajanarUpa kumudavanake vikasita karaneke lie candra-tulya zrInandi nAmaka AcArya hue // 540 // kittI jassidusubbhA sayalabhuvaNamajhe jahiccha bhamittA, NiccaM sA sajaNANaM hiyaya-vayaNa-soe NivAsaM kareI / jo siddhataMburAsi suNayataraNamAsejja liilaavtienno| vaeNelaM ko samattho sayalaguNagaNaM se viyaDDho' vi loe // 541 // - jisakI candrase bhI zubha kIrti sakala bhuvanake bhItara icchAnusAra paribhUmaNa kara punaH vaha sajjanoMke hRdaya, mukha aura zrotrameM nitya nivAsa karatI hai, jo sunayarUpa nAvakA Azraya karake siddhAntarUpa samudrako lIlAmAtrase pAra kara gaye, usa zrInandi AcArya ke sakala guNagaNoMko kauna vicakSaNa varNana karane ke lie lokameM samartha hai ? // 541 // sisso tassa jiNiMdasAsaNaro siddhaMtapAraMgo, khaMtI mahava-lAhavAidasahAdhammammi nniccujno| puNNeMdujjalakittipUriyajano cArittalacchIharo, __ saMjAo NayaNaMdiNAmamuNiNo bhanvAsayANaMdo 542 // ___ usa zrInandi AcAryakA ziSya, jinendra-zAsanameM rata, siddhAntakA pAraMgata, kSamA, mArdava, Arjava Adi daza prakArake dharma meM nitya udyata, pUrNacandrake samAna ujjvala kIttise jagako pUrita karanevAlA, cAritrarUpI lakSmIkA dhAraka aura bhavya jIvoMke hRdayoMko Ananda denevAlA aisA nayanandi nAmakA muni huA // 542 // sisso tassa jinnaagm-jlnnihivelaatrNgdhoymnno| saMjAmo sayalajae vikkhAo Nemicandu ti // 543 // usa nayanandikA ziSya, jinAgama rUpa jalanidhikI velA-taraMgoMse dhule hue hRdayavAlA nemicandra isa nAmase sakala jagatmeM vikhyAta huA // 543 // tassa pasAeNa mae AiriyaparaMparAgayaM sasthaM / vacchalayAe raiyaM bhaviyANamubAsayajmayaNaM // 54 // una nemicandra AcArya prasAdase maiMne AcArya-paramparAse AyA huA yaha upAsakAdhyayana zAstra vAtsalya bhAvanAse prerita hokara bhavya jIvoMke lie racA hai // 544 // jaM ki pi estha bhaNiyaM ayANamANeNa pavayaNaviruddhaM / khamiUNa pavayaNadharA sohittA taM payAsaMtu // 545 // ajAnakAra honese jo kucha bhI isameM pravacana-viruddha kahA gayA ho, so pravacanake dhAraka (jAnakAra) AcArya mujhe kSamAkara aura use zodhakara prakAzita kareM // 545 // icca sayA paNNasuttarANi eyassa gaMthaparimANaM / vasuNaMdiyA Nibaddha vitthariyavvaM viyaDDhehiM // 546 // vasunandike dvArA race gaye isa granthakA parimANa (anuSTup zlokoMkI apekSA) pacAsa adhika chaha sau arthAt chaha sau pacAsa (650)hai / vicakSaNa puruSoMko isa graMthakA vistAra karanA cAhie, athavA jo bAta isa granthameM saMkSepase kahI gaI hai, use ve loga vistArake sAtha pratipAdana kareM // 546 // ityupAsakAdhyayanaM vasunandinA kRtamidaM samAptam / 1. seviyaTTho ma. seviyato / ( vidagdha ityarthaH) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zi STa pa ri Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vizeSa-TippaNa gAthA naM0 15-vizeSArtha-vivakSita gatimeM karmodayase prApta zarIrameM rokanevAle aura jIvanake kAraNabhUta AdhArako Ayu kahate hai| bhinna-bhinna zarIroMkI utpattike kAraNabhUta nokarmavargaNAke bhedoMko kula kahate haiN| kanda, mUla, aNDA, garbha, rasa, sveda AdikI utpattike aAdhArako yoni kahate hai| jina sthAnoMke dvArA aneka avasthAzrome sthita jIvoMkA jJAna ho, unheM mArgaNAsthAna kahate haiN| moha aura yogake nimitta se honevAlI AtmAke samyagdarzana, jJAna, cAritrAdi guNoMkI tAratamyarUpa vikasita avasthAoMko guNasthAna kahate haiN| jina sadRza dharmoM ke dvArA aneka jIvokA saMgraha kiyA jAya, unheM jIva-samAsa kahate haiN| bAhya tathA zrAbhyantara kAraNoM ke dvArA honevAlI aAtmAke cetanaguNa kI pariNatiko upayoga kahate haiN| jIvameM jinake saMyoga rahanepara 'yaha jItA hai aura viyoga honepara 'yaha mara gayA' aisA vyavahAra ho, unhe prANa kahate hai| zrAhArAdikI vAMchAko saMjJA kahate haiN| . gAthA naM. 46-vizeSArtha-vastuke svarUpa yA nAmamAtrake kathana karaneko nirdeza kahate haiN| vastuke Adhipatyako svAmitva karate haiN| vastu kI utpatti ke nimittako sAdhana kahate haiN| vastuke adhiSThAna yA AdhArako adhikaraNa kahate haiM / vastukI kAlamaryAdAko sthiti kahate haiM aura vastuke prakAra yA bhedoMko vidhAna kahate hai| paramAgamame ina chaha anuyoga-dvAroMse vastu-svarUpake jAnanekA vidhAna kiyA gayA hai| gAthA naM0 265-AyaMbila yA AcAmlavata-aSTamI zrAdi parvake dina jaba nirjala upavAsa karanekI zakti nahIM ho, taba ise karaneko jaghanya upavAsa kahA gayA hai| parvake dina eka bAra rUkSa evaM nIrasa zrAhArake grahaNa karaneko AyaMbila kahate haiN| isake saMskRtame aneka rUpa dekhaneme pAte haiM, yathAaAyAmAmla, zrAcAmAmla aura Acamla / inamese prArambhake do rUpa to zve0 granthoM meM hI dekhaneme Ate hai aura tIsarA rUpa di0 aura zvetAmbara dono hI sAmpradAyake granthoMmeM prayukta kiyA gayA hai| ukta tInoMkI niruktiyAM vibhinna prakArase kI gaI haiM aura tadanusAra artha bhI bhinna rUpase kiye gaye hai| para una sabakA abhiprAya eka hai aura vaha yaha ki chaha rasome aAmlanAmakA cauthA rasa hai, isa vratameM use khAnekA vidhAna kiyA gayA hai| isa vratameM nIbU imalI zrAdike rasake sAtha kevala pAnIke bhItara pakAyA gayA anna ghUgharI yA rUkhI roTI zrAdi bhI khAI jA sakatI hai| pAnI meM ubale cAvaloMko imalI Adike rasake sAtha khAneko bhI kucha logoMne zrAcAmla kahA hai / isa vratake bhI tIna bheda kiye gaye haiN| vizeSake lie isa naM0kI gAthA para dI gaI TippaNIko dekho| NivviyaDI yA nirvikRti vrata isa vratameM vikAra utpanna karanevAle bhojanakA parityAga kiyA jAtA hai| dUdha, ghI, dahI, tela, guda zrAdi rasoMko zAstroMmeM vikRti saMjJA dI gaI hai, kyoMki ve saba indriya-vikArotpAdaka haiN| ataeva ukta rasoMkA yA unake dvArA pake hue padArthoMkA parityAga kara bilakula sAttvika evaM rUkSa bhojana karaneko nirvikRtivrata kahA gayA hai| ise karanevAleko namaka takake bhI khAnekA tyAga karanA Avazyaka mAnA gayA hai| kucha prAcAryoko vyAkhyAnusAra rasAdike saMparkase sarvathA alipta rUkSa eka annake hI khAnekA vidhAna isa vratameM kiyA gayA hai| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra tadanusAra bhAr3ake bhuMje canA, makkA, juvAra, gehU~ Adi yA pAnIme ubale anna dhuMdharI Adi hI khAye jA sakate haiN| kucha logoMkI vyAkhyAke anusAra nIrasa do annoke saMyogase banI khicar3I, sattU Adi khAye jA sakate haiN| isa viSayakA spaSTIkaraNa paM0 AzAdharajIne apane sAgAra dharmAmRtame isa prakAra kiyA hai nirvikRti:-vikriyete jihvA-manasI yeneti vikRtiorasekSurasa-phalarasa-dhAnyarasabhedAccaturdhA / tatra gorasaH kSIra-dhRtAdiH, ikSurasaH, khaNDa-guDAdi, phajaraso drAkSAmrAdiniSyandaH, dhaanyrsstail-mnnddaadiH| athavA yadyena saha bhujyamAnaM svadate tattatra vikRtirityucyate / vikRterniSkrAntaM bhojanaM nirvikRti / -sAgA0 dha0 a0 5 zloka 35 TIkA ' arthAt-jisa bhojanake karanese jihvA aura mana vikArako prApta ho use vikRti kahate haiN| isake cAra bheda haiM:-gorasa vikRti, ikSurasavikRti, phalarasavikRti aura dhAnyarasa vikRti / dUdha, dahI, ghI, makkhana Adiko gorasa vikRti kahate haiM / gur3a, khAMDa, zakkara, mizrI Adiko ikSurasa vikRti kahate haiN| aMgara, anAra, zrAma. santare, mausammI Adi phaloMke rasako phalarasa vikRti kahate haiM aura tela, mAMDa Adiko dhAnyarasa vikRti kahate haiN| ina cAroM prakArakI vikRtiyoMse yahA~ taka ki mirca masAlese bhI rahita bilakula sAttvika bhojanako nirvikRti bhojana kahA jAtA hai| gAthA naM0 265 eyahANa ekasthAna yA ekAsana vrata eyahANa zabdakA artha eka sthAna hotA hai| bhojanakA prakaraNa honese usakA artha honA cAhie eka sthAnakA bhojana, para loka-vyavahAramai hameM isake do rUpa dekhane meM Ate haiN| digambara-parampa gake pracalita rivAjake anusAra eyahANakA artha hai eka bAra thAlImeM parose gaye bhojanakA grahaNa karanA arthAt dubArA parose gaye bhojanako nahIM grahaNa krnaa| para isa viSayakA prarUpaka koI di0 Agama-pramANa hamare dekhane meM nahIM aayaa| tAmbara Agama paramparAke anusAra isakA artha hai--jisa prakArake Asanase bhojanake lie baiThe, usase dAhine hAtha aura muMhako chor3akara koI bhI aMga-upogako cala-vicala na kre| yahAM taka ki kisI aMgameM khujalAhaTa utpanna hone para use dUra karaneke lie dUsarA hAtha bhI usako nahIM uThAnA cAhie / jinadAsa mahattarane Avazyaka cUrNime isakI vyAkhyA isa prakAra kI hai :ekaTThANe ja jathA aMguvaMga, ThaviyaM taheva samuddisitavvaM, prAgAre se aAuMTaNa-pasAraNaM nathi / zrAcArya siddhasenane pravacanasArakI vRttimeM bhI aisA hI artha kiyA hai : eka-advitIya sthAna-aMgavinyAsarUpaM yatra tadekasthAnapratyAkhyAnam / tadyathA-bhojanakAle'GgopAGga sthApitaM tasmiMstathA sthita eva bhoktavyam / mukhasya hastasya ca azakyaparihAratvaJcalanamapratiSiddhamiti / bhAvArya-bhojana prArambha karaneke samaya apane aMga-upAMrgoko jisa prakArase sthApita kiyA ho aura jisa zrAsanase baiThA ho, use usI sthitimeM rahakara aura usI baiThakase baiThe hue hI bhojana karanA cAhie / grAsa uThAneke lie dAhine hAthakA uThAnA aura grAsa cabAneke lie mukhakA calAnA to anivArya hai| ekAsanase ekasthAnavratakA mahattva inhIM vizeSatAoMke kAraNa adhika hai| eka-bhakta yA ekAtta eka + bhakta arthAt dinameM eka bAra bhojana karaneko ekabhakta yA ekAzana kahate haiN| ekAttakA bhI yahI artha hai eka atta arthAt eka bAra bhojana karanA / di0 aura zve0 donoM paramparAoMme isakA samAna hI artha kiyA gayA hai| Avazyaka cUrNimeM jinadAsa mahattara kahate haiM :egAsaNaM nAma pUtA bhUmIto na cAlijjati, sesANi hatthe pAyANi caalejaavi| zrAvazyaka vRttimeM haribhadrasUri kahate haiMekAzanaM nAma sakRdupaviSTaputAcalanena bhojanam / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThA-vidhAna 147 pravacanasAroddhAra vRttimeM AcArya siddhasena kahate haiM: ekaM-sakRt , azanaM-bhojana; ekaM vA asanaM-putAcalanato yatra pratyAkhyAne tadekAzanamekAsanaM vaa| prAkRte dvayorapi egAsaNamiti rUpam / arthAt-bhojanake lie baiThakara phira bhUmise nahIM uThate hue eka bAra bhojana karaneko ekAzana yA ekabhakta kahate hai| putanAma nitambakA hai| ekAzana karate samaya nitamba bhUmipara lage rahanA caahie| hAM, ekAzana karanevAlA nitambako na calAkara zeSa hAtha-paira Adi aMga-upAMgoko aAvazyakatA par3anepara calA bhI sakatA hai| gAthA naM. 267 para pa pratimeM nimna TippaNI hai catastraH strIjAtayaH 4 / tAH manovAkAyaistADitAH 12 / te kRtakAritAnumataiH guNitAH 36 / te paMcendriyaha tAH180 / tathA dazasaMskAraiH(zarIrasaMskAraH 1, zRMgArasarAgasevA 2, hAsyakrIDA 3, saMsargavAMchA 4, viSayasaMkalpaH5, zarIranirIkSaNam 6, zarIramaMDanam 7, dAnam 8, pUrvaratAnusmaraNaH 9, manazcintA10) etairdazabhirguNitAH 1800 / te dazakAmaceSTAbhirguNitAH 18000 / (tathAhi-cintA 3, darzanecchA 2, dI?chavAsaH 3, zarIrAtiH 4, zarIradAhaH 5, mandAgniH 6, mUrchA 7, madonmattaH prANasandehaH 9, zukramocanam 10 etairdshbhirgunnitaaH|) arthAt-ukta prakArase zIlake 18000 aThAraha hajAra bheda hote haiN| 1 pratiSThA-vidhAna gAthA naM. 363-pratimAlakSaNam atha vimbaM jinendrasya kartavyaM lakSaNAnvitam / RjvAyatasusaMsthAna taruNAMgaM digambaram // 1 // zrIvRkSabhUbhUSitoraskaM jAnuprAptakarAgrajam / nijAMgulapramANena sASTAMgulazatAyutam // 2 // mAnaM pramANamunmAnaM citralepazilAdiSu / pratyaMgapariNAhodhvaM yathAsakhyamudIritam // 3 // kakSAdiromahInAMga zmazrarekhAvivarjitam / UvaM pralambakaM dattvA samAptyantaM ca dhArayet // 4 // tAlaM mukhaM vitastiH syAdekArtha dvAdazAMgulam / tena mAnena tadvimbaM navadhA pravikalpayet // 5 // prAtihAyAMSTakopetaM sampUrNAvayavaM zubham / bhAvarUpAnuviddhAMgaM kArayedvimbamahaMtaH // 69 / / prAtihAya vinA zuddha siddhavimbamapIDazam / sUrINAM pAThakAnAM ca sAdhUnAM ca yathAgamam // 7 // lakSaNairapi saMyukta vimbaM dRSTivijitam / na zobhate yatastasmAtkuryAddaSTiprakAzanam // 72 // nAtyantonmIlitA stabdhA na visphaaritmiilitaa| siryagUlamatho dRSTiM varjayitvA prayatnataH // 73 // nAsAgranihitA zAntA prasannA nirvikArikA / vItarAgasya madhyasthA kartavyA'dhottamA tathA // 7 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra arthanAzaM virodhaM ca tiryagdRSTibhayaM tathA / adhastAtsutanAza ca bhAryAmaraNamUrdhvagA // 75 // zokamudvegasaMtApaM stabdhA kuryAddhanakSayam / zAntA saubhAgyaputrArthAzAbhivRddhipradA bhavet // 76 // sadoSArcA na karttavyA yataH syAdazubhAvahA / kuryAdraudA prabhonAzaM kRzAMgIvyasaMkSayam // 77 // sakSiptAMgIH kSayaM kuryAJcipiTA duHkhadAyinI / vinetrA netravidhvaMsaM hInavaktrA tvshobhnii||7|| vyAdhi mahodarI kuryAd hRdroga hRdaye kRzA / azahInAnu hanyAcchuSkajaMghA narendrahI // 79 // pAdahInA jana hanyAtkaTihInA ca vAhanam / jJAtvaivaM kArayejjainI-pratimAM dopavarjitAm // 20 // sAmAnyenedamAkhyAtaM pratimAlakSaNaM mayA / vizeSataH punarjeya zrAvakAdhyayane sphuTam // 1 // (vasunandipratiSThApATha, pari0 4) arthAt-pratimA sarvAMga sundara aura zuddha honA cAhie, anyathA vaha pratiSThAkArakake dhana-jana-hAni AdikI sUcaka hotI hai| / gAthA naM0 408-dhUlIkalazAbhiSeka gozRGgAgajadaMtAcca toraNAtkamalAkarAt / nagAtprasiddhatIrthAcca mahAsindhutaTAcchubhAt // 7 // zrAnIya mRttikAM kSiptvA kumbhe tIrthAmbusaMbhRte / tena kuryAjinArcAyA dhUlIkumbhAbhiSecanam // 7 // dhUlikAkalazasnapanamaMtraH ( vasunandipratiSThApATha) bhAvArtha-gozRga, gajadanta Adise arthAt AjakI bhASAmeM kudAlI, kuza Adike dvArA kisI tIrtha, tAlAba, nadI yA prasiddha sthAnakI mRttikA khodakara lAve aura use tIrtha-jalase bhare ghar3e meM bharakara galAve / punaH usa galI huI miTTIse pratimAkA lepa kare, ise dhUlokalazAbhiSeka kahate haiM / yaha pratimAkI zuddhike lie kiyA jAtA hai| gAthA naM. 406-prokSaNavidhi lokaprasiddhasadvyaiH sadajanyAdibhiH svayam / saprocyA vidhavAbhizca niHzalyAbhiH sujAtibhiH // 72 // prokSaNamatraH arthAta-kulIna sadhavA yA vidhavA vratI striyoke dvArA loka-prasiddha sadravyoMse pratimAkA prokSaNa yA saMmArjana karAve / gAthA naM. 410-Akarazuddhi nyagrodhodumbarAzvatthacampakAzokakiMzukakadambaplakSa-vilvAmravakulAjunapallavaiH // 73 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThA-vidhAna 146 pracchAditAsyasatkumbhaiH sarvatIrthAmbusaMbhRtaiH / maMtrAbhimaMtritaiH kuryAjinavimbAbhiSecanam // 4 // dvAdazapallavakalazA bhaSekamaMtraH rocanAdarbhasiddhArthapadmakAgurucandanam / dUrvAGkarayavavrIhizrIkhaNDaraupyakAMcanam // 75 // mAlatIkuMdapuSpANi naMdyAvataM tilastathA / gomayaM bhUmimaprAptaM nimnagADhA sumRttikA // 76 / / etairdravyaiH samAyuktasarvatIrthAmbusambhRtaiH / cAmIkaraprabhaiH kumbhaiH jinAccoM snApayetsadA // 77 // maMgaladravyakalazasnapanamaMtraH amRtA sahadevI ca viSNukAMtA zatAvarI / bhuMgarAjaH zamI zyAmA saptauSadhyaH smRtA imAH // 7 // etAbhiryuktatIrthAmbupUrNazubhramahAvaTaiH / maMtrAbhimaMtritairbhaktyA jinArcAmabhiSicayet // 7 // saptauSadhikalazasnapanamaMtraH jAtIphalalavaMgAmravilvabhallAtakAnvitaiH / sarvatIrthAmbubhiH pUrNaiH kumbhaiH saMsnApayejinam // 8 // phalapaMcakalazasnapanamaMtraH pAlAzodumbarAzvatthazamInyagrodhakatvacA / mizratIrthAmbubhiH pUrNaiH snApayecchubhrasaddhaTaiH // // challapaMcakakalazasnapanamatraH sahadevI balA siMhI zatamUlI zatAvarI / kumArI cAmRtA vyAghrI tAsAM mUlASTakAnvitaiH // 2 // sarvatIrthAmbubhiH pUrNa citrakumbha vaiiihai| maMtrAbhimaMtritaijaina vimbaM saMsnApayetsadA // 3 // divyauSadhimUlASTakalazasnapanamaMtraH lavagailAvacAkuSTaM kakolAjAtipatrikA / siddhArthanaMdanAyaizca gandhadvyavimizritaiH // 44 // tIrthAmbubhirbhUtaiH kumbhaiH sauMSadhisamanvitaiH / maMtrAbhimaMtritejainIpratimAmabhiSecayet // 45 // sauSadhikalazasnapanamaMtraH evamAkarasaMzuddhiM kRtvA zAstroktakarmaNA / zrIvardhamAnamaMtreNa jinA mabhimaMtrayet // 86 // 'OM Namo bhayavado vaDDhamANassa risissa jassa cakkaM jalaMtaM gacchada AyAsaM pAyAlaM loyANaM bhUyANaM jae vA, vivAe vA, thaMbhaNe vA, mohaNe vA, raNaMgaNevA, rAyaMgaNe vA, savvajIvasattANaM avarAjino bhavadu me rakkha rakkha svaahaa|' anena zrIvardhamAnamaMntreNa pratimAM saptadhArAnabhimaMtrayet / 20 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vasunandi-zrAvakAcAra : bhAvArtha-nyagrodha Adi bAraha vRkSoke patroM ke dvArA Dhake dUrvA kura Adi mAgalika dravyoMse mukta amRtAdi sapta aupadhiyoMke, jAtIphalAdi paMca phaloke, palAzAdiko chAlake, sahadevI Adi ATha divyauSadhiyokI jar3oM ke aura lavaMgAdi sauMSadhiyoke rasose bhare ghaTose khAnike bhItara hI pratimAko zuddhi karaneko Akarazuddhi kahate haiN| gAthA naM0 418 guNAropaNa vidhi sahajAndhAtinAzotthAn divyAcA~tizayAn zubhAn / svargAvatArasajjanmaniHkramajJAnanivRtIH // 15 // kalyANapaMcakaM caitatprAtihAryASTakaM tathA / saMdhyAyAM ropayettasyAM pratimAyAM bahirbhavam // 96 // anantadarzanaM jJAnaM sukhaM vIrya tathAntaram / samyagdhyAtvA'hatAM vimba manasA''ropayettattaH // 17 // samyaktvaM darzana jJAnaM vIryAgurulaghU sukham / avyAbAdhAvagAhau ca siddhavimbeSu saMsmaret // 18 // ratnatrayaM ca vimbeSu zeSANAM parameSThinAm / aMga-pUrvamayaM dehaM zrutadevyAzca cintayet // 19 // pustakArthamapi dhyAyedanantArthAkSarAtmakam / anena vidhinA tiSThedyAvadiSTAMzakodayaH // 10 // pratimAyAM guNAropaNam arthAt-ukta prakArase arhantakI pratimAme arihaMtoMke, siddha ke bimbameM siddhoke aura zeSa parameSThiyoMkI mUrtiyoM meM unake guNoMko aAropaNa kre| zAstrome dvAdazAMga zrutakA adhyAropaNa kare | gAthA naM. 418 candana tilaka dadhisiddhArthasadUrvAphalapuSpAkSatAnyapi / savRddhiruddhikarpUrapriyaMguyutacandanam // 10 // evamAdizubhaivyaiH samAvAhanapUrvakam / lagneSTAMzodaye samyak smRtvA maMtraM pratiSThayet // 102 // pratiSThAtilakadravyANi tilakamaMtro'yaM-OM Namo arahatANaM ahaM svAhA' tilakaM dadyAt / arthAt-- ukta dravyoMse pratimAke tilaka kare / gAthA naM. 416 maMtranyAsa atra sthApanAnikSepamAzrityAvAhanAdimaMtrAH kathyante / yathA-OM hrAM hrIM hahrauM haH asi A usA ehi ehi savauSaT / aavaahnmntrH| OM hrAM hrIM hU hrauM haH asi pA u sA tiSTha tiSTha Tha / sthaapnmNtrH| OM hAM hrIM hrauM haH asi A u sA atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / sannidhIkaraNamaMtraH / AvAhanAdikaM kRtvA samyagevaM smaahitH|| sthirAtmASTapradezAnAM sthAne bIjAkSaraM nyaset // 103 // OM hA lalATe, OM hrIM vAmakarNe, OM hadakSiNakaNe, OM hrauM ziraH pazcime, OM haH mastakopari, OM camAM netrayoH, OMcamI mukhe, OM camU kaNThe, OM camA~ hRdaye OM camaH bAhvoH, OM krauM udare, OM hrIM kaThyAM, OM tU jaMdhayoH, OM tU' pAdayoH, OM kSaH hstyoH| zrIkhaNDakapUreNa pratimAMge gaMdhaM vilipya pratiSThApayet / bIjAkSarANi vinyasyet / arthAt-ukta prakAra pratimAke vibhinna aMgoMpara bIjAkSaroMko likhe, yaha maMtranyAsakriyA kahalAtI hai| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 pratiSThA-vidhAna gAthA naM. 420 mukhapaTavidhAnAdi bahumUlyaM sitazlacaNa pratyagraM sudazAnvitam / pranaSTAvRttidoSasya mukhavastraM dadAmyaham // 107 / / OM namo'haMte sarvazarIrAvasthitAya samadanaphalaM sarvadhAnyayutaM mukhavastraM dadAmi svaahaa|' madanaphalasahitamukhavastramaMtraH OM aTThavihakammamukko tiloyapujjo ya saMthuzro bhayavaM / amaraNaraNAhamahino aNAiNihaNo si baMdasi o // svAhA / kaMkaNabadhanam nirastramanmathAstrasya dhyAnazastrAstakarmaNaH / vighnaughaghnAni kANDAni vastraprAnteSu vinyaset / kANDasthApanam gAthA naM. 421 yAvArakasthApanAdi sarvadvidalasaMbhUtairbAlAMkuravirUDhakaiH / pUjayAmi jinaM chinnakarmabIjAMkurokaram // 112 // yavAdidhAnyasaMbhUtaiH prauddhollaasihriprbhaiH| yAvArakairjinaM bhaktyA pUjayAmi shubhprdaiH||113|| yAvArakasthApanam paMcavollasacchAyaiH shkrcaapaanukaaribhiH| jagadvarNitasatkIrtivarNapUrairyaje jinam // 114 // varNapUrakam proddaNDaiH sadasopetaiH yauvanArambhasannibhaiH / nirAkRtekSukodaMDaM yaje puNDrekSubhirjinam // 15 // ikSusthApanam / arthAt-maMtranyAsake pazcAt mainaphalake sAtha dhavala vastrayugalase pratimAke mukhako AcchAda na kare / punaH pratimAke kaMkaNabandhana, kANDakasthApana, yAvAraka-(javAra) sthApana, varNapUraka aura icchusthApana kriyAoMko kre| gAthA naM0 421 balivartikAdi satpuSpapallavAkAraiH phalAkArairanekadhA / AnaH piSTodbhavaiH zambhu balivayutkarairyajet // 16 // balivattikAsthApanam sauvarNa rAjataM pUrNa suvAripallavAnanam / dadhidUrvAkSatAktAMgaM bhuMgAraM purato nyaset // 117 // bhuMgArasthApanam anena vidhinA samyak dve catvAri dinAni vA / trisandhyamarcanaM kurvan jinArcAmadhivAsayet // 118 // adhivAsanAvidhAnam Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 vasunandi-zrAvakAcAra athArArtikamuttArya dhUpamutkSipya cottamam / zrImukhoddhATanaM kuryAt sumaMtrajapabhAvitaH // 119 // OM usahAivaDaDhamANANaM paMcamahAkallANasaMpaNNANaM mahai-mahAvIra-vaDDamANasAmINaM sijjhau me mahai mahAvijjA aDhamahApADiharasahiyANaM sayalakallANadharANaM sajjojAdarUvANaM cautIsa aisayavisesasaMjuttANaM battIsadeviMdamaNimauDamatthayamahiyANaM sayalaloyassa saMti-buddhi-tuhi-kallANAuprAroggakarANaM baladevacakkahara-risi-muNi-jadi-aNagArovagUDhANaM ubhayaloyasuhaphalayarANaM thuisayasahassaNilayANaM parAparamappANaM zraNAiNihaNANaM balibAhubalisahiyANaM vIre-bIre OM hAM hAM seNavIre vaDDhamANavIre saM jayaMtavarAie vajjasilatthaMbhamayANa sassadabaMbhapaiTThiyANaM usahAi-vIramaMgalamahApurisANaM NicakAlapaiTTiyANaM ettha sariNahidA me bhavaMtu ThaH ThaH kSaH kSaH svAhA / shriimukhoddhaattnmNtrH| ukta maMtrake dvArA pratimAke mukhako ughAr3a deve / gAthA naM0 423 netronmIlanamaMtrAdiH raupypaatrsthdugdhaajyshrkraapuursitaaktyaa| cakSarunmIlana kuryAccAmIkarazalAkayA // 12 // OMNamo arahatANaM NANa-dasaNa-cakkhumayANaM amIyarasAyaNavimalateyANaM saMti-tuhi-puddhi-varada-sammAdiTThINaM vaM jhaM amiyavarisINaM svAhA / netronmIlanamaMtraH arthAt-isa maMtra dvArA pratimAke netroMme kanInikA(putalI)kA AkAra sonekI salAIse aSTagaMdhadvArA nikAle / ise netronmIlana saMskAra kahate hai| OM sattakkharasajjhANaM arahatANaM Namo ti bhAveNa / jo kuNai aNahayamaNo so gacchai uttamaM ThANaM // 122 // kaMkaNamokSaNam / arthAt-isa maMtrase kaMkaNa chodd'e| punaH pratimAkA abhiSeka aura pUjana karake nimna maMtrase visarjana kre| abhiSekaM tataH kuryAt sthAnazAstroktakarmaNA / baliM zAstroktamArgeNa bhrAmayecca caturdizam // 123 // maMgalArtha samAhUtA visAkhiladevatAH / visarjanAkhyamaMtreNa vitIrya kusumAMjalim // 12 // OM jinapUjArthaM samAhRtA devatA visarjanAkhyamaMtreNa sarve vihitamahAmahAH svasthAnaM gacchata gacchata yaHyaH yH| iti visrjnmNtrH| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 sallekhanA-vidhAna sallekhanA yA samAdhimaraNa (gAthA 271-272)--A0 vasunandine sallekhanAkA jo svarUpa kahA hai, vaha svAmI samantabhadra dvArA ratnakaraNDakame pratipAdana kiye gaye svarUpase bhinna haiN| svAmI samantabhadrane sallekhanAkA jo svarUpa batAyA hai usame unhone gahastha yA munikI apekSA koI bheda nahI rakhA hai| balki samAdhimaraNa karane vAleko sarvaprakArakA parigraha chuDAkara aura pacamahAvrata svIkAra karAkara vidhivat muni banAnekA vidhAna kiyA hai| unhone AhArako kramaza ghaTAkara kevala pAnapara nirbhara rakhA aura antame usakA bhI tyAga karake yathAzakti upavAsa karanekA vidhAna kiyA hai| parantu A0 vasunandi apane prastuta granthameM sallekhanA karanevAleke lie eka vastrake dhAraNa karane aura jalake grahaNa karanekA vidhAna kara rahe hai aura isa prakAra munike samAdhimaraNase zrAvakake samAdhimaraName eka vibhinnatA batalA rahe hai| samAdhimaraNake nAnA bhedokA vistArase prarUpaNa karanevAle mUlArAdhanA granthameM yadyapi zrAvaka aura munikI apekSA samAdhimaraNameM koI bheda nahI kiyA hai, tathApi vahA~ bhakta-pratyAkhyAna samAdhimaraNake autsargika aura ApavAdika aise do bheda avazya kiye gaye hai| jAna par3atA hai ki usa ApavAdika ligako hI A0 vasunandine zrAvakake lie vidheya mAnA hai| hAlA~ki mUlArAdhanAkArane viziSTa avasthAmeM hI apavAda-ligakA vidhAna kiyA hai, jise ki spaSTa karate hue paM0 AzAdharane sAgAradharmAmRtame bhI likhA hai ki yadi koI zrImAn mahaddhika evaM lajjAvAn ho aura usake kuTumbI mithyAtvI hoM, to use sallekhanA kAlame sarvathA nagna na kreN| mUlArAdhanAkAra Adi sarva AcAryona sallekhanA karanevAleke kramazaH cAro prakArake AhArakA tyAga Avazyaka batAyA hai, para A0 vasunandi use tIna prakArake AhAra-tyAgakA hI vidhAna kara rahe hai, yaha eka dUsarI vizeSatA ve gRhasthake samAdhimaraNameM batalA rahe hai| jJAta hotA hai ki sallekhanA karanevAlekI vyAdhi Adike kAraNa zArIrika nirbalanAko dRSTime rakhakara hI unhoMne aisA vidhAna kiyA hai, jisakI ki puSTi paM0 AzAdharajIke dvArA bhI hotI hai| ve likhate hai vyAdhyAdyapekSayA'mbho vA samAdhyartha vikalpayet / bhRzaM zaktikSaye jahayAttadapyAsannamRtyuka // 65 // sAgAra0 a08 ___ arthAt-vyAdhi Adike kAraNa koI kSapaka yadi cAro prakArake AhArakA tyAga karane aura tRSAparISaha sahana karaneme asamartha ho, to vaha jalako choDakara zeSa tIna prakArake AhArakA tyAga kare aura jaba apanI mRtyu nikaTa jAne to usakA bhI tyAga kara deve / 'vyAdhyAdyapekSayA' padakI vyAkhyA karate hue ve likhate hai-- 1 zrAvasadhe vA appAugge jo vA mahaDhio hirimaM / micchajaNe sajaNe vA tassa hojja avavAdiyaM liMga // -mUlArA0 A0 2, gA0 76 2 hRImAnmahaddhiko yo vA mithyAtvaprAyabAndhavaH / so'vivikta pada nAgnyaM zastaliMgo'pi nArhati ||37||-saagaar0 a08 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 vasunandi-zrAvakAcAra 'yadi paittikI vyAdhirvA, grISmAdi kAlo vA, marusthalAdirdezo vA, paittikI prakRtirvA, anyadapyevavidhatuSAparISahodrekAsahana-kAraNa vA bhavettadA gurvanujJayA pAnIyamupayokSye'hamiti pratyAkhyAna pratipadyatetyartha / -sAgAra0 ttiikaa| arthAta--yadi paittika vyAdhi ho, athavA grISma Adi kAla ho, yA marusthala Adi zuSka aura garma deza ho, yA pitta prakRti ho, athavA isI prakArakA anya koI kAraNa ho, jisase ki kSapaka pyAsakI parIvaha na saha sake, to vaha gurukI AjJAse pAnIko choDakara zeSa tIna prakArake AhArakA tyAga kre| 4 vrata-vidhAna vrata vidhAna (gA0 353-381)--A0 vasunandine prastuta granthame gyAraha pratimAoke nirUpaNa karane ke pazcAt zrAvakake anya kartavyoko batalAte hue pacamI Adi kucha vratokA bhI vidhAna kiyA hai aura kahA hai ki ina vratoke phalase jIva deva aura manuSyoke indriya-janita sukha bhogakara antame mokSa pAtA hai / antameM likhA hai ki vratokA yaha uddezya-mAtra varNana kiyA gayA hai| inake atirikta anya bhI sUtrokta vratoko apanI zaktike anusAra karanA caahie| (gA0 378-376) tadanusAra yahA~ unapara kucha vizeSa prakAza DAlA jAtA hai| paMcamI vidhAna-ise zveta pacamI vrata bhI kahate hai / yaha vrata pA~ca varSa aura paoNca mAsa me samApta hotA hai| ASADha, kAttika yA phAlguna ina tIna mAsomese kisI eka mAsame isa vratako prArambha kre| pratimAsa zuklapakSakI pacamIke dina upavAsa kre| lagAtAra 65 mAsa taka ukta tithime upavAsa karanepara arthAt 65 upavAsa pUrNa hone para yaha vidhAna samApta hotA hai / vratake dina NamokAra matrakA trikAla jApya karanA caahie| rohiNI vidhAna-ise azoka rohiNI vrata bhI kahate hai| yaha vrata bhI pA~ca varSa aura pA~ca mAsame samApta hotA hai| isa vratameM pratimAsa rohiNI nakSatrake dina upavAsa karanA Avazyaka mAnA gayA hai| kriyAkoSakAra paM0 kizana siMhajI do varSa aura tIna mAsame hI isakI pUrNatA batalAte hai| vratake dina NamokAra maMtrakA trikAla jApya karanA cAhie / azvinI vidhAna-isa vratame pratimAsa azvinI nakSatrake dina upavAsa kiyA jAtA hai| lagAtAra sattAIsa mAsa taka ise karanA par3atA hai| saukhyasaMpatti vidhAna---isa vratake vRhatsukhasampatti, madhyama sukha-sampatti aura laghu sukha-sampatti aise tIna bheda vrata vidhAna-sagrahame pAye jAte hai| A0 vasunandine prastuta granthame vRhatsukha-sampatti vratakA vidhAna kiyA hai| isa vrata saba milAkara 120 upavAsa kiye jAte haiN| unake karanekA krama yaha hai ki yaha vrata mAsase prArambha kiyA jAya, usa mAsake pratipadA ko eka upavAsa karanA caahie| tadanantara agale mAsakI dono doyajoMke dina do upavAsa kare / tadanantara agale mAsakI do tIje aura usase agale mAsakI eka tIja aisI tIna tIjoke dina tIna upavAsa kre| isa prakAra Age AnevAlI 4 caturthiyoMke dina 4 upavAsa kare / usase Age AnevAlI 5 paMcamiyoMke dina kramazaH 5 upavAsa kre| upavAsoMkA krama isa prakAra jAnanA cAhie:1 eka pratipadAkA eka upavAsa. 2. do dvitIyAoMke do upavAsa / 3. tIna tRtIyAoke tIna upavAsa / 4. cAra caturthiyoMke cAra upavAsa / 5. pA~ca pacamiyoMke paoNca upavAsa / 6 chaha SaSThiyoMke chaha upavAsa / 7. sAta saptamiyoMke sAta upavAsa / 8 ATha aSTamiyoMke ATha upavAsa / 6. nau navamiyoMke nau upavAsa / 10 daza dazamiyoMke daza upavAsa / 11. gyAraha ekAdaziyoMke gyAraha upavAsa / 12. bAraha dvAdaziyoke bAraha upavAsa / 13. teraha trayodaziyoMke teraha upavAsa / 14 caudaha caturdaziyoke caudaha upavAsa / 15. pandraha pUrNimA-amAvasyAoke pandraha upavAsa / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata-vidhAna madhyama sukhasampatti-vrata-isame vrata prArambha karanake mAsakI amAvasyA aura pUrNimAke dina upavAsa karanA par3atA hai / isa prakAra eka varSame 24 aura pA~ca varSame 120 upavAsa karanA Avazyaka batAyA gayA hai| laghu sukhasampatti-vrata--yaha vrata solaha diname pUrNa hotA hai| jisa kisI bhI mAsakI zuklA pratipadAse agrima mAsakI kRSNA pratipadA taka lagAtAra 16 dinake 16 upavAsa karanA isame Avazyaka batAyA gayA hai| / ukta tIno hI prakArake vratome upavAsake dina tIno sadhyAome eka-eka NamokAramatrakI mAlAkA jApya Avazyaka hai| nandIzvarapaMkti-vidhAna--yaha vrata 108 diname pUrA hotA hai, isame 56 upavAsa aura 52 pAraNA karanA paDate hai| unakA krama isa prakAra hai--pUrva dizA-sambandhI ajana girikA velA eka, usake upavAsa 2, pAraNA 1 / cAra dadhimukhake upavAsa 4, pAraNA 4 / ATho ratikaroke upavAsa 8, pAraNA 8 / isa prakAra pUrva-dizAgata jinAlaya-sambandhI upavAsa 14 aura pAraNA 13 hue| isI prakAra dakSiNa, pazcima aura uttara dizAke upavAsoke milAnepara kula 56 upavAsa aura 52 pAraNA hote hai| isa vratame 'OM hrI nandIzvaradvIpe dvApacAzajjinAlayebhyo nama.' isa maMtrakA trikAla jApya Avazyaka hai| yadi yaha vrata ASTAnhikA parvame kare, to usakI uttama, madhyama aura jaghanya aisI tIna vidhiyaoN batalAI gaI hai| uttamavidhimeM saptamIke dina ekAzana karake upavAsakI pratijJA kara aSTamIse pUrNamAsI taka 8 upavAsa kre| pazcAt pratipadAko pAraNA kre| dazo dina uparyukta matrakA trikAla jApya kre| isa prakAra kAttika, phAlguNa aura ASADha tInoM mAsame upavAsa kre| isI prakAra ATha varSa taka lagAtAra kare / madhyamavidhime saptamIke dina ekAzana karake upavAsakI pratijJAkara aSTamIkA upavAsa kare aura OM hrI nandIzvarasajJAya nama' isa maMtrakA trikAla jApya kare / navamIke dina pAraNA kare aura 'OM hrI aSTamahAvibhUtisajJAya nama' isa matrakA trikAla jApya kre| dazamIke dina kevala jala aura cAvala kA AhAra le / 'OM hrI trilokasArasajJAya nama' isa maMtrakA trikAla jApya kare / ekAdazIke dina eka bAra alpa AhAra kre| 'OM hrI caturmukhasaMjJAya nama.' i sa matrakA trikAla jApya kare / dvAdazIke dina ekAzana kre| 'OM hrI paMcamahAlakSaNasajJAya nama.' isa matrakA trikAla jApya kre| trayodazIke dina AcAmla kare arthAt jalake sAtha nIrasa eka annakA AhAra kre|'AUM hrI svargasopAnasaMjJAya nama.' isa matrakA trikAla jApya kre| caturdazIke dina cAvala vA jala grahaNa kare / 'OM hrI sarvasampattisaMjJAya nama' isa matrakA trikAla jApya kare / pUrNamAsIko upavAsa kre| 'OM hrI indradhvajasajJAya namaH' isa matrakA jApya kare / antame pratipadAko pAraNA kare / jadhanyavidhime aSTamIse pUrNimAsI taka pratidina ekAzana kre| 'o hrI nandIzvaradvIpe dvApaMcAzajjinAlayebhyo nama.' matrakA trikAla jApya kre| vimAnapaMkti-vidhAna-yaha vrata svargaloka-sambandhI 63 paTala-vimAnoke caityAlayokI pUjanabhAvanAse kiyA jAtA hai| prathama svargake prathama paTalakA velA 1, pAraNA 1 / isake cAro dizA-sambandhI zreNIbaddha vimAnoke caityAlayoMke upavAsa 4, pAraNA 4 / isa prakAra eka paTala-sambandhI velA 1, upavAsa 4 aura pAraNA 5 hue| isa kramase solaha svargoke 63 paTalake velA 63, upavAsa 252 aura pAraNA 315 hote hai| isame vratAraMbhakA telA 1 pAraNA 1 jor3a denepara upavAsoMkI saMkhyA 381, pAraNA 316 hote hai / vratArambhame eka telA kare phira pAraNA karake vrata Arambha kre|'AUM hrI Urdhvaloka sambandhi-asakhyAta-jinacaityAlayebhyo nama.' ima maMtrakA trikAla jApya kre| yaha vrata 667 diname pUrA hotA hai| SoDazakAraNa-vrata-yaha vrata eka varSameM bhAdoM, mAgha aura caitra ina tIna mahInoMmeM kRSNa pakSakI ekamase agale mAsakI kRSNA ekama taka kiyA jAtA hai| uttamavidhike anusAra battIsa dinake 32 upavAsa karanA Avazyaka hai| madhyama vidhike anusAra eka dina upavAsa eka dina pAraNA isa prakAra 16 upavAsa aura 16 pAraNA karanA par3ate hai / jaghanya vidhimeM 32 ekAzana karanA cAhie / 'OM hrI darzanavizuddhacAdi-Sor3aza Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra kAraNabhAvanAbhyo nama' matrakA trikAla jApya karanA cAhie / pratidina SoDazakAraNa bhAvanAmese eka-eka bhAvanAkI bhAvanA karanA caahie| yaha vrata lagAtAra solaha varSa taka kiyA jAtA hai| dazalakSaNa-vrata-yaha vrata bhI varSame tIna vAra bhAdoM, mAgha aura caitra ina tIna mahInome kiyA jAtA hai| yaha zukla pakSakI pacamIse prArambha hokara caturdazIko pUrNa hotA hai| uttamavidhime daza dina ke 10 upavAsa karanA Avazyaka hai / madhyamavidhime pacamI, aSTamI, ekAdazI aura caturdazI ina cAra dinome upavAsa aura zeSa chaha dinoMme chaha ekAzana karanA Avazyaka hai / jaghanya vidhimeM daza dinake 10 ekAzana karanA caahie| pratidina uttamakSamA Adi eka-eka dharmakA ArAdhana aura jApya karanA cAhie / yaha vrata lagAtAra daza varSa taka kiyA jAtA hai| ratnatraya vrata--yaha vrata bhI dazalakSaNa vratake samAna varSameM tIna bAra kiyA jAtA hai| zuklA dvAdazIko ekAzana karake tIna dinakA upavAsa grahaNa kre| cauthe dina pAraNA kre| pratidina ratnatraya dharmakA ArAdhana aura jApya kre| yaha vrata lagAtAra tIna varSa taka kiyA jAtA hai| puSpAMjali vrata-yaha vrata bhAdo, mAgha aura caitakI zuklA paMcamIse prArambha hokara navamIko samApta hotA hai| uttama vidhimeM lagAtAra pA~ca upavAsa kre| madhyama vidhimeM pacamI, saptamI aura navamIke dina upavAsa aura SaSThI vA aSTamIko ekAzana kre| jaghanya vidhime Adi aura antake dina upavAsa tathA madhyake tIna dina ekAzana kare / pratidina OM hrI paca-merusambandhi-azItijinacaityAlayebhyo nama' isa matrakA trikAla jApya kre| akRtrima caityAlayokI pUjA kre| ina vratoke atirikta zAstrome aura bhI vratoke vidhAna hai jinamese ka chake nAma pAThakoke parijJAnArtha yahA~ diye jAte hai:-- labdhi vidhAna, sihaniSkrIDita, sarvatobhadra, dharmacakra, jinaguNasampatti, zrutikalyANaka, candrakalyANaka, ratnAvalI, muktAvalI, ekAvalI, dvikAvalI, kanakAvalI, merupakti, akSayanidhi, AkAzapacamI, candanaSaSThI, nirdoSasaptamI, zIlasaptamI, sugandhadazamI, anantacaturdazI, navanidhi, rukmiNI, kavalacandrAyaNa, ni zalya aSTamI, mokSasaptamI, parameSThIguNavata aadi| ina vratoMke vizeSa vivaraNake lie pa0 kizanasihajIkA kriyAkoSa, jaina vrata-kathA aura hAla hI meM prakAzita navrata-vidhAna sagraho dekhanA caahie| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 prAkRta-dhAtu-rUpa-saMgraha isa vibhAgameM grantha-gata dhAtu-rUpoMkA saMgraha kiyA gayA hai| prAkRta dhAtu dhAturUpa vizeSa vaktavya gAthAGka kRdanta, ktvA pratyayAnta vartamAna kRdanta 164 105 211 (agaNittA 1-+gaNa-gaNaya (ginanA) agaNaMto 2- +gaha-graha (grahaNa karanA) agirAhatassa 3-accha-prAs (baiThanA) acchA 4-a+jANa-jJA (jAnanA) ajANamAraNassa 5-+jaMpa-jalpa (bolanA) ajaMpaNijja 6-ajja-arja (paidA karanA) ajje 7-aNu+gaNa (ginanA) aNugaNaMtaNa 8-aNu+pAla-pAlaya (pAlana karanA) aNupAliUNa 6-aNu+baMdha-bandha (bA~dhanA) aNubaMdhai 10-aNu+vaTTa-vRt (anusaraNa karanA) aNuvaTTijjaha 11-aNu+ hava-anu+bhU (anubhava (aNuhavA vartamAna lakAra 115, 177, 187 vartamAna kRdanta kRtyapratyayAnta vartamAna lakAra 112, 347 vartamAna kRdanta sabadhaka kRdanta 464 vartamAna lakAra 330 77 * 45, 70 karanA) aNuhaviUNa sabadhaka kRdanta vartamAna lakAra 266 114 AjJA lakAra vartamAna kRdanta 166 61, 203, 226 12-ANa-zrANI (le zrAnA) arANemi (ANemi) 13-attha-sthA (baiThanA) atthai 14-asa (asthi / (honA) / atthu 15-a+muNa-zrA muNa (jAnanA) amuNaMto 16-a+ labha-lam (pAnA) alabhamANo / alahamANo 17-ava+ liha (cATanA) avalehai 18-ahilasa-abhi+ laSa (cAhanA) ahilasai ahilasadi 16-ahisiMca-abhi-sica (abhiSeka ahisiMcijjai karanA) 1.13 115 vartamAna lakAra 461 517 20-AUra-zrA+ pUraya (bharapUra karanA) zrAUriUNa 21-zrA+yA (zrAnA) AyaMti 22-Arova-zrA+ ropay (Upara AroviUNa car3hAnA, lAdanA) saMbaMdhaka kRdanta vartamAna lakAra saMbaMdhaka kRdanta 466 417 21 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vasunandi-zrAvakAcAra 23-AliMga-zrA+ liGga (AliM- AliMgAviti preraNArthaka vartamAna lakAra gana karanA) 24-zrAloa-zrA+loca (zrAlo- AloiUraNa sabadhaka kRdanta 272 canA karanA) (AlocejjA vidhi lakAra 25-Asava-zrA + su (prAstrava honA) Asavai vartamAna lakAra 36, 40 26-Asa-pAsa (baiThanA) (Asi bhUtakAla 143, 156, 164, pAsI 27-Asi-pA+zri (Azraya lenA) Asiya sabadhaka kRdanta ' Aseja, Asija vidhi la. 544 28-zrAhAra-zrA+ hAray AhAreUNa saba0kR0 136 (zrAhAra karanA, grahaNa karanA) 542 27 29-iccha-ip (icchA karanA) vartamAna lakAra / icchati 117 varta0 la. sabadhaka kRdanta 60, 233 416 0 9 varta0 lakAra sabadhaka kRdanta varta0 la. sabadhaka kRdanta MAM . 30-vaya-vac (bolanA) ucca 31-uccAva-uccaya (uThAnA) uccAiUNa 32-uccA-ut + cAraya uccAriUNa (uccAraNa karanA) 33-ujama-ud + yam(udyama karanA) ujjamedi 34-udya-ut + sthA (uThanA) udvittA 35-uppajja-ut + pada (utpanna honA) / uppajjai . / uppajiUNa 36-uppAya-ut + pAday uppAiUNa (utpanna karanA) 37-uppaDa-ut + pat upphaDadi, uppaDadi . (ur3anA, uchalanA) 38-ullova-(dezI)(caMdovA tAnanA) ulloviUNa 36-uvayA-upa + yA (pAsame jAnA) uvayAi 40 ---uvavaja-upa-pad (utpanna honA) [uvavajA / uvavajjati 41-uvavaTTa-upa + vRt (cyuta honA) udhvaTTio 42-uvavaraNa-upapanna (utpanna) ' uvavaraNo 43-uvvaha-ud+vaha (dhAraNa karanA) uvvahaMteNa varta0 la. 137 sabaMdhaka kRdanta varta0 la0 368 245 bhU0 kR 240 506 176 vartamAna kRdanta 44-kara-kR (karanA) varta0 la0 19767,10,112, 302, 305, 370, 510, 511, 546 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-dhAturUpa-saMgraha .146 (karemi karaMtassa karaMti karateNa varta0 la. varta0 kR0 varta0 la0 varta0 kR0 saM0 kR0 kara-kR (karanA) kAra 344 272 345 362 77, 86 ityAdi 22 ityAdi 273 kRtyapratyayAnta 114 408 45 -kaha-kathaya ekahanA) 45-kArAva-kArAya (karAnA) kara-kR. (karanA) 46-kilisa-klizU (kleza pAnA) 47-kIDa-krIDU (khelanA) kara-kR. (karanA) kAUraNa kAyavvA kAyabvo (kAyavvaM kahami kArAvie kiccA kilissamANo kIDa kIrai / kujA (kuNDa kuNadi kuraNasi kuNaha kuNinna kuNei kuNaMti kutassa (kuNato kuvvaMtassa varta0 la. vi0 la0 sa0 kR0 116 ityAdi varta0 kR0 varta0 la0 504 karmavAcya varta0 la0 106,153 ityAdi vi0 la. 238 varta0 la0 63, 61 ityAdi 526 160 AjJA la. vi. la. 311 ityAdi varta0 la0 68, 70, 65, 72, 255 varta0 kR0 314 48-kuNa-kR (karanA) 306 418 46-kubva-kR, kurva (karanA) 50-kaMda-krand (ronA) 188 142 [kaMdasi kaMdato varta0 la0 varta kR0 157 51-khai-kSapita (nAza karanA) 128 12 183 546 52-khA, khA-khAd (khAnA) 53 --khama-jJam (kSamA karanA) 54-khala-skhala (giranA) 55-khava-zaya (nAza karanA) 73 523 khAUNa saMbaMdhaka kRdanta (khajjamANo karmaNi varta0 kRdanta khajaMto khamiUNa sabadhaka kRdanta khalaMto varta0 kRdanta (khaviUNa saMba0 kRdanta khaviyAno (kSapitAH) bhU0 kR0 - khivija vidhi lakAra khivijaMti varta0 la0 (khivei khelaMtassa varta0 kRdanta khaMDaMti barta0 la 56-khiva-kSip (kSepaNa karanA) 514 426 382 138, 136 57-khela-khela (khelanA) 58-khaMDa-khaMDaya (tor3anA) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 127, 131 520 56-gaccha-gam (jAnA) bhU0 kR0 varta0 la. varta0 kR0 vi0 la0 va0 la0 va0 kR0 va0 la. saM0 kR0 328 308 368 go gacchai gacchamANe gacchijo gacchaMti gajaMto gaNei (gamiUNa gahiUNa gahiyaM gAyai geNhati gaMtUNa 60-gaja-garja (garajanA) 61--gaNa-gaNay (ginanA) 62-gama-gamaya (vyatIta) karanA 63-gaha-graha (grahaNa karanA) 64-gA-gai (gAnA) (dekho naM0 63) 65-gama-gam-(jAnA) . 289 283, ityAdi bha00 varta0 la0 74 saba0 kR0 110 75,110 ityAdi 358 66 -ghaDa-ghaTaya (banAnA) 67-ghasa-ghRSu (ghisanA) 68-ghAya-han (vinAza karanA) (ghaDAviUNa ghaDAvijA ghasaMti ghAei saMba0 kR0 vi0 la0 va0 la. 363 166 69-ghi-graha (grahaNa karanA) ghittaNa sa0 kR0 va0 la0 75,147 ghippar3a 102 70 [caya-tyaj (chor3anA) cu-cyu (maranA) caiUraNa 71-caDa-zrA+ruha (car3hanA) caDAviUNa (ciTTha 72-ciha-sthA (baiThanA) ciTTae ) ciTTha (ciTTeja 73-ciMta-cintaya (cintA karanA) ciMtei 74-cueNa+kara-cUrNa+kR (cUrNa curaNIcueNIkuNaMti karanA) saM0 kR0 pre0Ni0 saM0 kR0 va0 la0 va0 la0 saM0 kR0 vi0 la0 varta0 la0 107 504 466 187 418 114 167 158 75-chetra-chedaya (chedanA) 76-chiva-spRz (chUnA) 77-chuTTa-chuT (chUTanA) 74 chiMdAmi chive / chuTTasi saM0 kR0 va0 la. saM0 kR0 va0 la0 bhU0 kR0 varta0 la. 1 chuTTo 156 58-chuha-kSip (DAlanA) 523 chuhati 144, 158 chuhiti Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-dhAturUpa-saMgraha (chaMDiUNa 116, 271 76-chaMDa-muc (chor3anA) rachaMDio chaMDittA 186 260 80-jagga-jAgR (jAganA) vi0 la. 425 va. la. 81-jaNa-janaya (utpanna karanA) 82-jaya-ji (jitanA) 255 (jagija / jaggeja jaNNadi |jnnei jaya (jAi jAijjA jApa (jANa / jANeha jAmi jAyai jAyai (yAcate) jApaja 83-jA-yA (jAnA) " " A0 la0 va0 la0 vi0 la0 va0 la. A0 lA0 va0 la 503 74,84 201 84-jANa-jJA (jAnanA) (dekho naM083) 85-jA-jan (unpanna honA) 86-jAya-yAca (mAMganA) va0 la0 va. la. vi0 la0. 172, 175, ityAdi 66, 76 ityAdi 167 201, 203 ityAdi 304 307 262, 365 266 (jAyaMti (dekho naM085) 186 87-jina-jIva (jInA) 74 jIva-jIva (jInA) jAyate (jAyato jivaMto [jIva jIvai jIvaMtassa (jaMpa, jaMpaNIyaM saM0 0 va0 kR0 aa0 l 0 va0 la. va0 kR0 va0 la. kR0 pra0 varta0 la. 500 185 106 67, 76 210 88-jaMpa-jalyU (bolanA) (jaha (mAie jhAijja, bhAeja jhAija 86-jhA-dhyai (dhyAna karanA) bhAijo jhAejo mAya jhAyavvA 10-bhUra-jugups (ghRNA karanA, visUranA) jharai va0 la0 vi0 la. 460,462,470 Ni0 va0 la0 458, 456 ityAdi vi. la. 465 vi0 la. va0 la0 kR0 pra0 466, 468 va0 la. 466 276 227 91-Thava-sthApay (sthApana karanA) (ThaviUNa Thavija (Thavei saM0 kR0 vi0 la0 va0 la0 417,406 481 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 314 (ThAi ThAvijada ThAvejjo ThAveyavvA 326 407 92-ThA-sthA (baiThanA) karma0 va0 la. vi0 la. kR0 pra0 A0 la. ma0 kR0 361 ThAhu ( ThicyA 226 285,304,514 DahAi 93-Daha-daha (jalAnA) va0 la0 karma0 va. la. kR0 pra0 147 ujjhato Na mabadhaka kRdanta 282,287 " , 15, 22, 69 ityAdi 26 kRtya pra0 272 ityAdi sa0 kR0 karma0 ba0 la. 261 305 108, 122 va0 la0 516, 522, 535, 81 64-Nama-nam (namana karanA) gamiUNa 95-maMsa-namasya (,). NamaMsittA (NAUNa raNA 66-NA-jJA (jAnanA) raNAyavvA NAyavvo (NAyavvaM 17-Nitta-ni+ vRt NiyattiUNa 18-NI-nI (le jAnA) NijjA 16-Niva-ni+ sthApaya (samApta karanA) NiTThavaha 100-NiDIva-niSThIva (thUkanA) NiTThivaha 101-NiNNAsa-nir + nAzaya (nAza karanA) giraNAsiUNa (Nittharai 102-Nitthara-nir + tR (pAra karanA) Nittharasi (Niccharasi 103-Niddisa-nir + diza (nirUpaNa karanA) NiddiTTa (NibaDaMti 104-Ni+paDa = ni+pat giranA 'NibaDai (NibaDataM 105-Nibbhaccha = nir + bhartsa (tiraSkAra karanA) NibbhacchijjaMto 106-NimmAva-nira+mApay ( nirmANa karanA) 107-Ni-dRza (dekhanA) Niyaha (dekho naM067) NiyattAviUNa 108-Niama-ni+yamaya (niyama karanA) NiyamiUNa saM0 kR0 va0 la0 116 150 bhU0 kR0 varta0 la0 varta0 la. varta0 kR0 40, 175,213,233 156, 316 137 167 varta0 kR0 117 NimmAvA va0 la0 va0 la. sa0 kR0 482 121 326 284 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va0 la0 maM0 0 .164 810, 467 466 471 prAkRta-dhAturUpa-saMgraha 106-Nivasa = ni+vas (vasanA) Nivasai 110-Nivisa-ni+viza (baiThanA) NivisiUNa NivisiUNaM 111-Nisa = ni+as (sthApana karanA) NisiUNa 112-NisAma = ni+ zamaya (sunanA) NisAmeha 113-Nissara -nira + su (bAhara pissarai nikalanA) hissaramANaM 'NissariuNaM 114-Nissasa = nir + zvasa (niHzvAsa lenA) hissasaha 115-nihaNa = ni+ han (mAranA) NihaNaMti sa0 kR0 A0 la0 va0 la0 va0 kR0 sa0 0 162 148 178 MUSIWAN va0 la0 166 ( NIha 116-NInI (le jAnA) raNeUNa Neo va0 la0 sa0 kR0 kR0 pra0 152,157 285, 286 (NettUNa 0. 0 26 ityAdi NA+jJA (jAnanA) (dekho naM066) 117-NaMda = nand (khuza honA) 118-rahA = snA (nahAnA) gayA raNeyANi (NeyaM NaMda rAhAUNa 24 ityAdi 500 A0 la0 saM0 kR0 va0 la0 119-tara = zak (samartha honA) 120-tIra taraha tIrae 200, 356 85 121-thuNa = stu (stuti karanA) 122-thuvva = stu (,) thuiNiUNa thuNinjamANo thuvvaMto sa0 kR0 va0 kR0 ka0va0kR0 503 378, 501 504 123-dakkha = dRz (dekhanA) 124-dakkha = darzaya (dikhalAnA) 125-dA = dA (danA) 126-dAva = darzaya (dikhalAnA) daLUNa darisai dAUNa / dAyavvo dAviUNa (dijja dijjA dijjA 2 dijjaMti diraNaM (dattaM) sava0 kR0 81,65 ityAdi va0 la0 305 sa0 kR0 188, 161 ityAdi kR0 pra0 234 ityAdi saMtaM0 kR0 444 karma0 vi0 la. 444 , va0 la. 231 , vi0 la. 418 , va0 la. 237 bhU0 kR0 240 ityAdi varta0 kR. va0 la0 250, 252, ityAdi 127-dA = dA (denA) ditA (diti Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (dekho naM0 123) (dekho naM0 127) vasunandi-zrAvakAcAra dIsai karma0 va0 la0 / dIsaMti dei kartR0 la0 122, 162, 72, 120, ityAdi 128-dhara = dhR (dhAraNa karanA) saba0 kR0 vi0 la. va0 la0 158,163, ityAdi 314, 56, 146, / dhariUNa dharijja dharaha (dhareUNaM dhAva dhArei dhUvijja 126-dhAva = dhAva (daur3anA) 130-ghAra = dhAray (dhAraNa karanA) 131-dhUva = dhUpay (dhUpa khenA) 73, 102, vi0 la0 167 436 vi0 la0 va0 kR0 sa0 kR0 282, 304, 308, 402, va0 la0 103, 121 ka0 va0 la0 - va0 la0 bhU0 kR0 sa0 kR0 113, 137, 211, 468, 132-pauMja = pra+ yuj jor3anA pauMjae (vyavahAra karanA) 133-pakuvva = pra+kRpra+kurva pakuvvaMto (karanA) 134-pakkhAla = pra+kSAlaya (dhonA) pakkhAliUNa 135-pakkhala % pra+skhala pakhalai (skhalita honA) 136-paccAra % uppA + lambha paJcArija (ulAhanA denA) 137-paDa = pat (giranA) paDai paDiyaM 138-paDibujjha% prati+budha (paDibujjhiUNa (jAgRta honA) paDibuddhiUNa 136-paDileha = prati+lekhama, paDilehAi (dekhanA) paDilehiUNa 140-paDibaja = prati+pada (svIkAra karanA) paDivajiUNa (dekho naM0 137) paDaMti 141-pattha = pra + arthay (cAhanA) patthei (pabhai 142-pabhaNa = pra+bhaNa (kahanA) upabhaNaMti (pabhaNAmi 143-payaccha pra+ yam (danA) payacchati 144-payAsa % pra+kAzaya (vyakta payAsaMtu karanA) 268, va0 la0 saM0 kR0 302, 285, 518, 524, va0 la0 71, 152, varta0 la. varta0 la. / 306 60 142 244 255,256,257 246 A.la. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 - paribbhama= pari + bhrama ( bhramaNa karanA) 146 parivakha pari + vayU (chor3anA) 148 - paruSa prarUpaya (prati pAdana karanA) 149 - palAya parA+ayU (bhAganA) 140 parihara pari+Da (chor3anA) parihare - = pariharei parUvemo 150 poca pra + loka (dekhanA) - : 151 - pavakkha = pra + vac 152 - pavisa = pra + vizU (ghusanA) 15.3 pasesa + zaMsU (prazaMsA karanA) 154 - parasa = dRz (dekhanA) 155 - pahara = pra+cha (prahAra karanA) { 156 - pApA (pInA) { 157 pAuNa = pra + zrap ( prApta karanA ) 158 - pADa - pAtaya ( girAnA) Liu 322 (dekho naM0 156 ) 159 - piccha = dRz pra + Ida (dekhanA) prIkRta dhAturUpa saMgraha paribhramai 160 - piba - pA (pInA) 22 parivajjae parivajjiyavvAiM parihariyaNvaM palAi palAiU palAyamANo palAyamANaM paloha pavakkhAmi pavisai pavisati pavisaMtA pasaMsaMti parasa passiya paharaha paharaMti pAijjai pAvijjai pAuNDa pAudi pADaha pADiUNa pADeda pAvai pAvara pAviUNa pAvijjai pAvera pAvaMti picchara picchadda picchatA pibaha va0 la0 vidhi0 la0 kR0 pra0 " 11 vi0 la0 23 17 21 23 33 sa0 kR0 22 varta0 kR0 27 va0 la0 33 " 11 varta0 kR0 varta0 la0 sa0 kR0 A0 la0 33 " 22 karma riNa varta0 la0 va0 la0 22 saM0 kR0 varta0 la0 17 31 vi0 la0 sa0 kR0 ka0 va0 la0 va0 la0 27 17 va0 la0 A0 la0 va0 kR0 va0 la0 165 176 111,102 58 66 205 103,121 151 154 15,66. 101,418 206,279 151,304 306 38 224 277,315,526 510 146 141,166 154 86101, 10430 100, 362 516 16 516, 520, 524 72, 13 ityAdi 118 130 201, 463 454, 541 101, 102 264 365 203 110 81 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 166 vasunandi-zrAvakAcAra (pibiUNa - piba-pA (pInA) pibehi 161-pilla = pIDaya (pIDA denA) pilleUNa 162-pujja-pUjay (pUjanA) pujijja (dekho naM0 156) pecchaha sa0 kR0 A0 la0 saM0 kR0 vi0 la0 A0 la0 155 148 110, 150 va0 la0 163-phArDa = pATaya sphATya (phAr3anA) phADaMti 164-phoDa = koT (phor3anA) phoDei 167 saM0 kR0 122 165-baMdha = bandh (bAMdhanA) baMdhiUNa ebaMdhiUNaM (baMdhittA bujjhati 514 315 166-bujha = budh (jAnanA) / bohavyA kR0 167-bhakkha = bhakSaya (khAnA) ( bhakkhadi ra bhakkhai bhakkhaMto bhai bhaNiUNa bhaNio bhaNijamANaM bhaNido bhaNimo bhaNiyA bhaNiyANi bhaNiyaM bhaNeha ( bhaNaMti 168-bhaNa = bhaNa (kahanA) varta0 la. 182 (Ti0) 88, va0 kR0 156, 185, va0, la0, 145, 307, sa0 kR0 108, 156, ityAdi bhU0 kR0 52, 57, ityAdi ka0 va0 kR0 3, 361, bhU0 0 382, va0 la0 bhU0 kR0 50, 222, ityAdi 47, 332, bhU0 kR0 37, 206, iyatadi va. la. 67, 306, 82, 156, va0 la0 sa0 kR0 541, vi0 la0 307 kR0 pra0 530, saM0 kR0 367, va0 la0 68, 118, ityAdi bhamA bhamitro 169-mama% bhram (bhramaNa karanA) bhamittA / bhameja 170 --bhaya = bhaja (vikalpa karanA) bhayaNijo bhuttuNa muMjai 171-muMja = bhuj (bhoga karanA) muMjae bhuMjiUNa ( bhujijjo saM0 0 vi0 la. 267, 308, 311, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-dhAturUpa-saMgraha 167 bhujivi bhuMjei bhuMjato bhottuM / bhottaNa saM0 kR0 vi0 la0 va0 kR0 sa0 kR. bhuMja-bhuja (bhoga karanA) 115, 303, 317, 85, 156, 205, 281, ityAdi 172-maraNa %3D man (mAnanA) va0 kR0 va0 la0 saM0 kR0 173-mara = mR (maranA) 151, 182, 186, 126, 130 ityAdi 264 153, 174-maha = maha (pUjanA) va0 la0 saM0 kR0 saM0 kR0 263, 236, kR0 pra0 mapaNato mara mariUNa marittA marei mahiUNa muNiUNa muNeUNa muNyavvA muNeyavo muNeyavaM muNeha muNehi muNaMti muttaNa muyaha muyaha muyaMti mellaMtA 12, 14 ityAdi 47, 351, 6, 44, ityAdi 175-muNa%DmuNa, jJA (jAnanA) A0 la. 221, 110 26, 176--muMca = muc (chor3anA) 177-mutra = muca (chor3anA) " " va0 la0 sa0 kR0 va0 la0 A0 la0 va0 la0 va0 kR0 146, 37, 150, 178-mella = mila (milanA) (dekho naM. 176) mottUNa 60, 266, saM0 kR0 397,401, 407, 445, 176-raya = racaya (racanA) vi0 la0 421, sa0 kR0 180 --rakkha-rakSa (rakSA karanA) * 181-raDa = raTa (ronA cillAnA) / raiyaM rapajja rakkhiDaM raDiUNa raDataM ramA ramitro ramiyaM 200, 152, 148, 166, 00 bhU0 kR0 . 182 ---rama = ram (krIDA karanA) .. va0 la. va0 kR0 143, '146 506, 126 '64 183 113, 165 . ramaMtA ramaMtassa rAkhedi ruyA (dekho naM0 180) 183- ru = rud (ronA) va0 la0 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra ruvai ___ ruva = rud ronA ruvasi 146 164 ruvei rahei 142 ruMbhai 184-ruha-haha(utpanna honA) 185-rubha-rudh (rokanA) 186-rova-rud (ronA) 187-raja-rajaya (raMganA) rubhittA rovaMto raMjiyo sa0 kR0 va0 kR0 bhU0 kR0 245 154, 533 534 144 143 188-lagga = laga (laganA, saMga karanA) laggai 186-labha = labha (pAnA) lakSNa labbha lahai 160-laha = labh (pAnA) lahiUraNa lahijjo lahei va0 la0 . 153 saM0 kR0 163, 511 karmaNi va0 la0 va0 ta0 108, 186, 187 saM0 kR0 73, 266 vi0 la0 va0 la0 68, 66, 103, 481 170 Ni0 saM0 kR0 237, 355, 362 Ni va0 la. 166 saM0 kR0 143 va0 la0 - 103, 121 161-lAya = lAgaya (lagAnA) lAyaMti 162-liha = likha (likhanA) lihAviUNa 163-loTTa = luTha (loTanA) loTTAviMti 164-laMgha%laM laMghaya laMpittA 165-lhikka lhukka ni + lI (chipanA) lhukkA 196-bacca-vraj (jAnA) va0 la0 167-vaja = varjay (chor3anA) vaJcai vaJcami vajjaidavyaM vajjae vajjiUNa abhisaa vajjijjA vajjijjo vajjayavaM vaTTato 64, 305 167 84 260 324 kR0 pra0 vi0 la. saM0 kR0 karmaNi va. la. vi0 la0 2 265 124 kR0pra0 198-vaTTa=vRt (baratanA) 199-vaDDa% vRdha (bar3hanA) va0 0 80 534 vaDDai va0 la0 bha0 la. he0 kR0 232, 236 476, 482 200-varaNa = varNaya . (varNana karanA) varaNaissAmi variNa vaNNie vaNNio variNajae variNayA vaNiyaM varaNeuM kamaNi va0 la0 bhU0 0 132 170 ityAdi 87,273 saM0 kR0 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-dhAturUpa-saMgraha A0 la. va0 la0 88, 178 166 241 kR0pra0 bhU0 kR0 A0 la0 ka0va0 la. 241 460 506 pra (dekho naM0 16) vaddha (vaDDa) 201-vaya = vyaya (vyaya honA) vayaMti vasai 202-vasa = vas (vasanA) vasiyavya 203-vapa = vap (bonA) vAviyaM 204-vijANa = vi+jJA (jAnanA) vijANaha 205-vija = vIjaya (paMkhA calAnA) vijajjai 206-viNi = vi+ nI (bitAnA, viNeUNa dUra karanA) 207-vieNaya = vi+jJA (jAnanA) [ viraNeo ||vinnnneyaa 208-vitara = vi+tR (arpaNa karanA) vitIrijjA 206-vitthara = vi+stu (phailanA) vitthAriyanvaM vitthAriUNa 210-vitthAra % vi+stAray 2 visthArijjai phailAnA ( vitthArijjo 211-viddhaMsa = vidhvaMsa (vinaSTa vidhaMsei karanA) 212-vibhagga =vi+mArgaya (anve- vimaggittA SaNa karanA) 213-viyapa = vi+kalpaya, viyappiUNa (vicAra karanA) viyappiya vi0 la0 kR0 pra0 sa0 kR0 ka0 va. la. vi0 kR0 va0 la0 371, 382, 455 485 547 357 107 435 76 saM0 kR0. saM0 kR0 226 460 404 226, 300 ityAdi viyANa " " A0 la0 345 234 vi0 la. ba0 la. 138 000 71 120 (dekho naM0 203) viyANasu viyAgraha viyANIhi 214-vilija = vi + lA (naSTa honA) vilijja 215-viliha = vi+ liha (cATanA) vilihaMti vilavamANo 216-vilava = vi+ lapU vilavamANaM (vilApa karanA) ( vilavaMto vivajjA vivajjae 217-vivaja = vi+ varjaya vivajjiyavA (chor3anA) vivajje (vivajjaMto 218-visa = viz (praveza karanA) visai . 163 AAA 150, 154 267 vi. la. 264, 266 kR0 ba0 la. va0 kR0 va0 la0 A0 la0 va0 la0 57, 268 214, 297 156, 161 144 visaha 180 219 -visaha = vi+ saha visahaha (sahana karanA) visahade visahato 220-visujjha - vi+zudh (zuddha honA) visuddhamAraNo 221-visUra = khid (kheda karanA) visUrai 194 520 192 va0 la0 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 vasunandi-zrAvakAcAra vi0 la0 404 bhU0 kR0 160 . (dekho naM0 218) visejja 222-vissara = vi+ smR (bhUla jAnA) vissariyaM 223-vihara = vi+ha (vihAra karanA) vihariUNa 224-vidha%D vid (jAnanA) viti (dekho na0 222) vIsariyaM 225-bucca = vac (bolanA) vuccA 226-ve + veday (anubhava karanA) vepaha 227-veDha % veSTra (lapeTanA) veDhiUNa vocchAmi 228-vaya-vac (bolanA) / voccha saM0 0 ba0 la. bhU0 kR0 va0 la0 528 376 213 60 saM0 kR0 bhaviSyatkAla 5, 134 ityAdi 273, 264 286 476 482 136 186 deo va0 kR0 4 346 438 136 466 516 226-saya = zI, svap (sonA) saiUNa saM0 kR0 230-sakka = zak (sakanA). sakA va0 la. 231-saDa = sad, zad (sar3anA) saDijja, saDejja vi0 la0 saddahadi va0 la. 232-saddaha = zraddhA saddahamANo (zraddhA karanA) . sadahaMtasta sahahaMto 233-samajja = sam + arja, (upA- samajjiyaM jaina karanA) 234-samAlaha % samA+labha samalahija, samAlahijja vi0 la0 (vilepana karanA) 235-samANa = sam + zrApa (pUrA karanA) samANei va0 la0 236-sara = su (Azraya lenA) sariUNa sahA 237-saha + saha. (sahanA) sahasi sahaha 238-sAha = sAdhU (siddha karanA) sAhAmi 239-sima = sidh (siddha honA) [ sijjhai / sijmeha 240-suNa = zru (sunanA) subaha A0 la0 241-sumarAva % smAraya (yAda dilAnA) sumarAviUNa saM0 0 242-sussa%zuS (sUkhanA) sussai sevA 243--seva = seva (sevA karanA) ra sevio / sevaMto va0 0 244-so, sozra = svap (sonA) soUNa *saM0 kR0 245--soha = zodhay (zuddhi karanA) lA sohittA 246-sakappa = sam + kalpaya saMkappiUNa (saMkalpa karanA) 247-saMkIDa % saMm + kIDa (khelanA) saMkIDai va0 la0 176, 201 107 511, 536 335 ___5, 264 170 va0 la0 44 132 bhU0 0 113, 164 140 231, 308 546 384 486 . Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-dhAturUpa-saMgraha 171 saMciTai saMchuhai 521 saMjAyai 372, 523 248-saciTTa = sam + sthA (vaiThanA) 246-saMchuha = sam + kSip (kSepaNa karanA) 250-saMjAya = sam + jana (utpanna honA) 251-saMThA = sam + sthApay (sthApana karanA) 252-saMbhava = sam + bhU (honA) 253-saMbhUsa = sam + bhUSa (alaMkRta karanA) 254-saMsoha = sam + zodhaya (zuddha karanA) saMThAviUNa sa0 kR0 408 . io saMbhavai saMbhUsiUNa 200 MG sa0 kR0 saMsohiUNa sa0 kR0 (haNai 83, 113 haNaha bitaa haNiUNa va0 la0 A0 la. ka0va0 la0 sa0 kR0 va0 la0 255-haNa = han (badha karanA) 525 67,538 haNaMti hammamANo 182 256-hamma = han (badha karanA) 257-hara = hR (haraNa karanA) 258-hava = bhU (honA) hariUNa havA have havei havaMti hasamANeNa 259-hasa = has (hasanA) va0 kR0 va0 la0 86, 104, 108 sa0 kR0 102 va0 la0 56, 18, 118 ityAdi vi0 la0 221, 223 ityAdi va0 la. 483 " . 60, 207, 260 va0 kR0 165 va0 la0 Ni0va0 la0 bhU0 kR0 130 va0 kR0 177 ka0va0 la0 kR0 vi0 la. 67 14,46 140, 173, 213 260-hiMDa = hiNDa (bhramaNa karanA) 107 (dekho 253) 261-hiMsa = hiMs (hiMsA karanA) hiMDAvijja hiMDio hiMDaMto hippA hiMsiyavvA hujjA *73 206 hu~ti hoDa 262-hu-bhU (honA) 126, 131 hodi hoUNa hojjau hoti hohA hohiMti sa0 kR0 A0 la. va0 la0 bha0 la0 62, 230 ityAdi 166 532 - - Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 prAkRta-zabda-saMgraha prAkRta saMskRta hindI gAthAGka ati 18 aidu? aithUla aAibAla aisarasa aisugaMdha akka akakkasa akaTTima akaya akkha ati duSTa ati sthUla ati bAla ati sarasa ati sugaMdha arka akarkaza akRtrima akRta akSa akkhaya akkhara akkhaliya akkhINa akkhINamahAnasa akkhINaladdhi akkhoha *agaNittA agirAhata aggi agurulahu aghAi acitta acittapUjA pracaNaacci akSata akSara askhalita akSINa akSINamahAnasa akSINalabdhi akSobha agaNayitvA agRhNan / adhika atyanta duSTa 67 bAdara-bAdara bahuta choTA 337 atirasa-pUrNa 252 ati uttama gandha 252 sUrya, Aka, suvarNa dUta (de0) 427 komala 327 svAbhAvika, binA banAyA 446 akRta 528 oNkha, AtmA, dvindriyajantu cakekI dhUrI, kIla, pAzA akhaMDa, cAvala, dhAva-rahita, akhaMDita, sapUrNa 384 varNa, jJAna, cetanA, avinazvara, nitya 464 abAdhita, nirupadrava, apatita. pratidhvanita kSaya-rahita, akhUTa, paripUrNa, hrAsa-zUnya 512 akSaya bhojanavAlA rasoIghara 346 akSaya Rddhi 484 kSobha-rahita, sthira, acala, 484 nahI ginakara nahIM grahaNa kara 212 Aga na choTA, na bhArI karma-vizeSa jIva-rahita, acetana 446 prAsuka-dravyoMse pUjA 450 pUjana, sanmAna 225 dIpazikhA, agnijvAlA, kAnti, teja, kiraNa, (laukAntika devoMkA vimAna) solahavA~ svarga, viSNu devI, rUpavatI strI acaraja 164 agni 535 agurulaghu aghAti acitta acittapUjA arcana aArca xx6 436 acyuta acchara acyuta apsarA 465 accheraya - aAzcarya 488 82 . Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta zabda-saMgraha 173 534 ajogakevali *ajaMpaNijja *ajja ajjiya ajbhayaNa abhAvaNa ayogakevalI ajapaNIya adya / Arya arjita adhyayana adhyApana 312 aTTa zrA aTTa aTTha aSTa mr mr aTTamabhatta aTThamI aTTi zraNayAra arAvaraya aSTamabhakta aSTamI asthi anagAra anavarata WM 156 arANa anya 182 yoga-rahita kevalI nahI kahane yogya Aja, Arya, vaizya, svAmI, 74 uttama, zreSTha, sAdhu, pUjya upAjita, paidA kiyA huA 161 adhyayana, adhyAya paDhAnA 237 pIr3ita, Rta, gata, prApta, dukAna hATa, 228 gharakA UparI bhAga, AkAza aTTa (de0) kRza, mahAn, nirlajja, zuka, zabda, sukha, asatya ATha, vastu, viSaya, vAcya, tAtparya, prayojana, phala, dhana, icchA, lAbha 56 telA, tIna dinakA upavAsa tithi-vizeSa haDDI, athin-abhilApI, yAcaka 86 gRha-rahita muni, bhikSuka, AkAra-rahita nirantara, sadA dUsarA 60 anya jagaha 274 mithyAjJAna 536 ajJa, mithyAjJAnI 236 bhaviSyakAla nahI cAhate hue aprItikara atyanta choTA bana jAnekI Rddhi 346 navA~ guNasthAna pavana yukta, sahita paramANu, pudgalakA avibhAgI aza dayA karanA, bhakti karanA ginatA huA 330 kalpAtIta vimAna anupAlana kara 464 jJAna, bodha, karma-phalakA bhoga, nizcaya prabhAva, mAhAtmya anubhava kiyA huA, anubhava kara 538 anusAra 216 anumati denA 4 anumodana karanA 300 prazaMsA karanA anumati denA 248 *aNNattha aNNANa aNNANI agAgada aiNicchamANa / aNi aNimA aNiyaTTiguNa aNila ariNaya aNu aNukaMpA *aNugaNaMta aNuhisa *aNupAliUNa aNubhava aNubhAga aNubhUya aNumagga aNumaNa aNumaNaNa aNumoya aNumAyaNa Mon anyatra ajJAna ajJAnI anAgata anicchamAna aniSTa aNimA anivRttiguNa anila anvita aNu anukampA anugaNayan anudiza anupAlya anubhava anubhAga anubhUta anumArga anumana anumanana anumoda anumodana 46 461 41 519 23 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 415 326 172 aNurAya aNurUva aNuloha aNuvaTTha aNuvehaNa aNuvvaya *aNuhaviUNa praNayaviha arANoNNa aNaMgakIDA aNaMta aNaMtacauTTaya 170 atta attA atihi attha attha-pajjaya atthu adana adatta adINavayaNa adhamma vasunandi-zrAvakAcAra anurAga prema, prIti anurUpa anukUla, yogya, ucita aNulobha sUkSma lobha 523 anvartha sArthaka anuprekSaNa cintavana 284 aNuvrata sthUlavrata 207 anubhUya anubhava kara 266 anekavidha nAnA prakAra 13 anyonya paraspara anaGga-krIDA aprAkRtika maithuna sevana ananta anantarahita anantacatuSTaya anantajJAna, darzana, sukha, vIrya prApta satyArtha deva, AtmA, Arta-pIDita, Atma dukhanAzaka, sukha-utpAdaka, Atta-gRhIta zrApta, aAtmA jJAnAdi guNa-sampanna AtmA, jIva 776 atithi tithike vicAra-rahita sAdhu 216 artha, astra, asta vastu, dhana, prayojana, astra, bhoganA, baiThanA 28 arthaparyAya sukSmaparyAya astu ho, rahA Ave 186 adaya nirdaya adatta nahI diyA huA 208 adIna vacana dInatA-rahita vacana adharma dravya, pApa kArya AdhA ardhA AdhekA AdhA, cauthAI ardhapatha ardha-mArga aparyApta paryAptiyokI parNatAse rahita, asamartha apAtra ayogya, pAtratA-rahita 223 apraveza pravezakA abhAva 24 AtmA, alpa, prApta AtmA, Apta, pitA, bApa 241, 285 apramatta sAtavA~ guNasthAna zrAtmA jIva apRSTa (nahI pUchA huA, aspRSTa nahI chuA huA apUrNa adhUrA 153 apUrvakaraNa pariNAma vizeSa, AThavA~ guNasthAna asparza sparzakA abhAva abhyaMga taila-mardana, mAliza 338 abhyutthAna Adarake lie khar3A honA abhyudaya unnati, udaya, svargIya sakhoMkI prApti abhibhUta parAbhUta, parAjita 126 0 0 66xnxn 0 0 adharma ardha addhaddha addhavaha apajjatta apatta apavesa appa appamatta appA 0. W xm m 0 apuTa 518 327 apuNNa apuvvakaraNa apharasa abbhaMga abbhuTANa abbhudaya abhibhUya 328 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha amiya amita amuga 'amuNaMta amUDhadiTThI amejha 48 praya 216 / amRta amuka ajAnan amUdRSTi amedhya (ayas , aAyasa (aja aguru zrayaza ajANamANa akAra arati araNya araviMda ahet, aruha ayaru ayasa 'ayANmANa ayAra arai araNNa araviMda bhu 428 murde Durtured parimAraNa-rahita 436 sudhA, candramA (de0) vaha, koI 384 nahI gina kara, nahI jAna kara samyagdRSTi, tattvadarzI azuci vastu, viSTA 85 lohA, lohese banA huA, Aga-parvata bakarA sugandhita kASTha-vizeSa apayaza nahI jAnatA huA a-akSara glAni, becainI bana, jagala kamala pUjAke yogya, parigraha-rahita, janma-rahita janma nahI lenevAlA 382 rUpa-rahita, amUrtika nahI pAtA huA 115 aprApti bhramara asatya vacana, jhUTha, nippala, nirarthaka, kapAla 210 lobha-rahita avalokana, 535 avasthAna, avagAhana pApa, nindanIya pAra utarA huA 542 tiraskAra 125 dUsarA, pAzcAtya, hIna, tuccha kalpAtIta vimAna sAyakAlika kasUra, aparAdha (de0) kaTI, kamara parAdhIna 276 428 224 7 arUvi alahamANa alAha ali aliya aluddhaya avagahaNa avagAhana avajja avatiraNa avamANa avara avarAjiya avarArihaya avarAha avasa avasANa avasAriya avasesa avAya abvAvAha avicchirANa avibhAgI aviraha avirayasammAiTThI arUpi alabhamAna alAbha ali alIka alubdhaka avagahana avagAhana avadya avatIrNa apamAna apara, avara aparAjita aparAhnika aparAdha avaza avasAna apasArita avazeSa avAya avyAbAdha avicchinna avibhAgI avirati aviratasamyagdRSTi 462 254 146 anta 281 437 271 dUra kiyA huA, khIcA huA avaziSTa, bAkI jJAna vizeSa bAdhA-rahita viccheda-rahita vibhAga-rahita asayama caturthaguNasthAnavartI 354 36 222. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 116 114 383 384 11 or mr orroro xom 431 176 avivAga asaI asaNa asappalAva asabbhAva asabbhAvaTThavaNA asarIra asAya assiNI asuha asui asuhAvaha asesa asoya asaMkha asaMkhajjaya asaMjada praha ahavA ahiya ahiva ahiyaraNa *ahibhUsiya ahimuha ahiyAra ahilAsa ahisitta ahiseya aholoya ahovihAya avipAka phala-rahita asatI kulaTA azana bhojana asatpralApa mithyA bakabAda asadbhAva yathArthatAkA abhAva asadbhAvasthApanA atadAkAra sthApanA azarIra zarIra-rahita asAta sAtA-rahita azvinI nakSatra vizeSa azubha, asukha burA, duHkha azuci apavitra azubhAvaha duHkhajanaka azeSa samasta azoka vRkSavizeSa asaMkhya sakhyA-rahita asaMkhyeya ginaneke ayogya asaMyata avirata,sayama-rahita atha, agha, ahan , adhaH aba, pApa, dina, nIce athavA vikalpa zrahita, adhika,adhIta, ahitakara, zatru, adhIra, paThita. vizeSa adhipa svAmI, mukhiyA zradhikaraNa AdhAra abhibhUSita, *abhibhUSya AbhUSaNa-yukta, AbhUSaNa pahana kara abhimukha, samukha adhikAra Adhipatya abhilASa icchA abhiSitta abhiSeka kiyA gayA abhiSeka vizeSa snAna adholoka pAtAla-bhuvana adhovibhAga nIcekA bhAga 176 346 277 186 126 46 365 274 312 112 461 171 460 A bAkIrNa zrAcArya zrAyu zrAkula vyApta guru, vidvAn 78 545 166 zrAyu AirANa Airiya prAu pAula. AU grAUriUNa Agama Agara AgarasRddhi AgAsa 173 517 zrApUrya Agama Akara Akarazuddhi zrAkAza vyagra jIvana-kAla pUrA karake zAstra khAni khAnimeM pratimAkI zuddhi gagana Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 105 332 257 426 416 ANaya prANA prAdaNAsa AdA Adijja AbhUsaNa Amalaya Amoya Ayarakkha prAyavatta prAyAsa AyaMbila prArakkhiya ArovaNa AloiUNa Avatta zrAvassaya prAsaya Asava prAsA AsADha AsAmuha 351 106 prAkRta-zabda-saMgraha 177 pAnaka vAdyavizeSa prAjJA upadeza, nirdeza 343 prAtmanAza apanA vinAza, AtmaghAta 317 AtmA jIva prAdeya upAdeya, grahaNa karane yogya AbhUSaNa AbharaNa, gahanA, jebara 502 zrAmalaka oNvalA 441 zrAmoda harSa, sugandha prAtmarakSa aMga-rakSaka prAtapatra chatra, AryAvarta aAkAza, zrAyAsa nabha, parizrama 472 zrAcAmla tapa-vizeSa aArakSaka koTavAla aAropaNa Upara caDhAnA 106 aAlocya AlocanA karake . cakrAkAra bhramaNa, bhaMvara zrAvazyaka nitya kartavya zrAzaya abhiprAya, nikaTa, Azrana, sahArA, AlaMbana 543 zrAsava, prAstrava madya, karmoM kA AnA aAzA ummeda, dizA 427 zrASAr3ha mAsa-vizeSa aAzAmukha dizAmukha 257 Azritya Azraya pAkara aAzvika azva-zikSaka prAzita khilAyA huA zrAsita baiThA huA Asajya, sajakara 542 prAsAdya Azraya pA karake zrAhAra bhojana (sAbharaNa bhUSaNa zrA+haraNa corI karanA bulAnA AbharaNa-gRha zRMgAra-sadana AhArya AhAra grahaNa kara 136 zrAvarta 353 Asiya Asaja "Asijja AhAra M 2 aAharaNa 502 AharaNagiha AhariUNa 454 ikkhu iJcAi ityAdi 50 iTTha irihaha itthi ithikahA itthiveya 244 Ikha prabhUti, vagairaha abhilaSita isa samaya, aba nArI striyoMkI kathA strIliMga idAnIm strI strIkathA strIveda 167 321 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vasunandi-zrAvakAcAra strI-sevA / indraka itthisevA iMda iMdbhai iMdiya iyara strI-sevana ( devoMkA svAmI / svarga vA narakakA madhyavartI vimAna gautama gaNadhara jAnanekA dvAra dUsarA indrabhUti indriya itara dUsarepara prabhAva DAlanevAlI Rddhi vizeSa 513 Isatta Isariya Izatva aizvarya ukattaNa ukkassa utkartana utkarSa utkRSTa ukiTTha uccatva uccasthAna utthApayitvA uccAra uccArya ucita utsAha 415 ugga uccatta uccaThThANa *uccAiUNa uccAra *uccAriUNa uciya ucchAha ucchi ? bhjaamb ujama ujjala ujjavaNa ujjANa ujjoya uTTarI *udvittA kATanA uttama, garva uttama, zreSTha 258 tIvra, teja, prabala 438 U~cApanA U~cA Asana 225 U~cA uThAkara mala, uccAraNa, uccAra (de0)nirmala,svaccha 336 uccAraNa kara 464 yogya, anurUpa 455 utkaThA, utsukatA, parAkrama, sAmarthya jUThA udyukta, prayatnazIla 518 udyoga, prayatna 263 nirmala, svaccha 332 bratakA samApti-kArya 358 upavana, bagIcA prakAza, udyama U~cA karanA uThAkara Upara uparitana bhuvana, UparakA loka Upara jAnA 536 unacAsa 362 126 ucchiSTa udyata udyama ujjvala udyapana, udyApana udyAna udyota, udyoga utthAna utthAya Urdhva Urdhvaloka Urdhvagamana UnapaMcAzata uSNA ukta 256 287 461 uDaloya uDDagamaNa ugavaNNa uraha 162 uttapta uttatta uttamaMga uttuMga udayAgaya uttamAMga uttuMga udayAgata kahA huA saMtapta zira, zreSTha aga U~cA, unnata udayameM AyA huA 286 260 463 258 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 189 315 145 452 431 uddiTTa uddiTTapiMDavira dura upparANa uppatti uppala *uppajiUNa uppaha *uppAiUNa unbhiraNa *ubbhiya ulloviUNa uvayoga uvakaraNa uvagrahaNa uvayaraNa 162 102 268 414 416 398 284 326 uddiSTa uddiSTapiDavirata undura utpanna utpatti utpala utpadya utpatha utpAdya udbhinna Udhvita, UrvIkRta ullokayitvA upayoga upakaraNa upagRhana upakaraNa upakAra upacAra aupacArika upalambha, upAlaMbha upari uparodha udadhi; upadhi upapAda upapAdagraha upapeta upavAsa upeta udvartana 48 302 uvayAra sakalpita, kathita sakalpita bhojanakA tyAgI mUSaka, cUhA udbhUta prAdurbhAva kamala utpanna hokara unmArga, kumArga utpanna hokara aMkurita, khar3A huA U~cA kiyA huA caeNdovA tAnakara caitanya, pariNAma pUjAke vartana, sAdhana, sAmagrI pracchanna, rakSaNa, samyaktvakA pAcavAM aMga sAmagrI bhalAI, paropakAra pUjA, Adara, gauNa upacArase sabaMdha rakhanevAlA prApti, upAlabha, ulAhanA Upara Agraha, ar3acana samudra, parigraha; upAdhi, mAyA deva yA nArakiyoMkA janma prasUti-bhavana yukta, sahita bhojanakA tyAga sayukta ubaTana, zarIrake mailako dUra karane vAlA dravya udvartana karanA, kSINa karanA kisI gatise bAhara nikalanA dhAraNa karanA kaSAyakA abhAva suzobhita 320 325 27 365 uvayAriya uvalaMbha uvari uvaroha uvahi uvavAya uvavAdagiha uvaveda uvavAsa uveda uvvaTTaNa uvattaNa uvvaTTiya uvvahaMta uvasama uvasohiya usiNa ussiya uvahAraDDa uvAya uvAsayajjhayaNa umbara 415 386 283 360 266 336 506 161 365 garma udvartita udvahanta upazama upazobhita, uSNa uchrita, utsUta upahArAvya upAya upAsakAdhyayana udumbara 138 505 364 U~cA kiyA huA upahArase yukta sAdhana zrAvakAcAra gUlarakA phala yA vRkSa 114 213 Usara Upara kSArabhUmi, jisameM anna upaja na ho 242 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vasunandi-zrAvakAcAra ekendriya 201 ekaika 516 eiMdiya ekeka ega egacakaNayara egidiya eriha ettiya ettiyametta etto eka ekacakranagara ekendriya idAnIm etAvAn etAvanmAtra 31 127 166 232 176 445 206 24 251 eka sparzana-indriyavAlA jIva eka-eka eka isa nAmakA nagaravizeSa eka indriyavAlA aba itanA itanA hI isase, isa kAraNa eka eka akhaDa sthAna vratavizeSa tapavizeSa eka bAra gocarI gyAraha tithivizeSa eka dinake antarase indra kA hastI aisA, isa prakArakA anveSaNa, nirdoSa AhArakI khoja bhojanakI zuddhi eka ekakSetra ekasthAna ekabhakta eka-bhikSA ekAdaza / ekAdazI ekAntara eyakhitta eyaTThANa eyabhatta eyabhikkha eyArasa eyArasI eyaMtara erAvaNa *erisa 262 306 366 airAvata 276 168 / IdRza / etAdRza eSaNA eSaNAsuddhi esaNA esaNasuddhI 387 231 224 prosaha davA zrauSadha auSadharddhi aosahiyariddhI oha prohiNAya 233 512 332 auSadha-siddhivAlI RddhivizeSa samUha rUpI padArthako jAnanevAlA atIndriya jJAna zrodha avadhijJAna aMgaNa aMjana aMjali 373 aMDaya aMtarAya aMtomuhutta aMdhayAra aGgaNa aJjana aJjali aMDaka antarAya antarmuhUrta andhakAra ambara amburAzi amburuha AMgana, cauka kajjala hAthakA saMpuTa aMDakoza vighna, rukAvaTa DAlanevAlA kArya muhatake bhItarakA samaya aMdherA AkAza, vastra samudra kamala 81 525 466 437 aMbara aMburAsi aMburuha . 472 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha kadAcit *kaiyA (kakasa / kakkaDa kacaNAra kaJcola karkaza kacanAra kaccolaka kArya kaNa kanaka kaja ka kisI samaya kaThora, paruSa, niSThura kakara-patthara, kar3A kaThina vRkSavizeSa pAtravizeSa, pyAlA prayojana, kartavya, uddezya, kAma leza, odana, dAnA svarNa, vilvavRkSa dhatUrekA vRkSa (kanerakA vRkSa / kanerakA phUla kanerakA vRkSa 198 226 137 432 255 236 230 260 431 0 0. karNikAra karNavIra m karaNa kaNaya karaNyAra / kaNNiyAra kaNavIra kaNNiya / kaNiyA (kattA ra kattAra kattiya kattari karNikA kamalakA bIjakoza, madhya bhAga 0 0 000r mm 353 302 kartA kArtika kartarI (kalpa / kalpya kalpadruma kalpavimAna karanevAlA kAtikakA mahInA kaicI yugavizeSa devoMkA sthAna kalpavRkSa svargavimAna kappa 193 250 465 438 427 kapUra karma kappaduma kappavimANa (kappura / kappUra kamma kaya *kayA kayaMba kara karakaca karaDa 431 kRta kadA kadamba kara krakaca karaTa (karaNa / pariNAma kala, kalA 167 karaNa kapUra, sugandhita dravyavizeSa jIvake dvArA kiyA jAnevAlA kArya kiyA huA, kaca, keza kabhI 101 vRkSavizeSa kiraNa, hasta 157 zastravizeSa, karota vAgha-vizeSa, kAka, vyAghra, kabarA, citakabarA 411 indriya, Asana karaNavizeSa zabda, manohara, kardama, dhAnya-vizeSa 263 strI 112 uttama dhAnya, cora 430 cA~vala, bhAta 434 tAma lohA AdikA rasa vRkSa vizeSa 166 ghar3A samUha, jatthA, tUNIra, kaMThakA AbhUSaNa sukha, maMgala kalatra kala kalatta kalama kalamabhatta kalayala kalaMba kalasa kalAva kallANa 24 kalama kalamabhakta kalakala kadamba kalaza kalApa kalyANa 357 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 531 440 178 285 306 kapATa kapittha kaSAya katha kathA kApurisa kAyotsarga kRtvA kAmarUpitva kAya kAyakleza kattavya kArApaka kArita kAska vasunandi-zrAvakAcAra kapATa, eka samuddhAta vizeSa kaitha, eka phala krodhAdi pariNAma kaise, kisI prakAra kahAnI, caritra kAyara puruSa zarIrase mamatvakA tyAga karanA karake icchAnusAra rUpa-parivartanakI Rddhi zarIra zarIrako kaSTa denevAlA tapa karane yogya kArya karAnevAlA karAyA huA zilpI, kArIgara samaya, maraNa candana vizeSa vAdya vizeSa, mahADhakkA kukkuTa, murgA karake banAyA huA stuti karanA kSudra kITa kITa-samUha 514 348 513 76 316 15 go 1G1 o l kAla o kavADa kavittha kasAya kahaM kahA kAurisa kAussagga kAUNa kAmarUvitta kAya kAyakilesa kAyavva kArAvaga kArida kAruya kAla kAlAyaru kAhala kikavAya *kiccA kiTTima kittaNa kimi kimikula (kiriya kiriyA kiriyakamma kirAya kilissamANa kilesa kidivasa kIDa *kuttha kubhoyabhUmi l o kAlAguru kAhala kRkavAka kRtvA kRtrima kIrtana 284 kRmi kRmikula 453 85 166 24, 32 kriyA vyApAra, prayatna 283 kriyAkarma kirAta klizyamAna kleza kilviSa 202 236 164 315 kITa zAstrokta anuSThAna vidhAna bhIla kleza yukta hotA huA dukha, pIDA pApa, nIca deva jaMtu, kIr3A kahA, kisa sthAnameM kutsita bhogabhUmi candra-vikAzI kamala khoTA pAtra jAti, yUtha mithyAmatI kamala ku+ balaya bhUmaMDala krodhita kUlatA huA kutra kubhogabhUmi kumuda kupAtra kula vaMza kuliMga kuvalaya 361 540 223 kupatta kuliMga kuvalaya kuvitra +kubvaMta 385 426 kupita 75 kusuma 188 228 puSpa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 183 kusumadAma kusumAuha kusesaya kusumadAma kusumAyudha kuzezaya 265 485 485 216 kUTa kUTa kUra 186 ra krUra kevala kevalaNANa d 170 230 kevala kevala jJAna . kesa keza kovINa kaupIna as wF9 Mmmm or 10. pr 0X9 0. 0 m disx9) 10 krodha koha kohaMdha / kaMcaNa kaMta kaMtAra kaMda puSpamAlA kAmadeva kamala, parvatakA madhyabhAga, nakalI, mAyA, chala bhAta, odana nirdaya hisaka asahAya, akelA kSAyika jJAna bAla, kleza laMgoTI roSa krodhase andhA suvarNa sundara, abhilaSita . araNya, jagala jamIkanda, mUla, jar3a, skanda kAtikeya cillAtA huA nIlakamala kAmadeva, anaga guphA, vivara kaoNsA, kAsekA pAtra jhAlara, vAdya vizeSa kSudraghaTikA kucha, alpa azokavRkSa kucha bhI sikor3anA zastra vizeSa, bhAlA ghaNiyA vinAza krodhAndha kAMcana kAnta kAntAra kanda 265 kaMdaMta kraMdanta (dezI) kandarpa 164 435 kaMduttha kaMdappa kaMdara kaMsa kaMsatAla kikiNi kiMci kiMkarAya kiMpi kuMcaNa 412 366 kaMdarA kAMsya kAMsyatAla kikiNI kiJcit kiMkarAta kimapi kuJcana kunta 104 432 233 kuMta kuMthubhari kkhaya 445 kustumbharI kSaya 74 khana khacita 425 khAdyamAna 182 180 440 khagga khaciya +khajjata (khajamANa khajjUra khaNa khaNakhaimA khamaraNa khamA khamiUNa talavAra jaTita khAyA gayA khAyA jAtA huA khajUra, sabase choTA kAla kSaNa-vinazvara upavAsa, zramaNa, sAdhu kSAnti, pRthvI kSamA karake khajUra kSaNa kSaNakSaya kSamaNa kSamA kSanvA, kSAntvA 276 354 548 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 khara vasunandi-zrAvakAcAra khacara vidyAdhara pakSI rAsabha, kaThora khala khalihAna, durjana skhalanta giratA huA kSapaNa kSaya karanA kSapaka kSaya karanevAlA kSapita naSTa kiyA huA khAdya khAneyogya kSAyika saddRSTi kSAyika samyagdRSTi 107 106 73 518 517 515 234 khArA 512 162 240 khayara khara khala khalaMta khavaNa khavaya khaviya khAiya khAiyasahihI khAra khitta khidi khillavillajoya khivittA khINakasAya khIra khIrajalahi khIruvahi khIroda khuhiya khetra khatta +khelaMta khoma khaMti khaMdha kheta pRthivI Akasmika yoga kSepaNa kara bArahavAM guNasthAna 236 523 243 dUdha kSIrasAgara 468 kSiti (dazI) diztvA kSINakaSAya kSIra . kSIrajaladhi kSIrodadhi kSIroda kSubhita kheda kSetra krIDanta 411 kSIrasamudra kSIrodadhi kSubdha raja, zoka kheta khelatA huA rezamI vastra kSamA kaMdhA, paramANuoMkA samudAya kSauma 256 543 kSAnti skandha, gati, 342 75 garjanta, garjamAna, 411 gaha gajjaMta gajjamANa gabbha gabbhAvayAra gamaNa *gamiUNa gayaNa garahA jJAna, gamana, janmAntara prApti garjanA karatA huA, garajatA huA, udara, utpattisthAna garbha-kalyANaka gati, jAkara, AkAza 264 453 garbhAvatAra gamana gamitvA gagana 214 288 gardA gRhItvA gRhIta grAma *gahiUNa gahiya gAma 283 nindA karanA, lekara grahaNa kiyA huA, svIkRta, pakar3A huA choTA gAMva, samUha gIdha pakSI 74 / giddha. 211 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha gira gira, girA giha gihaduma gihAraMbha gRha gRhadruma gRhArambha 254 398 15 guNa 207 guNaNNiya guNavvaya guru gulugulu guNAnvita guNavata guru gulagulAya vANI, bhASA, dhara gRhadAtA kalpavRkSa gharake Arambha guNa, svabhAva guNase yukta isa nAmakA zrAvakavata bhArI, zikSA-dIkSAdAtA AcArya gulagula zabda karanA gAne yogya isa nAmakA ahamindra paTala gAya, razmi, vANI, apradhAna, sAkSI guNa niSpanna, gotra, nAma, parvata viSaya, gAyoke caraneke bhUmi jAkara zAstra, parigraha geya 412 413 geya gevijja go goNa goya graiveya, aveyaka go, gau gauNa gotta gocara gatvA grantha goyara 526 526 *gaMtUNa 386 gaMtha 208 *ghaDAviUNa 355 ghaTAgya ghaTayitvA dhana gRha banA kara, banavA kara megha, saghana ghaNa 253 286 ghara ghara ghiTTa dhRSTa sagharSa karanA, 428 cittUNa lekara 75 gRhItvA ghUrNana 412 ghuimmata ghora ghaMTA ghora ghUmatA huA bhayAnaka zabda karanevAlA kAMsya vAdya ghaNTA 411 226 *caiUNa 268 tyaktvA |cyutvaa catuSTaya caturtha caturtha snapana caturthI caturdaza chor3akara cayakara cArakA samUha cauthA cauthA snAna cauthI tithi 535 423 368 caudaha 230, 126 cauTTaya cauttha cauttharahavaNa cautthI ciuddasa caudaha caura cauridiya caunviha causaTTi cakka cakkavaTi catura caturindriya caturvidha catuHSaSThi cakra cakravartI cAra cAra indriyavAlA jIva cAra prakAra causaTha pahiyA, pakSivizeSa samrATa Mrur 263 167 126 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 vasunandi-zrAvakAcAra 362 506 107 cakravartitva cakradhara caTApayitvA caturdhA carma cAmara caya 230 400 cakkavaTTitta cakkahara *caDAviUNa *cadudhA camma camara caya caraNa caritta carima cariyA calaNa calapaDimA cavaNa cAuvvaNNa caraNa 154 cAritra 320 306 218 caryA caraNa calapratimA cyavana cAturvaNrya 443 165 cakravattipanA cakrI, cakrakA dhAraka caDhAkara cAra prakAra camar3A caeNvara samUha, zarIra sayama, pAda bata, niyama antima AcaraNa, gamana, bhojanArtha vihAra pAda, pAva asthira mUrti maraNa, patana cAra varNavAlA; muni, AyikA, zrAvaka, zrAvikA rUpa caturvidha saMgha khuzAmada Thaharaneke lie laoNchana, nizAna citragata mUtti cirasthAyI dIrghajIvI purAtana cintAse pIDita choTA, cIna deza cInakA banA vastra bArIka pisA cUna cUrNa cUrNa kiyA gayA 415 cADu ciTTha ciraha 187 452 438 26 cATu sthAtu cinha citrapratimA ciravyavasthA cirAyuSka ciraMtana ciMtAtura cIna cInapaTTa cittapaDimA ciravivatthA cirAusa ciraMtaNa ciMtAura cINa cINapaTTa 345 446 114 256 405 152 cuNNitra cUrNita cyuta patita, girA huA 29, 30 caturazIti cUrNa caitya cuya culasIi cUraNa ceya ceyagiha ceyaNA codasa coisI coriyA caMDAla 171 168 267 274 caityagRha cetanA caurAsI cUna pratibimba, smAraka caityAlaya caitanya jJAna caudaha caudasa tithi corI Doma, hatyArA, badhika sugandhita vRkSa vizeSa ardha candrake samAna AbhAvAlA candrake samAna caturdaza caturdazI corikA cANDAla candana candrA candrAma 370 370 110 88 caMdaNa 267 caMdaka 366 caMdaha Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 268 caMdovama caMpaya 431 caMpA ciMtaNa candropama campaka campA nagarI cintana cintAtura candra tulya vRkSa vizeSa magadha dezakI nagarI vicAra cintAkula Xsur ciMtAura SaSTha SaSThamAdikhavaNa SaSThI chaThA do dinakA upavAsa Adi chaThavI tithi Atapatra, chAtA chaTTa chaTTamAikhavaNa chaTTI chatta chabbhaya chammAsa chirANa chiha *chi 373 351 368 400 18 167. 230 chaha bheda SaDbheda SaNmAsa chidra chaha mahInA kaTA huA vivara, cheda chane ke lie churA, ustarA bhUkha chedanA choDA huA, mukta, parityakta 302 kSudhA chedana W 184 US cheyaNa (chaDia chaDiya (*chaDiUNa *chaDittA mukta, tyakta 430 tyaktvA chor3akara 271, 260 231 yatanA jagatpUraNa yajJAvani jananI sAvadhAnI loka-pUraNa samuddhAta vizeSa yajJabhUmi 531 mAtA M0 yatna jahaNA jagapUraNa jaggAvaNi jaNaNI jatta najado jama jamma jammaNa jammAhiseya jamhA OS OS 9 yataH yama WWWM janma udyoga, ceSTA jisa kAraNa kRtAnta utpatti utpAda janma-kalyANaka jisase loka, vijaya tIna loka kalpAtIta-vimAna vRddhapanA 30 jaya janman janmAbhiSeka yasmAt jagat, jaya jagattraya jayanta jarA jalanidhi jaladhArA jaladhi 546 468 462 jayattatra jayaMta jara, jarA jalaNihi jalahArA jalahi samudra pAnIkI dhAra samudra 483 486 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jallosahi jalloSadhi 346 105 344 jasa jasakittI jasassI jaha jaharANa jahAjogga yaza yaza kIrti yazasvI yathA jaghanya yathAyogya yathokta 528 248 371 jAi jAti 101 186 363 164 421 432 10 jAdava jAyaNA jAyaMta jAvau jAvajjIva jAvAraya jAsavaNa jiNa jiNakkhAda jiNaceiya jiNaNhavaNa jiNayatta jiNavariMda jiNasAsaNa jiNAlaya jiNiMda jibbhA jimiMdiya vasunandi-zrAvakAcAra zarIrake malase roga dUra karanevAlI Rddhi vizeSa khyAti prasiddhi yazavAn jaise, jisa prakAra nikRSTa yathocita kahe anusAra janma, kula, gotra yaduvazI pIr3A utpanna hotA huA jaba taka jIvana paryanta jabAre jauke harita akura japAvRkSakA phUla jinendra jinendrake dvArA kahA huA jinamutti jinAbhiSeka paMcama agameM prasiddha puruSa jinome zreSTha jainamata jina-mandira jinarAja jIbha rasanA-indriya prANI jIbha jItA huA eka sAtha purAnA saMyukta saMgrAma, lar3AI sahita, jor3A jor3A juA javAnI jyeSTha pAMDava yAdava yAtanA jAyamAna yAvat yauvajIva yavAMkura, japAkusuma jina 'jinAkhyAta jinacaitya jinasnapana jinadatta jinavarendra jinazAsana jinAlaya jinendra jihvA jihvandriya jIva jihvA 373 453 40 GW120 jI 479 jIvan jIha +jIvaMta gajugava juNNa 526 yugapat jIrNa yuta 3 juddha yuddha yuta, yuga 170 465 yugala 262 cUta 65 juyala juvva juvvaNa juhiTTara 466 yauvana yudhiSThara 0 jUya juA jUyaMdha dyUtAndha juAse aMdhA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRita-zabda-saMgraha jUhiyA joi joiduma dyUta yUthikA jyoti, yogI jyotidrama jyotiSka yoga yoni yoga ,yogya / joisa joga 254 251 43 177 joNi joya joyaNa jovvaraNa juA camelI prakAza, sAdhu prakAza karanevAlA kalpavRkSa jyotiSI deva mana, vacana, kAyakA vyApAra utpatti sthAna samAdhi, lAyaka cAra koza javAnI choTA prANI kahane yogya vRkSa vizeSa, jAmuna, jambuka-gIdaDa kahA huA nimbU bizeSa, jabIrI yojana 214 jaMtu yauvana jantu japanIya 265 230 jaMpaNIya jaMbu jaMpiya jaMbIra jalpita jambIra 440 bha bhamajhamaMta 412 bhaSa dhyAna jhamajhama zabda karatA huA azvavizeSa, matsya ekAgra honA, cintA rokanA mANa 148 130 Tagara TiMTA tagara (dezI) sugandhita vRkSa vizeSa juA khelanekA aDDA mo ThavaNA *ThaviUNa ThANa W1 5 +ThAhu 226 sthApanA sthApayitvA sthAna tiSTha sthiti sthitija sthitvA sthiti sthitikhaDa sthitikaraNa AropaNa karanA sthApanA karake bhUmi, jagaha, avakAza Thaharo, aisA vacana kahanA Ayu sthiti-janya ThaharAkara una Ayuke khaMDa, kAMDaka sthitIkaraNa avasthita Tii Thiija *ThiccA Thidi ThidikhaDa ThidiyaraNa Thiya 506 162 255 41 48 sthita 222 DijmaMta DoMba 0 dahyan Doma jalatA huA nIca jAti, caDAla .15 saritA nAzako prApta 211 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 vasunandi-zrAvakAcAra nahI hai namaskAra karake namaskAra matra namaskAra ho, aisA vacana praNAma karake *Natthi gamiUNa NamokAra *Namotthu *NamaMsittA rAyaNa rAyaNaMdi gayara eyarI 226 nAsti natvA namaskAra namo'stu namaskRtya nayana nayanandi nagara nagarI oNkha 304 . 545 187 Nara nara naraka 120 467 nava 461 228 garaya gava rAvagIva rAvaNa NavamI gavaviha gavara NavayAra evaMsaya 366 isa nAmake epha AcArya zahara purI manuSya nAraka bila nau sakhyA kalpAtIta vimAna namaskAra navI tithi nau prakAra kevala, naI bAta namaskAra, navakAra pada isa nAmakA veda, khasiyA AkAza, nAkhUna nakha, tIkSNa abhiSeka nahAnekA Asana snAna karake nahAnA snAnaghara jAnakAra abhinaya, khela 225 260 277 navagraiveyaka namana navamI navavidha vizepa navakAra napuMsaka nama, nakha nakhara snapana snapanapITha snAtvA snAna snAnageha jJAtvA nATaka 521 226.846,870 rAha 413 407 501 rAhavaNa NhavaNapITha *NhAUNa NhANa NhANagaha *NAUNa NADaya 263 414 NANa jJAna bodha 452 jJAnopakAraNa nAma 322 529 431 440 gANuvayaraNa NApa gAya gAraMga gArAya NAraya gAliera gAva pAsa NAsAvahAra NAha 'NAMhi / kaNiuyattiUNa nAga nAraMga nArAca nAraka nAlikera jJAnakA sAdhaka artha eka karma, sajJA sarpa, eka vRkSa vizeSa phala vizeSa, saMtarA, nAraMgI vANa nArakI jIva nAriyala nAva, naukA sthApana karanA, dharohara dharoharako har3apa jAnA svAmI zarIrakA madhya bhAga lauTakara 440 416 nyAsa nyAsApahAra nAtha nAbhi nivRttya 462 305 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 206 180 niHkAMkSA niSkAraNa niHkhalana niSkramaNa nikSepaNa nigraha nighaNa 452 " NikkaMkhA NikkaraNa NikkhalaNa NikNamaNa NikkhivaNa Niggaha NigghaNa NigghiNa Nicca Nicchaya NijjaraNa NijjarA NijjAsa NiTThavaNa NiTTiya Nidura kaNiNNAsiUNa Nitthara X X X nitya nizcaya nirjaraNaM nirjarA niryAsa niSThApana niSThita niSThura nirmAzya nistara nirdiSTa nidrA nirdeza niMdanIya AkAkSA rahita, samyaktvakA guNa akAraNa nAka, kAna Adi chedanA nirgamana, dIkSArtha prayANa sthApana daMDa, zikSA nirdaya karuNA-rahita nirantara nirNaya karanA jhaDanA, vinAza honA karmo kA jhar3anA rasa, nicor3a, goMda samApta karanA, pUrA karanA samApta kiyA huA kaThora, paruSa nAza karake pAra pahu~canA kathita, pratipAdita nIda nAmamAtra kathana nindAke yogya badanAmI sampanna, pUrA honA pratipakSI-rahita phalarahita buddhi-rahita bharsana kiyA jAtA huA 377 515 226 0 0 0 NiddiTTa NihA 0 Niddesa jiMdaNijja giMdA NipparaNa NippaDivakkha 8 or ou nindA 438 462 Nipphala NibbuddhI 236 115 117 tallIna 111 214 326 niSpanna niSpratipakSa niSphala nirbuddhi nirbharthad nimama nija nivRtti nivRtya niyama niyamya nijaka nikara nidAna naraka niravadya niraparAdha nirupama nirodha 221 kaNibmacchijjaMta NimaNNa Niya Niyatti "NiyattAviUNa Niyama gaNiyamiUNa Niyaya giyara NiyANa Niraya Niravaja NiravarAha Niruvama Niroha 282 apanA pravRttikA nirodha lauTAkara : pratijJA, vrata niyamana karake nijakA, apanA samUha AgAmI-bhoga-vaoNchA nAraka bhUmi nirdoSa aparAdha-rahita upamA-rahita, anupama rukAvaTa 425 201 126 226 388 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 vasunandi-zrAvakAcAra MM h gilaya bilATa pillajja gilloya gillaMchaNa 64 166 180 Niva nRpa 268 167 +NivaDaMta Nivaha 362 catura virakti nilaya ghara, Azraya lalATa bhAla, kapAla nirlaja zarma-rahita nRloka manuSya-loka niAcchana zarIrake avayavakA chedanA, dAganA nara-pAlaka, rAjA nipatanta giratA huA nivaha samUha, vaibhava nirvANa mukti naivedya devArtha-sakalpita pakvAnna nivRtta lauTanA, haTAnA nivizya sthApana kara, rakhakara, baiThakara nirvighna vighna-rahita nirSicikitsA glAni-rahita, samyaktvakA guNa nirvikRti nivikAra bhojanavAlA tapa nipuNa nivRtti niSpatti nivRti mukti nimajjaMta DUbatA huA nivRtta racita, mukta nirveda niHzaGka zaMkA-rahita niHzaGkA samyaktvakA guNa niHzvAsa dIrgha sAMsa nizi rAtri nizibhukti rAtri bhojana nizibhojana rAtakA khAnA nivizya, nivezya sthApana karake niHzaMkita zaMkAmukta niHsRtya nikala karake nizithikA, naidhikI svAdhyoyabhUmi, nirvANabhUmi, naziyA nizuMbhana . vyApAdana karanA, kahanA niHzeSa samasta nidhi bhaMDAra sthApita kSudra, ochA nIlA raMga nuta namrIbhUta lejAkara jJeya jAnane yogya netra netroddhAra A~kha nikAlanA NivvANa givijja Nivitta aNivisiUNa Nidhigdha Nividigiccha NiviyaDI NivuNa NivuttI givaghui +NivvuData Nivuda gibve hissaMka - NissaMkA NissAsa Nisi Nisimutti NisimoyaNa *NisiUNa hissaMkiya gaNissariUNa NisihI NisuMbhaNa Nissesa Nihi Nihiya gIya NIla Nuya gaNeUNa 52 467 315 466 321 178 452 45 872 nihita 435 nIca nIla 163 836 nItvA 284 27 hota oNkha 398 106 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha NettammIlaNapujja raNettaNa netronmIlana pUjA nItvA 2 oya jJeya 546 NemicaMda aivajja gopAgama NokasAya NaMdAvatta NaMdIsara nemicandra naivedya nobAgama nokaSAya nandyAvarta nandIzvara pratiSThA-gata saMskAra-vizeSa lejAkara jAnane yogya eka AcAryakA nAma nevaja, devatArtha saMkalpita pakvAna dravya nikSepakA eka bheda choTI kaSAya eka prakArakA svastika AThavaoN dvIpa 45.4 521 taijja tRtIya tIsarA tataH tattva tattvArtha *to tacca taccattha takkhaNa taNu taNukilesa taNutAva tarAhA taNhAura tatkSaNa tanu tanukleza tanutApa tRSA, tRSNA tRSNAtura isake anantara padArtha satyArtha, tattvarUpa padArtha tatkAla zarIra, kRza kAyakleza zArIrika-satApa pyAsa, mUrchA tRSNAse pIDita satapta isalie vahA~, kahA~para tIsarA saptama naraka pRthvI SaSTha naraka pRthvI 184 tapta w tasmAt is MY 211 172 tRtIya tamastamapramA tamobhAsA (tamaHprabhA) tasmAt tata taraNI 172 tatto tattha tadiya tamatamapahA tamabhAsA *tamhA taya taraNi taru taruNI tava tavastI tavila tala taha isase vAdya bizeSakA zabda naukA 253 544 taru taruNI yuvatI tapa 348 44 tapasvI tapasyA tapazIla tabalA, vAdya vizeSa do-indriyAdi jIva 4 trasa tathA - usa prakAra 10, 180 tADana tAmalitta patyaraM tArisa tADana tAmralipta tAdRza mAranA eka prAcIna nagarI vaisA 55 140 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 0 tAla tAlavRnta vasunandi-zrAvakAcAra vRkSa vizeSa pakhA pIDana tigunA 0 trAsana 0 teja 267 tAla tAlavaMTa tAsaNa tiuNa tikkha tiNa tiNacArI tittha titthayara tidiya tidu tipallAuga triguNa tIkSNa tRNa tRNacArI tIrtha tIrdhakara tRtIya 450 387 216 tendu tiya tripalyAyuSka traya, triyA trikAla trikAlayoga tiryagAyu tiryak tiryaggati kirITa-mukuTa tilaka tilakabhUta triloka tiyAla tiyAlajoga tirikkhAu tirima tiriyagaI tirITa tilaya tilayabhUya tiloya tiviha tivva tisatra tisaTThI *tisaTTikhutta tisA tisUla tiMsaMjha tinakA, ghAsa ghAsa khAnevAlA pavitra bhUmi tIrtha-pravartaka tIsarA teMdU phala tIna palyakI AyuvAlA tIna, strI tIno kAla trisandhya, samAdhi tiyaMcoMkI Ayu tirachA pazuyoni zirakA AbhUSaNa cadana AdikA TIkA zreSTha tIna loka tIna prakAra teja pyAsA tiresaTha tiresaTha vAra pyAsa zastravizeSa tIno kAla 441 258 25 526 312 515 181 177 361 343 347 221 trividha 176 188 422 376 126 141 423 tihi tIda miti 362 22 tIvra tRSita, tRSAta triSaSThi triSaSThi kRtvA tRSA trizUla trisandhya tithi atIta tRtIyA tvaka tuSTi tvarita turUSka tunda tUra, tUrya tUryAMga trayatriMzat teja 265 tIyA tuya, taya tuTThI *turitra, turiya turukka tuMDa tIsarI tithi chAla, camar3A saMtoSa turanta sugandhita dravya vizeSa 224 162 427 mukha turaI 251 253 va tettIsa vAditra denevAlA kalpavRkSa devoMkI eka jAti vizeSa, tetIsa pratApa 174 258 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda saMgraha 1 teraha terasi tevaTi taMDula taMbaya taMbola. trayodaza trayodazI triSaSThi tandula tAmraka tAmbUla teraha terahavI tithi tiresaTha cAvala taoNvA pAna mukha tIsa toSa satopa * GROcti GKCK8 MUNN r sthala bhUmi thala (thAlA thAlI thAvara thira sthAlI thAlI 'sthAvara sthira stuti stutvA stUyamAna 688 503. 378 stotra ekendriya jIva acala guNa-kIrtana stuti karake stuti kiyA jAtA huA stuti-pATha moTA sthUla vrata stuti kiyA jAtA huA audArika kAyayoga ekadeza niyama alpa, #thuNiUNa thuNijjamANa thutta thUla thUlayaDa +thuvvaMta thUlakAyajoga thUlavaya 503 206 212 sthUlakRta stUyamAna sthUlakAyayoga sthUla vrata 0, 533 211 thoka stoka thoga thor3A 268 thova " thotta stotra 480 457 dakSiNa TaLUNa dakSiNa dRSTvA dagdha 214 163 162 86 darpaNa dappa dappaNa damaNa dalaNa 400 damana dakSiNadizA, nipuNa, catura, dAhinA dekhakara jalA huA, ahakAra zIzA, Adarza vaza meM karanA, damana karanA dalanA, pIsanA anukampA vastu, dhana pustaka grantha sakhyA vizeSa dazakA samUha tithi vizeSa daza prakAra 180 180 dayA davya dalana dayA dravya dravyazruta daza dazaka dazamI dazadhA davvasuda dasa dasaya 287 450 174 525 366 251 dasamI *dasahA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 vasunandi-zrAvakAcAra 173 daha dahi dahimuha *dAUNa dADima 373 dANa daza daddhi dadhimukha datvA dADima dAna dAnavidhAna dAtavya dAtAra dvAra, strI dAruNa dApayitvA dAsatva dakSiNa dANavihoNa dAyavva dAthAra dAra dAruNa dAviUNa dAsattaNa dAhiNa . rism o dasa sakhyA dahI nandIzvarastha girivizeSa de karake anAra tyAga, dAnake bheda dene yogya vastu denevAlA daravAjA, nArI bhayakara dilAkara dAsapanA dAhinA dekhA huA najara, nirIkSaNa majabUta dinako pratimAvata hokara dhyAna karanA 220 368 181 444 61 diTTha diTTi dRSTi 469 252 316 467 diDha diNapaDimA jyoga diyara diNNa dinapratimA yoga dinakara 312 sUrya 867 280 diNha r 332 diyaMta divya dila, disA dIujjoya dINamuha 254 divasa digaMta divya diga dizA dIpodyota dInamukha (dIpa dvIpa dIpadruma dIpAga diyA huA dina dizAnta svargIya, anupama dizA dIpakoMkA prakAza karuNa-vadana dIpaka dvIpa, TApU prakAza karanevAlA kalpavRkSa 274 316 142 228 214 dIva dIvaduma 255 dIvaMga dIha dIrgha 251 130 dukkha duggA dugaMdha Ayata, lambA kaSTa kugati burI gaMdha upAntya, antima kSaNase pUrvakA samaya khoTA mana dveSayukta, do meM sthita duHkha durgati durgandha dvicarama duzcitta duSTa, dviSTha ducarima duJcitta 166 524 123 180 434 dugdha dUdha 25 duNNi duSpariNAma .. durAyAra duSpariNama durAcAra 326 durvivAka duSTa AcaraNa bhUmara, bhavarA dvirepha, 142 470 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 197 duvAra duviha duviyappa duhAvaha deulaya (devatta / devattaNa deviMda dvAra, dvivAra dvividha dvivikalpa dukhAvaha devAlaya daravAjA, do bAra do prakAra do vikalpa duHkhapUrNa deva-mandira 313 242 120 devatva 264 devendra 161 334 prAnta desavirada desaviratha desi dezavirata dezita devapanA surendra aza prAnta, bhAga pAcavAM guNasthAna deza sayama upadiSTa dUSaNa, dveSa, IrSyA droha, doSa (de0) hAtha, bAhu, sajA, nigraha, kukRtya dAta dekhanA, upayoga-vizeSa prathama pratimAdhArI 000 dosa dveSa / doSa, doSA daNDa, pApa danta daMta daMsaNa dasaNa-sAvaya darzana 531 168 221, 27 206 dArzanika zrAvaka 103 dhaka-dhak AvAja karatA huA vibhava bhAgyazAlI, anna vizeSa dhaNNa cApa 212 213 258 31,2 dravyavizeSa, puNya, kartavya zubhadhyAna AzIrvacana keza, vRkSa vizeSa patAkA pRthvI Adi 304 302 366 +dhaga dhagaMta dhaNa dhana dhanya, dhAnya dhaNu dhanuSa dharma dhammajmANa dharmadhyAna dhamma-lAha dharmalAbha dhammilla dhammilla ghaya dhvaja dharAiya dharAdika (*dhariUNa, dharaUNa dharaUNaM dhRtvA dhariya dharita,dhRta, dhRtvA dhavala - dhavaliya dhavalita dhiga dhuvvaMta dhUyamAna dhUyamANa dhUyamAna dhUlIkalasahiseya dhUlIkalazAbhiSeka dhUpa ghUvadahaNa dhUpadahana dhavala 425 dhika dhAraNa kara dhAraNa kiyA huA, ghara karake ujjvala zveta zveta kiyA huA dhikkAra phaharAtI huI kaeNpate hue mRttikA-snAna havanayogya sugadhita dravya dhapa jalAnekA pAtra mro 0.oro r" 26 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vasunandi-zrAvakAcAra dhauta dhoya dhovaNa prakSAlita, dhoyA huA prakSAlana, dhonA dhovana 532 356 mr mr mro sxisax 2 356 tu milliteilibrumin paiTTa paiTriya paiTThayAla paiTTalakSaNa paiTusattha paiTThA .paiTThAiriya pairANa paIva paura paulaNa papasa pakkaNNa *pakkhAliUNa paJcakkha paJcakkhANa paccUsa pacceliu pacchA pacchima pratiSTha, praviSTa pratiSThita pratiSThAkAla pratiSThAlakSaNa pratiSThAzAstra pratiSThA pratiSThAcArya prakIrNa pradIpa, pratIpa pracura, paura prajvalana pradeza pakkAnna prakSAlya pratyakSa pratyAkhyAna pratyUSa pratyuta pazcAt pazcima paryAta paryApti paryAyAtmaka paryAya prajvalita paTTa pratiSThA, praveza huA pratiSThA-prApta pratiSThA-samaya pratiSThA-lakSaNa pratiSThA-zAstra sthApanA pratiSThA karAnevAlA AcArya 386 prakSipta, vistIrNa, pratIrNa, 280 dIpaka, pratIpa-pratikUla, zatru 487 bahuta, pura-sambandhI, nagarame rahanevAlA jalAnA 180 avibhAgI kSetrAMza pakavAna prakSAlana karake 282 vizada, spaSTa, atIndriya jJAna 123 tyAgakA niyama 310 prabhAtakAla vaiparItya, balki 118 pIche, anantara 362 eka dizA, pichalA 214 paryAptise yukta, samartha, zaktimAn zakti, sAmarthya paryAyasvarUpa ekakSaNabhAvI avasthAvizeSa dagdha, jalAyA huA pahananekA vastra, rathyA, muhallA, rezamI kapar3A, sanakA kapar3A, pATa, adhikArapatra, kASTa-pASANakA phalaka, takhtA, lalATapara baoNdhanekA pttttaa| 256 nagara prArambha 157 kamala vastra giranA samUha, saghAta, vRnda dhvajA 13 136 pajjatti pajjayappaya pajjAya pajjaliya 526 528 paTTaNa paTThavaNa puTTi pattana prasthApana pRSTha 210 377 pITha pauma pana 431 420 !!! paTa patana paTala patAkA 150 437 462 paDAyA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDi prati pratigrahaNa praticIna pratijAgraNa pratibudhya pratibimba pratimA patita paDigahaNa paDicINa paDijaggaNa paDivubhiUNa paDibiMba paDimA paDiya paDiyaraNa paDilihaNaM paDilevapaDimA *paDilehiUNa *paDivajiUNa paDivA paDhama paNama paNasa paNivAya paNNa paNNatta paNNarasa paNNAsa praticaraNa pratilikhana pratilepapratimA pratilekhya pratipadya pratipad prathama praNama, praNAma panasa praNipAta parNa prajJapta prAkRta-zabda-saMgraha 199 virodha, vizeSatA, vIpsA, pratyAvartana, pratidAna, badalA, pratinidhipanA, pratiSedha, pratikUlatA, samIpatA,adhikatA,sadazatA, laghutA, prazastatA, vartamAnatA Adi sUcaka avyaya 354 badalemeM lenA 225 cInI vastra yA cInI vastra-jaisA 368 jAgane vAleke pIche taka jAganA 336 pratibuddha hokara, jAgakara 468 pratimA, praticchAyA 444 mUtti girA huA sevA-zuzrUSA 322 prati-lekhana, nirIkSaNa 326 lepakI huI mUrti pratilekhana karake 285 prApta hokara 518 ekama tithi 368 pahalA 383 namaskAra 225 phala-vizeSa 440 namana, badana 324 patra, pattI 421 nirUpita, kathita * 21 370 pacAsa 546 dala, pattA 265 dAna dene yogya, atithi, bhAjana, bartana 221, 307 milA huA pAtra-saMbadhI bheda eka-eka hitakara bhojana 23.6 abhilASA, yAcanA, maoNganA chaThA guNasthAna samyagjJAna, sAdara, mAna, yogya vibhaktyanta pada, caraNa 1,430 dUdha, jala, vyakta 515 svabhAva, mArga (de0) 301 ceSTA, udyama, pravRtta, pradatta padakA viSayabhUta artha dhyAna-vizeSa sthAna-cyuta paMcadaza pandraha patta paJcAzata (patra pAtra (prApta pAtrAntara pratyeka pathya prArthanA pramattasthAna pramANa patta ra patteya pattha pattharaNA pamattaThANa pamANa paya 220 Our pada payaDa payaDi payatta payas prakaTa prakRti prayatna mr (padArtha payattha (padastha padabhraSTa . payabhaTTa Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 vasunandi zrAvakAcAra payara 531 payalA payAtra payAra pratara / prakara pracalA pratApa prakAra (prakAza prayAsa prakAzita pradakSiNA payAsa payAsiya pathAhiNa para para parado paramaTTa paramANu parameSThI parataH paramArtha paramANu parameSThI GKKM 275 160 parayAra parasamayavidU parassa parAhutta pariuTTha pariggaha pariNaya pariNai paritthI paribhoya pariyatta pariyattaNa pariyariya pariyaMta parirakkhA parivADI parivuDa +parivevamANa parisama parisesa parihi 'parUvaya parokkha palAyamANa palAva palla pallAuga 164 eka samuddhAta, patrAkAra, gaNita vizepa samUha nidrAvizeSa, eka karma 524 teja 345 bheda, rIti 250 dIpti 254 udyama prakAza kiyA huA 14 dAhinI ora ghUmanA pradhAna, zreSTha, anya anantara, Age yathArtha, satya sabase choTA pudgalakA aga parama padame sthita-arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu parastrI paramatakA jJAtA 542 para-dhana 102 vimukha, parAbhUta, apamAnita veSTita 473 dhanAdikA sagraha paripakka, vivAha pariNamana parAI strI jisakA bAra-bAra upabhoga kiyA jAya 218 paribhramaNa 517 338 parivRtta, pariveSTita samIpa sarva orase rakSA 338 paramparA ghirA huA 406 kaMpatA huA mehanata 236 avazeSa gherA, parakoTa 482 nirUpaNa karanevAlA avizada jJAna, pITha pIche, 325 bhAgatA huA 65 anarthaka-bhASaNa, bakavAda mApa-vizeSa 256 eka palyakI AyukA dhAraka 260 paradAra parasamayavijJa parasva parADamukha parivRtta parigraha pariNata, pariNaya pariNati parastrI paribhoga parivarta parivartana parikarita paryanta parirakSA paripATI parivRtta pariveSyamAna parizrama parizeSa 456 461 121 86 paridhi prarUpaka parokSa palAyamAna pralApa palya palyAyuSka 142 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 201 513 484 paryaGka pravacana pravara pravacana pavanamArgastha, gaganastha pravAla pavitra paliyaMka pavayaNa pavara pavayaNarANU pavaNamaggaTTha pavAla pavitta pantra pabvaya pasaraNa pasAraNa pasAya pasUNa passavaNa passiya pahAya pahAya pahAvA padmAsana, palaga uttama vacana, jina-praNIta zAstra zreSTha, uttama - zAstrajJa adhara-sthita, antarIkSa nava-akura, mUMgA nirdoSa vratakA dina, utsava, tyohAra, granthi, gA~Tha pahAr3a vistAra phailAnA kRpA, prasannatA 545 473 425 228 212 '3 532 parva 338 545 puSpa parvata prasaraNa prasAraNa prasAda prasUna prasravaNa dRSTvA prabhAta prabhAva prabhAvanA prabhRti 510 422 505 48 CG GE prabhaugha 436 517 pahIha pAugga pAeNa pAtrodaya pAga pAThaya *pADiUNa pADihera mUtra, pezAba dekhakara prAta.kAla zakti-sAmarthya gaurava yA prabhAva bar3hAnA ityAdi prabhA-puMja atiyogya prAyaH karake caraNa-jala vipAka, udaya adhyApaka, upAdhyAya girAkara devakRta pUjA-vizeSa jIvanakA AdhAra pInekI vastu peya dravya ahisANuvrata jIva prAyogya prAyeNa pAdodaka pAka pAThaka pAtayitvA prAtihArya prANa pAna pAnaka prANAtipAtavirati prANI or wrr Low 380 234 pANa 180 252 pANaya pANAivAyaviraha 208 pANi pANi hAtha 106 44 jala hAtha hI jinakA pAtra ho jIva-ghAta caraNa-jala pANiya pANipatta pANibaha pAdodaya pAya pAyara pAyava pAraNa, pAraNA pAraMga pAnIya, peya pANipAtra prANi-vadha pAdodaka pAda pAkara pAdapa pAraNA pAraMgata rrror eka kSIrI vRkSa vRkSa upavAsake dUsare dinakA bhojana pArako prApta 253 288 543 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vasunandi-zrAvakAcAra kalpa vRkSa AkheTa, zikAra pAragI-jAtIya 0 pArijAtaya pAraddhi pArasiya pAva pAviThTha pAvaroya pAvaNa pAhaNa burA kArya pArijAtaka pArarddhi pArasIka pApa pApiSTha pAyaroga prApaNa pASANa prAgya pAza pAva prAsAda 187 513 pAviUNa 27 pAsa pApI kuSTa, koDha prApti, lAbha patthara pA karake jAla samIpa bhavana jIva-rahita ani pIchI, morapakha, paTanA dekhate hue 216 254 prAsuka 802 pAsAya [pAsuya / pAsuga piccha +picchaMtA +picchamANa piMjara piTri piMDattha pittala piya piyara dekhate hue piccha, pRcchA prekSyantaH prekSyamANa piMjara pRSTha piDastha pittala pika, priya pitara, pitA stanandhaya pillaya pihu . WA000 WA 0 0000G G60x1 jI pijarA pITha dhyAna vizeSa, dharmadhyAnakA prathama bheda pItala kokila, pakva, pyArA bApa, sarakSaka pillA, baccA vistIrNa duHkhita pIpalakA vRkSa ora phala acetana mattika dravya sammAnya arcA arcana pichalA bhAga pRthu pIDiya pIpala 236 puggala pIDita pipala pudgala pUjya pUjA pUjana pujjaNa puTTha puDi pRSTha pITha puSTikara puTTiyara puDhavI, puDhivI **puNa pRthivI pauSTika jamIna phira, anantara sukRta, zubhakarma 252 171 166 puNNa 80 pUrA 395 puNNimA puNNaMkura puNNiMdu puraNeMdu puNya pUrNa pUrNimA puNyAkura pUrNendu pUrNendu pUrNamAsI puNyake aMkura pUrNa candra pUrNa candra 370 426 256 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-sagraha 203 suta - pustaka pothI putta putthaya puppha puSphaMjali purisa *puro puSpa puSpAJjali puruSa purataH 188 362 217 382 226 256 226 punva puvAharaNA puhavI pUrvAbharaNA pRthivI 361 pUi pUti 16 pUiphala pUMgIphala pUjA H pUya (pUta pUyA phUloMkI ajuli manuSya Age pUrva dizA pUrvarUpa AbhUSaNavAlI dharitrI durgandhita vastu, pIva supArI acI pavitra arcA pratiSThA-sambadhI kriyAvizeSa sajilda zAstra parvake dinakA upavAsa kamala Agana pAca sakhyA tithi-vizeSa pA~ca prakArakA pA~co indriyavAlA jIva zreNI 135 381 pokkhaNavihi potthaya 406 355 posaha 276 433 pUjA prokSaNavidhi pustaka proSadha paMkaja prAGgaNa paMca paMcamI paMcavidha pacendriya paMkaya paMgaNa paMca paMcamI paMcaviha paMciMdiya 304 25 12 176 paMti paMkti 374 mAsa-vizeSa, phAguna kaThora phagguNa pharusa phala phaliha paruSa phala sphaTika 353 135 265 *472 phala, atima pariNAma maNi-vizeSa spaSTa, vyakta dIpta, kampita vidAraNa .84 phuriya phoDaNa sphurita sphoTana 465 bajjha battIsa baddhAuga balA balivatti bahira bahiNI bAhya dvAtrizat baddhAyuSka balAt balivarti bAhira, bahiraga, bandhana, baddha, battIsa jisakI pahale Ayu ba~dha cukI ho jabaradastI bheTa yA pUjAme car3hAnekI battI / baharA bahina 186 263 246 118 421 235 badhira bhaginI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 vasunandi-zrAvakAcAra bahu bahu 77 77 bahuzaH bAdara dvAdaza bAlatva dvAsaptati byAdhita 276 187 bahuta, adhika vAra-vAra sthUla bAraha saMkhyA bAlapana bahattara pIDita chAyA, mUrti bonekA anna jAnane yogya bandhana 263 186 bimba bahuso bAyara bArasa, bAraha bAlattaNa bAhattari bAhiba biMva bIya *bohavva baMdhaNa (baMdhiUNa baMdhittAbaMdhu baMbhacera baMbhayArI 440 bIja bodhavya bandhana 181 badhvA bA~dha karake 197 bandhu brahmacarya brahmacArI ristedAra kAma-nigraha, zIla-pAlana kAma-vijayI 208 212 304 bhakSya bhakSayan bhaNitvA bhaNyamAna bhaNita bhakta bhakti 16 336 46 bhadra bhakkha bhakkhaMta *bhaNiUNa **bhaNijjamANa bhaNiya bhatta bhatti, bhattI bhadda bhamittA bhayaNijja bhayabhIda bhayaviThTha bhariya bhaviya bhavvayaNa bhAgI bhAvaccaNa bhAvamaha bhAyaNa bhAyaNaduma bhAyaNaMga bhAropaNa bhAsaNa mikkha khAne yogya khAtA huA kaha kara kahA jAnevAlA kahA gayA bhAta zraddhA, anurAga kalyANa bhramaNa kara vikalpa-yogya DarA huA bhaya-yukta bharA huA mokSa jAneke yogya bhavya jIva bhAgyavAn bhAva-pUjana bhAvapUjA pAtra, bartana kalpavRkSa-vizeSa kalpavRkSa-vizeSa bhArakA lAdanA kathana bhIkha REE 245 543 530 110 103 bhramitvA bhajanIya bhayabhIta bhayAviSTa bhRta, bharita bhavya bhavyajana bhAgyI bhAvArcana bhAvamaha, bhAjana bhAjanadruma bhAjanAMga bhArAropaNa bhASaNa 542 456 303 255 251 181 327 mikSA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 205 bhiNNa bhiMgAra bhukkha bhukkhiya (a~jivi * jiUNa bhinna bhRgAra kSudhA hudhita anya, bhinna kiyA gayA bhAjana-vizepa, jhArI bhUkha bhUkhA ~ 20 // is is bhuktvA khAkara, bhogakara 581, 267 ( bhuttaNa bhujaMga sarpa, viTa (luccA), juArI, badamAza, guDA 315 prANI, atIta kAla, upamA 35 bhuyaMga bhUtra bhUsaNa bhUsagaduma bhUsA bhetra gahanA bhUSaNa bhUSaNadruma bhUSA 253 bheda Mr orm 0 0 0 meya bheyaNa bhedana bherI bhesaja "bhotta bhottaNa AbhUSaNa-dAtA kalpavRkSa-vizeSa AbhUpaNa-sajjA prakAra bhAga chedana vAdaya-vizeSa auSadhi bhoganeke lie, khAneke lie khAkara, bhogakara ekavAra sevana yogya bhoganevAlA AhAra AhAra-dAtA kalpavRkSa-vizeSa 411 236 bhoya bhoya 362 362 merI bhaiSajya bhoktu bhuktvA bhoga bhoktA bhojana bhojanAga bhojanavRkSa bhogabhUmi bhogavirati bhoktA bhaNDa, bhANDa bhraMza 281 251 256 bhoyaNa bhoyaNaMga bhoyaNarukkha bhoyabhUmi bhoyaviraha bhoyA bhaMDa bhaMsa 245 216 sukha-mahI bhoga-nivRtti bhoganevAlA azlIla-bhASI, pAtra, bartana giranA 401 5 mai mauDa mati mukuTa mada 253 mana buddhi mauli, mastaka-bhUSaNa garva, ahakAra rAstA anveSaNa vRkSa vizeSa mArga 424 15 432 81 madhu magga maggaNa macakuMda macchiya majja majjaMga majjha majjhima mArgaNA macakunda mAkSika madya madyAMga madhya madhyama 252 zarAba paya-dravya-dAtA kalpavRkSa-vizeSa bIca madhyavartI 315 221 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 vasunandi-zrAvakAcAra miTTI mRttikA mana hRdaya manohAri maNi maTTiyA maNa maNahAri maNi maNuna maNuyatta maNuyattaNa maNuyaloya maNussa maNorANa manuja manujatva manujatva manujaloka manuSya manojJa cittahArI ratna manuSya manupyatva manupyatA manuSya-loka mAnava sundara unmatta, pAgala MOHAMMA 337 71 matta kevala mAtra mardana mardala mArdava 328 406 287 mAliza vAdyavizepa abhimAnakA abhAva garva, nazA mainaphala pannA-maNi mada 420 madanaphala marakata mRtvA 126 maddaNa maddaNa maddava maya mayaNaphala maragaya mariUNa marittA malaga maliNa malla malliyA mahaDDi mahaDDiya mahaNa mahappA mahiya mahiyala mahilA mahiviTTha 180 165 mara karake mardana mailA mAlA puSpavizeSa malina mAlya mallikA 293 432 266 162 465 198 833 113 mahu maharddhika mathana mahAtmA mahita, mahya mahItala mahilA mahIpRSTha madhu madhurAnna mathurA mAgadha mAna mAna mAnasa mAnasika mAtA baDI RddhivAlA viloDana baDA purupa pUjita, pUjya bhUtala strI bhUpRSTha kSaudra, zahada miSTAnna mathurA nagarI magadha deza, baMdIjana mApa vizeSa eka kaSAya citta, abhiprAya mana-saMbaMdhI jananI mahurapaNa mahurA mAgaha mANa mANasa mAgassida mAya mAyara, mAyA / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 207 chala 'hrI' vIjAkSara vRkSa vizeSa, puSpa mAlA-dAtA kalpavRkSa vizeSa mAyA mAyabIya mAlaI mAlAduma mAlaMga mAhappa miccu, miccU micchatta micchAiTTI mAyA mAyAbIja mAlatI mAlyadrama mAlyAga mAhAtmya mRtyu mithyAtva mithyASTi 471 431 257 251 mahimA 110 mauta 264 202 mithyAdarzana mithyAtvI jIva mIThA kevala miTTa mitta mitta miSTa 441 mAtra mitra 162 suhRd mittabhAva miya 336 missa missapUjA 427 456 127 'mukka mukkha mukkhakajja muggara muccha *muNiUNa muNeyavva mitrabhAva mita mizra mizrapUjA mRta mukta mukhya mukhya kArya mudgara mUrchA matvA mantavya 402 21 167 266 261 23 366 muttAdAma muttAhala mutti muha maitrI parimita milA huA sacitta-acittapUjA marA huA siddha chaTA huA pradhAna pradhAna kArya eka astra moha jAnakara mAnane yogya rUpI motiyokI mAlA motI siddhi muha vAcAla, bakavAdI mukhakI zuddhi vAcAla strI eka Ayudha do ghaDI yA 48 miniTakA samaya gUgA pramita buddhimAn race gaye saMbhoga mukti, chuTakArA prasanna, mocita, chuDavAyA huA motiyoM se banA muktAdAma muktAphala mukti mukha mukhara mukhazuddhi mukharA muzala 360 muhasuddhi muhakA musala muhuta mUya 347 274 428 291 468 167 362 235 271 244 433 266 mehAvI mehiya mehuNa sokkha moiya mottiya mUka mAtra medhAvI nirvRtta (dezI) maithuna mokSa modita mauktika 257 425 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 208 [muttA, mottu muktvA choDakara mottUNa moya moravaMdha mosa moca mayUrabandha mRpA mohita maDapa mANDalika maMDalIka maMtra mandAra mAma mohiya maMDaa maMDaliya maMDalIya maMtara maMdAra maMsa mocA, kelA eka prakArakA bandhana moSa, vorI, asatya bhASaNa mugdha huA sabhArathAna rAjA maDalakA svAmI, rAjendra gupta salAha, kArya sAdhaka bIjAkSara kalpavRkSa vizeSa gozta 316 363 266 416 rati *raiUNa raiya rakkha *rakkhi rati racayitvA racita * rakSa, rAkSasa rakSitu rAjya sTanta 397 54 127 0 0 +raData rAtri ratti raththA rada prIti, prema racakara nirmita nizAcara, kravyAda rakSA karaneke lie rAjAkA adhikRta pradeza zabda karatA huA lAla varNa, anurAga yukta rAta kulyA, galI dAta ramya, ramaNIya krIDA karate hue sRSTi javAharAta samyagdarzana, jJAna, caritra naraka pRthivI rAtri rathyA ramya 413 +ramaMta ramya ramanta racanA 437 rayaNa 126 .7.01 60000 MG 286 cAdI rayaNattaya rayaNappaha rayaNi rajaya rahassa rahiya bmb rAibhatta rAibhutti rAya rAya * rAyagiha rAyA ratnatraya ratnaprabhA rajani rajata rahasya rahita rAga rAtribhakta rAtrimukti rAga rAjya rAjagRha rAjA prAyazcitta vivarjita prema, prIti 318 rAtri-bhojana prema rAjAkA adhikRta pradeza magadha dezakI rAjadhAnI bhUpati 51. 52 125 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta zabda-saMgraha 209 rikkha riddhi risi rAva RkSa Rddhi RSi zabda rIcha siddhi 363 162 330 421 sAdhu vRkSa par3a rudda 228 133 rudradatta rudravaranagara ruddavaragayara ruddha ruppaya rupaya, ruppi rubhittA ruyaNa roSayukta kudhyAna, bhayAnaka vyakti vizeSakA nAma eka prAcIna nagara rukA huA cAdIkA banA rupayA rokakara ronA rakta, khUna varNa eka prakArakA dhyAna rUpAtIta dharmadhyAnakA eka bheda 360 435 534 rUpyaka raupyaka rundhyA rudana rudhira rUpa rUpastha rUpavarjita rUpI 144 166 rUvattha rUvavajjiya 458 rUvi mUrtika revaI revatI 53 repha, rekhA 465 rekhA daridra roma 470 235 230 186 roma roya rovaMta cauthe agameM prasiddha rAnI rakAra, paMkti, zreNi cihna vizeSa, lakIra nirdhana bAla, keza bImArI rotA huA krodhita rokanA, aTakAnA eka nakSatra rAga-yukta roga rudan roSAviSTa rodhana rohiNI rajisa rosAiTTha rohaNa 145 181 rohiNI rajia lauDi 75 lakkha lakSaNa lagga lacchI lacchIhara *lajjaNijja laddhi * laghRNa lalATa lakuTi lakSa lakSaNa lagna lakSmI lakSmIdhara lajanIya labdhi labdhvA lalATa lakar3I lAkha saMkhyA ' cihna vizeSa meSa Adi rAzikA udaya sampatti, vaibhava lakSmIkA dhAraka, vAsudeva lajjAke yogya kSayopazama vizeSa, yaugika zakti, Rddhi prApta karake mastaka, bhAla 9rWS 9 mro JcK 77 526 163 462 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra 266 486 lahiUNa lAvaNNa lAha lAhava lihAviUNa luddhaya 276 543 laa / lAvaNya lAbha lAghava likhApya lubdhaka lepa laukika loka 355 483 pAkara saundarya prApti, naphA, phAyadA laghutA likhakara bhIla lepana, dravya sAsArika bhuvana locanA, kezokA ukhADanA viSTapa, sasAra loka-zikhara jIvAdi dravyoke rahane kA sthAna eka kaSAya lohekA golA rAvaNa ullaMghana karake ur mr Har m 9 mm oxyr lauMca loiya loga loca loya loyagga loyAyAsa loha lohaMDa laMkesa laMdhittA laMbNa 83 310 536 21 loka lokAgra lokAkAza lobha loha + aMDa lakeza lavayitvA lAchana 138 131 cihna 174 431 vaitaraNI bakula vakSyamANa baka, vRka vacoyoga vAtsalya 424 narakakI nadI vRkSa-vizeSa Age kahA jAnevAlA eka mAsa-bhakSI rAjA, bheDiyA vacana-yoga anurAga, prema eka astra vizeSa, hIrakamaNi eka bAjA eka rAjakumAra parityAga vajramaya zarIra sahanana 127 533 88 166 vajra vAdya vajrakumAra 253 varjana vaitaraNI vaula vikkhamANa vaga vacijoga vacchalla vajja vajja vajjakumAra vajjaNa vajjasarIrasaMhaNaNa vajjAuha *vajji vajjiya vajjiUNa vaTTa vaTTaNa vaDa. vaDA vaDiliya vaNNa vaNaphphara 207 vajrazarIrasaMhanana vajrAyudha vayaM varjita varjayitvA chor3akara rahita chor3akara vRtta gola 324 136 20 vartanA vaTa patAkA - paTalita varNa vanaspati pratikSaNa badalanA bar3akA per3a dhvajA paTaloMse yukta 56 368 latA, gulmAdi Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNiksutA varNita prAkRta-zabda-saMgraha vaizya-putrI jisakA varNana kiyA gayA ho 271 vaNigasudA (vaNNi vaNNiya vatti vattha vattthaMga vatthaduma vatthahara vappa virADaya / varAlaya vaya vastra vastrAga vastradruma vastradhara vatA, bApa battI kapar3A eka kalpavRkSa vastra-dAtA, vastra denevAlA kalpavRkSa vastrakA dhAraka bonevAlA, pitA 251 256 261 104 "varATaka kaur3I 384 24 vrata vacana vayaNa vayaNa 210 badana 468 206 470 21 125 513 546 348 77 niyama, tyAga vacana, vANI mukha dvitIya pratimAdhArI. valayAkAra, valayako prApta ekanaya, AcaraNa, vyApAra nivAsa vazame karanevAlI RddhiM prastuta granthake nirmAtA AcAryakA nAma kRSNake pitA vazako prApta mithyAdRSTi pavana vacana-sambandhI sUtrapATha, vAcanA sthUla navama guNasthAnakA nAma kAka kRSNapurI bAraha tithi-vizeSa zreNika-putra 246 12 228 vayasAvaya valaiya vavahAra vasaNa vasitta vasuNaMdi vasudeva vasaMgada vAmadiTTI vAu vacitra vAyaNa vAyara vAyaraloha vAyasa vAravaI vArasa vArasI vAriseNa vAlaya vAluppahA vAbattari vAviya vAvI vAsa, vassa vAsiya vAsi vAsudeva 284 vratikazrAvaka valayita vyavahAra vasana vazitva vasunandi vasudeva vazagata vAmadRSTi vAyu vAcika vAcana bAdara bAdara-lobha cAyasa dvArAvatI dvAdaza dvAdazI vAriSeNa bAlukA bAluprabhA dvAsaptati upta vApI varSa vAsita vAsi vAsudeva 522 346 370 370 54 166 172 535 naraka-bhUmi bahattara boyA gayA bAvar3I sAla, saMvatsara sugandhita vasUlA kRSNa 241 501 363 404 276. 346 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra bArahave tIrtha kara savArI zArIrika roga vAsupujja vAhaNa vAhi viina viuNa 164 236 310 dUsarA vAsupUjya vAhana vyAdhi dvitIya dviguNa vipula vipulagiri vigUrvaNa viyoga 356 365 viula dugunA adhika, bahuta vipulAcala vikriyA 512 vichuDanA 31, 179 213 71 viulagiri viuvvaNa (viproga vinoya vikattaNa vikkaya vikiMcaNa viciTTha vijaya vijaibha vijaNa vijjA vijAviJca viNa viNivAya viNIya *viNeUNa viNoya vipaNANa 462 434 335 386 vikartana vikraya vyAkuMcana viceSTa vinaya vijayI vyaJjana vidyA vaiyAvRtya vinaya vinipAta vinIta vinIya vinoda vijJAna viSNu vitata vistarayitvA kataranA becanA vivecana, dUra karanA nAnA ceSTAe~ kalpAtIta vimAna-vizeSa vijetA varNa, akSara, pakavAna, mazA Adi cihna, zAstra-jJAna sevA-zuzrUSA namratA, bhakti vinAza, praNipAta namra, vinaya-yukta vyatIta kara manorajana vizeSa jJAna kRSNa, devatA vizeSa vAdyakA svara vizeSa vistAra karake jAnakAra dUsarA 506 506 224 viNDa 253 257 vipra mm PM vidizA vitaya vitthAriUNa vidaNNU vidiya vidisa vippa vippoya vipphuraMta vibbhama vibhiya virayAviraya viraha vilakkha vilavamANa vilappamANa dvitIya vidiga vipra viprayoga visphuranta vibhrama vismita viratAvirata 84 265 456 414 brAhmaNa viyoga sphurAyamAna vilAsa, viparIta jJAna citta-bhrama, Azcaryako prApta saMyatAsaMyata viyoga lajjita or GI KI viraha vilakSa vilapamAna vilApa karatA huA 163 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 226 vimaggittA vimANapatI vimukka 377 vivajjiya vivarIya viviha G 257 vimArgayitvA vimAnapaMkti vimukta vismaya vivajita viparIta vividha vicakSaNa vidagdha vikalpa vikalpya vikalendriya vikAra viyoga vilita vilokana vilva 131 547 prAkRta-zabda-saMgraha anveSaNa karake vimAnoMkI zreNI chUTA huA Azcarya rahita ulaTA nAnA prakAra buddhimAn catura, nipuNa bheda vikalpa karake dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIva vikRta bhAva vichoha atyanta lipta dekhanA velaphala halAhala, jahara burI Adata gocara-yogya 406 178 441 viSa 65 132 vyasana 26 viyakkhaNa viyaDDa viyaSpaya viyappiUNa viyaliMdiya viyAra viyoya vilita viloyaNa villa visa visaNa visaya visahara visA visuddha visuddhamANa (visohi / visohI vissAsa vihava vihANa *vihariUNa vihi vIci vINA vIbhaccha viSaya viSadhara sarpa 243 raja, kheda ___ viSAda vizuddha vizudhyamAna atyanta zuddha vizuddha hotA huA vizuddha vizodhi 520 421 232 528 vizvAsa vibhava vidhAna vihRtya vidhi bIci vINA vIbhatsa dvitIyA vIracaryA vIrya viMzati vismRta bruDan pratIti samRddhi nirdeza vihAra karake rIti taraMga vAdya-vizeSa bhayAnaka doja, dUsarI tithi siha-vRttise gocarI karanA bala, parAkrama bIsa 413 85 vIyA 368 vIracariyA vIriya vIsa vIsariya 312 527 174 bhUlA huA . DUbanA, DubakI lagAnA bUr3hA babUlA 210 501 324 buvvuya budbuda 366 28 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra vedI 214 vei / veiya vejayaMta *veDhiUNa vedagasaddiTTI *vedaMta veyaNIya vera veragga vesA / vessA vosaraNa vedikA vaijayanta veSTayitvA vedakasamyagdRSTi vedayan vedanIya vedikA golAkRti ucca bhUmikA vimAna vizeSa veSTita karake kSAyopazamika-samyaktvI anubhava karatA huA eka karma virodha, zatrutA udAsInatA vaira 000) ~90) Um vairAgya AG vezyA bAjArU strI . caMcaNa parityAga chalanA varNa, cihna, pakavAna sthUla paryAya samUha vaMjaNa vaMjaNapajjAya vaMda vaMdaNa vaMdaNamAlA vaMbha vaMbhaNa vaMbhayArI vaMsa vyutsarjana vacana vyaJjana vyaMjanaparyAya vRnda vandanA vadanamAlA brahma brAhmaNa brahmacArI vaMza vandanA 275,395 Atma svarUpa vipra, dvija kAmanigrahI kula, gotra, anvaya -2006 Ax sakRt saha saIUNa saka sakkara sakkarappaha sakkhiya zayitvA zaka zarkarA zarkarAprabhA sAkSika svaka svarga eka vAra so kara indra bAlu, zakkara dUsarI naraka bhUmi gavAha apanA devaloka 261 saga 217 436 svagRha apanA ghara 271,167 yathArtha sagga (sagiha / saghara saJca sacitta sacittapUjA :saJcitta sajaNa sajjaNa sijogikavalijiNa satya sacitta sacittapUjA sacitta svajana . 'sajana sayogakevalijina 46 666 jIva-yukta sacitta dravyase pUjana yA cetanakI pUjA jIva yukta kuTumbI satpuruSa terahaveM guNasthAnavartI jinendra arahanta caitanya, hoza, AhArAdikI vAMchA saMjJA 425 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 215 [sapta satta (satva sAta bala, jIva tithi vizeSa 174 348 281 saptamI 366 sattami / sattamI sattarasa satti saptadaza sattaraha (Ayudha vizeSa 174 141 zakti (sAmarthya 120 satta 276 sattha sadada sadda grantha nirantara akSara, AlApa dRDha-pratIti 114 413 . zAstra satata zabda zrAddhAna zraddadhat zraddadhanta zabdAkula zraddhA saghana samagra samacaturastra samacaturastra saMsthAna samarjita samaprabha samabhibhUta samaya samavasaraNa samyaka samyaktva samyagdRSTi samAsataH samAdhi sanmAna samuddhAta samudra samuddiSTa samutpatti samupaviSTa sapradeza saddahaNa saddahamANa sahahaMta saddAula saddhA sadhaNa samagga samacaurassa samacaurassasaMThANa samajjiya samappaha samabhibhUtra samaya samavasaraNa samma sammatta sammadiTThI samAso samAhi sammANa samugdhAya samuha samuddiTTha samuSpatti samuvaiTTha sapaesa sappa sappi sambhAva samAraNa saya 262 346 256 161 zraddhAna karatA huA zabdase vyApta vizvAsa dhana-yakta sampUrNa sundara saMsthAna AkAra prathama saMsthAnakA nAma upAjita samAna prabhAvAle atyanta parAbhUta paramAgama, kSaNa tIrthakarokI sabhAvizeSa samyaktva samyagdarzana samyaktvI saMkSepase dhyAnAvasthA pratiSThA Atmapradezo kA zarIrase bAhira nikalanA sAgara kahA huA paidAyaza baiThA huA pradezayukta 2019 muro ro 118 UMx mrox" sarpa sA~pa ghI sarpi sandrAva samAna zata tadAkAra, bhadratA tulya Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasunandi-zrAvakAcAra sayaM 304 Apa, khuda sampUrNa kamala sayala sayavatta sayA sayasahassa sayAsa nitya svaya sakala zatapatra sadA zatasahastra sakAsa sara. zaraNa sara MA.6 0.00 XNAI GK sUtvA lAkha samIpa sarovara Azraya jAkara samAna saraso lakSaNa, apanA rUpa prasiddha mahApurupa jala kAya-kaSAyako kRza karanA zatru, pratipakSI saugadha, pratijJA samasta sadRza sarpapa svarUpa zalAkApuruSa salila sallekhanA sapatna 881 31, 345 422 272 461 zapatha sarva marvavyApta 462 saraNa sariUNa sarisa sarisava saruva salAyapuruSa' salila sallekhaNa savatta savaha savva savvaga savvagata savvaMga savvatthasiddhi savvattha savvadA savvassa samvosahi savivAga savisesa sasamaya sasaMka sasaMveya sasi sahaNa sahassa sahAva sAiya sAmaraNa sAmAiya sAmi sAmitta sAyara sAyaropama 86 346 sarvaga sarvagata sarvAGga sarvArthasiddhi sarvatra sarvadA sarvastra sarvauSadhi savipAka savizeSa svasamaya zazAGka sasaMvega zazi sahana sahastra svabhAva svAdya sAmAnya sAmAyika 540 mr sarvazarIrame vyApta sarvArthasiddhi nAmaka kalpAtIta vimAna sarva sthAnapara sadAkAla sarvadhana eka RddhivizeSa phala denevAlI nirjarA vizeSatA-yukta apanA siddhAnta candramA savega-sahita candra sahanA hajAra prakRti AsvAdana yogya vizeSatA-rahita eka niyama, vRta vizeSa adhipati Adhipatya mApavizeSa, eka mApa alaukika mApa-vizeSa 278 826 100 234 335 svAmI " 05 svAmitva sAgara sAgaropama 175 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha sAyAra (sAgAra sAkAra svAdya zArIra sArameya zAli gRhastha AkAravAn AsvAda-yogya zArIrika kuttA dhAnya-vizeSa vratIgRhastha mAsa-bhakSI jAnavara sadoSa dUsarA guNasthAna 383 261 176 171 430 sAya sArIra sArameya sAli sAvana sAvaya sAvajja sAsaNa sAhaNa sAhiya sAhu sikkhAvaya sikkhAvaNa siggha siTTha 261 zrApada sAvadha sAsAdana sAdhana sAdhika 45 46 174 sAdhu 231 207 284 305 siMduvAra 431 siddha siddhanta siddhattha siddhisokkha 542 421 375 siya 406 zikSAvrata zikSApana zIghra ziSTa sinduvAra siddha siddhAnta siddhArtha siddhisaukhya sita sitapaMcamI sitAtapatra zira zrI zrIkhaMDa zrInandi zrIbhUti zilA zilArasa ziSya zizira siyapaMcamI siyAyavatta sira siri sirikhaMDa 353 505 kucha adhika muni muni zikSA denevAle vrata zikSaNa , sikhAnA / jaldI sabhya sinduvAra, vRkSa-vizeSa, nirguDIkA per3a mukta siddhAnta, paramAgama saraso mokSa-sukha zveta zuklapakSIya pacamI tithi zveta-chatra mastaka lakSmI candana-vizeSa AcArya-vizeSa eka AcAryakA nAma caTTAna zilAjIta antevAsI, dIkSita zItala, Rtu vizeSa baccA coTI, agrabhAga jvAlA, coTI mastaka-maNi sihAkRti Asana-vizeSa 466 403 siriNadi siribhUi silA 442 130 152 438 silhArasa sissa sisira sisu zizu sihara zikhara zikhA CWW. 0.0am. MKAMM AUG zikhAmaNi siMhAsana sihA sihAmaNi siMhAsaNa (sIuNha / sIduNha sIya "Ord zItoSNa sarda-garma zIta ThaMDA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 vasunandi-zrAvakAcAra zIla 223 sIla sIsa zIrSa zuci 348 sukahA brahmacarya mastaka pavitra zAstra uttama kathA ujjva la sarvottama dhyAna nIla kamala Ananda eka prata vizeSa / zruti sukathA zukla zukladhyAna (dezIzabda) saukhya saukhyasampatti sukamANa sukaMduttha sukkha sukkhasampatti sujja AA 80. 00GG CG 1 .06 SA sUrya ravi suSThu suNaya suNNa . surANahara suNimmala sutta 0 m sunaya zUnya zUnyagRha sunirmala sUtra .sUtradhAra sUtrAnuvIci suptotthita sUtrArtha sudRSTi zuddha supakva suprasiddha zubhra smArayitvA svapna zruta uttama samyaknaya khAlI, rikta sUnA ghara atipavitra paramAgama, DorA, dhAgA mukhya pAtra zAstrAnumArI vacana sokarake uThA huA sUtrakA artha samyagdRSTi rAga-dveSarahita uttama pakA huA prakhyAta ujjva la smaraNa karAkara svapna zAstra-jJAna suttahAra suttANuvIci suttuThiya suttattha sudiTThI suddha supaka suppasiddha subbha *sumarAviUNa sumiNa 1 246 m 7 zrutadevI suya suryadevI suyaMdha surataru suravaha sarasvatI khuzabU kalpavRkSa sugaMdha surataru surapati surabhi 08" surahi surA suriMda suvaiTTaya surA surendra supratiSThaka suvarNa sugadha madirA devokA svAmI sAMthiyA sonA suvarNamaya eka svara vizeSa suvaraNa 'susira / sauvarya suSira 253 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 219 zubha / sukha 36 subhaga acchA Ananda dUsarokA pyArA puNyavardhaka yoga 157 232 326 zubhayoga suhaga suhajoya suhama / suhuma suhAvaha suhamaloha suhumasaMparAya suhumasuhuma suhovayoga suI sUra dRSTi-agocara sukhadAyaka atyanta kSINa lobha dazave guNasthAnakA nAma atisUkSma puNya-vardhaka yoga prasUti 333 523 52.3 515 sukhAvaha sUkSmalobha sUkSmasAmparAya sUkSma-sUkSma zubhopayoga sUti zUra zUla sveda zveta zreNi 40 vIra 264 25 106 se seDhi 171 seNiya seyakiriyA zreNika sekakriyA hl 338 sela sevitra sesa sevita 168 zeSa 26 soUNa pIr3A pasInA ujjvala pakti magadharAja, zreNika bimbasAra sekanA parvata seyA gayA avazeSa sunakara Ananda viSAda karNa solaha sundara varNavAlA, sone-sA raMgayukta sundara bhAgya zodhanA prathama svarga zrutvA 121 sokkha saukhya soga zoka 165 soya solaha sovaNNa sohagga zrotra SoDaza sauvarya saubhAgya zodhana saudharma sohaNa 483 340 zodhayitvA zodha kara 308-548 sandeha zaMkA saMkalpa sohamma (*sohiUNa sohittA saMka saMkappa *saMkappiUNa saMkha saMkhA saMkheva saMkhoya saMgaha saMgAma saMkalpya zaMkha 263 384 411 dRr3ha vicAra sakalpa karake zakha gaNanA sArarUpa hala-cala yukti-yukta yuddha saMkhyA saMkSepa saMkSobha sagata saMgrAma 175 347 216 486 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 vasunandi-zrAvakAcAra 854 . sagIta saMghAta sayama saMyuta saMyoga saMsthApya sannibha gAyana samUha yama-niyama sayukta saprApti sthApana karake sadRza 221 257 276 472 saMtapta ati satApa yukta 180-102 saMgIya saMghAya saMjama saMjaya saMjoya *saMThAviUNa saMNiha saMtaTTa saMtatta saMtAviya saMthAra saMdeha saMdhANa saMdhibandha saMpaNNa saMpuNNa saMpatta saMpAviya saMpuDa "saMpuDaMga saMbhUsiUNa saMtApita saMstara sandeha sandhAna sandhibandha sampanna sampUrNa samprApta .saplAvita, samprApya saMpuTa saMpuTAMga saMbhUSya sammoha saMyogaja saMvatsara saMvara saMvaraNa savega saMsArastha saMsikta saMzrita satApa yukta vistara zakA acAra eka vAdya-vizeSa samApta samyak prakAra pUrNa hastagata ota-prota, acchI taraha pAkara do samAna bhAgokA jor3anA juDA huA aga AbhaSita hokara mohita karanA sayoga-janita 465 366 sammoha 168 varSa 103 125 432 saMyoyaja saMvacchara saMvara saMvaraNa saMve saMsArattha saMsitta saMsiya kasriva rokanA sakucita vairAgya sasArI siMcA huA, vyApta Azrita 11 58 202 haNiUNa hatvA mAra kara Thor3I, dAr3hI 525 461 hAtha hathaNApura *hammamANa hasta hastinApura hanyamAna 180 dhara *hariUNa hariya hRtvA harita prAcIna pAMDava-purI mArA jAtA huA dhAraNa karanA hara karake harA varNa bhalAI harA huA 263 102 265 hiya. hita Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-zabda-saMgraha 221 hRdaya 468 hiyaya hirarANa hiMData hiMDita hiMtAla hiraNya hiDanta 213 177 bhramita hintAla (dezI zabda) huDAvasarpiNI mana sonA, cAdI jhUlatA huA bhramaNa kiyA huA hintAla vRkSavizeSa vAdya-vizeSa kAla-vizeSa, jisame anucita evaM asaMgata bAteM bhI hoveM sAdhana ho karake 440 412 TuMDAvasappiNI . 385 263, 36 131 hoUNa bhUtvA * isa cihnavAle saMbaMdha bodhaka kRdanta zabda hai| + isa cihnavAle vartamAna kRdanta zabda hai| * isa cihnavAle avyaya zabda hai / Avazyaka nivedanamujhe isa saMgraha meM kucha prasiddha yA pracalita viSayoM ke viruddha bhI likhanA par3A hai vaha kevala pAThakoM kI sugamatA ke lie aisA kiyA hai / grantha meM Aye hue zabdoM kI akArAdi krama se tAlikA dI gaI hai, sAthame unakA artha bhI / grantha gata artha pahale aura usake anya artha usake pIche diye gaye haiN| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika-nAma-sUcI Y gA0 na0 133 M m n 131 o 15 anantamatI indrabhUti uddAyana rAjA ajanacora kundakunda cArudatta jinadatta nayanandi nemicandra vakarAkSasa brahmadatta yAdava yudhiSThira X rudradatta revatI lakeza (rAvaNa) vajrakumAra vamunandi vasudeva vAriSeNa vAsudeva viSNukumAra zrInandi zrIbhUti 542 127 126 126 125 U08 zreNika - - - bhaugolika-nAma-sUcI 127 52 53-55 ekacakranagara capAnagarI tAmraliptanagarI mathurA mAgadha rAjagRha rudravaranagara laMkA sAketa hastinApura vrata-nAma-sUcI azvinIvrata-vidhAna nandIzvarapaMkti-vidhAna 373-375 paMcamI-vidhAna 353-362 rohiNI-vidhAna vimAnapaMkti-vidhAna 376-378 saukhyasaMpatti-vidhAna 368-372 xxxmmmx "rrorm" Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAnukramaNikA gAthAGka gAthAGka .67 161 210 355 234 337 71 235 170 116 252 384 307 mr 136 164 ~ 451 477 266 521 200 470 362 460 aiNiThTharapharasAI aitivvadAhasatAaithUla-thUla-thUla aibAlabuDDharogA ailaghio viciTTho aivuDDhabAlamUyaaisarasamaisugadha akkhayavarADao vA akvehi Naro rahio agaNittA guruvayaNa aggivisacoramappA accharasayamajjhagayA aTTa kasAe ca tao aTThadalakamalamajjhe aTThadasahatthametta aTThavihamagalANi ya aNimA mahimA laghimA aNupAliUNa evaM aNu loha vedato aNNANi evamAINi aNNANiNo vi jamhA aNNe kalabavAluyaaNNe u sudevatta aNNo u pAvaroeNa aNNoNaM pavisatA aNNoNNANupaveso aNNo vi paramsa dhaNa atihissa savibhAgo attAgamataccANa attA dosavimukko ayadaMDapAsavikkaya arahatabhattiyAim 363 442 513 aruhAINa paDima aliya karei savaha aliya Na japaNIya avasANe paca dhaDAasaNa pANa khAima a si A u sA suvaNNA asurA vi kUrapAvA aha kAvi pAvabahulA aha Na bhaNai to bhikkha aha tevaDa tattaM aha bhujai paramahila ahavA Agama-NoAahavA Agama-NoAahavA ki kuNai purAahavA jiNAgamaM putthaahavA NAhi ca viyappiahavA NilADadese aha vedagasaddiTThI ahiseyaphaleNa Naro atomuhuttakAleNa aMtomu huttasesA prA Au-kula-joNi-maggaNa AgamasatthAi lihAAgaraddhi ca karejja AgAsameva khitta Ayavila-NivviyaDI Ayavila-NivviyaDI AyAsa-phaliha-saNiha AroviUNa sIse AsADha-kanie phaggu AmADha kattie phagguNe AsI masamaya-paramamaya 466 516 461 466 464 523 160 236 166 531 266 187 237 445 31 262 351 472 417 353 507 540 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 vasunandi-zrAvakAcAra 502 orm AharaNagihammi tao AharaNavAsiyAhi AhArosahasatthA 304 233 132 311 376 454 ikkhurasa-sappi-dahi-khIiccAiguNA bahavo iccAi bahuviNoeiccevamAikAiyaiccevamAibahuvo iccevamAibahuya iya avarAi bahuso iya erisamAhAraM iya paccakkho eso ido taha dAyAro W0 0 479 182 77 474 331 mo 402 wd 411 514 l m` 528 258 436 llh 264 423 843 72 382 356 126 461 ede kAraNabhUdA ede mahANubhAvA emeva hoi viio eyasse sajAya eyatarovavAsA eyA paDivA vIyA eyArasaThANaThiyA eyArasa ThANAi eyArasammi ThANe eyArasagadhArI eyArasesu paDhama erisao cciya parierisaguNa aTThajuya eva kAUNa tao eva kAUNa tao evaM kAUNa tava eva kAUNa vihi eva cautthaThANa eva cattAri diNAeva calapaDimAe eva cirataNANa pi eva NAUNa phala eva NhavaNa kAUNa eva taiya ThANa evaM thuNijjamANo evaM dasaNasAvayaeva paesapasaraNaeva pattavisesa eva picchatA bihu eva bahuppayAra evaM bahuppayAra eva bahuppayAraM eva bahuppayAraM evaM bArasabheyaM evaM bhaNie cittUNa evaM rayaNa kAuNa evaM soUNa tao evaM so gajjaMto esa kamo NAyavvo esA chabbihapUjA 276 280 501 ukkassa ca jahaNNa ukkiTThabhoyabhUmIuggasihAdesiyasagga uccAra passavaNa uccAriUNa NAma ujjavaNavihi Na tarai ujjANammi ramatA uDDhamma uDDhaloyaM uttama majjha-jahaNNa uttavihANeNa tahA uddiTTapiDavirao uddesamettameya uppaNNapaDhamasamayamhi uvagU heNaguNajutto uvayArio vi viNao uvavAyAo NivaDai uvavAsa-vAhi-parisamauvavAsaM puNa posahauvavAsA kAyavvA ussiyasiyAyavatto uMbara-vaDa-pippala-piMpa or m m 288 313 376 532 270 184 110 325 137 201 204 318 185 ekkekkaM ThidikhaDaM ettiyapamANakAlaM 516 361 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAnukramaNikA 225 255 432 35 413 427 243 338 gahiUNassiNirikkhami gaMtUNa gurusamIvaM gatUNa ya NiyagehaM gaMtUNa sabhAgeha gijjatasadhibadhAiehi guNapariNAmo jAyai gurupurao kidiyamma gulugulugulata tavilehi goNasamayassa ee go-baMbhaNa-mahilANa go-babhaNitthighAya 343 o W KC WW GMWWWW KM . 518 178 156 164 276 373 511 517 ghaNapaDalakammaNibahuvva ghaTAhi ghaTasaddA 484 456 364 kaccola-kalasa-thAlA kaNavIra-malliyAhi kattA suhAsuhANa kappUra-kukumAyaru kamhi apattavisese kara-caraNa-piTTha-sirasANa karaNa adhApavatta kahamavi NissariUNa kaha vi tao jai chaTTo kaMdappa-kibbhimAsura kAusmaggami Thio kAUNa aTTha eyaMkAUNa tava ghora kAUNa pamattayara kAUNANatacauTThakAUNujjavaNaM puNa kAyANurUvamaddaNa kArAbagidapaDimA kAsya-kirAya-caDAla kAlAyaru-Naha-cadahakikavAya-giddha-vAyasakittI jassidusubbhA kiriyammabbhuTThANa ki karami kasya vaccami ki keNa vi diTTho haiM ki cuvasameNa pAvasa ki japieNa bahuNA ki japieNa bahuNA ki mamiNadamaNamiNa kutthubharidalamatte kusumehi kusesayavayaNu koha mANe mANa 326 231 386 16 cautoraNa-caudAro caudasamalaparisuddha cauvihamarUvidavva causu vi disAsu cammaTTi-kIDa-udura ciTThajja jiNaguNArocittapaDilevapaDimA citei maM kimicchai 438 397 315 418 166 114 541 328 167 103 161 347 0 0 0 0 0 chacca sayA paNNAsuttachattehi eyachattaM chattehiM cAmarahiM ya chammAsAugasese chammAsAuyasese cha hataNhAbhayadoso cheyaNa-bheyaNa-tADaNa 0 0 yee 0 481 1 485 0 522 mr gvIruvahimalilavArA 0 mar 0 jai addhavahe koi vi jai aMtarammi kAraNajai evaM Na raejjo jai kovi usiNaNarae jai khAiyasaddiTThI jai dei naha vi tatttha 306 gacchai visuddhamANo gabbhAvayAra-jammAhiseyagahiUNa simirakara-kiraNa or 453 405 120 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 122 333 6 166 0 0 483 ." vasunandi-zrAvakAcAra je kei vi uvaesA jeNajja majha davva 146 je tasakAyA jIvA je puNa kubhoyabhUmIga je guNa sammAiTThI 346 je puvvasama TThiA je majja-masadomA jo avalehai Nicca jo pammada samabhAva jo puNa jahaNNapattammi jo puNa jiNidabhavaNa jo majjhimammi panammi jovvaNagaeNa mano 277 347 183 ThidiyaraNaguNapautto 104 jaha pUNa keNa vi dIsai jai me hohihi maraNa jai vA puvammi bhave jaya jIva Nada vaDDhAjaladhArANikveveNa jallosahi-savvosahi jassa Na hu AumarisAjaha ukkassa taha majjhima jaha uttamammi khitte jaha Usarammi khite jaha majja taha ya mahU jaha majjhimammi khite jaha ruddhammi paveme ja kiM ci gihArabha ja ki ci tasma dava ja ki pi ettha bhaNiya ja ki pi devaloe ja ki pi paDiyabhikkha ja ki pi sokkhasAra ja kIrai parirakkhA ja kuNai gurusayAsammi ja jhAijjai uccAriUNa ja duppariNAmAo ja parimANaM kIrai ja parimANaM kIrai jaMbIra-moca-dADimajaM vajjijjai hariyaM jAyai akkhayaNihi-rayaNajAyai kupattadANeNa jAyai NivijjadANeNa jAyaMti juyala-juyalA jiNajammaNa-NikkhamaNe jiNavayaNa-dhamma-ceiyajiNa-siddha-sUri-pAThayajibbhAcheyaNa-NayaNANa jIvassuvayArakarA jIvAjIvAsavabadhajIvo hu jIvadavvaM jUyaM khelaMtassa hu jayaM majja maMsaM 115 375 308 538 238 272 464 326 213 217 440 265 484 248 886 455 374 525. 322 Na gaNei iTThamitta Na gaNei mAya-bApa Na muyati taha vi pApA Na ya kattha vi kuNai raha Na ya bhujaDa AhAra NavamAmAugi sege NadIsaradivase NadImarammi dIve NANatarAyadamaya NANe NANa vayaraNe NAmaTTavaNAdave NAmAvahAradomeNa Nicca palAyamANo NiThara-kakkasavayaNAdaNiddA tahA vimAo giddesa mAminaM Niyaya pi suyaM bahiNi Nivvidigincho gao NisiUNa Namo arahaNissamai ruyai gAyaba NissakA NikkagvA NissaMkiya-saMvegANisaMkiya-saMvegA 262 452 275 380 168 34 113 341 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAnukramaNikA 227 157 Nirasegakammamovakho NeUNa Niyayageha Necchati jai vi tAo NettuddhAra aha pANeraiyANa sarIra 227 117 136 to tamhi pattapaDaNeNa to tesu samuppaNNo to roya-soyabhario to su humakAyajoge to so tiyAlagoyara 189 534 526 tha thottehi magalehi ya ..xx Purrx wr or orr 90 0 0 mms 434 286 420 5.44 148 tano NissaramANa tatto palAiUNa tattha vi aNatakAla tattha vi dahappayArA tattha vi dukkhamaNata tattha vi paDati uri tatva vi paviTTamitto tattha vi bahuppayAra tattheva mukkajhANa tappAogguvayagNa namhA ha NiyasattIe naya-vitaya-dhaNa samira taNiyaNa-NayaNa-maNatamma pasAega mae tamma phalamudayamAgayatamma phaNindhI bA tamma bahumajhadema tasmavari siNilaya taM ki te vimmagyi ta nArisamIduNha tANa parvamo binA nA mahamakAyajoge niriyagaI, vi nahA tivihaM muha patta tivihA davve pUjA tisio vibhukmyio haiM turiyaM palAyamANa te ciya vaNNA advadalatesiM ca sarIrANaM tesi paiTThayAle to khaMDiyasavvago to khillavillajoeNa to tamhi ceva samae to tamhi jAyamatte daLUNa asaNamajhe daThUNa NArayA NIladaLUNa parakalatta daThUNa mahaDDINa daThUNa mukkakesa davveNa ya davvasma dahi-duddha-sappimissehi dasaNa-NANa- caritte damaNa-vaya-sAmAiya dAUNa kici ratti dAUNa muhapaDa dhavaladANasamayammi eva dANa ca jahAjogga dANe lAhe bhoe diNapaDima-bIracariyAdIujjoya jai kuNai dIvemu sAyaresu ya dIvehi NiyapahohAdIvehi dIviyAmemaduNNi ya eya eya duvihA ajIvakAyA vida-cakkahara-mailIyadema-kala-jAdamuddho deha-nava-Niyama-maMjamadehammaccatta majjhimAm dAvaNumahammunagA 232 358 527 312 316 436 487 or 443 388 342 188 158 467 356 or. 142 . G 176 dhammAdhammAgAmA dhammillANa vayaNa dhariUNa uddha pariNa batthamanaM bhavaNa gigirayaradhavala . 5.36 141 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raka vasunandi-zrAvakAcAra 304 282 155 3 puTTho vA puTTho vA puDhavI jala ca chAyA pupphajali khivittA pura-gAma-paTTaNAisa puvabhave ja kamma puvva dANa dAUNa puvuttaNayavihANa puvvuttara-dakkhiNa-pacchimAsu puvuttaveimajhe pUIphala-tidu-Amalayapecchaha mohaviNaDio 18 226 211 165 186 267 214 405 441 123 225 368 336 468 268 354 174 173 phalameyasse bhottUNa 226 220 / pakkhAliUNa patta pakkhAliUNa vayaNa paccArijjai ja te paccUse udvittA pajjattApajjattA paTThavaNe NivaNe paDigamuccaTThANa paDicINaNettapaTTApaDijaggaNehi taNu paDibujjhiUNa suttuTThio paDibuddhiUNa caiUNa paDimAsamekkakhamaNeNa paDhamAi jamukkassaM paDhamAe puDhavIe pattaM NiyagharadAre pattatara dAyAro pabhaNai purao eyassa paradavvaharaNasIlo paramaTTho vavahAro paraloe vi ya coro paraloe vi sarUvo paraloyammi aNaMta pariNAmajudo jIo pariNAmi jIva mutta pariNAmi jIvamuttApavvesu itthisevA pacaNamokkArapaehi paMcami uvavAsavihi paMcaviha cAritta pacasu merusu tahA paMcubarasahiyAI paMceva aNuvvayAI pAodayaM pavittaM pANAivAyaviraI pAveNa teNa jara-maraNapAveNa teNa dukkhaM pAveNa teNa bahuso picchaha divve bhoe piMDattha ca payatthaM 101 20 421 414 181 533 . 111 345 7 batAugA sudiTThI balivattiehi jAvArabahuhAva-bhAva-vinbhamabadhaNa-bhArArovaNa bAyaramaNa-bacijoge bArasa ya bArasIo bAraha agagI jA bAlataNe vi jIvo bAlo yaM buDDho ya bAvattari payaDIo bAhattarikalasahiyA vi-ti-cau-pacidiyabheyao buddhi tavo viya laddhI h m bh lm lh lh s lh 361 185 324 535 263 14 512 h lh * m 362 323 508 205-57 344 200 228 207 bhattIe picchamANassa bhamai jae jasakittI bhAgI vacchalla-pahAvaNA bhujei pANipattammi bho bho jibhidiyaluddha bhottuM aNicchamANaM bhottUNa maNuyasokkha WWG 156 9 mm majjaMga-tUra-bhUsaNa majjeNa Naro avaso 70 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAnukramaNikA 229 473 360 257 0 W IS WISD 0 9 25.6 or 264 maNa-vayaNa-kAya-kaya-kArimaNi-kaNaya-rayaNa-ruppaya maNuyatte vi ya jIvA mahu-majja-masamevI masa amejhasarisa masAsaNeNa giddho masAsaNeNa vaDDhai . mANI kulajo sUro mAlai-kayaba-kaNayArimicchattAviraikasAyamicchAdiTThI bhaddo muNiUNa guruvakajja muttA jIva kAya mahAviNarA eeNa mehAvINaM esA mottUNa vatthametta varaaTThapADihehi varakalama-mAlitadulavarabahulaparimalAmoyavaravajjatrivihamagalavarapaTTa-cINa-gvomAjhyA vajaNapariNAvirahA vAyaNa-kahANupehaNa vAravaIe vijjAvAmANumaggasapanaviulagiripabbae Na vijayapaDAehi Naro vijaya ca vavajaya viNaeNa mamakujjalaviNao veAvacca vihiNA gahiUNa vihi Jum M.06 431 245 462 261 462 332 355 240 264 363 218 134 281 rajjabbhasa vasaNaM ratta NAUNa NaraM ratti jaggijja puNo rayaNattaya-tava-paDimArayaNappaha-sakkarapaha rayaNisamayamhi ThiccA ragAvaliM ca majhe rAyagihe NissaMko ruppaya-suvaNNa-kasAi 125 86 422 468 172 285 406 52 336 ur 366 224 435 29 m sakkiriya jIva-guggala sagasattIe mahilA sajaNe ya parajaNe vA sanaNha vimaNANa manami-nerasidivamammi satta vi taccANi mae sattU vi mittabhAva saneva jaholoe maneva mattamIo maddhA bhanI tuTThI mapaema paca kAlaM sambhAvAmabhAvA gamacauramamaMThANo mammatta-NANa-kSmaNa gammattamma pahANo sammatehi vaha ya sayala muNeha vadha mayavatta-kumama-kuvalayamavivAgA avivAgA gavvagadanA gavyaga gavvattha NivaNabaddhI savvAbayavesu pRNo masikaMtakhaTavimalehi gami-magpayAgAo 116 lajjA-kulamajjAya lajjA tahAbhimANa labaMtakusumadAmo loiyasatthammi vi loge vi suppasiddha 365 9 83 126 83 198 vajjAuho mahApA vaNNa-rasa-gadha-phAsehi vatthAdiyasammANa vaya-tava-sIlasamaggo vayabhaMgakAraNaM hoi 128 416 426 254 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 465 ghasunandi-zrAvakAcAra suNNaM ayArapurao suravaitirIDamaNikiraNa340 suhumA avAyabigayA 366 soUNa ki pi sadda so tesu samuppaNNo sovaNNa-ruppa-mehiyasohammAisu jAyai 46 121 136 433 465 12 100 133 175 sahiraNNapaMcakalase sakAidosarahio sathArasohaNehi ya saMbhUsiUNa cadaddhasaveo Nivveo sasAratthA duvihA sasArammi aNata sAkete sevato sAmaNNA viya vijjA sAyarasakhA esA sAyAro aNayAro sAvayaguNovavedo *sigdhaM lAhAlAhe sijjhai taiyammi bhave siddhasarUvaM jhAyai siddhA saMsAratthA siyakiraNavipphurataM sirahANuvvaTTaNa-gadhasisso tassa jiNAgamasisso tassa jiNidasAsaNarao 102 386 163 146 305 196 536 278 haramANo paradabba hariUNa parassa dhaNa hA maNuyabhave uppajjiUNa hA muyaha ma mA paharaha hA hA kaha Nilloe hiya-miya-pujja suttAhiMDAvijjai TiMTe huMDAvasappiNIe hoUNa khayaraNAho hoUNa cakkavaTTI hoUNa saI ceiya 327 11 385 456 263 543 131 126 076 542 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha kAzIke surucipUrNa prakAzana [prAkRta, saMskRta graMtha 1. mahAbandha [mahAdhavala siddhAnta zAstra]-prathama bhAga, hindI anuvAda mahita 2.karalakavaNa sAmudrika zAstra]-hastarekhA vijJAnakA navIna grantha sTiAka samApta 3. madanaparAjaya-bhASAnuvAda tathA 78 pRSThakI vistRta prastAvanA 4. kannaDa prantIya tADapatrIya granthasUcI5. nyAyavinizcaya vivaraNa [prathama bhAga] 6. tattvArthavRtti-zrutasAgara sUricita TIkA | hindI sAra sahita 7. AdipurANa bhAga [1]-bhagavAn RpabhadevakA puNya caritra 8. AdipurANa bhAga [2]-bhagavAn RpabhadevakA puNya caritra 9. nAmamAlA sabhAjya10. kevalajJAnapraznacUDAmaNi-jyotiSa grantha 11. sabhASyaratnamaMjUSA-chandazAstra 12. vasunandi-zrAvakAcAra 13. samayasAra-[aMgrejI] 14. kuralakAvya-tAmila bhApAkA paJcamaveda [ tAmila lipi / [hindI grantha 15. muktidUta [upanyAsa]-aJjanA-pavanaJjayakI puNyagAthA 16. pathacihna-[svargIya bahinake pavitra saMsmaraNa aura yugavizleSaNa 17. do hajAra varSa purAnI kahAniyA~18. pAzcAtya tarkazAstra [aprApya] 19. zero-zAyarI [ urdU ke sarvottama 1500 zera aura 160 najma 7 20. milanayAminI [gIta ] 21. vaidika sAhitya-vedoMpara hindImeM sAdhikAra maulika vivecana '22. mere bApU-mahAtmA gA~dhIke prati zraddhAJjali 23. paMca pradIpa [gIta 24. bhAratIya vicAradhArA25. jJAnagaMgA-[saMmArake mahAn sAdhakoMkI sUktiyoMkA akSaya bhaNDAra 26. gahare pAnI paiTha-sUktirUpama 118 marmasparzI kahAniyA~ 27. varddhamAna [ mahAkAvya] 28. zera-zrI sukhana 29. jaina-jAgaraNake agradUta 30. hamAre ArAdhya 31. bhAratIya jyotiSa 32. rajatarazmi 33. aAdhunika jaina kavi 34. jainazAsana-jainadharmakA paricaya tathA vivecana karanevAlI mundara rcnaa| 35. kundakundAcAryake tIna ratna36. hindI jaina sAhityakA saMkSipta itihAsa Easte bhAratIya jJAnapITha kAzI, durgAkuNDa roDa, banArasa 4 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ san 1951 kI prakAzita pustake 0 LT . . RAO andir . ( N EMAP / reSALM T . . --7 NIONARY 6 1 pAnI ):.." 10 = - SIFFEO . . goyalIya . . SMAYASARA Propery bhAratIya jJAnapITha kAzI . bhAratIya rAnITha kAzI 6'0' BHARTIYA JNANAPITHA KASHI m 7.0/) ). . bhAratI ya jJA na pI kA zI