Book Title: Gujaratioe Hindi Sahityama Aapel Falo
Author(s): Dahyabhai Pitambardas Derasari
Publisher: Gujarat Varnacular Society Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034838/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI yazovijayajI 2. jaina graMthamALA - dAdAsAheba, bhAvanagara. eeeheTa-2eo : PUke 7 3004846 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . * * * oe hiMdI sAhityamAM Apele phALe gujarAta varnAkyulara sosAITI-amadAvAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Thr: mi zika sorAbajI jamazedajI jIjabhAI smAraka graMtha na - gujarAtIoe hiMdI sAhityamAM Apelo phALo jha00 lekhakaH zrIyuta DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI (bArisTara ekatamAM che, e chapAvI praddhi karanAra, .. gujarAta varnAkayulara sosAITI taraphathI hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha bI. e.. Asi. sekreTarI amalavAde. kismata cAra AnA hatA , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudraka -cImanalAla IzvaralAla mahetA mudraNAlaya - vasaMta prInTIMga presa mudraNasthAna :-ghIkAMTA reDa-ghelAbhAInI vADI, amadAvAda. saMvata 1993 sana 1937 AvRtti pahelI prata 1500 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha serAbajI jamazedajI jIjIbhAI graMthamALAne UparghAta I. sa. 1864 mAM muMbAIne mazahura zeTha sarAbajI jamazedajI jIjIbhAI amadAvAda padhAryA hatA, tyAre temaNe gujarAtanA juvAna mANasamAM buddhinAM kAma karavAnI heza vadhAravAne tathA gujarAta varnAkyulara sosAITInAM upayogI kAmane puSTi ApavA sArU rU. 2500) esAITIne soMpyA hatA ane evI IcchA jaNAvI hatI ke tenI promIsarI noTa laI tenA vyAjamAMthI inAma ApI zuddha gujarAtImAM sArA nibaMdha tathA pustaka racAvavAM. te pramANe A phaMDamAMthI Aja sudhImAM nIcenAM pustake taiyAra karAvI sAITIe chapAvelAM che. (1) gujarAtI bhASAno ItihAsa (3 jI AvRtti) (2) daivajJa darpaNa (3) gujarAtanA bhIkhArIo (4) bhikSuka viSe nibaMdha (5) arthazAstra (6) strI nItidharma (5 mI AvRtti) (7) gujarAtanA utkarSanAM sAdhana viSe nibaMdha (8) dukALa viSe nibaMdha (9) seviMga beMkanI agatya viSe (10) sthAnika svarAjya (11) arthazAstranAM mULatara (3 jI AvRtti) (12) jJAna vacana (13) prAcIna bharatakhaMDane mahimA (14) presiDaMTa lIMkananuM caritra (15) mehasinInAM nItivacane (16) mAlane pravAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) vatatva (18) vanaspati tatvajJAna (19) navarAzanA vakhatamAM gammata ane jJAna (20) khetara vADI ane bagIcAnI upaja vadhAranArAM khAtara viSe nibaMdha (21) briTiza hiMdane Arthika itihAsa bhA. 1 le (22) agnimAMdya (23) nirogI rahevAnA upAya (24) yajJa rahasya (25) sandarya ane lalitakaLA (26) vicAra svAtaMtrane ItihAsa (rA) vijJAna vyAkhyAna mALA naM. 1 (reDI, vAyaralesapIkacarsa ane TelIvIjhana ) (28) vijJAna vyAkhyAna mALA naM. 2 (mAtaMgacittazAstra, bhauttika vijJAna ane cittazAstra) (28) vijJAna vyAkhyAna mALA naM. 3 (gujarAtanI vanaspatio) (30) gujarAtIoe hiMdI sAhityamAM Apela phALe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtIoe hiMdI sAhityamAM Apele phALe gujarAtIoe hiMdI sAhityamAM kAMI phALo Ape che ke nahi, ane Apyo che te keTale ane kevo, e aMge vicAra karatAM bhegA bhegA bIjA keTalAka prazno purI Ave che. emanI chANuchANuM karyA pUrve gujarAtamAMnA hiMdInA pracAra tarapha saheja daSTipAta karIe, te jaNAya che ke, paNaso varSa pUrvenI janasamAjanI keLavaNInI sthiti tapAsatAM te kALane ApaNuM "bahukRta" mANase khasUsa karIne vrajabhASAno abhyAsa karatA. zrImad vallabhAcAryanAM nava ratno paikI mahAkavi niMdadAsajInI "mAnamaMjarI" ane "anekArthamaMjarIthI AraMbha karIne suMdara zaMgAra, kavipriyA, rasikapriyA, chaMda zaMgAra, bhASAbhUSaNa vihArIsatasaI, vRMdasatasaI ane jasurAma rAjanIti vagere graMtha zIkhAtA. vayevRddha thatAM suMdaravilAsa, tulasIkRta rAmAyaNa, yogavAziSTa vagere vaMcAtA. rAjakeTanA AgaLanA eka ThAkarakumAra zrImaherAmaNasiMhajI ane mitroe lakhela pravINasAgara ghaNe mAnanIya graMtha manAte. bharUcanA vANIA gRhastha pitAnI maraNa pAmelI bahena ratanabAInI yAdagIrI sArU lakhelI "upadezabAvanI " "kizanabAvanI" paNa moDhe karatA. eka gujarAtI gRhastha (lalurAmajI) lakhele "premasAgara" adyApi vrajabhASAne ziSTa graMtha gaNAya che. huM saMskRta zIkhIne vAtacItamAM saMskRta zleka ane bhASAnAM subhASita belavAne rivAja hate. mutsadI vargamAM je mANasamAM AvuM ane saMskRta bhASAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATaluM ye jJAna na heAya te gamAra gaNAtA. mArA sAhinA sAhityanA digdarzana"mAMthI lIdheluM A avataraNa ApaNI gujarAtanA hiMdI sAthenA vyavahAranuM digdarzana karAve che. hiMdI pracArane e taraphathI sArA Azraya maLatA. rajavADAmAM bhATa- cAraNa kavi vagere sArI rIte poSAtA. dhaNAkharA rAjAe paNa bhASAmAM pravINa hatA. rasa, alaMkAra, nAyaka--nAyikAbheda vigere saMskArI jJAnane mATe bhAvanagaranA vijayasiMhajI prakhyAta hatA. jAmasAheba ane dhrAMgadhrAnA mAjI rAjasAheba tA e sAhityanA jabarA abhyAsI heAI pramANarUpa manAtA. zrIvallabha-saMpradAyanA Agamana sAthe bhASAnI dRSTie vaiSNavAnI taraphathI uttejana maLyuM. madirAmAM samaya samayanAM kartA thatAM, te paNa bhASAmAM ja thatAM. A pramANe seMkaDA varSothI gujarAtamAM hiMdIneA pracAra heAvAthI ghaNA mANasA enAthI paricita hatAM. AvI vastusthitimAM gujarAtIoe hiMdI sAhityamAM kAMI phALA ApyA che ke nahi ane ApyA che tA keTalA e saMbaMdhe vicAra karatAM bhegA bhegA keTalAka upasthita thatA praznonA sahaja vicAra karIe. hiMdI e khela ApaNI tarapha hamaNAMja vaparAzamAM Avye che. uttara hiMdusthAnamAM prAMta para judI judI khelIene ApaNI tarapha te bhASA-vRjabhASA ja kahetA. ame A lakhANamAM e jUnA rUDha thaI gayelA amAM bhASA sArU vrajabhASA e nAma ja vAparIzuM. sadhaLI tarehanI hiMdI jevI ke tulasIkRta rAmAyaNanI, satasanI ane premasAgaranI e badhIne sumamatAnI khAtara vRjabhASA ja kahIzuM. (c prathama prazna e che ke gujarAtamAM vrajabhASAnA abhyAsa kevI rIte karAtA ? e bhASA zikhavAnAM sAdhanAne abhAve zikhanAra krAI jANItA vrajabhASAnA jANakAra pAse zikhavA jatA. tyAM emane vi naMdadAsajInI mAnamaMjarIthI Ara Mbha karavA paDatA. garatha gAMThe ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyA pAThe e kaheNI mujaba zikhavAnuM kAvya moDhe ja karatA. "mAnaMjarI" pUrI karIne e ja kavinI "anekArthamaMjarI" vaMcAtI. "mAnamaMjarI" keSa hovA chatAM e eka rasika kAvyane granya che. zrIkRSNa ane rAdhAnA prIti kalahanuM rasika varNana karatAM amarakeSane AdhAre zabdArtha keSa Apela che. A be grantha zikhavAthI zabda jJAna sAruM thatuM. A pachI koI kAvya vAMcatA. bhASAnuM vyAkaraNa hoya ene zikhanAra ke zikhavanAra keAIne khyAla nahoto. Ama hovAthI zabdanAM judAM judAM rUpa yAda rahetAM, paNa vyAkaraNanA jJAnanA abhAve saMskArI jJAna saMpAdana na thatuM. vrajabhASA zikhavAnI dhagazamAM ame keTalAka mitro sva. kavIzvara dalaparAmajInI pAse gayA hatA. ane suMdarabhaMgAra zikhavavAnI yAcanA karI hatI. emaNe suMdarabhaMgAra zikhavavAnI nA kahI ane kahyuM ke tame haju nAnA che. tamane huM e graMtha nahi zikhavuM. mAnamaMjarI zikhe. mAnamaMjarI zikhyA bAda kheLatAM khoLatAM amArA jJAti kavi uttamarAmajInI pAse gayA. e vRddhajane amane suMdara zRMgAra zikhavyo. koI divasa kAmamAM hovAthI, koI divasa tabiyata nAdurasta hovAthI e vRddha sajjane kaDake kaDake e pustaka zikhavyuM. Ama vrajabhASA zikhanArane ghaNuM muzibata paDatI. vRjabhASAnA pustake maLavAM e paNa dehyaluM hatuM. koInI pAse koI graMtha hoya ane kRpA karI Ape, to te zikhAya. A to sAThasittera varSanI vAta kahI, paNa enI pahelAM te ghaNue aDacaNe paDatI haze. vRjabhASAnA AvA paricayane pariNAme e bhASAmAM kAMI lakhavAnI lAlasA thAya e svAbhAvika che. nAnapaNamAM bhASAmAM lakheluM mahArUM "harizaMgAra" nAmanuM nhAnuM kAvya thoDA varSa upara mAre hAthamAM AvyuM hatuM. e vAMcatA have eTaluM hasavuM AvyuM ane chokaravAdI bharyuM jaNAyuM ke meM enA phADIne TukaDA karI nAMkhyA. paNa badhA kAMI mArI peThe lakhavAnuM mukI de ema bane nahi. amAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakhatamAM keTalAka mANase vrajamAM sArI kavitA lakhatA. vRjabhASAmAM lakhavAnA meha jUnA kALathI astitva dharAve che. ane jUnA kALamAM paNa ghaNA gujarAtIee vRjabhASAmAM sArAM kAvye lakhyAM che. paNa bhASAne aMge ame prathama kahyuM che te pharIthI kahIzuM, ke e bhASA zuddha vRjabhASA nahatI. hiMdI ane phArasI vagerenA mizraNathI utpanna thatI urdUmAM ja keTalA bheda jaNAya che ? uttara hiMdustAnamAM kheAlAtI urdU ane ApaNI taraphanA musalamAna bhAIe kheAle che te urdU, emAM gADAgame taphAvata che. suzikSita heAya te sivAya uttarahiMdanI saMskArI urdU ahIMnA sAmAnya musalamAna samajI ye zake nahi. eTale gAmaDAMomAM ane kasbAomAM khelAtI urdanI tA vAta ja karavAnI nathI. " akhI talaga cyAM jayA tA. evuM khelanAra paNa urdU-musalamAnI ja kheAle che kanI ! cr 73 - AvI paristhitimAM bhASA zuddhinI bAbata upara ADAkAna karIne gujarAtI kaviyeAe vRjamAM zuM zuM lakhyuM che te ja joizuM. banaze tyAMsudhI dareka kavinI kavitAmAMthI vAnagI ASavAnA prayatna paNa karIzuM. A saMbaMdhe kahevuM prApta thAya che ke yathAsthita lakhatAM jarUranA granthA upalabdha thaI zaktA nathI. prayAsa karyAM chatAM badhA granthAne patto lAgatA nathI. patto lAge te ce jInAM pustakA maLavAM sulabha nathI. Ama heAvAthI kaviyeAnI bhASA zuddhine aMge kahevuM e zakya nathI. jUnA viyeAnI vAta karatAM cheka narisaMha mahetA ane bhAlaNanA samayathI gujarAtIoe hiMdImAM lakhyuM hoya ema jaNAya che. bhAlaNunA dazama-kadhamAM vRjabhASAnAM padA daSTigocara thAya che. e badhAM bhAlaNanAM lakhelAM na heAI emAM keTalAka bhAlaNanAM paNa che. enI pUrvanA kAI kaviye vRjabhASAmAM lakhyuM jANyuM nathI. gujarAta varnAkyulara seAsAITImAMnI dazamanI pratimAM vRjabhASAnAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com bhAlaNa 15 muM zaikuM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pade che. te vakhate lahIAoe umeryA paNa hoya. paNa bhAlaNanI chApavALAM pade te bhAlaNanAM ja hovAM joIe. dazamamAM bhAlaNe, agara lahIAoe bIjA kavi jevA ke suradAsa, mIrAMbAI, rasAtalanAtha, gaMgAdhara ane viSNudAsa emanAM lakhelAM-emanI chApavALAM- vRjabhASAnA pada lIdhelAM che. bhAlaNanI chApavALuM ekAda pada namUnA tarIke ApyuM che. (2) brona tapa zInorI mAruM niMdrarAjI, zona. le uchaMga harikuM paya pAbata mukha cuMbana mukha bhInorI mA. tRpta bhaye mohana jyu hasata haiM taba umagata adharahu kInorI mA. jasomatI laTapaTa pU~chata lAgI badana khecita balinorI mA. ride lagAya baraju mohi tu kuladevA dInorI suMdaratA aMga aMga kae baranu teja hI saba jaga hInorI mA. aMtarikha sura indrAdika bolata vRjajana ko dukha khInorI mA. iha rasasiMdhu gAna karI gAhata bhAlana jana mana bhInorI mA. mIrAMbAInuM nAma ane ItihAsa jANItuM che. eo meDatiyAnA rAThoDa ratnasiMhanA putrI, rAva IhAjInA pautrI mIrAbAI ane jodhapura vasAvanAra jodhAjInA prapautrI hatAM. cokaDI nAme gAmamAM emane janma saMvata 1573 mAM thayo hato. emane vivAha udepuranA mahArANAkumArazrI bhojarAjajInI sAthe thayo hato. saMsAra saMbadha cheDI emaNe zrIkRSNacaMdrane potAnA pati mAnyA hatA. emanA sAsarAmAM ane piyeramAM kaI jAtanI nyUna nahatI, chatAM mIrAMbAI kaI divasa palaMga para na sUtAM. dareka vAte RSionuM anukaraNa karatAM. eo bhakti rasamAM tallIna banIne AnaMdamAM rahetAM. pitAnA maMdiramAM zrIkRSNacaMdranI mUrti sanmukha nRtya karatAM ane gAtAM. emanI AvI raheNI karaNathI nArAja thaI emanAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svajane emanAM para rUThayAM rahetAM. etadartha emane mAravAne viSa prayoga paNa karAyA hatA; parantu mIrAMnA paramezvara rakSaka hatA. sAsarIyAM ane pati sAthe vaimanasya thatAM judAM ja rahetAM. bhajanAnaMdamAM magna thaI dUra dUra yAtrAe jatAM. vRMdAvana ane dvArakAnA pratyeka maMdiramAM emaNe pite gAna karyuM hatuM. janatAmAM emanuM ghaNuM ja mAna hatuM ane jyAM jyAM eo jatAM tyAM sarave emane ananya bhakta mAnI emane satkAra karatA. Akhare rANAjIne emanA sucaritra pratye zaMkA darzAvavAne lIdhe pazcAtApa thayo hato. eka divase mahArANuM bhejarAje bhikSuka vezamAM bhagavAM vastra dhAraNa karI vRMdAvanamAM maMdiramAM jyAM mIrAMbAI hatAM, tyAM jaI mIrAMbAI pAse bhikSA mAgI. pratyuttara ApatAM mIrAMbAIe kahyuM ke-"eka bhikSukI pAse AzirvAda sivAya bIjuM zuM hoI zake, je Apane bhikSAmAM ApI zakAya." bhojarAje pharI kahyuM "nahi hUme mane dAna ApI zake che;" mIrAMe prazna karyo " kayI rIte ?" "mahane kSamA karIne " Ama kahI bhojarAje potAnA bhagavAM vastro dUra karyA. mIrAMbAIe emane oLakhyA ane kSamA karI ane rANAjInI IcchAnusAra punaH cittoDagaDha padhAryA. emaNe "narasiMhajIkA mAyarA, " " gIta geviMdanI TIkA," "sArA" pada ane "rAgagoviMda" nAmanA cAra graMtho lakhyA che. emanAM pade pracalita hevAthI ane ghaNe moDhe gavAvAnI paraMparAthI emanI bhASAmAM pheraphAra ane umeraNa bahu ja thayuM che. emanAM keTalAMka padanI bhASA te pharatAM pharatAM vartamAna gujarAtanI banI gaI che. emanI kavitAmAM zrIkRSNacaMdranI pragADha bhakti jhaLakI rahI che. amArA mitra jodhapuravALA sAkSara zrI munzI devIprasAdajI mIrAMbAInA traNa ja graMtho che ema mAnatA. kumArazrI bhejarAjanuM avasAna emanA pitAnA jIvatAM ja thayuM hatuM. mIrAMbAInI bhaktinI lehathI emanA svajane emanA para rUThayAM hatAM te samaye emaNe gausvAmI tulasIdAsajIne pitAnA vartanane aMge Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhiprAya pUchyA hatA. enA pratyuttaramAM geAsvAmIjIe nIce ApeluM pada lakhkhI meAkallu' evI AkhyAyikA che. jinake priya na rAma vaidehI / te chAMDie koTi bairI sama yadyapi parama sanehI // pitA pralhAda, bibhiSaNa baMdhu, bharata mahatArI / bali guru tajyo, kaMta vRjavanitana bhe saba maMgalakArI // parantu A vAta baMdhabestI AvatI nathI. mIrAMbAie sat 1603 mAM dvArakAmAM deha tanmyA hatA. tulazIdAsanu avasAna savat 1680 mAM thayuM hatuM. mIrAMbAi ane tulasIdAsajIne kavitA--kAla eka hAI zake nahiM. (1) baso mere nainanameM naMdalAla. mohani mUrati sA~varI sUrati, nainA bane rasAla / mora mukuTa, makarAkRtakuMDala, aruna tilaka die bhAla // ba. adhara sudhArasa muralI rAjati, ura vaijaMtI mAla / chudra ghaMTikA kaTi taTa zobhita, nUpura zabda rasAla II ba. (2) mIrA prabhu saMtana sukhadAI bhaktavachala gopAla / bhaji mana carana kamala avinAsI ( Teka ) karabata kAsI || jetai dIse dharani gagana biMca tetai satra uThI jAsI / kahA bhayo tIratha vrata kIne kahA lie isa dehIkA garaba na karanA mATImeM yo saMsAra caharakI bAjI sAMjha kahA bhayo hai bhagavAM paharayAM ghara taja bhae sanyAsI / mili jAsI / paDyAM uTha jAsI // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jogI hoya juguti nahIM jAnI utarI janama phirI aasii|| araja karauM abalA karajore zyAma tumArI dAsI / mIrAMke prabhu giradhara nAgara kATauM jamako phAMsI // naramiyA agara narami nAmanA jUnAgaDhanA eka kavie vRja bhASAmAM kavitA lakhI che. jUnAgaDhamAM A kavi namiyA 1110 saMbaMdhI kazI hakIkata maLatI nathI paNa enI kuMTa kavitA uttara hiMdamAM jANItI che. giradharalAla nAgara brAhmaNa mATe viSNubhakta hato. ane e saMvata 1736 mAM hayAta hatA. enI kavitA parasTADhanAra uttara hiMdusthAnamAM jANItI che. eNe rAdhA1600 kRSNanA varNanamAM kavita, kuMDaLiyA vagere ghaNuM kavitA lakhI che. sattaramI sadInA uttarArdhamAM gujarAta prAntanA dhana nAmanA dhona kaviye skuTa kavitA ghaNI lakhI che, je uttara bhAratamAM upalabdha thAya che. mahAtmA dAdudayAlajI saMvata 16 01 thI 1667 paryata hatA. emanI jAtabhAta saMbaMdhI nizcita vAta jANuMlAludayADha 1601 vAmAM nathI. keInA mate eo jAte mecI thA 16 67 hatA. ane emanuM nAma mahAbalI hatuM. keTa lAka e sArasvata brAhmaNa hatA ema mAne che. amadAvAdamAM maMtavya che ke eo amadAvAdanA mansurI hatA. pote bahu ja zAMta prakRtinA hatA. kaI para krodha karatA ja nahIM. ane saghaLAM para dayA rAkhatA. AthI emanuM nAma "dayAla" paDayuM hatuM. saghaLA dAdA kahIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbodhatA te parathI e dAdu kahevAyA. "dAdudayAla" emanuM nAma guNa uparathI paDeluM nAma hatuM. eo moTA upadezaka hatA. emane paMtha "dAdu paMtha" kahevAya che. emanA ziSyamAM suMdaradAsa, rajjaba, janagepAla, jagannAtha, mohanadAsa ane khemadAsa vagere sArA kaviyo thaI gayA che. emaNe potAnI kavitA dvArA Izvarabhaktino sAra upadeza karyo che. (2) mana re rAma vinA tana chInavuM ! jaba yaha jAi milai mATI meM taba kahu kaisahi kIjai / pArasa parasa kaiMcana kari lIjai sahaja surata sukha dAI / / (2) ajahu~ na nikase prAna kaThora / darasana binA bahuta dina bIte suMdara prItama mora // cAra pahara cArahu juga bIte raini ga~vAI bhora / avadha gaye ajahU~ nahiM Aye katahu~ rahe cita cora / / kaMbahU naina nirakhi nahiM dekhe mAraga citabata tora / dAdU aisahi Aturi birahini jaisahi caMda cakora // puhakara kavi jAte kAyastha hatA. ane gujarAtamAM kAThiyAvADamAM somanAthanI pAsenI kaI jagAnA rahIza hatA. pura 1681 kahevAya che ke jaegIra bAdazAhanA samayamAM 16 81 mAM eone koI kAraNane laIne AgarAnA kedakhAnAmAM nAMkhyA hatA. kArAgRhamAM rahai raghe emaNe "rasaratana " nAme graMtha banAvyA hatA. A uparathI prasanna thaI jahAMgIre emane choDI mukayA hatA. e granthamAM relAvatI ane surakumAranI premakathA vistArapUrvaka varNavI che. vRjabhASAne A graMtha kaMI kaMI prAkRta mizrita che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) cale matta maimaMta jhumaMta mattA, manau badalA syAma mAthai clNtaa| banI bAgarI rUpa rAjaMta daMtA, manau bagga ASADha pA~ta udaMtA / lasaiM pIta lAlai suDhAleM DhalakaiM, manau caMcalA cauMdhi chAyA chl| (2) caMda kI ujArI pyArI nainana nihArI parai caMda kI kalA maiM duti dUnI darasAti hai| lalita latAni maiM latAsI gahi sukumAri mAlatI sI phUlai jaba mRdu musukAti hai| puhakara kahai jita dekhie birAje tita parama bicitra cAru citra mili jAti hai| Avai manamAhi~ taba rahai manahI maiM gaDi nainani biloke bAla bainani samAti hai| vAmanadevane putra zivAnaMda e suratane vaDanagarA nAgara brAhmaNa hate. e saMvata 1700 mAM hayAta hatA. A zivAnaMda 1700 95 vidvattAvANu tu. ha4i2 57 // ane sadAziva paMDyA nAme be sArA vidvAne e kuTuMbanA ja hatA. sva. kavi narmadAzaMkaranAM dharmapatni "DAhIgavarI" jemane kavie "DAhI uttama nAyakA, huM nAyaka uttama" ema saMbaMdhI pitAnuM eka kAvya arpaNa karyuM hatuM , A kuTuMbamAM janmyAM hatAM. zivAnaMde pitAnA kAkAnI AjJAnusAra zivapUjanano mahimA vadhAravA ghaNAM pade vagere gujarAtI, hiMdI ane marAThImAM banAvyAM che. e pite bhAgavatanI kathA karate. enAM ghaNAM pado ane bhajane suratamAM adyApi zivamaMdiramAM gavAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramanI aDhAramI sadImAM bhakta kavi ghaNuM thayA hatA e * ApaNe jANIe chIe. rAmacaMdra nAmanA gujarAmacaMdra para rAtI nAgara kaviye saMvata 1700 nA arasAmAM 1700 - "gItagoviMdAdarza" ane "lIlAvatI" nAme be graMtho racyA che. e uttara hiMdamAM rahetA hatA. amadAvAdamAM desAInI poLamAM rahenAra ApaNuM prasiddha senI. bhakta-kavi akhAe paNa vedAMta jevA gahana vejita vi Sa ane zuSka viSaya para hiMdI bhASAmAM ghaNAM kAvyo lakhyAM che. akho pite suzikSita na hovAne lIdhe enA kAvyomAM RjutA nathI. enI bAnI sonInA hathoDAnA avAja jevI karkazatAbharI chatAM sacoTa asara kare evI che. enI "bhASA" lekabhASA jevI che. enAM kAvyomAMthI thoDAM udAharaNe nIce ApIe chIe(1) patyakSake paramAna binA nara, dhAvata dhupata torata pAtI / pratyakSake paramAna binA nara, nAcata gAvata hoya he yaatii| pratyakSake paramAna binA nara, khAvata, pIvata, zyAmA sraatii| na pratyakSa pramAna sonArA, bina bharatAra jyuM sohe barAtI / vyuM jana soyo eka sejApara, so svapne sata koTa bhayo he / haya hasti nara vAhana narapati, sena suMdara joSitA nacyo he| AI guru jagyo jana sovata, tAkata aMtahI eka rahyo he / teseM akhA soyA svapna saba, dekhata so guru jJAna dIyo he // (2) jJAnapaTA vaDha mA, mAnava jJAnaghaTI 8 mA Te. anubhava jala barakhA baDI buMdana, karmakI kIca relAI / acA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdura mora zabda saMtana ke, tAkI zUnya miitthaaii| acA. cahudaza citta camakata ApanapoM, dAminIsI damakAI / acA. ghora dhora ghana garjana gheherA, sataguru sena batAI // acA. umagI umagI Avata he nizadIna, pUraba dizA jnaaii| acA. gayo grIsama aMkura ugIAye, hariharako hariAI / acA. zuka sanakAdika zeSa saharAye, soI akhA pada pAI // acA. (3) AnaMda adbhuta AyA, aba mohe AnaMda adbhuta aayaa| kIyA karAyA kachubI noMhi, seje pIyAjIkuM pAyA // Teka0 deza na choDA beza na choDA, nahiM choDA saMsArA / sUtA nara nidrAseM jAgA, miTa gayA svapnA sArA // aba. kRpA nA aMtarase chuTI, goLA jJAna milaayaa| Ala aTaka phela saba nikasA, jaDase ajJAna uThAyA // abaM. bhalA kahe koI, burA kahe koI, apanI mati anusArA / kharA moLA loha pArasa parase, sona bhayA akhA sonArA / / aba. A nAgara kavine samaya ane bIjI hakIkta upalabdha thatI nathA. 52'tu memANe "vicitra mAlikA" rAmacaMdra nAgara " vRjavilAsa kathA " nAmanA aMtha 2cyA che. siMdhamAM janmelA rAdhAvallabhI saMpradAyavALA devacaMdajI nAmanA kAyastha navo paMtha calAvyo hate. tene tyAM eka maherAja 1725 svaa| no2 hatA. 2 // mANusa mArane rahIza ha. devacaMdajIne tyAM e chANa vAsI karo ane eThavADa kADhatuM. tyAM rahya rahe eNe abhyAsa karyo. gujarAtI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Ayaraya Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 phArasI, arabI vagere zIkhI eNe pite navo paMtha calAvavAnI khaTapaTa karI hatI. jUnAgaDha, dhorAjI, mAMgaroLa vagere jagAe eNe potAnA -ziSyo karyA hatA. amadAvAdamAM paNa DAka divasa e rahyuM hatuM. chevaTe surata jaIne eNe pitAne paMtha ThIka jamAvyo. eka ziSya-maMDaLa ubhuM karyuM. ane saiyadaparAmAM eka moTuM maMdira baMdhAvyuM. e maMdiramAM e pravacana karate. ziSyo ene "prANanAthajI" agara "cha sAheba" kahIne saMdhatA. enI strI bAIjIbAI nAme prasiddha che. e jyAre jAmanagara jAya tyAre saMsArInA je veSa rAkho. ane surata Ave tyAre sAdhu banI jAta. eno paMtha "parINAmI" (praNAmI) kahevAya che. maherAje pitAnA paMthanAM pustake hiMdImAM lakhyAM che. enA graMthamAM hiMdu ane musalamAnI dharmamAM sAmya batalAvavA prayatna karyo che. ane banene eka karavAno yatna karyo che. utta, utta, saMtavALA, AkharIkIrtana, baDA siMgAra, choTA siMgAra, mAramata sAgara, 20vata purAnA, yAmanuM varNana Adi ene hiMdI graMtha che. mALavAmAM pratApagaDha devaLIAmAM kavIzvara devarAmajI rahetA hatA. jAte visanagarA nAgara hatA. rAja taraphathI vizvavarAma emane kavIzvaranuM birUda maLyuM hatuM. emaNe 10ra5 nA arasAmAM hiMdImAM paracuraNa ghaNuM kavitAo lakhI che. emanA banAvelA eka graMthanI nakala amArA. jovAmAM AvI hatI. emanA putra stramAmA kavIzvare paNa hiMdImAM ghaNuM kavitA karI che. lakSmIrAmajI jAte eka sArA citArA paNa hatA. pratApagaDhanA rAjyakartAonI chabIo emaNe citarI hatI. lakSmIrAmajI kavIzvara mArA pitAnA mAtAmaha thatA. emane be dikarA hatA. jemAnAM ekanI pAse emanI kavitA, citro ane kAgaLo hatA je amArA jovAmAM AvyA hatA. kamanasIbe emane nirvaza gayo ane emanI badhI milakata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanAM patni je emanI pachIthI gujarI gayAM temanAM sagAMnA hAthamAM gaI. badhA kAgaLo paNa bhegA gayA. ajJAna mANase kare che te pramANe te badhA kAgaLanA TopalA thayA. mALavAmAM koInI pAse hoya te ja astitvamAM rahyuM haze. saMvata 1897 mAM lakSmIrAmajInA putra rAmacaMdra kavIzvarane mahArAvata zrI sAmaMtasiMhajIe moTo garAsa Apyo hato, ema emane maLelA tAMbApatra uparathI jaNAya che. rAmacaMdra kavIzvara hArA pitAnA mAmA thatA hatA. emanA gujaryA pachI e vaMzamAM eka putra rahyo hato. emano vartamAna vaMzaja eka jAvAna che jene kavitAnI sAthe kasI nisbata nathI. dalapatirAya ane vaMzIdhara nAmanA banne mitro amadAvAdanA rahIza hatA. emaNe baMnee sAthe maLIne kavitA karI pAvara pati- che. A baMnemAM eka brAhmaNa ane bIje nAca- raMdhara vANIo hatA. beu kavie "alaMkA-ranAka 2" nAmano graMtha saMvata 1792 mAM racyo hate. emaNe "udayapura" vALA jagatasenanA nAma para e graMtha lakhyo che. eo udayapuranA nareza jagatasiMhanA Azrita kavi hatA. A kavi de kuvalayAnaMda graMthane AdhAre bhASAbhUSaNanI pUrtirUpe A graMthanI racanA karI che. emAM bIjA kaviyenI tema ja pitAnI kavitAmAMthI udAharaNe umerI A graMtha che. graMtha prayajana vagere A kaviyenI vANumAM ja kahIzuM. "namata surAsura mukaTamahiM pratibiMbita alimAla / kiye ratna saba nIlamani so ganeza pratipAla / udayApura surapura manauM surapati zrI jagateza / jinakI chAyA chatrabasa konoM graMtha azeSa // sakala mahipana ke rAjai siratAja rAja para upakArI hArI bhArI duHkhadanda ke| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 deva jagatesa dhIra gurutA gaMbhIra dhare - bhaMjana bipaccha paccha daccha phauja phaMda ke / prabhutA prakAsa ati rupa ko nivAsa sohaiM pragaTa prakAsa meTaiM jaga dukha vRnda ke / megha se samundara se pAratha puraMdara se rati pati suMdara samAna sUra caMda ke // 3 // jadapi nAra suMdara sughara dipata na bhUkhana hIna | tyoM na alaMkRti binulasaiM kabitA sarasa prabIna // 4 // kIne rasamaya rasika kavi sarasa baDhAya viveka / chAyA lahi giribAnakI bhASA graMtha aneka // 5 // tadapi alaMkRti grantha ko kAhu~ kabi nahi kIna / bhASA bhUkhana hai jau kahuMka lacchana hIna // 6 // yAtai tAhi sudhArike dekhe kuvalayAnaMda | alaMkAra ratnAkara sukiya kavi AnaMda kaMda // 7 // kahuM kahuM pahile dhare udAharana sarasAtha / kahuM naye kari kaiM dhare lacchana laccha jatAya // 8 // aratha kuvalayAnaMdako bAMDhayo dalapatirAya / baMzIdhara kavi paiM dhareM kahuM kahuM kabita banAya // 9 // medapATha zrImAla kula vipra mahAjana kAya / bAsI amadAbAdake baMzI dalapatirAya // 10 // asa42-2tnAGa2bhAM bhazavaMtasiMha mahArAnanA manAvesA bhaassaasUSaLanI eka prakAranI TIkAja lakhI che. A graMthamAM viyeAe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 peAtAnI sAhitya chaTA batAvavAno yatna na karatAM alaMkArane viSaya samajAvavAne bhAre zrama uThAvye che. Ama hAvAthI alaMkAra zAstranA abhyAsIne A graMtha parApakArI che. emAM alaMkAranuM saghaLuM svarUpa samajAya ema udAharaNa rUpe gadyamAM sArI samajaNa ApI che. emAM kaviyAe mAtra peAtAnI kavitAmAMthI ja udAharaNA na ApatAM khIjA jUnA prasiddha kaviyeAnI kavitAmAMthI paNa udAharaNA ApyAM che. AthI udAharaNane aMge A graMtha bahuja caDhiyAtA che. A banne kavinI kavitA bahu maneAhara thatI hatI. emanI bhASA madhura ane gaMbhIra bhAthI bharapUra che. emanI kAvyasudhAnA gheADA ghuMTaDA raju karIzuM. hai sadA bikasita bimala ghare bAsa mRdu maMju / upajyo nahi~ puni paMka te pyArI tava mukha kaMju // AmanI kavitAmAM anugrAse paNa sArA che. emanI kavitA paNa bahu utkRSTa che. A graMthamAM A be viyeAnA banAvelA chaMdo alaga alaga che. ane kavitA peAtAnA viSaya paratve judI mAluma na paDe evI che. banne uMcI zreNInA kaviyeA hatA. mahArANA jagatasiddha sivAya A graMthamAM khIye mahAna vyaktionAM nAma mAlama paDe che, jevAM ke uddAtacaMda, pratApasiMha, jakhAna ane khAnakhAnA, peAtAnA udAharA emaNe cuvALIsa kaviyeAnI kavitAmAMthI lIdhAM che. e kaviyeAnA nAma A pramANe che: - 1 9 4 jasavaMtasiMha ( bhASAbhUSaNamAMthI ), senApatI, kezavadAsa, bhAlabhagavatasi Mha, ga Mga, bihArIlAla, mukuM dalAla, badana, sirAmaNI, sukhadeva, cAtura, suratamizra, nIlakaMTha, morana, rAmakRSNa,Alama, bhadra, 20 18 19 21 22 23 24 25 25 devI, dAsa, dhArI, kRSNadaMDI, deva kAlidAsa, dineza, vIThalarAma, anIsa, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7 29 30 31 32 33 34 kAzIrAma, citAmaNI, pukhI, ziva, 3 pA, raghurAya, nehI, mubAraka, rahIma, matima, sakhana, niramala, hila, nipaTaniraMjana, nedana, 42 43 mahAkavi, rAdhAkRSNa, ane iza. AmAMthI bhagavatasiMha, ghorI, kRSNadaDI, gopa, niramala ane rAdhAkRSNa sivAya badhA kavionAM nAma " zivasiMhasarAja" mAM ApelAM che. A kavinA nAma A graMthamAM AvI javAthI jaNAya che ke emaNe saMvata 1782 sudhI ane te pUrve kavitA karI che. "zivasiMhasareja" mAM AmAnAM keTalAka kaviyenA janmasAla 179ra nI pachInA lakhyA che. te A graMtha uparathI khoTA Thare che. e rIte A graMtha aitihAsika mahatvano che. mahArAjA jagatasiMhajI saMvat 1791 mAM siMhAsanArUDha thayA. ane saMvata 1808 mAM paralokavAsI thayA. upara ApeluM trIjuM kavita eozrInI prazastInuM che. emanI kavitAnAM bIjAM udAharaNo ApIe chIe (1) AlI rI nihAri vRSabhAnu kI dulArI jAhi, pekhi prAna prItama ke prema pAsa maiM parata / bhauMhana ko pheriyo au heribo biha~si maMda, ____Teribo sakhI ko jaba nAha aMka meM bharata / Aju lauM na jAnI hI so. parI pahiMcAMnI aba, - govana nisanI ghaNI baM dhA ja dharatA - bidhanA pravIna mAno tana meM navIna kiyo cAhai, kaTi chIna yAte pIna kuca ko karata // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 (2) vikasita kaMjana kI ruci ko hairata haThi, karata udota china-china hI navIno hai| locana cakorana ko sukha upajAve ati, dharata piyUkha lakhe meTi duHkha dIno hai| chabi darasAya sarasAya mIna ketana ko, tApai budhi hIna bidhi kAhe bidhu kIno hai| eho naMdanaMda pyArI tero mukha caMda yaha, caMda te adhika aMka paMka ke bihInoM hai // 2 // (yA 7 manne prviye| ta cha). (3) aruna haraula nabha-maMDala muluka para caDho akka, cakkae~ ki tAri dai kirani kora / Avata hI sAvata nachatra joya dhAya dhAya, ghora ghamasAna kari kAma Aye Thora tthor| sasihara seta bhayo saTakyo sahami sasI-Amila, ulUka jAya gire kandarana ora / dunda dekhi arabiMda baMdIkhAne te bhagAne pAyaka, puliMda vai malinda makaraMda cora // 3 // raghurAma nAmane visanagaro nAgara kavi amadAvAdamAM thaI gayA che. eNe saMvata 1757 nA caitra raghurAma 1757 sudabhAgane zukvAre " samAsAra" nAmanI aMtha manAthya . A kavi potAnI hakIkta Ape che ke - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ disi pachima gujara sughara sahara ahamadAvAda / ____ bhUparake saba nagara sIra upara maMDanabAra // 3 // tA madhi sAraMgapura subhaga sukhadAyaka sabadhAma / nAgara vipra susaMga mati kavipada raja raghurAma // 4 // satrahase sattAvanA ceta bIja guruvAra / pacha uJcala sumati kavi kIya graMtha vicAra // A kavi mAdhavavilAsa" nAme bIje grantha paNa rao che. kavIzvara kevalarAmajI jAte visanagarA nAgara hatA. emanA * pitAnuM nAma kezavarAma hatuM. emano janma zvara vavara- saMvata 17pa6 mAM thayo hate. zivarAme saMnyasta rAmA grahaNa karyuM hatuM. kevalarAme saMskRta ane vRja bhASAno sAre abhyAsa karyo hato. dilhInA bAdazAha taraphathI mAmInakhAne gujarAtamAM AvI, dAmAjI gAyakvADanI madada laI ratnasiMha bhaMDArI je amadAvAda pacAvI paDyo hato, tenI pAsethI amadAvAdane kabajo laI lIdho hato. memInakhAna saMvata 1800 mAM gujarI gayA tyArapachI emanA bhAI kamAludIna u javAMmardakhAna amadAvAdanA navAba thayA. eo madadane piTe amadAvAdanI aDadhI upaja gAyakavADane ApatA hatA. kevalarAma kavie A navAbanA kuLanuM mULathI varNana karyuM che. momInakhAna bAbI vaMzanA hatA. kevaLarAme banAvelA A aitihAsika kAvyanuM nAma "bAbI vilAsa" sakhyuM che. e arasAmAM gujarAtamAM phakaNana karIne koI navAba hato. e navAba dIlhI sarakArane gAMThatA nahi. ene jera karavA sArU Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 kamAluddInakhAnane pheja ApIne mokalyA hatA. kamAluddInakhAnane raste AvatAM buMdInA rAjA joDe laDAI karavI paDI chatAM e emaNe AvIne phakarUddInane harAvyo hato. kavi kevalarAmajI kahe che ke - gajavI garUra gAja, dilhI te dalana sAja luTavekeM kAja, paMtha guMjarakoM lIno hai| buMdIko biDArI mArI, hADA gADhA joranake aure rAva rAnA, tAke bA~ha bala chInohai / prabala paThAnaso bhIryo jaMga jItakoM bhArataso kIno judra, bIrarasa bhiinohai| navala navAba javAMmadakhAM bahAdurane phakaru nabAbako phakIra kara diinohai| gaDha gaMjana kamAla, ari bhajana kamAla mana raMjana kamAla, surata rsaalhai| prItameM kamAla, rana jItameM kaoNla rAja rItameM kamAla, dekhyo prajApratipAlahai / rAjameM kamAla, saba kAjameM kamAla dila sAjameM kamAla, sadA bairI sIra sAlahai / khAgameM kamAla, arU tyAgameM kamAla dekhyo khAnahu kamAla, saba bAtameM kamAlahai / kevaLarAmajI amadAvAdamAM gamatIpura DenA rAjapuramAM tulasInI piLamAM rahetA hatA. te vakhate hiMdunI sArI vastI sAraMgapura daravAjA bahAra rahetI hatI. hAla jema ujaLI vastI khADIAmAM rahe che. tema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te kALe khADIAmAM khAnadAna musalamAne rahetA ane khADIAnuM nAma akabarapura kahevAtuM. pitAnA gharanA mATe kevaLarAmajI kahe che ke - ahamadagaDha rAjapura, tulasIkI yaha pola / kezava suta kevala basai, nAgara vipra amola || kevaLarAmajIe potAnA pitA ane punA nAma ane eka aithI dehare lakhe che. kevala ! kezava kRSNako, uThatahI nAma saMbhAra / sevaka yobhA rakha sadA, Adita udaya nihAra // he kevaLa, sUryodaya thayo te je ane uDatAM vAta ja sevanI sadA zebhA rAkhanAra kezava-kRSNanuM nAma yAda kara. kevaLarAmanA pitA kezavarAma, ane pitAmahanuM nAma kRSNarAma hatuM. sevakarAma, bhArAma, sadArAma ane AditarAma nAme cAra putro hatA. kevaLarAmane luNAvADAnA rAjAne paNa sAro Azraya hatA. luNAvADA-nareza saMbaMdhe emaNe nAnuM kAvya raceluM che. temAMthI luNAvADA narezanI udAratA viSe kavinuM eka kavita nIce ApIe chIye- jAcakakI nAri pUche bharatArahUM ko laMkA lUTa lAe se suresa dayA kIne hai / jarI jarabAba kevala he hora cIra huve aise sirapAba kahA~te gahI lone hai| lakarI ke ghorA caDhI dhAbate dharanI mAMjha tInahUko sAce hI savAra kIna kIno hai / karmahUke achara moTAya koMna prAnanAtha, dIpasiMdha rAnA hune tAga hameM dIno hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com tA. luNA che. te au narenDa ke eka kavitA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luNAvADA nareze kevaLarAmane kavIzvaranI padavI ApI hatI. mohi kavesara Isa karyo (tAte) mAnata hai navakhaMDa ke rAjA / aura sameM mugalAna paThAna bhali vidha cAha kare sIratAjA / haicara hema kaDA bakase sIrapAva dae sabahI jasa kAjA / dIpasiMha suno bInatI aba rAkhIe kebalarAmase kavIsara lAjA // 13 // (AditarAmajI) kevaLarAma pachI emanA sauthI nAnA putra Aditame paNa sArI kavitA karI che. emane mAnAjI gAyakavADano sAra Azraya hate. AktirAme potAnI kavitA vaDe sArI sAhyabI ane vaibhava saMpAdana karyo hate. nAnA hatA tyAre ukhala svabhAvanA hoI emaNe rIsAIne pitAnA gharane tyAga karyo hate. vaDodare jatAM gAyakavADanA kuMvaranA saMsargamAM AvyA. kuMvara lagabhaga kedamAM hatA, tyAM kedamAM paNa joDe rahyA. emanA gAdI para AvyA pachI kuMvare emane sArA navAjyA. mAnAjI gAyakavADe AditarAmane vajIphe ApavAnI icchA jaNAvatAM mAnAjI gAyakavADane AditarAme kaheluM kavita maLI Ave che.. jAke bhujadaMDa dekhI lajatahai suMDhAdaMDa, poMce bala dekhI siMha hathana vidAre hai| durjana ke sAla ora sajanake pratipAla rAjata vizAla draga vidhike samAre hai / hAthakI kRpAna kArI nAganI samAna jAkI, baDe khAnakhAnA dekhI hiMmatako hAre hai| rAja cahu~ ora ora, dekhe.barajora, mAnA mUlake marora para karora vAra Dare hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temaNe vakapha vagere ke mAge te saMbaMdhI kaheluM kavita pADA huke kAMdha jesI, phalai tIna phasalako gAmake samIpa jAsoM kAlahameM jiijiiye| khAtarakI bhArI kAlI, rahata rasAlI sadA dekha dekha kunabIko manahu patIjIye / vADa jhADa gADha bahu, ghaTA jyauM ghamaMDe rahai trAMbApatra lIkhavAya esI jamI dIjIyai / dAmAjI ke naMda gAjI, suniyai zrImAnArAva Adita kavesara darida dUra kIjiyai / gAyakavADe rIjhane AditarAmajIne gAma ApyuM hatuM. temaja khADiyAmAM pAMca-cha ghara vecAtAM laI pADI nAMkhIne bhavya havelI banAvarAvI ApI hatI. adhyApi khADiyAmAM A havelIvALI poLa AditarAmajInuM raheThANa hovAne lIdhe kavIzvaranI paLanA nAmathI prasiddha che. AditarAmajInuM avasAna cepana varSanI ummare thayuM hatuM. temanA pachI temanA bhAI bhArAmanA putra narottamarAma ane emanA dIkarA uttamarAme paNa kavitAne abhyAsa karyo hate. AditarAmajIne putra na hovAthI temanA dohitra vagere emanuM vatana cheka hamaNAM sudhI khAtA hatA. emanA vaMzajoe "kavIzvara"nuM avaTaMka dhAraNa karyuM che. bAbI navAbee ApelAM varSAsane kavi uttamarAmajIne maLatAM. uttamarAmajI bAbI vilAsamAM bAbI vaMzanI navI hakIkta umeryuM jatA. * kavIzvara dalapatarAmajIe nA kahyA pachI kavi uttamarAmajIe mane suMdara mAra cIkhavyo hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 uttamarAmanI kavitAne namUna jUnAgaDhanA navAbanI prazaMsAne nIce mujaba che. achI hai pavitra dharA soraTha jagata hU meM junAgaDha basai giri giranAra chAyo hai / dharAke pratApa guru jaise base Aya dAtA namIya padhAre tIratha sarasAyo hai ! - uttama yA dharAhumeM narasiyo bhakta bhayo tIna huMke kAja kRSNa dhAya dhAya Ayo hai / nabala nabAba bahAdurakhAna dhanya to ko esI bhUmikA hai tAko bhUpati kahAyo hai| uttamarAma pachI kevaLarAmajInA vaMzamAM koIe kavitAne abhyAsa karyo nathI. kevaLarAmajInA dIkarA sevakarAma sivAya bIjA badhA chokarAone vaMza laya pAme che. ApaNuM amadAvAdanA suprasiddha saba jaja cunIlAla kavIzvara ane temanA suputra mAdhubhAI kavIzvara sezansa ja temaja vaDodarAnA riTAyarDa enjanIyara sva. lallubhAI dalapatarAma kavIzvara, e badhA sevakarAmanA vaMzajo che. (virAnavAvanI 2767) saMvata 1767nA Aso sudI 10ne divase pUrvAzramamAM kizanadAsa nAmanA jena-sAdhu kavie pitAnI bahena ratanabAI, jeoe jena- dikSA lIdhI hatI, temanA maraNa nimitte "kizanabAvanI" nAme nAnuM kAvya racyuM che. kavinI jAta vagerene sArU judI-judI kiMvadantIo che. emane nAnapaNamAMthI ja amadAvAdanA leTegacchanA zrIpUjanA gurUbhAI saMgharAjajIe bhaNAvI kavitA karatAM zikhavyuM hatuM. kAvyanuM kavie pADeluM nAma te "upadezabAvanI" che. paNa lekamAM e kAvya "kizanabAvanI" nAme mazahura che. kAvyanA saMbaMdhamAM kavi kahe che ke A kAvya meM mArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MA vita karI ja "jhana anusAra nilawa ME jenamatAnusAra nahI paNa vedAMtane anusarIne lakhyuM che. A kAvyamAM viye prathama jaina-sUtra "OM namaH siddham " me 624 akSarathA za3 thatAM kavite karI, pachInAM kavita mULAkSarenA kramamAM lakhyAM che. eTale 5 thI AraMbhI jJa sudhInA dareka akSarathI akeka kavitA zarU thAya che. A kAvyanI bAnI jussAdAra, bhabhakabharI ane manovedhaka che. junA vakhatamAM kizanabAvanI ghaNAM pAThe karatAM. emAMthI thoDAM udAharaNa ApIzuM. o oMkAra amara amAra avikAra aja ajara ju he udAra dArana duraMtako / kuMjarateM kITa parajaMta jagajaMta tAke aMtarako yAmI baDanAmI svAmI saMtako / ciMtAko karanahAra ciMtAko haranahAra poSana bharanahAra "kisana" anaMta ko / aMtaka teM aMta dina rAkhai ko anaMta bina / tAteM taMna aMtako bharoso bhagavaMtako // 1 // dhaMdhahImeM dhAyopeM na ghAyo hai dharama rukha pAyo duHkha dvaMdva meM na pAyo sukha pAyabo / gAyo jAna Ana na gAyo bhagavAna bhAna Ayo jo na jJAna kahA narayoni aaybo| manameM na mAyo aMdha kAhU na namAyo kaMdha "kisana" parego khare tohi pachitAyabo / ApahIko bhAyo bhAyo pApako upAyo pAyo bAMdhI mUThI Ayopai pasAre hAtha jAyabo 15 // aMjalIke jala jyoM ghaTata pala pala Ayu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 viSase viSama bibisAU viSa rasake / paMthako mukAma kachu bApako na gAma yaha jaibo nija dhAma tAteM kIje kAma yazake / khAna sulatAna umarAva rAva rAnA Ana kisana ajAna jAna kou na rahI zake / sAMjha : bihAna calyo jAta hai jihAna tAteM hamahUM nidAna mahimAna dina dasake // 20 // jIvana jarAsA dukha janama jarAsA tA Darahe kharAsA kAla zirapaiM kharAsA hai| koU biralAsA jopaiM jIve dvai pacAsA aMta bana bIca bAsA yaha bAtakA khulAsA hai| saMdhyAkAsA bAna karivarekAsA kAna cala dalakAsA pAna capalAsA ujAsA hai| aisAsA rahAsA tA kisana anaMta AsA pAnImeM patAsA taisA tanakA tamAsA hai // 30 // jAnI bhUkhA pyAsA, jAna dIjeM na nirAsA kIjeM sabakA dilAsA saba jIva apanAsAhai / khAnapAna khAsA kahA pahire bhalAsA tau / lobha adhikAsA etI prAnIko pipaasaahai| dagAphAsA pAsA kIjeM vAsA arudhara kAzA Ave dekhI hAsA china tolA china maasaah| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 esAsA rahAsA tApeM kisana anaMta AsA pAnImeM patAsA taisA tanakA tamAsA hai // 31 // (trivikramAnaMda saMvat 1876 mAM maraNa) trivikramAnaMda nAme jaMbusarano avadIca sahastra brAhmaNa hate... nAno hato tyArathI sAdhunA akhADAmAM jatA. tyAMthI ene jJAnano upadeza thayela. paraNavA beThA hatA tyAM "sAvadhAna" zabda sAMbhaLIne enA. manamAM taraMga AvyuM ke duniyAmAM paDatAM sAvadhAna rahevAnuM kahevAmAM Ave che. eTale mArAmAMthI dizAe javAnuM bAnu kADhI uThI gayo. ghera jaI pahereluM ghareNuM kADhI ApI pite kAzI tarapha jato rahyo. DA. kALa pachI AvIne suratamAM rahetuM. tyAM eNe saMskRta-kaumudIne abhyAsa karyo. e vedAMtanI kathA hiMdustAnamAM karate. eNe keTalAka graMtha racyA che. enAM pada evAM to prema-AnaMdamaya che ke vAcethI mana. upara sacoTa asara thayA vagara rahe nahi. enuM maraNa saMvata 1876mAM thayuM hatuM. emanA pachI emano ziSya vijayAnaMda enA akhADAno adhipati thayo hato. (harinAya) kAzI nivAsI gujarAtI brAhmaNa harinAthe saMvata 1826 mAM "maryA -raNa " nAme graMtha banAvyuM che, jemAM lakSaNa, udAharaNa vagere samajAvyAM che. eNe pRthazAha, muhammadazAha saMbaMdhI aitihAsika graMtha paNa lakhe che. enI vRja bhASA sAmAnyataH sArI che- rovati risAti musukAti aru hAhA khAtI mada ko karata dhana jobana samAja hai| Agamana pItama ko sunata chavIlI bAla harakhi khajAti hiya hota sukha sAja hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 rAma ke janama rahe dAma daphatara bIca citra sArI madhya dekhe ghore gajarAja hai| nAtha jU bhanaMta duHkha aMta karai pyAro kitau aMtaka karaigo erI jAnyo mana Aja hai // 1 // tarunI lasati prakAsa te, mAlati lasati subAsa / gorasa gorasa deta nahIM, gorasa cahati hulAsa // | (ArAma janma 2832-pRtyu 1608) dayArAma kavinuM lADiluM nAma gujarAtIne paricita hoI emanA janmacaritrane aMge A nAnA prakaraNamAM kazuM lakhavuM anAvazyaka che. emaNe hiMdImAM ghaNI kavitAo lakhI che. emanI bhASA kevaLa vrajabhASA nathI. ghaNI musApharI karelI hovAne lIdhe emanI kavitAmAM hiMdusthAnanI ghaNI belIonA zabdo pesI gayelA najare paDe che. hiMdImAM emaNe gAvAyeya rAgadArInAM ghaNAM chUTaka pada-garabIo lakhyA uparAMta "tathA nAme graMtha lakhyo che. dayArAmane pitAno abhiprAya evo hato ke kavitA saraLa na joIe. "durga, kAvya, kuzmAMDu, kuca, ukha, kaThera, tyauMsAra" e uparathI emanI bhASAne khyAla sahaja ja baMdhAya che. satasaiyAnI kavitA kaThera chatAM temAM Thera Thera manavedhaka ane mehabharI suMdara kavitA AvI rahI che. emaNe "vastuvRMda dIpikA" nAme bIjuM kAvya paNa hiMdImAM lakhyuM che. (1) lakhi hoM Apa ju Apapana, Apa nena gopAla / to kA pApa pratApa mo, hari harihoM dukha jAla // 6 // gUTho mo upara vAra dha, To va 35 sTAra 7 meM nija orana nahI, yaha jAcu jaga tAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana sAdhI na hoM sakyo, tAko mohi na tApa / maradI hiya hari baradakI, sAdhana-sAdhya na Apa // 11 // vyAdha phaMda mRga paratuheM baMdha aherI vhai na / prema ajaba bAgUra meM pAranahAra baceM na // 63 // aura prasaMga lage na rUci kInI ati manuhAri / jaisi manohara mAdhurI lage premakI gAri // 64 // dRSTi durijanakI lageM saba kahi mo na patyAya / aisI sajana kI lage prAna saMga, niTha jAya // 69 // . rati bina rasa so rasahiMso rati bina jAna sujaaNn| . rati bina mitra sumitrasoM rati bina saba zaba mAna // 7 // lAla lalI lali lAlakI leM lAgI lakhi lola / lyAya deMri laya lAlakara duhu kahi suni cita Dola // 73 // . pyArI prItamasoM likhyo mata dhariyo mo dhyaan| ..... tuma mose vhe jAvoge kari hoM kA mAna // 79 // rasika nena nArAcakI ajaba anokhI rIta / dusamanakoM paraseM nahIM mAreM apano mIta // 120 // kahAMna kahI jo kAnameM kAnana meM kahI kyoM na / kA nana kahetI vhAM alI kA na na bhAvana jAnaH // 205 // (satasaiyA ) (2) vaMdu zrI gurU pada kamala, sakala siddhi dAtAra / zrI mahAprabhu gosvAmizrI saMha zrI naMdakumAra // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saba klesa jAteM TereM, ThareM sudhI hiya Aya / pUrana huI abhilAkha saba asapada guru harirAya // 2 // gamya nahi girabAnakI cAhi samujhi saba nAma / tinalagi dayA yathAmati phuTakina bastu ju grAma // 3 // nAnA drumarasa pakSi le racata mayUSa ApUpa / bibidhA gamateM nAU~ tyoM gahi iha grantha anUpa // 4 // ika, dve, triyoM kramasahita guhi bastU padabaMdha / aMta hota saba arthako zrIkRSNasoM saMbaMdha // 5 // aura baranahU saphala saba jo saMjoga ghanazyAma / jyoM kaMsArI musarI aru madusudana suThi nAma // 6 // paMca kAmabAna nAma. azoka aru araviMda cUta mallika sarasoM phula / yahi smara zara paMcateM bace ju hari anukUla // 27 // ___ virahIke nava lacchana nAma. le usAsa gaMbhIra pota mukha hAya heM / sajala nena kachu bacata na sUkata jAya heM // laghu bhakha noMda harAma udAsI banI rheN| (harihAM) gopinAtha bina gopi gati asI laheM // 21 // (bastu vRnda dIpikA) (3) mohe bAMke nena khaMjarase lagAva gayo re / o lagAyake samakra hiye maya gayo re| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khunI nena khaMjaraseM lagAya gayo re // 1 // mere hiyarA kaise rAkhuM samajhAya / Teka, nita baraju barajo nahi mAnata, samara, samara dukha pAya, mere. mIThI mIThI batiyAM jU kahata mosu, rahe para ghara lalacAya, mere. dayAke prItamaku dayA nahi Avata, talapa talapa jiya jAya, mere.||1|| jobana rasa jhalakAya, rasiyA rosa tajojI; pyAre sukhako bahAra bahi jAya-rasiyA rosa tajojI tuma madhukara hama ketakI, sadA banyo saMjoga; kaMTaka dosa bicArIye kaise bane rasabhoga. rasiyA. // 1 // mere nainAM mohana jAya barajo nA rahe - nAlo nA raheka kahakara dekho kahyo na mAne Alo, kaske koTI upAya: mere nainA tyA tyA adhika adhika lalacAya, jaise loha camakapara do re (teseM) mere nainAM mohana jAya. mere. (piMmalazI gaDhavI) pravINasAgara graMthanA racanAra meherAmaNasiMhajInA mitra A piMgaLazI zasvInI vitA pravIzusAgaramA paY cha. te sivAya bho "baiMkaMTha piMgala" nAme 5 2-yo cha. yo pAlanA 2lii| hatA. (DuMgara bAroTa) - A prAMtanA kalola tAbe vijApuranA rahIza DuMgara bAroTa paNa pitAnI kavitA sArU prakhyAta hatA. emaNe hiMdustAnamAM paracuraNa kavitA sArI racI che. emanA vaMzajo hAla paNa vijApuramAM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vivara rAmasiMhajI) saMvata 1838 nA zrAvaNa sudI paMcamI ane maMgaLavAre rAjakoTanA jADejA rAjakumAra maherAmaNasiMhajI ane emanA DAyarAnA cha mitrae vasAra" nAmane uttama graMtha banAvyA che. "maherAmaNuM" zabdane artha samudra-sAgara che. te uparathI e graMthanuM nAma sAgara ane graMthanA prakaraNane "lahere" nAma ApyuM che. enI badhI maLIne 84 lahero jANyAmAM che. kaccha, kAThiyAvADa vagerenA rAjA, jAgIradAre ane ThAkoro vagerene tyAM A lokapriya kAvyanI hastalikhita prate mejUda che. paNa keIpaNa jagAe e graMtha saMpUrNa maLatuM nathI. ghaNI kharI pratimAM 60 lahere ja utArelI che. rAjakoTanA bhAyAta jADejA zrI pratApasiMhajI gavarIdaDanA svargastha ThAkArazrIne tyAMnI pratamAM bIjI bAra lahere hatI. eTale kula 72 lahere hAtha AvI. 73 thI 84 sudhInI lahere A graMtha prasiddha karanArAoe kavIzvara dalapatarAma DAhyAbhAI pAse pAritoSika ApI lakhAvI che. Ama A graMtha saMpUrNa karAya che. . kavIzvare bIjI jUnI sAMbhaLelI, temaja bhATa vagerenA copaDAemAMthI maLI AvelI kavitA vINuM laIne temaja pote navI banAvIne A graMtha samApta karyo che. enI 84 ye lahere ghaNe zrama uThAvIne svabhAIzrI IchArAme prasiddha karavA saMdharelI te temanA suputra prasiddha karI che. ApaNI tarapha eTale gujarAta ane kAThiyAvADamAM te A graMtha bahu lokapriya thaI paDyuM hatuM. ghaNue enA savaiyA ane kavitA mukhapAThe karatA ane prasaMge darabAremAM, DAyarAomAM ane mahephilemAM belAtAM. graMthanuM vastu A prakAre che. e graMthamAM sAgara nAmanA rAjakumAranA "pravINa" nAme rAjakuMvarI sAthenA prema praganuM varNana chaTAdAra rIte karyuM che. bhegAbheguM junA vakhatamAM prathA hatI temAM vividha jJAnano bhaMDAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa bharyo che. A graMtha A pramANe jJAnamaMjuSA (Encyclopedia) jevo banyo che. "sAgara" ane "pravINu" mukhya nAyakanAyikAnI prema kathAnI jeDa-joDe upanAyikA "kusumAvalI" ane upanAyaka "bhAratInaMda"nI prema kathA varNavI che. lekamAM pracalita AkhyAyikA pramANe A graMthanuM vastu judu ja che. sAgara ane pravINa e nAme kAlpanika na hoI rAjakoTanA rAjakumAra maherAmaNasiMha ane lImaDInAM rAjakumArI sujANabA gaNAya che. upanAyakanAyikA te rAjakumArane mitra kavi devIdAnajI ane rAjakumArInI sakhI phUlabAI te kusumAvalI. te upanAyaka-devIdAnajI maherAmaNajIno mitra ane "pravINasAgara" banAvanAra mitramaMDaLamAMne eka hatuM. kusumAvalI-phUlabAI te lIMbaDInA rAjapurohitanI putrI ane sujANabAnI sakhI hatI. | maherAmaNajInuM mesALa lIMbaDI hatuM. keI rAjakIya banAvane aMge emane varSo sudhI pitAnA mosALamAM rahevuM thayuM hatuM. te vakhate A nehanuM bIja ropAyuM hatuM. | maherAmaNasiMhajI ane sujANabAnAM lagna thavAmAM dhama, nIti ke vyavahAra, kazAne ye bAdha nahoto, chatAMya emanAM lagna kema nahi thayAM hoya? sujANabAnuM vAjhAna bhujanA rAjakumAra sAthe thaI cukyuM hatuM ane rAjakuLamAM evAM vacana toDAtAM nahi; ane teDAya to vigraha jarUra thAya. AvI vastusthitimAM anurakta thayelAM rAjakumArIe lagna ja mAMDI vALyuM ane AmaraNAMta kuMvArAM ja rahyAM. A laukika AkhyAyikA juThI che ema lIMbaDIvAsIo kahe che. sujANabA jevI vidUSI, caturasujANa, TekI ane vizuddha cAritryavALI satI kuMvarI vaDe kuLanI gauravatA naSTa thatI nathI; vastutaH ujavala ane prabhAmayI thAya che. satI jeNe pitAnA pavitra premane kaluSita na thavA detAM ane hRdaya vagara lagnano khoTe Dhaga na karatAM potAnuM samasta jIvana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsarga karI nAkhyuM e kuLakaMlaka kahevAya ja kema ? haze game tema che, ApaNe te kAvyazAstrane anusarI A graMthanI khUbIo vagere tapAsIe. pravINasAgaranI kavitAnI apUrvatA, mAdhurya ane kalAcAturya temaja te rasika ane AnaMdaprada hoI enI lokapriyatA vAjabI che. ThekANe ThekANe racanArAonI bhASA, kAvya tema ja sAmAnya jJAna-bahuzrutapaNuM-dekhAI Ave che. kavitAmAMthI jhaDajhamaka ane alaMkArathI bharapUra yathAyogya zabdonA vaparAza vaDe rasa Tapake che. Ama badhI rIte advitIya ane manahara vAcana puruM pADe che. etadartha A graMthano leka-priyatA che. ema chatAM paNa e graMthanI bhASA sabaMdhe kahevuM joIe ke enI bhASA te zuddha vrajabhASA nathI. emAM gujarAtI, kacchI vagere ghaNuM zabdo AvI gayA che. A graMtha vaja ane kAzImAM tapAsavA sArU meka hatA. vrajavAsI gosvAmI mahArAjee ene tapAsIne abhiprAya Ape ke-"graMthanI saMkalanA ane kAvyaracanA advitIya tathA atirasika che, tema chatAMya e graMthane vrajabhASAnuM nAma ApI zakAya ema nathI. kemake emAM kacchI ane gujarAtI bhASAnA ghaNAkharA zabdone chUTathI upayoga karavAmAM Avyo che ke jene artha koI saMskRta kivA vrajabhASAnA keSanA AdhAre paNa vrajabhASA jANanAra vidvAnathI karI zakAya tema nathI; e graMtha vrajabhASAne che ema amArAthI pramANapatra ApI zakAya nahIM! tema ja kAzIthI e nirNaya Avyo ke-"A te manuSya premanI racanA che e mATe AdaraNIya nathI!" Ama uttarApathamAM A graMthanI pratiSThA baMdhAI nathI. badhe tyAM keIne e graMthanA astitvanI khabara ja nathI. tAtparya ke Avo uttama rasika graMtha saMkaravrajabhASAmAM che. amane akhAnI "bhASAne vaLage zuM bhUra" e lITI sAMbharI Ave che. kacchanA rAjakavi ane mahArAvazrI dezalajInA pahelA vidyAgurU kezavajI vAghajI rAjagurUne mahArAvazrInI bALavayamAM kacchamAMthI dezavaTo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com mahArAje zarImAM tapAsa paNa che ane kAvyaracanA pAsIne abhiprAyo hato. nava Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 dIdhuM hatuM. kezavajI saMvata 1895 nA arasAmAM lIMbaDI gayA hatA. te vakhate kuMvarIzrI sujANabAnI umara 75-80 varSanI hatI. kezavajIe rAjakuMvarIne pUchyuM hatuM ke pravINasAgaranI racanAmAM kAMI satya che. kuMvarIzrIe kahyuM hatuM ke-" jeTaluM varNavavAmAM AvyuM che te badhuM satya nathI" AmAM zuM haze te samajI zakAya che. kuMvarIzrI sujANabA kAvya-zAstramAM sAruM jJAna dharAvatAM, kavinI kavitAthI raMjana thaI temane InAma paNuM ApatAM ane pitAnuM jIvana vidyAvinodamAM gALatAM ema kezavajI rAjagurUnuM kahevuM hatuM. kavinI mehaka bAnImAM varNavele prema ane suMdaratA tema ja vinAzanI kalpanAmAMthI uddabhava pAmelI saMpUrNa suMdaratA kudaratamAM kyAM maLe che. vAMcanAranA vidyArthI pravINasAgaramAMthI ame chUTaka chUTaka udAharaNa ApIe chIe - barana karana azarana zarana baMdana arUna zarIra / caMda dharana bArana badana harana zarana jana bhora la. 1-1 // kuMja galI bana jebo tajyau aru, beTha rahe giriseM girdhaarii| nenanikI chavi bakra nihArabo, sogati nenaniseM bhai nyArI // TeDho kirITa khulI alake soi, ApanaseM saba sUdhI bisArI / auranaseM musake nahiM mohana, kIni bhalI braSabhAnu dulArIla. 3-6 // uThIhe camaMki pAya dharani dhamaki dhare jehara jhamaMkI mana Atura atI bhaI / ura akulAya dhAya caDhohe jharokhe jAya cikasu uThAya lakhI kusuma ageM laI / sAgara calaMta maga jurata duhuna draga aTAkI ghaTAnameM chaTAna vyauM chipa gii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doU mana prema bAna lageM jyoM lage nizAna meM ayAna tanatrAna chedana bhaye daI la. 14-22 // sAgara jAta gayaMda caDhe su, prabIna jharokha caDhI umgii| dUra kiyo cika dITha jurI juga, rIjha bhai bhari lAja bhgii| dAmani jyauM su damaka gaI cita, dounake su camaMka lgii| hota nahIM birahAnala uddita, prema jarIka jagI cinagI |l. 14-23 // kaTi pheMTa choranameM, bhrakuTI maroranameM, .. .. sIsa peMca toranameM, ati urajhAyakeM / maMda maMda hAMsanameM, barunI bilAsanameM, Anana ujAsanameM, cakacoMdha chAyakeM / motI mani mAlanameM, sosanI dusAlanameM, . cikuTIke tAlanameM, ceTaka lagAyakeM / prema bAna de gayo, na jAniye kite gayo, su paMthI mana leMgayo, jharokhe draga lAyakeM |l. 18-2 // sugaMdha samIra jaise, haMsa bAra chora saiMseM, bhU jala mihIra jaise, mayUSI caDhAyakeM / pArada kumArI jaise, harI svAMta dhAra jaise, _aMmra enasAra jaiseM, dhUma urajhAyakeM / ukatI ekadaMta jaiseM, zuddha bodha saMta jaiseM, mita bAta mita jaiseM, senana janAyakeM / prema bAnax x x. la. 18-3 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u ahaiM khagarAja jaise, ciriyAM su bAja jaiseM, keharI su gAja jaise, prAMna nikasAya ke / jalacara jhapAha jaiseM, mIna mInahAha jaise, kIra paMkhaprAha jaiseM, phaMda urajhAya ke / bhAgIratha gaMga jaiseM, ghaMTika kuraMga jaiseM, kuhiyA kulaMga jaiseM, bhUtala bhramAya ke / prema bAna de gayo x x x la. 18-4 // bAtana ghAta bhai heM ite para, ghAta anaMga racI kyoM nivAroM / aMbaraloM ghara jvAla uThI jara, tApara pAya kahAM niradhAroM // koza pacAzaka pAMca bhaye Daga, pAMca bhaye Daga koza hajAro / yA dina yAda karo na prabIna ju, kAnahu~ phirayAda pukaaro|l.30-17|| Asa bilokana Asa hameM bisa bAsa baDo su nirAza dharo nAM / amRtakI ju bharI akhiyAM unahI akhiyAM biSa buMda bharo nAM / / prAMna samAMna kiyohai hameM vaha, bota dinAMko sane bisaro nAM / pora kha rekarajora ahoniza, tAseM prabIna marora karo nAM ||l.30-18|| nenana nIranako jharabo bharabo ati sAsa udAsa usAsI / bAta kahA urajho surajhena rahe murajhAya bidezake bAsI // "chUTahigI na chuTebo karo kaha, kaMTha parIhe sanehako phAMsI / mita prabIna bhaI subhaI, aba hetahukIna karo tuma haaNsii|| l.30-19|| paraseM puravA dhuravA dharaseM, dharase baDhi beli caDhI taraseM / taraseM cita cAtukake haraseM, harameM duti dAmini aMbaraseM // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ barase ghana ghora ghaTA jharaseM, jharaseM dhuni bADhata dAdaraseM / darase bina mita brahA saraseM, saraseM dina sAgaraju paraseM ||l. 42-22 // aMbarateM girateM dharateM sarateM, sariteM dhuravA jala dhAveM / AMkhanateM tanateM manateM asubA. aru sveda saneha baDhAve // dAdura morana soranateM, ghana ghoranateM darateMju bacAve / kaMTha prabIna bhujA dharakeM, bharikeM kari Asava pAvasa pAve ||l. 43.12 // putrI dInI paramesarako amaresarako ibha uttama dIno / uttama azva dinakarako aMru zaMkara ko zazi arpana kIno // deva sudhA e surA liya dAnava mAnava moktika Adika liino| daiva ruThe na sAhAya hue RSirAja jabe ratanAkara pIno // saMpuTa karI kara, muSTi kari, TIko karana saMjJA karI / saMkalpa saMjJA, khulli muSTi, batAi nija kara gala dharI // dragamardanI saMjJA karI, nija bhAla para dhari aMgurI / yaha aSTa saMjJA kari batAvata, ika savaiyA ucarI / / l.76-10|| yuM karike kahuM tokuM sakhI, saba yuM karike rakhanI yaha baataa'| yuM karike kabu sAgarakuM, puni yuM kari mokuM nade pitu maataa|| yuM karahI tuMhI bAta kabU, taba yuM kari mokuM haNe mujha bhraataa| yuM karikeM rahanAM abato sakhI, yuM inameM likha lekha vidhaataal:76-11|| [gujarAtI-sakhInI ukti). kahe gUjarAtI tArI pIDA to kaLAtI. nathI, manamAM muMjhAtI dIle dUbaLI dekhAtI che / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . nhAtI nathI khAtI nathI, gIta mukhe gAtI nathI, bolatI lajAtI bAdhA jevI tuM jaNAtI che / rAtI rANa jevI hatI, dIse che sukAtI jAtI, A~kho rAtI rAtI tArI chAtI tAtI tAtI che / pravINa paMkAtI tuM to guNImAM gaNAtI paNa, bhAse evI bhAMti jANe bhrAMtimAM bhamAti ch|l.76-14|| (kacchI-sakhInI ukti) sabhara karene suNa gAla bhalI bheNa muMjI, mana ma muMjhAya, mujo coMNa nAMya khiljo| duHkha tojo DisI jIva, jeDaleMjo dukha Dise, mulAjo ma kara, dhardha cai bija dhiljo| kheMNa pINa miDe chaDe, rAta dI ruetI biThI, na to tI jaNAje, matalabha toje milajo / ceta ADI avarI puchoMsa bhoyake koThAya, bartarA thIdhI hueta khaNA paMkho phUlajo ||l. 76-15 // (mahArASTra sakhI) pravINe! mI tujheM toMDa, pAhuna sAMgatI AtAM, kuThe gelI phAra barI, kAMtI tujhI kaayaacii| cAMgalI mulIlA AtAM, kAya asA roga jhAlA, Ahe gati ho vicitra, IzvarAcI maayaacii| yeunayA vaidyAlA va pAhunadyA nADI tujhI, to tulA deila phAra barI goLI khAyAcI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyA pAsUna tUjhA roga, jAuna hoila sukha, sAMgItalI tulA goSTa, hI mI barI nyaayaaciil.76-16|| * (mAravADaNa sakhI) mAMko theM keNo na mAne, thAMko hiyo tharu ve nA, bola jako kAMI thAne, huvo eDo dukhddo| hAthAM joDI kAMchAM thAne, kAMi the ciMtA karAMchAM, jako mADU jeDo Aja, ve nAM thAro mukhddo| pravINa rAyAMrI beTI, mati karo eDI bAtAM, izo kiye thAMne aThe, upaje na sukhddo| mokalo ve dhana thAre, loMbaDI lAkhAMrI thArI, sonA jizo caMgo thAro, vaDo ve jharukhar3o |l.76-17|| (mathurI sakhI) jAhiko yA jagatameM, jAhirahe "jayapura", bhAgyako "udayapura", bhalo jAko Aja hai / jAhikI senAmeM zastradhArI jana "jodhapure", bhaMDAra "bharatapura" surako samAja hai| jAkI khagga "dhArApurI", "ujayinI" opatI hai, "lakha nUra" pUra DareM zatruko samAja hai / "A gare" kI sohe kaho, kAhe tuM be " dIlI" rakhe, eso tero pitA nItipAla mhaaraaj.b.76-18|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (manoda vAmI 2844) - kavi manahara svAmI jJAte vaDanagarA nAgara gRhastha hatA. e phArasIne sAre abhyAsI hatuM. enI jIvana-kathA vicitra che. eNe Akhare sanyasta lIdhuM hatuM ane bhAvanagaranA suprasiddha divAna gagA ojhAne gurU thaye hatA. eNe saMskRta, gujarAtI ane hiMdustAnamAM ghaNI skuTa kavitA karI che. enAM pada bahu rasika ane sacoTa che. (durupata 1847) amadAvAdanA visalanagarA nAgara brAhmaNa dalapatarAme hiMdImAM graMtha lakhelA che. saMskRta kuvalayAnaMdanuM eNe hiMdI kavitAmAM bhASAMtara karI enuM nAma "dalapata-vilAsa" rAkhyuM hatuM. eNe gujarAtI kavitA paNa karI che. kAMkarIA taLAvanA varNananA garabA uparathI A kavi saMvata 1847 mAM hayAta hatA, ema jaNAya che. e devI bhakta hatA. rAyaDa pAsenA sAMdaraNa gAmanA bhaTa-mevADA lAlajInI dIkarI khumAnabAIe paNa hiMdImAM ghaNuM pada karyA che. pitAnuM nAma khumAnabAI na rAkhatAM kavitAmAM khumAnadAsa evuM kahyuM che. e bAra varSanAM hatAM tyArathI koIne upadeza lAgavAthI emaNe kuMvArAM rahevAnuM paNa lIdhuM hatuM. soLa varSanI uMmare emanAM mA-bApa vageree paraNavavAne ghaNo Agraha karyo hato ema kahevAya che. khumAnabAInI kavitA komaLa ane rasilI che. (zrI kADha) zrI lAla gujarAtI emaNe saMvata 185 nA arasAmAM hiMdI kavitA lakhI che. e bAMDeranA rahIza hatA. | (zIvanacakinAra) buMdInA rahIza hatA. pote saMskRta, phArasI ane vrajabhASAnA sArA jJAtA hatA. emane buMdInA rAvarAjAe saMvata 1898 mAM pradhAnanI padavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApI hatI. I.sa. 1857nA baLavA vakhate pote sAre baMdebasta rAkhyo hato. sababa rAvarANA buMdIe emane tAjamI, hAthI, kaTArI vagerenuM mAna ApyuM hatuM. saMvata 1919 mAM AgrAmAM darabAra bharAve temAM emane jI. sI. esa. AI no IlkAba enAyata thayo hato. emanI kavitA. sarasa prazaMsanIya thatI hatI. emaNe uSAharaNa, durgAcaritra, bhAgavatabhASA, rAmAyaNa, gaMgAzataka, avatArapaNuM ane saMhitAbhASyavagere lakhyAM che. (trahmAnaMda svAmI) svAmInArAyaNa saMpradAyanA brahmAnaMda svAmIe vrajabhASAmAM keTalAka graMtha racyA che. emanA pUrvAzramanI hakIkata lakhavAne amAre uddeza nathI. emaNe gujarAtImAM ane vrajabhASAmAM pada, garabI vagere ghaNuM prakAranI kavitA karI che. judA judA prakAranI emanI kavitAnI samagra gaNatrI ATha hajAranI thAya che. emanI keTalIka kavitA ghaNI ja bhAvabharelI hAI rasamaya, mIThI, cittavedhaka ane manohara che. emano racele "renakI chaMda" ghaNo vakhaNAya che. emanA hiMdI-graMthamAM saMkAra karI "sumatika ane "kavirAja) mukhya che. emanI hiMdI kavitA paNa madhura ane cAturyabharI che. emaNe racelA jhulaNanI bhASA vikRta vraja jevI cAraNa bhASAnA bheLavALI che. AmAM keTalAMka rUpe ane zabda cheka utaratA prakAranI urdU jevA ya che. emanI kavitA moTe bhAge sArUM hiMdI vAcana puruM pADe che. bezaka tyAgI ane sAdhu hevAthI saghaLu nIti ane sAMpradAyika mantavyathI bharapUra che. aMtara brahma vicAra akhaMDita, kAma kubuddhi ahaM mada ttaare| suMdaratA urameM samatA mamatA, mada macchara mAna nibAre / zIla saMtoSa niraMtara zobhita, aMtarateM jaga mUra ukhAre / iSTa sadA brahmAnaMda kahe, sahajAnaMda so gurudeva hamAre / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 indriyajIta ati ura dhIraja, zUra sadA bhrama dUra aMdesA / mAyIka pAsa binAza kIye, zuddha jJAna prakAza divAkara jaisA / / macchara mAna gumAna nahi, nita dAna abhayapada dAyaka vesaa| iSTa guru brahmAnaMda kahe, sahajAnaMda he sukhasAgara esA // (brahma vilAsa) bagalA bolata roSakara, macchI chAMDahu bhIra / saMdyA baMdana karata huM, dUra khaDI raho tIra // dUra khaDI raho tIra, alaukika rIta hamArI / mata pAro tana chAMya, hamahi naiSTika brahmacArI // dAkhata brahmAnaMda, kabuka mIMcata dRga kholata / macchI chaMDahu bhIra, roSa karI bagalA bolata // 2 // eka paga ThAr3e rahata hai, mata kou jIva dukhAta / kou bakhata para karata he, jJAna dhyAnakI bAta / jJAna dhyAnakI vAta, kAhuku kabahuka kaheve / kou satI bhAvika rakhe, to do dina rheve|| dAkhata brahmAnaMda, kahata nija mahAtama gADhe / mata kou jIva dukhAta, rahatahe eka paga ThADhe // 3 // bhorI macchI jAyake, gharaghara ko sunAya / apane panaghaTa siddha kou, beTho dhyAma lagAya // beTho dhyAna lagAya, calo pUjanakuM jaiye / mahApuruSake carana, parasa kara ati sukha paiye // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAkhata brahmAnaMda, nahi patara aru jholI / ghara ghara kahyo sunAya, jAyake macchI bholI // 4 // macchI mahAtama jAnake, gaI nIkaTa dasabAra / paga kara pakaDI paMcakuM, caMca grahI doya cAra // caMca grahI doya cAra, siddha bhaye loka chalanakuM / bapurI karata bakora, dhyAna taja lagyo galanakuM // dAkhata brahmAnaMda, graho lakhI acchI acchI / gaI nIkaTa dasa bAra, jAna kara mahAtama macchI // 5 // aise sAdhu jagatameM, phIratahi bhekha banAya / udara bharanake kArane, lokanakuM bharamAya / lokanakuM bharamAya, nahI jAnata harI lezA / paradhana paratrIya kAja, karata rahe jApa hamezA / / dAkhata brahmAnaMda, dhyAna dharahe baga jaise| phIrata he bheva banAya, jagatameM sAdhu ese // 6 // (brahmavilAsa) rasiyA raMga rAsa vilAsa kareM, kaTI jora pItAMbarase kasiyA / kasiyA bhara nena calAvata he, raMga rIjhata bhiMja rasabbasiyA // basiyA surateM graha tyAga calI, vrajanAra ujAra lakhI zaziyA / zaziyAdika Anana kAna dhare, kahe brahma saneha gale rasiyA // 4 // urameM bana mAla bizAla lase, bilase ramanI dhuni nepurmeN| purameM traya vyApa rahI moralI, bana bAjata he madhure surameM / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surameM narameM nahi tulya chabi, khusi zeSa maheza aMni dhurameM / dhurameM pada pAya rIjhAya hari, dharI brahmamuni mUrti urameM // 8 // batiyAM ghanazyAma kaho hamaseM, rahe Aja piyA kunake ratiyAM / ratiyAM dRga hoya rahe mukhate, tutalAta ho bena naI bhatiyAM // bhatiyAM puni hAra uThe chatiyAM, gatiyAM kuna prApata A gatiyAM / gatiyAM paga zithila hoya rahI, kahe brahmamuni kuna so batiyAM // 20 // piyarA nahi jAnata pIra sakhi, moya dhIra dharAta nahiM hiyarA / hiyarA bina bheTa bhaye avato, vidhi kUna kaTe dukhake diyarA / / diyarA dila dyota nahi tabalaM, jabaluM nahi tApa miTe jiyarA / / jiyarA brahmAnaMda cAha jagI, raTa eka lagI piyarA piyarA // 3 // renakI chaMda. sarasara para sadhara, amaratara anusara, karakara varadhara mela kre| harihara sura avara, achara ati manahara, bharabhara ati ura harakha bhare // nirakhata nara pravara, prabara gaNa nirajara, nikara mukuTa zIra sabaraname / paNa khapaTa pharara, gharara pada ghUghara, raMgabhara suMdara zyAma rame jIyAraMga // 1 // jhaTapaTa paTa ulaTa, palaTa naTavaTa jhaTa, laTapaTa kaTa ghaTa nipaTa lale / kokaTa ati ukaTa, Taka gati dhinakaTa, mana Dara matalaTa lapaTa mle| jamunAMtaTa pragaTa amaTa aTa raTa jUTa sura thaTa khekhaTa teNa same / ghaNarava paTa pharara, gharara pada ghUghara raMgabhara suMdara zyAma rame // 3 // (raNachoDajI divAna) kAThiyAvADamAM jUnAgaDhanuM zreSThatva sthApI jUnAgaDhanI jera talmI nAMkhanAra vIra nAgara divAna amarajInA putra raNachoDajI paNa divAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. teo utkRSTa kavi hatA. emaNe vrajabhASAmAM ghaNuM pustaka lakhyAM che. (1) kAmadahanaH-40 aMthamA obhare vasaMta Rtunu varNana ma sAruM kareluM che. kAvyanA aMtamAM kavi lakhe che- madana kadana saMpata sadana, paMcavadana sukhadhAma; dAsa khAsa raNachoDako, amara rakhiye nAma. 1 (2) ziva vivAhaH-memA ziva vivAha bhane " dakSayajJa bhaMga." nuM varNana che. sAMI ruThyo deta, durbudri abhimAna pada; cetari ceta aceta, pragaTa hanai nahi daMDasoM. 1 (3) zaMkhacuDAkhyAnaH tolayo bAra hajAra, catura buddhi bAjAra meM; samatA pAyo jAra, neka eka peMjArasoM. 1 rAma rahe na, rahe ghanazAma na, kAmaki loka kahAni kaherI; zuMbha nizubha gaye jagasoM, balirAjako rAja na kou laherI; .. rAvana laMka tajI sata bhAvana, gAvanakoM aba gAtha gaherI; dAma rahe nahi, dhAma rahe nahi, nAma sadA raNachoDa raherI. 1. (4) tripurAkhyAna (5) kAlakhaMja AkhyAna (6) mohanI chala emAM samudra-maMthananuM ane mohinI rUpanuM varNana karyuM che. emAM eka dehare nIce mujaba che - nehi kiye, sirapara liye, khala saMdhIse dUra / kuTila alaka tUTe jyukaca, saMdhI na hoya jarura // (7) zrAmagunI yArAsI nAtInA nAmAnu Avya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 (8) aMdhakAkhyAna (9) nAgara vivAha A kAvyamAM kavie eka koyaDa mukyo che. aDhAra nAgara ane aDhAra gauDa brAhmaNa deva pAse kanyA mAgavA gayA. deve dayA karIne 18 strIo ApI. keNa strI le enI takarAra thaI. temAM nAgare pheMsalo karyo ke badhAe kuMDALAmAM ubhA rahevuM ane ekathI gaNatAM sAtame Ave te akakekI kanyA le. A vAta sahue kabUla karI. nAgaree badhAne nIce mujaba ubhA rAkhyA. jyAM x che tyAM nAgara, jyAM che tyAM gau. x 0 x x x 0 0 0 0 4 0 x x x x * . . . . . . . . . . . 0 10... . . . . . . . . . 0 ********************* *** 0 x 0 0 x x 0 0 x x 0 0 0 x x x (10) surezvaravAvanA-emAM zivamahimAnAM bAvana kavitta che. (muniMdra svAmI) svAmInArAyaNa saMpradAyanA sAdhu muktAnaMdajI gaDhaDAnA maMdiramAM rahetA hatA. emaNe gujarAtI kavitA paNa lakhI che. hiMdImAM emaNe vitAmA" ane "saMzimaLA" nAme be kAvya lakhyAM che. baMne graMtha saddadharma piSaNa viSaye lakhAyelAM che. e svAmIjI sarede sAre vagADatA. e kuzaLa gAyaka paNa hatA. mero to sukhadAyaka tumahI murArI tuma vinA aura deva nahI jAcu ehI hRda Teka hamArI / lobhona kuM jese dhana sukhadAyaka kAminakuM jesI nArI // tuma kArana jogana hoi beTI asata Asa saba hArI / rasika salUNA pIyA tere mukha upara muktAnaMda balihArI // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (dayAla) saMvata 1887 nA arasAmAM dayAla nAmanA gujarAtI brAhmaNe "dAyadIpaka" nAmano ya mnaavye| hato. (premAnaMda svAmI saMvat 1905) svAmInArAyaNa saMpradAyane premAnaMda svAmI paNa gaDhaDAnA maMdiramAM rahetA hatA. eo pite ghaNuM sArA gavaiyA hatA. emanI kavitA bahudhA rAgadArInI che. emaNe hiMdImAM 7000 ane gujarAtImAM 3000 pada vagere banAvyAM kahevAya che. enI kavitA ghaNI rasabharI ane bhAvavALI che. mehaka kavitA ane prema bhAvanA vaDe emane premasakhI evuM birUda prApta thayuM hatuM. AI ghaTA gagana dhana garajata, saiyore naMda naMdana bina kala na pare jiyA taraje / eka aMdhiyArI dAminI damakata ru jharamara jharamara maharA jhagake tIsaro bapaiyA piyu piyu tarase-AI0 premAnaMda kahe jharI barasata pAnI niTura nAha merI eka na mAnI ___ kIno gavana barajata baraje-bhAI. (2) madhuvanake madana moravA kalakha bolata kuku kukuku jhanata karata jhogoravA-ma0 rena aMbArI kArI bIjuro camakata gagana garaje ghanaghoravA-ma0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 madana nizAcara mArata kusuma-sara sarajata tana barajoravA carana Aye cita coravA-ma0 premAnaM ke nAtha bina vyAkula caMda binA jyuM cakoravA-ma0 (rajugAra ) lallujIlAla jAte gujarAtI avadIca brAhmaNa ane AgrAnA rahIza hatA. emane janma saMvata 1820 mAM ane mRtyu 1882 mAM thayuM hatuM. e gRhastha kalakattAnI pherTa viliyama kolejamAM nekara hatA. emaNe vrajabhASA mizrita khaDIbelImAM gadyamAM zrImadbhAgavatanA dazamaskaMdhanA sArarUpa "prema-sAgara" nAme graMtha racyo che. emAM koI jagyAe deharA, copAI paNa lakhI che. A graMtha bahu manahara bane che. ane ziSTa graMtha tarIke uttarapathamAM zikhavAya che. premasAgara, latAyapha hiMdI, rAjanItivArtika (bhASAhitopadeza, saMsahasabhA vilAsa, mAdhava-vilAsa, satasaIkI TIkA, bhASA vyAkaraNa, masAdire bhASA, sihAsana batrIsI, baitAla paccIsI, mAdhavAnala ane zakuMtalA e emanA bIjA graMtho che. A gRhastha uttarapathamAM hiMdI gadyanA janmadAtA kahevAya che. emanI pUrva ghaNA gadya lakhanArA thaI gayA che; paraMtu temanA graMtha suMdara na hovAthI prakhyAta thayA nathI. lallujIlAle pitAnA graMthamAM dehA vagere paNa sArA banAvyA che. emanA premasAgaramAMthI thoDAka udAharaNa ApIzuM. (1) eka dina saba vrajabAlA mIla snAnako ghaTadhATa gai, ora h| jAya, cIra utAra, tIra para dhara, nagna ho, nIra meM paiTha, lagI harike Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 guna gAya gAya jala krIDA kasne; tIsI samai zrI kRSNa bhI baMsIbaTakI chohamai baiTha dhenu carAvate the. daivoM inake gAnekA sabada suna ve bhI cupacApa cale Aye, aura lage chIpakara dekhane; nidAna dekhate dekhate jo kucha inake jI meM AI, to saba vastra curAya, kadama para jA caDhe. gaDhaDI bAMdhI Age dharalI; itane meM gopI jo dekhe to tIra para cIra nahIM. taba gabarAya kara cAroM aura uTha uTha lagI dekhane. aura ApasameM kahane lagI kI abhi lo yahA~ eka ciMDIyA bhI nahIM AI, basana kauna hara le gayA bhAI. isa bIca eka gopIne dekhA, kI sIrapara mukuTa, hAthameM lakuTa, kesara tilaka dIye, banamAla hIye, pItAMghara pahare, kapar3oM kI gaDhaDI bAMdhe, zrI kRSNa kadama pai caDha chIpe hUai bar3he hai. vaha dekhate hI pukArA, sakhI, ve dekho hamAre cItacora cIracora kadaMba para poTa lIye vIrAjate hai. yaha bacana suna aura saba yuvatI zrI kRSNako dekha lajAya, pAnImeM paiTha, hAtha joDa zIranAya, bInaMtI kara hAhAkhAya bolI. adhyAya-23. (2) aura suno, jina jina ne jaise jaise bhAvase zrI kRSNako mAnake mukti pAe so kahatA hUM. ki naMda jasodAdIne to putra kara bujhA; gopIyone jAra kara samajhA; kaMsane bhayakara bhajA; gvAla vAlone bhitra kara japA, pAMDavone prItama kara jAnA; sIsupAlane zatra kara mAnA; yaduvaMsIone apanA kara jAnA; aura jogI jatI muniyone Izvara kara thApA. aMtameM mukti padAratha sabahIne pAyA. adhyAya 30 (3) mahArAja, jisa kAla saba gopoyA apane apane jhuMDa lIe, zrI kRSNacaMdrajI jagat ujAgara, rupa sAgara se dhAya kara jAya milI kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaise -caumAseko nadIyA~ bala kara samudrako jAya mile. usa samaikA banAva kI zobhA bIhArIlAla kI kucha baranI nahIM jAtI. ko saba sogAra kare, naTavara bhekha dhare, aise manabhAvane sundara suhAvane lagate the, ki brajayuvatI huri chabI dekhate hI chaka rahI. taba mohana vinakI kSema kuzala pUcha, ruThe ho bole. kaho rAta samai bhUta pretakI bIrIyA bhayAvanI bATa kATa ulTe pulaTe vastra-AbhUSaNa pahane, atI ghabarAI, kuTuMbako mAyA. taja, Isa mahA banameM tuma kaise AI. aisA. sAhasa karanA nArI se ucita nahIM. adhyAya 30 . (4) isameM kotanI eka dUra jAya ke dekhate kyA hai, kI kaMsake dhobI ghoai kapar3oM kI lAdIyA lAde, poTeM moTeM lIye, madapIye, raMgarAte kaMsa jasa gAte, nagarake bahAraseM cale Ate haiM. unheM dekha zrI kRSNacaMdane baladevajI se kahA kI, bhaiyA, inake saba cIra chIna lIjIye, aura Apa pahara, gvAla vAloMkoM paharAya, baceM so luTAya dIjiye. bhAIko yoM sunAya saba sameta dhobIyoMke pAsa jAya hari bole:-hamako ujala kapar3A dehU, rAjahI mIlI Ave phIra lehuu|| jo paherAvanI nRpasauM paihe, tAmeM teM kachu tUmako daihai| itanI bAtake sunate hI vInameM se jo baDA dhobI thA so haMsakara kahane lagA. rAkheM gharI banAya, vhai Avau nRpa dvAralauM taba bojI paTa Aya, jo cAho so dIjiyobana bana phIrata carAbana gaiyA, ahIra jAti kAmarI udvaiyA, naTako bhesa banAya kai Ayai, nRpa aMbara paharana mana bhAe, jUroke cale nRpatIke pAsa, pahirAvanI laivakI Asa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para neka Asa jIvanakI jou, khovana cahata abahI punI soU // yaha bAta dhobIkI sunakara harine phIra musakurAya kahA, kI hama to sudhI cAlaseM mAMgate hai, tuma ulTI kyoM samajhate ho. kapaDe denese kucha. tumArA na bigaDegA, barana jarA lAbha hogA. yaha vacana sunakara rajaka jhuMjhalAkara bolA. rAjAke bAto paharanekA mUMha to dekho, mere Agese jA, nahI abhI mAraDAlatA hUM. itanI bAtake sunate hI krodha karI zrI. kRSNacaMdane tIrachAkara eka hAtha mArAkI, vIsakA zIra muNDasA uDa gayA. (nonasTADha) mehanalAla viSNulAla nAme vIsalanagarA nAgara ane mathurAnA rahIza hatA. judAM judAM dezI rAjyamAM divAnapada bhagavyA bAda nivRttimAM samaya gALatA hatA. emane hiMdI-sAhitya para satata rUcI rahetI. ane emaNe hiMdImAM bAra pustaka banAvyAM che. purAtana dhakhoLane viSaya emane ghaNuM priya hoI emanuM bahu mAna hatuM. kavirAjA zAmaLadAsajIe pRthvIrAja rAso e mAtra kAlpanika che ema TharAvavAno prayatna karyo hate. te vakhata "rA-saMrakSA" lakhIne ene asala siddha sAbita karavAne. mehanalAlajIe prasaMzanIya prayatna karyo hate. rAsAnI pAchaLa emaNe bahu takalIpha uThAvI hatI ane e viSaya aMge emanuM kahevuM pramANabhUta manAtuM. hAla emanuM zarIra paDI gayuM che. (vimA giAma) - gujarAtI khavAsa geviMdabhAI gilAbhAI kAThiyAvADanA bhAvanagaranA mahAla zaheranA vatanI hatA. emano janma saMvat 1905 mAM ane mRtyu saMvata 1981 mAM thayuM hatuM. emane tyAM bhASAnA pustakane sAro saMgraha che. bhUghaNuM kavitA kAvyanuM zuddha-saMskaraNuM pragaTa karIne emaNe hiMdIShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com * * , , Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 sAhityanI sArI sevA bajAvI hatI. eo jAte paNa vrajabhASAmAM sArI kavitA karatA. nIti vinoda, zRMgAra sajInI, SaTatu, pAvasapAnidhI, samasyApUrtipradIpa, vakroktivinAda, zleSacaMdrikA, prArabdha paccIsI, pravINasAgarakI bAraha laharI ane geviMdajJAnabAvanI e emanI suMdara kRtio che. (patarAma DAhyamA) ApaNA kavIzvara dalapatarAma DAhyAbhAIe vrajabhASAmAM paNa kavitA karI che. bhujanI pizALamAM emaNe kAvyazAstrane abhyAsa karyo hato. AkhI jIMdagI emane gujarAtI bhASAnI sevAmAM gALI hatI. vraja bhASAmAM emaNe eka "zravaNuMkhyAna" nAmanuM kAvya banAvyuM che ane te balirAmapuranA mahArAjAne arpaNa karyuM che. emanI vraja bhASAnI kavitA ane zravaNAkhyAnane aMge vigekuLano abhiprAya ame nIce ApIe chIye- zubhaga artha guna bhare, salila zubha tApa pApa hara / chaMda anekana bhAMti, birAjata soi jalacara // mAta pitAkI bhakti, prema dRDha nema achai vara / / paramahaMsa muni mahata, paraspara pacchapAta kara // lahI veda purAna aneka mata, sata saMgati zuci vimala mati / vRja darazi parazi satagati hai, znona kathA tIratha nRpati // 1 // chanda parabandha rIti jalacara jIva jAmeM, mAta au pitAko bhakti bArI abhirAnakI / vAda vitra mujana tAre taraM tuM,.. bhramata bhavara bhUri dhUnihai virAmakI // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjai gunaboja gahIrAI hai gaMbhIratAI, nava parabhAva bhAvai dhATa visarAmakI / savitA sutAsI vRja pAbana karana ita, AI kavitAI kavi dalapatirAmakI // zrAvaNAkhyAnamAMthI ceDAM avataraNe asthAne nahi lakhAyashrvn kahai tava pitu ghara TharanA, taba mama pitarana, kA gati krnaa| suni sAvitri kahai sira nAmI, kSamA karahU suni mama vaca svAmI // 103 / / jaba vaya vRddha pitara nija pAvai, suputa tabe tina svarga paThAveM / kAzIke karavateM kaTAvai, aru gaMgAjala mA~hi bahAvai // 104 / / gaMgA sama sarayU gatidAI, beda purAna kahata guna gAI / sarjumeM hRda yahai agAdhA, bahUta punita harahi bhava bAdhA // 105 // jala praveza tava pitarana karanAM, suputratAko yaza zira dharanAM / karahI pitu mAtuna kalyAnA, tAke sama suta kauna sayAnA // 106 // meM mana kramase dAsI tumhArI, sAsu uThAI lahoM siradhArI / tuma nija tAtakuM yoMhi uThAo, ukta pramAna svaraga pahu~cAyo // 107 // (2) manahUte mAyarakI mamatA na mUkai kabu, aMtarameM alpa boja rAkhe nahi anyakA // saudha taji kaise mana mAnai pekhI parna kuTI, nAgarikoM kaise rucai Azrama araNyakA / / vividha vasana tajI kaise rucai ballakala, '' dhikaM avatAra hota avatAra dhanyakA / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 merI sIkha sIkho to sikhAmana yA sIkhI lainA, nirdhana na lenA kabu dhanI kI sukanyakA // 12 // (3) aMdhrInako calano aTakyau ghaTakoM dukha saMghaTa AikeM gheryo / dRSTina daivata dUri gayau aba Aditya TAri zakai na aNdhero|| dAMtakI pAMta parI bhujako bala bhAga gayau zrutike bala mero|| re vidhi vRddhapano pasaryo bahu jobana jora gayo kita mero // 17 // (4) grISama bhISama tApa tapai vasudhA bhaI vISama bAri binAkI vAnarako sira phATI parai to kahyA narakI rahI bAta kahyAkI vAta sahAta nivAsa viSai na pravAsa viSai kahuM kyA prasaryAkI rAha nahIM puni dAha lagai znona kiyo avagAha ekAkI gherI rahI ghanaghora ghaTA capalAkI chaTA camakai bahu pAsai mora kare taru ke para tAMDava khAMDIva sI banakI bhuvi bhAsai kuMja samAna kahai dalapatti bar3e araviMdana vRMda vikAsa AturatAseM rahe virahAtura cAturakA citta cAtura mAse (5) kAvarIkI tulAtulya khagola bhUgola nAMhi parama punIta mocha padavIkI pAyarI tribenI ko tatva tAkI trirajju ke tulanAhiM __ kauna ginatImeM gaMgA gomatI godAvarI kAvarIko daMDa yamadaMDakoM vikhaMDakArI kAvarI nahi hai bhavanidhiko hai nAvarI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAverI kAverI kahA karata ho kRpAnAtha vAverI tApathArI torI chAvarI | 22 . pitRbhakti ane jUdA jUdA rasathI bharapUra zravaNAkhyAna eka suMdara kAvya che. gAra-rasa ane nAyaka-nAyikA bhedathI bharelA hiMdIsAhitya sAgaramAM avagAhana karelA kAvya vizArada mizrabaMdhuo A kavinI kavitAne "sAdhAraNa zreNImAM mUke che! kavIzvara dalapatarAmajI zRMgAra rasa jhAjho lakhatA nahi. chatAM kaI kaI vakhata emaNe karelI evI kavitA maLI Ave che. pUrve emaNe eka vakhata pUrelI samasyApUrtine dAkhale ApazuM. samasyApUrtimAM " rAdhe Adhe baina agAdhe maMtra sAdhe hai" e lIMTI chelle Ave evI kavitA karavAnI hatI. ghaNAe javAba ApyA hatA paNa emanI kavitA sauthI suMdara hatI. bhramara kuTilAkAra, nainabiMdu madhyadhAra, mAnahu oMkAra ke AkAra Adhe Adhe hai. hiya hupeM hemahAra jaMtra ke AkAra jAno, bica kuca kuMbha dhAra iSTa ko arAdhe hai. kinheM baza ghanazyAma kahaiM dalapatirAma, gopa sutA gopya guna to hi meM agAdhe hai. Adhe Adhe AkharakoM bolI kholI nana Adhe, . rAdhe Adhe bainaseM agAdhe maMtra sAdhe hai // 1 // | (marAva ravAtIbI) * eo kacchanA mahArAjA hatA. emane banAvelo "lakhapatIzRMgAra nAmano graMtha eka apUrva graMtha che. vrajabhASA para emane sAre kAbu hato. * A kavinI hakIkta mI. ratikAte purI pADI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 ( vizrabdha navoDhAnI rati - kelInuM svarUpa ) sIsasoM sIsa, mukhai mukhasoM chatiyA~ apanI chatiyA~ barajorI bAhusoM bAhu lapeTI laI kaTisoM kaTI gADhi karI hai kizorI joMghasoM jaMdhani piMDisoM piMDana bA~dhe pagepaga ghuMgharu DorI rAti kI rIjha lakhi maiM sakhI taba teM more cittameM citta vihArI (zrI krRSNarAma mada. ) i. san 1935 mAM amadAvAdamAM bharAyela " nikhila bhAratavarSiya vaidya saMmelana pacIsamA adhivezana 'nA sabhApatI vaidya-bhUSaNa zrI geAvana zarmA chAMgANI bhiSakezarI bhAratanA radhara vaidyonA sanmukha amadAvAdanA gaurava ane saMskRtInA vakhANa karatAM e kavinA viSayamAM ninnalikhita bhASaNa ApyuM hatuM-- tr * bhaTTa-mevADA jAtIya, AyurvedanA vidvAna zrI lakSmIrAmajI rAjavaidya gujarAtanI rAjadhAnI amadAvAdanA ja vidratna hatA. zrI sanmamahArAjAdhirAja pratApasiMhajI devanA samayamAM eee jayapuramAM jai pAtAnI Ayurvedika--cikitsAnA camatkAravaDe mahArAjAne mugdha karI mhAruM sanmAna ane Azraya prApta karyA hatA. lakSmIrAmajInA pautra zrI kuMdanarAmajI hatA jemaNe yUnAnI cikitsAnA ( himanmandaarbndh " graMtha lakhyA hatA. saMtaMtra svataMtra, nAnA kAvyAnA kartA zrIkRSNarAmajI emanA putra hatA. aneka prakAranI siddhauSadhimaNione ekatrita karI bhaTTa zrIkRSNarAmajIe " siddhameSajJaNimAlA 2 nuM guphaeNna kAvya rasa pUrNa zabdAlaMkAramaya zailImAM karyuM che. ee jayapura nareza mAdhavasiMhajInI * A kavinI hakIkta mI. ratikAnta purI pADI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sabhAnA eka sabhya, sAhityanA utkRSTa AcArya, kavi ane khIjA " dhanvantarI hatA. emanuM ghara haju paNa vAghezvaranI pALamAM che. emanA traNa putro paikI be haju jIvita che. ghanAsA caumAsA ghanaghana ghaTA sAbana ghuTI ghAsA banabica bharAsA gutha rahA harAsA ye javAsAkA rAsA jalakara jarAsA raharayA tamAsA hai khAsA tribhuvana pipAsA miTa gaI baiThI bAla arAna meM khicarahe paMkhA jhapaTAna meM motI keza ghaTAnameM lasata he lAlI dupaTTAna meM - lAgI khela baTAna meM madachake nainA sapanAnameM pAgI prIta paThAna meM hasi sakhI hAre lapaTTAna meM jAdA jora mijAja teja jagame jIvana juluma hAjamA jAke kAja janA janA jatanase jUjhe ajI dIjie / jA bAjAra jahA~ jahAra jaDate jarI majese saje tAjA khoja jarA jarura jaradA jAnA mujhe jAjarU || rAdhA nAgara nehasAgara mahA goviMda mAgho harI gopIkAnta kRpAkaTAccha kari teM kubjAhu kabaje karI // ketI maMju nikuMja meM vrajabadhUkaMdarpa pIrA harI merI bera kahoju kArana kahA jo bera etI karI // eja kavinA racelAM khIjAM saMskRta kAvyeA paNa jovAmAM Ave che jemAM sArI rIte prasiddhi pAmelA nimnalikhita granthA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) siddhabheSajamaNimAlA. (2) jayapuravilAsa. (3) palANDUrAjazataka. (4) holA-mahotsava. (5) muktakamuktAMvalyAm . (6) sArazataka. hiMdI mizrita saMskRta kavitA bahuja gaMbhIra ane mannanI hovAne lIdhe thoDAka enA paNa udAharaNa ApIzuM. anyAM kAmapi tunnavAyavanitAM mAtaMga kumbhastanI dRSTvA sasmitamAha "jAna tumarI kAheki ye aNgiyaaN"| nighnantI nitarAM kaTAkSavizikhaiH sA vAgvidagdhA punaH sAbhiprAyamuvAca hAtha dharike sInepe malmalsahI / / dRSTvA kAmapi tunavAyavanitAM tAmbUlarAgAdharAM sAkUtaM nijagAda darjana suhI cAhe suhI lIjiye / sarvAGga sphuTayauvane spRhayati tvatsevanaM me manaHprautiSTha tvaritaM prasIda "hamare sIne ke lAgo jarA" // (kavi phakIruddIna) e kavi suratane rahevAzI hate emano jIvana-vRttAnta saMpUrNa upalabdha thato nathI. ___ sUratako sAra gayo, loka ko vyavahAra gayo, rojagAra DUba gayo, dasA aisI AI hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60. TUTi gae sAhUkAra, uTha gaI dhIra dhAra, nahiM koU koU yAra bairI sago bhAI haiM. khAne kU~ to viSa nahi rahane ku~ ghara nahIM, bAta kahA kahu~ yAra sabhI duHkhadAI hai. kahata phakIruddIna suna e catura jana, TUTi gae to bhI pakke sUrati sIpAI hai. ( bhaTTArka kanakakuzala )* e kavinuM rAjA lakhapatInA yazaHvana para lakhAyeluM " lakhaptii - yaza-siMdhu " nAmanuM pustA upalabdha thAya che. acala vivyase anutra kudhauM airAvata urata vikaTa vaira vaitAla kanaka saMghaTa jaba krUrata ari gaDha gaMjana atula sadala zrRMkhala bala torata arara galla mada marata sajala, suMDani akaorata aise pracaMDa siMdhura akala, mahArAja jiya mAna ati phae dillIsa lakhapatiko, kahe jagat dhani kacchapati // ( jasurAma ) emane mukhya grantha rAjanIti viSaya para lakhAyelA che. A kavi bharUca-jIllAnA AmeAda gAmanA rahevAzI tathA jAmanagara rAjAnA Azrita kavi hatA. paDhibe te mAluma paData pAchI nIti anIti / jasurAma cAraNa kahI rAjanIti kI rIti // 2 * ! vinI huDIta bhI. ratijante purI pADI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A kavie pitAnA AzrayadAtAnI bhatsanA karI hatI. ukta rAjyanItine grantha 1814mAM lakhAyeluM hatuM. jasu na jAve jAmasu, baDa bhATana koTeka tere mAMgana bahuta hai, mere bhUpa aneka rAjAke vajIranako sabai loka jasurAma tamolI ke pAna jyoM sevArabeI cAhiye rAjanIti rAjake bajIranaku~ jasurAma guDa hI te mare vAko viSa tena mArIye cAtuka dAdura mora chiti sadA nivAhata neha / nRpa aise jasu cAhiye jaise cAhiye meha // (dIpAvaMta jAnakI) morabInA rahIza hIrAcaMda kAnajI emaNe paNa bhASAne abhyAsa sAra karyo hato. emaNe amadAvAda thaDe samaya vasI te arasAmAM "hIrA zRMgAra" nAmanuM hiMdImAM nAnuM kAvya lakhyuM hatuM. A "hIrA zRMgAra" ane "suMdara zRMgAra" banne emaNe chapAvI prasiddha kya hatAM. emaNe "piMgaLAdarza" nAme eka piMgaLane grantha banAvyo che. e granthamAM emaNe lakhele "renakI chaMda" ThIka che. A kavi kavIzvara dalapatarAmajI ane narmadAzaMkara karatAM potAne bahu caDhiyAta mAnate. ane vAtamAM "dala" ane "narama" evA zabda vAparate. narmadAzaMkaranA mATe to eNe eka nahAnI paccIseka pAnAnI copaDI zilA presamAM chapAvI hatI, jenuM nAma ADaMbara bharyuM "mithyAbhimAna mata khaMDana" evuM ApyuM hatuM ane emAM viveka bahAra jaIne lakhANa karyuM hatuM. enA lakhelA kAvyAdarza nAme piMgaLamAM AvelA "renakIda" nuM udAharaNa ApazuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naTavara paTa pIta caTaka ravi chaTakasi kanaka kaTaka kara Dhara DaTaho / kaTitaTa kaTisUtra pATa paTi guMphita ghanana ghaMTikA paTu tuTahI // mukuTa laTaka mukhaki maTaka chaTakata chabi, phaTaka zaziki aTavI atthii| yamunA taTa nikaTa baMsIvaTa avikaTa zakaTa bhajana saMkaTa ktthii| sukaTAcha kaTAri chaTAki ghaTA ura Adhi ghaTAvata bhAvata hai / / supaTAvata mAMga laTAki saTA lapaTAta ju eDina Avata hai / manu hema aTAni phaTAdhara dhAvata kAma jaTAna phasAvata hai / yamunA taTa nikaTa baMzibaTa avikaTa zakaTa bhajana saMkaTa ktthii| (svAmizrI-108-maharSi dayAnaMda sarasvatI) A viSaya viSe vicAra karatAM svAmitrI-108-maharSi dayAnaMda sarasvatInuM saceTa ane jussAdAra hiMdI gadya-satyArtha prakAzane bhUlI javAya ema nathI. maharSinA jagavidita chavana caritrane aMge kazuM kahevAnI jarUra nathI. gayA saikAmAM mALavAnA eka vilanagarA nAgare hiMdImAM "labedara lIlAMbunidhi" nAmanuM kAvya lakhyuM che, jemAM gujarAtamAMthI visalanagarA nAgaranAM caudase kuTuMbe mALavAmAM vasavA gayAne keTalAka ItihAsa che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ir r itish vasaMta prInTIMga presa-amadAvAda, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI yaza), alcohilo nathajI , Raha che ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com