Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Geeta Bhavarth Shri. Sudhir K. Shah 'gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda karyA zrI. sudhIra ke. zAha (c)lekhakazrI gItA bhAvArtha zrI. sudhIra ke zAha prathama AvRtti : 2010 nakla : 1000 kiMmata : rU. 150/ AvaraNa diptI cauhANa, bAkarola sajAvaTa gurjarI sAhityAlaya, DAkora mudraka carotara sAhityAlaya, naDIyAda prakAzaka ema. ema.sAhitya prakAzanA pustaka prakAzaka ane vikretA mahAvIra mArga, ANaMda. ema. ema. sAhitya prakAzana pustaka prakAzaka ane vikretA. mahAvIra mArga, ANaMda - 388 001, tA.jI.ANaMda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa sva.zrI kAntilAla tribhovadAsa zAha jeonA niyamita gItA paThananA saMskAre mane A pustaka lakhavAnI preraNA ApI tevA sva. pitAzrInA sAnidhyamAM A pustaka sAdara samarpita che. prastAvanA vaizvika phalaka para zrImad bhagavadgItAnuM sthAna advitIya che. kAraNa ke temAM vedonA sAra rUpa evA upaniSadonA sArAMzane kendramAM rAkhIne manuSyamAtrane svasthya, sAttvika jIvana jIvavAnI ane AtmAnubhUtine mANavAnI kaLA zIkhavato graMtha che. nathI temAM koi eka darzanAtmakavAda ke nathI koi eka dharmanuM pratipAdana, tethI te deza kAla ke saMpradAyanI maryAdAthI para che. gItA spaSTapaNe mAne che ke vyaktine tenA karmanA AdhAre tene prakRti (svabhAva) ane prArabdha (bhAgya) prApta thAya che. e prakRti ane prArabdha anusAra enuM karma ane jIvana nizcita thAya che. jenA AdhAre te jJAna, karma ane bhaktine prApta kare che. buddhi eTale jJAna, icchA eTale karma ane bhAva eTale bhakti A traNeyanA samanvayathI manuSya tenA niyata lakSya sudhI pahoMcI zake che. AnAthI viparita paristhiti eTale ke ajJAnathI aMdhakAra, anicchAthI ALasa, jaDatA ane abhAvathI avizvAsa (draDhatAno abhAva) prApta thAya che. jethI paramatattvanI (lakSyanI) prAptImAM avarodho Ave che. ApaNe nathI aMdhakAramAM rahevA mAMgatA, nathI pragati vagaranI anicchAmAM rahevA mAMgatA, nathI ALasa ke jaDatAmAM jIvavA mAMgatA ke nathI lAgaNIzUnya bhAvihita jagatamAM jIvavA mAMgatA. A saMdarbhamAM ApaNane jJAna, karma ane bhakti traNeyanI jarUra che. A traNeyanA samanvayathI sAMsarika, AdhyAtmika jIvana pIDArahita jIvIzuM. A badhAno vicAra karatAM gItAnuM tatvajJAna buddhiyukta ane vyavahAruM che. je lagabhaga badhAne svIkArya bane che.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA evuM paNa mAne che ke buddhine calAvavA mATe jJAnanI, hAtha paga calAvavA mATe karmanI ane hRdayane calAvavA mATe bhAvanI AvazyaktA che. paraMtu A traNeyane niyaMtrita karavA mATe, aMkuzita karavA mATe ke A traNeyane baLa ApavA mATe, niSThAnI, vizvAsanI jarUra che. jene zaraNAgati ke bhaktiyoga kahevAmAM Ave che. tame je kaMi karo, pUrI niSThAthI karo, vizvAsathI karo, niHsvArtha bhAve kartavyapaNAnI bhAvanAthI karo, to ja te tamane AtmasaMtoSa Apaze, bhagavAnane prApta thaze. bhagavAnane priya lAgaze, te sAco bhaktiyoga che. A draSTie bhAva ane bhakti bhinna bhinna tattva bane che. sAco bhaktiyoga eTale zaraNayoga. ApaNe ApaNI zikta sAmarthyathI kazuM karatA nathI. bhagavAnanI icchA, kRpAthI badhu karIe chIe. jyAre bhagavAnanI icchA ke kRpA pUrI thaze tyAre A jagatamAM ApaNuM astitva ja nahIM hoya. jethI saghaLA karmo kevaLa izvarane Adhina che. tema mAnIne cAlavuM. e gItAno mukhya saMdeza che. A mukhya saMdezane lakSyamAM rAkhI, bhagavAnane mane je zakti sAmarthya ApyA, te uparAMta pitAzrI dararoja niyamita gItAnuM paThana karatA hatA, jene laine mane gItAmaya saMskAra maLyA, AthI huM A 'gItA bhAvArtha' pustaka lakhavA zaktimAna banyo chuM. A bhagavad gItA viSe vizvamAM ghaNuM badhuM lakhAyuM che. lakhAtuM raheze, temAM A eka vadhArAno umero karavAnuM, mane ghaNI vakhata ucita na lAgyuM. paraMtu izvaradatta mArI sarjanAtmaka saMvedanAone vAcA ApIne kaMi karyAno saMtoSa meLavavAnI lAlaca na rokI zakyo. kaMi karyAno saMtoSa meLavavAnI lAlacanI lAyamAM vyavasAyI vyastanA kAraNe, ALasane kAraNe, dhAryA karatA A pustakanuM lakhANa ghaNo lAMbo samaya sudhI cAlyuM, jethI lakhANanI zailImAM vyApaka taphAvata jovA maLe, tenA artha, bhAvamAM kaMi kSati rahI gai hoya, to teno dinatApUrvaka svIkAra karuM chuM. ane Apa sarva vAMcako paNa tene kSamya gaNIne kSamA karazo. mArA A pustakamAM rahela joDaNI viSayaka bhUlo, vAkya racanA jarUrI sudhArA. vadhArA karI ApavA mATe mArA dharmapatni jAgRtibena zAha no bhAva svIkArI AbhAra vyakta karuM chuM. saheja paNa vilaMba vagara A pustaka prakAzananI javAbadArI svIkArI mane satata protsAhita karanAra pustaka prakAzaka ema.ema.sAhitya prakAzanano RNa svIkAra karatA bhAvivabhUta banI javAya che. zAha sudhIrabhAi kAntilAla
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda lekhaka paricaya lekhaka zrI sudhIrabhAi kAntilAla zAha, ANaMda jillAnA umareTha gAmanA vatanI temaja hAla A jillAnA vallabha vidyAnagaranA rahevAsI che. teo zrI bALapaNathI dharma, rAjakIya, sAmAjika bAbatomAM ciMtanazIla rahyAM, eTaluM ja nahiM temanI bALasahaja ramato paNa A viSayonA vartuLamAM rahevA pAmI, jethI laukika zikSaNa paratve vizeSa rUcI na hovA chatAM MA (Economics), M.Lib & Inf. (Master of Library & Information Science) 41 PGDCA (Post Graduate Diploma Computer Application) jevuM ucca zikSaNa sArI TakAvArI sAthe pAmyA. uparokta zikSaNa pAmyA pachI sthAyI rojagArI prApta karavAnA vaccagALAnA samaya daramyAna vizeSa Arthika lAbhanI lAlaca choDI vallabha vidyAnagaranI aneka zaikSaNika saMsthAomAM sevA bhAvanAthI sevA bajAvI. hAla teo zrI vallabha vidyAnagaranI bI.vI.ema.ejInIyarIMga kolejanI lAyabrerImAM pharaja bajAvI rahyAM che. A uparAMta jarUriyAta anusAra dhArmika ane zaikSaNika saMsthAomAM sevAbhAvanAthI potAnI sevAo ApI rahyAM che. A lekhakanA AgAmI anya prakAzano 1. gItA - TUMko sAra gItAno bhaktiyoga puSTi patha poDaza graMtha puSTimArgIya lAyabrerI graMtha vargIkaraNa gItA taravavicAra (puSTi saMdarbhamAM) gItAe puSTi gaurava zuddhAdaita vedAMtamAM cAra pramANa svIkAravAmAM AvyAM che. (1) veda, (2) brahmasUtra, (3) gItA ane (4) bhAgavata. A cAra prasthAnone AdhAre zrI AcAryacaraNe potAnA tatvajJAnanI imArata caNI che. eka vaidika prasthAna che. jene upaniSada kahe che. eka dArzanika prasthAna che. jene "brahmasUtra' kahe che ane eka smArta prasthAna che. jene 'bhagavatgItA" kahe che. upaniSadomAM maMtrache, brahmasUtramAM sUtra che. ane bhagavadgItAmAM zloka che. bhagavadgItAmAM zloko hovA chatAM paNa pUrNa puruSottama bhagavAna zrIkRSNanI vANI hovAthI zloko maMtro bane che. jenA judA artha hovAne kAraNe e sUtro paNa kahI zakAya che. vedo ane upaniSado adhikArI jIvanA kAmanI cIja che. ane brahmasUtra vidvAnonA kAmanI cIja che. jyAre bhagavadgItA badhAyanA kAmanI cIja che. bhagavadgItAnA A sAmarthya bhAratIya saMskRti ane vaidika sAhityane cAra cAMda lagAvI lIdhA che. teno bolato purAvo joie to. jyAre bhagavadgItAno prathama aMgrejI anuvAda saracArlsa vilkinse karyo ane bhAratamAMnA pahelA briTiza garvanara janarala vorana hesTijhanI 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda prastAvanA sAthe briTiza isTa inDiyA kaMpanIe prakAzita karyo hato. emAM emane nIce pramANe agamavANI bhASI hatI. bhAratamAMthI briTiza sattA asta pAmI haze ane e sattAne samRddhi ane sAmarthya bakSatA stroto smRti lopa haze tyAre paNa bhAratIya darzanonA lekhako TakI rahyAM haze." svAmI vivekAnaMde paNa bhArapUrvaka kahyuM che ke "zrImad bhagavadgItA e vedAnta uparano uttamamAM uttama pramANa graMtha che. jemAM vedAntanI lagabhaga AkhI philasUphI samAyelI che. tethI bhagavad gItAne saghaLAM bhAratIya sAhityano cUDAmaNi lekhavAmAM Ave che.' Ama gItA vedAntarUpI amRta che. vedAntamAM 32 jeTalI brahmavidyAo samajAvavAmAM AvI che. te badhAMno sAra gItAmAM che. gItAnA kula 18 adhyAya che. je moTAbhAge arjuna bhagavAna zrIkRSNanA saMvAda rUpe che. arjunanA praznonA uttaramAM bhagavAna zrI kRSNa 18 jeTalA judA judA yoga arjunane zIkhavyA che. mATe dareka adhyAya eka yoganA nAme prasiddha che. eka thI cha sudhInA adhyAyomAM karmamArganI, sAtathI bAra sudhInA adhyAyomAM bhaktimArganI, jyAre terathI aDhAra sudhInA adhyAyomAM jJAnamArganI vigatavAra samajaNa che. Ama gItAmAM karma, jJAna ane bhaktine samAna mAhAtmaya ApavAmAM Avela che. dharmanA A vividha mArgono samanvaya e gItAnuM mukhya tAtparya che. gItA koi vAdane laine nathI cAlI, ke nathI koi eka saMpradAyanA siddhAMtane laine cAlI, gItAnuM haMmezA eka tAtparya rahyuM che ke jIvanuM koi paNa paristhitimAM kalyANa thAya, te koi paNa paristhitimAM paramAtmAthI vaMcita narahe. Ama karma, jJAna ane bhaktinA mArgo dvArA paramAtmAnI prAptI Avazyaka thAya che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda paraMtuM sAco ane saraLa mArga e bhaktimArga che. zrI AcAryacaraNanA mate gItAmAM bhaktimArganI uccatA ane tenuM prAdhAnya batAvavAmAM AvyuM che. gItAnA chaThThA adhyAyamAM chellA be zlokamAM bhagavAna zrI kRSNa svamukhe kahe che. tapasvI karatAM tapoyogI uttama che. tapoyogI karatAM karma karanAra uttama che. karma karanAra karatAM karmayogI uttama che. paraMtuM saghaLA yogIomAM je zraddhAvAna bhakta mArAmAM tallIna thayelA mana vaDe mAruM bhajana kare che te mArA matamAM sarvazreSTha che. Ama bhagavAna zrIkRSNa kahe che ke badhA mArgo zreSTha che, paraMtu bhaktimArga e sarvazreSTha che. Ama gItAno kendravartI vicAra mAtra bhaktiyoganI prAptIno che. tethI bhagavAna zrIkRSNa adhyAya aDhAranA chAsaThanA zlokamAM arjunane kahe che ke saghaLA dharmono Azraya choDIne tuM kevaLa mAre zaraNe AvI jA. huM tane saghaLAM pApothI mukta karI daiza. ciMtA nA karIza. Ama zaraNa dvArA bhakti mArgano upadeza e gItAno pradhAna sUra che. ApaNe ahIM khAsa e vAtanuM dhyAna rAkhavuM joie ke gItAmAM mAtra karma, jJAna ane bhaktimArganuM varNana thayuM che. tevI vAta paNa nathI, paraMtuM A traNa mArgo sivAya yajJa, dAna, tapa, dhyAnayoga, prANAyAma, haThayoga, layayoga vagere sAdhanAnuM paNa varNana karavAmAM Avela che. kAraNa ke mukhya uddeza to AgaLa upara batAvyuM tema jIvanuM koi paNa paristhitimAM kalyANa thAya, te koi paNa paristhitimAM paramAtmAthI vaMcita na rahe te che. AthI AdizaMkarAcAryajIthI mAMDIne AjasudhInA sarva AcAryo vidvAno, saMtoe tathA pazcimanA ciMtakoe paNa A agAdha gItA sAgaramAM UMDA utarIne aneka guptatama amUlya ratno zodhI jIvanA kalyANa arthe jagata sAme rajU karyo che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda paraMtuM zrI AcAryazaraNe gItAjI upara svataMtra TIkA bhAganI racanA karI nathI. paNa 'tatvArthadIpanibaMdha' nA zAstrArthaprakaraNamAM gItAjInuM ja rahasya samajAvyuM che. pitRzaraNa zrI viThThalanAthajI (zrI guMsAijI) e gItA tAtparya' nAmano eka laghugraMtha lakhyo che. zrI puruSottamajIe gItAjI para 'amRta taraMgiNI' nAmanI TIkA lakhI che. A sivAya tyAra pachInA lagabhaga badhA ja vallabhakulanA bALakoe paNa gItAjI para saMzodhanAtmaka, vivecanAtmaka lakhANo lakhatAM rahyAM che. - zrI AcAryacaraNa jagannAthapurI padhAryA, tyAre bhagavAna zrI jagannAthajInA maMdiramAM, purInA rAjA taraphathI dharmasabhA cAlatI hatI. A sabhA sAme cAra prazno hatA :- (1) sauthI mukhya deva kyA? (2) sauthI mukhya zAstra kyuM? (3) sauthI mukhya maMtra kyo? (4) sauthI mukhya karma kyuM? A prazno upara lAMbI carcA thavA chatAM ekamatI na sAMdhatA, zrI AcAryacaraNanI sUcanAthI maMdiramAM bhagavAna samakSa kAgaLa, kalama khaDiyo mukAyAM, ane A kAgaLamAM bhagavAna jagannAthajI je javAba Ape te saue svIkAravA, tevuM nakkI thayuM. tyAra pachI maMdiranA dvAra baMdha karyA. ane thoDIvAra pachI kholavAmAM AvyA. temAM nIce pramANe zloka kAgaLa upara lakhAyelo hato. eka zAstra devakI putra gItamako devo devakIputra eva | maMtromekastasya nAmAni yAni karmaSyaka tasya devasya sevA Il' gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Ama puSTimArgamAM gItAjInuM sthAna sarvocca che. tema chatAM puSTinA pAyAnA siddhAMtonI ajJAnatAne kAraNe gItAjInA abhyAsa ciMtana tarapha upekSA dharAvatA rahyAM che. tyAre zikSita vaiSNava peDhI puSTimArgamAM gItAnuM sAcuM sthAna samajIne khoTI gera samaja dUra karaze. to mAro A gItAjI para lakhANa lakhavAno hetuM siddhi thaze. gItA pUrvabhUmikA gItAmAM bhagavAna zrIkRSNa jJAnano upadeza bahu spaSTa rIte karyo che. tethI gItAne saghaLAM vedatta sAhityano cUDAmaNi lekhavAmAM Ave che. je vedo paratuM e eka prakAranuM bhASya che. je spaSTa rIte batAve che ke dharmamATenuM yuddha laDI levuM joie. ane te yuddha paNa dharma che. ema paNa spaSTa rIte vyakta kare che jenA samarthaNamAM be sAmarthyavAna zloka joie :- "je sarvabhUtomAM rahelA sarvAtmAne jue che, je vinAzI vastuomAM rahelA avinAzIne jue che, te ja kharuM jue che. kAraNa ke sarvatra vyApI rahelA e ja sarvAtmAne te AtmAthI haNato nathI, ane A pramANe te sarvocca dhyeye pahoMce che." Ama raNabhUmi paNa bhagavAna zrIkRSNa eka pachI eka prakaraNomAM zrIkRSNa arjunane dharma ane tattvajJAnanAM vadhu ucca satyono upadeza Ape che. je eTalA adbhUta che ke jemAM vedAntanI lagabhaga AkhI philasUphI samAyelI che. Ama evI gItAno janma kyAM ane kevA saMjogomAM thayo, te jANavAnI jIjJAsA sarvene hoya, te svAbhAvika che. to cAlo ApaNe sau joie ke gItAno janma kevI rIte thayo. mahAbhAratamAM kula aDhAra parvo che. e parvomAM keTalAka peTA parvo paNa che. temAM bhISmaparvamAM gItA parva Ave che. bhISma parvanA 13mA adhyAyathI laine 42mA adhyAya sudhInA 30 adhyAyomAM arthAt sauthI moTA deva zrIkRSNa, sauthI moTo graMtha zrIkRSNa gAyelI gItA, sauthI moTo maMtra zrIkRSNanuM nAma, ane sauthI moTuM karma bhagavAna zrIkRSNanI sevA.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda yuddhanuM varNana Ave che. 25mA adhyAyathI gItAjIno prAraMbha thAya che. tenI pUrNAhuti 42mA adhyAyamAM thAya che. nIti ane dharmanI viruddha jaine hastInApuranA sAcA vArasadAro pAMDavo hatAM. paraMtu te bALako hatAM eTale e rAjaya dhRtarASTra paDAvI lIdhuM. eTaluM ja nahi paraMtu pAMDavo moTA thatAM, temane temanuM rAjya pAchuM soMpavuM joie. paNa dhRtarASTrae soMpato nathI, dhRtarASTrano duSTa putra duryodhane aDadhuM rAjya to zuM, tIkSNa soyanI aNI jeTalI jamIna paNa yuddha vinA ApavAno spaSTa inkAra karyo AthI pAMDavoe kuMtA mAtAnI AjJA pramANe yuddha karavAnuM svIkAryuM. maharSi vedavyAsa paNa jANatA hatAM ke kauravo ane pAMDavo vacce A yuddha nizcita che. tene koi rokI zakavAnuM nathI. bhagavAna zrIkRSNa paNa tene rokI zakavAnA nathI, kAraNa ke kALacakramAM sarjana ane visarjananI ghaTanAonI ghaTamALa nizcita hoya che. samayane koi rokI zakatuM nathI. vyaktinI vadhatI uMmarane koi rokI zakatuM nathI. ke tene koi ghaTADI zakatuM nathI. jenuM sarjana che. teno vikAsa ane vinAza baMnne nizcita hoya che. ghaNIvAra ghaNI vyaktio potAnA sarjana ane vikAsanA kAryoe pacAvI zakatA nathI. tethI te bephAma banIne vANI vilAsa dvArA ke potAne maLela. dhana, saMpatti ke sattAne jore dharma ane nIti viruddha vyavahAra karatAM che. tyAre samaju mANasa tevA mANasanI zAna ThekANe lAvavA kahe che ke dareka vyaktino dazako hoya che.' AvI paristhitimAM paNa pAMDavo ane kauravo vacce yuddha nizcita hatuM. sarjananI prakriyA dhImI paNa dilacaspI hoya che. jyAre tenI sarakhAmaNImAM visarjananI prakriyA jhaDapI ane ubhelA viruddhanI hoya che. Ama visarjana ane vinAzanI prakriyAnA bhAgarUpe pAMDavo ane gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda kauravo zuddha yuddha mATe kurUkSetramAM bhegA thayA che. tyAre maharSi vedavyAsane dhRtarASTra upara ghaNo sneha hato. e snehane lIdhe emaNe dhRtarASTra pAse AvIne kahyuM ke "yuddha thavuM ane temAM zatruno saMhAra thavo anivArya che. ene koi rokI zakavAnuM nathI. jo yuddha jovAnI tamArI icchA hoya to huM tamane divya draSTi ApuM chuM. jenAthI tame ahIM beThA beThA yuddhane sArI rIte joi zakazo.' AthI dhRtarASTra kahyuM ke- 'A jIvanamAM huM mArA kuLano vikAsa joi zakyo nathI. have e kuLano vinAza jovA draSTi laine zuM karuM? huM mArA kuLano saMhArane jovA icchato nathI. paraMtuM yuddha kevI rIte thai rahyuM che. e jANavAnI jIjJAsA jarUra che. tyAre vyAsajIe kahyuM ke, huM saMjayane divyadraSTi ApuM chuM. tenAthI yuddhanA badhA ja samAcAra jANI zakAze." mukarara karela samaye kurukSetramAM yuddha zarU thayuM. dasa divasa sudhI saMjaya yuddhanA sthaLe ja rahyA, jyAre bhISmapitAmahane bANo vaDe ratha uparathI pADI devAmAM AvyA, tyAre saMjaye hastinApuramAM AvIne dhRtarASTrane e samAcAra saMbhaLAve che. e samAcAra sAMbhaLIne dhRtarASTrane bhAre duHkha thayuM ane teo vilApa karavA lAgyA. pachI temaNe saMjayane yuddhano pUro vRtAMta saMbhaLAvavA kahyuM. bhISmaparvanA 24mA adhyAya sudhI saMjaye yuddha saMbaMdhI vAto dhRtarASTrane saMbhaLAvI. 25mA adhyAyathI gItA no AraMbha thAya che. bhISmaparvano 25muM adhyAya e gItAjIno prathama adhyAya gaNAya che. gItA zabda gIta uparathI banyo, gIta eTale gAyana ke kAvya. gAyana ke kAvya eTale sahetuka layabaddha zabdono samuha, ke je guDhArthamAM rahevA chatAM mULa tatva ke vicArane spaSTa rIte vyakta kare che. AvA gItanA samUhane bahuvacanamAM gItA kahevAmAM Ave che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gItAno yoga gItAmAM 'yoga' zabdano vyApaka prayoga thayela che. ane vibhinna artho che. 'yoga' saMskRta zabda che jeno artha thAya che. "joDANa', ane te vyaktigata cetanA tathA parama cetanA, AtmA tathA paramAtmA, AtmA tathA bhagavAna vaccenA premamaya joDANano nirdeza kare che. Ama gItAmAM varNavela yoga zabdanA arthane traNa vibhAgamAM vaheMcI zakAya. (1) 'yujira yoge' dhAtuthI banelo 'yoga' zabda, jeno artha che. - samarUpa paramAtmAnI sAthe niti saMbaMdha. (2) 'yuja samAdarbhe' dhAtuthI banelo yoga' zabda, jeno artha che. cittanI sthiratA arthAt samAdhimAM sthiti. (3) yuja saMyamane' dhAtuthI banelo yoga zabda jene saMyamanA sAmarthya prabhAva. 8 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 1 gItAjInA prathama adhyAyane 'arjuna viSAdayoga' kahevAmAM Ave che. AgaLa upara joyuM te pramANe 'yoga' eTale joDavuM, ane A arthanA saMdarbhamAM viSAda zabdanI sAthe yoga zabda mukavAmAM Avyo che. tyAre ghaNu vicitra lAge che. gItAmAM 'yoga' zabdanA ghaNA vicitra vicitra artho che. viSAda eTale utsAha, umaMga ke hoMza vinAnuM mana, AvI paristhitimAM vyakti cokkasa nirNaya karI zakatI nathI, tyAre te nAsIpAsa thaine pIche haTha kare che ane cokkasa nirNaya para AvavA mATe koinA madadanI jarUra paDe che. tyAre arjunane tenA sArathI bhagavAna zrIkRSNanI madada maLI, Ama viSAdanA mAdhyama dvArA arjunane bhagavAna sAthe AtmiyatA baMdhAya che. tethI A viSAdane yoga kahevAmAM Ave che. jo arjunane yuddha mATe viSAda nA thayo hota, to kadAca gItA astitvamAM ja na AvI hota, gItAnA astitvanuM kAraNa arjunano viSAda ja che. ane A gItA dvArA ja samagra jIvasRSTi paramAtmA sAthe joDAvavA zaktimAna banI. AthI ahIM viSAdanI sAthe yoga zabdane mukavAmAM Avela che. viSAdae bhAvi kalpanAne kAraNe upatna bhaya, bIka ke Dara che. mahAtmA gAMdhIne nAnapaNamAM aMdhakAramAM bIka lAgatI hatI tyAre A
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 | gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bIkane dUra karavA harinAma letA A bhaya, bIka ke Darane turata ja dUra karavA koi upAya karavo joie, nahIM to te viSAda ciMtAmAM parivartita thAya che. ciMtA samagra vyaktitvane haNI le che. AthI zrI AcAryazaraNe navaratna graMthamAM AjJA karI che ke "ciMtA kadApina kAryo niveditAtmaniH kadApIya' arthAtu jemane bhagavAnano Azraya svIkArela che. temaNe kadApi kaMi paNa ciMtA na karavI.' arjunane yuddha samaye je viSAda thayela, tevo viSAda zrI AcAryacaraNanI pAMcamI peDhImAM pragaTela zrI harirAyajI mahAprabhunA nAnAbhAi gopezvaranA vahu jI lIlAmAM padhArela, tyAre thayela, tethI temane mArgadarzana ApavA zrI harirAyajIe zikSA patro lakhela che. je ApaNA A puSTimArgano amUlya graMtha banyo. A gItAnI zarUAta ciMtAthI thai che. dasa divasa sudhI saMjaya yuddhanA sthaLe rahyAM, bhISma pitAmaha bANo vaDe haNAyA. te samAcAra sAMbhaLIne bhAre duHkha thayuM. ane turata ja dhRtarASTra saMjayane bolAvIne nIce pramANe prazno kare che. dharmakSetre kurukSetra samavetA yuyutsavAH | mAmakAH pAMDavAjaiva kimadhurvata saMjayaH || he! saMjaya, dharmabhUmi kurukSetramAM yuddhanI icchAthI ekatra thayelA mArA ane pAMDunA putroe zuM karyuM? A praznanI pAchaLa dhRtarASTranI ciMtA pragaTa thAya che. kAraNa ke dhRtarASTra pAse sattA hatI, jo yuddhamAM hAra thAya to dhRtarASTra gumAvavAnuM hatuM, pAMDavo pAse sattA nathI, AthI kadAca e yuddhamAM hArI jAya, to tene kyAM sattA gumAvavAnI hatI? jIte to emane maLavAnuM hatuM. hAre to gumAvavAnuM kaI nathI. AthI jo kaurava pakSa hAre to gumAvavAnuM hatuM gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda eTale dhRtarASTrane ciMtA thai. A zlokanI zarUAtamAM dharmakSetre kurukSetre pada Ave che jeno artha e thAya che karukSetra dharmabhUmi che kAraNa ke kurukSetramAM devoe yajJa karyA hatA. kuru rAjAe paNa ahIM tapa karyuM hatuM. tapa, yajJa vagere dharmamaya kArya hovAthI kurukSetrane dharmabhUmi kahevAmAM Avela che. AvI dharmabhUmine potAnA nijI svArtha mATe adharmano Azraya laine bhAio bhAio ekabIjAnAM lohI pIvA tarasyA banIne laDI rahyAM che. potAnA ja vaMzanA astitvane miTAvI devA talapApaDa thai rahyAM che. tyAre jANe 'doraDI baLe paNa vaLa na choDe' e kahevatane yathArtha karI rahyAM che. have AdhyAtmika dRSTie joie to ApaNuM A zarIra pAMca prANa, pAMca jJAnendriya, pAMca sUkSma bhUto, mana ane buddhi jevA sattara tatvothI banela e kurukSetra che. jene kAma, krodha, lobha, moha, mada ane matsara jevA zatruthI laDAvIne yuddhakSetra banAvI rahyAM che. paraMtu A karukSetrane jyAre dharmakSetra banAvAya, zarIramAMthI udaMDatA ane abhimAnano nAza thAya tyAre pachI gItAno janma thAya che e sivAya nahIM. dhRtarASTra AMdhaLA hatA, AthI sattA lAlacathI Avela dveSabhAvane kAraNe temanI buddhi bahera mArI gai. pAMDavo dhRtarASTrane potAnA pitAnA moTAbhAine pote pitAtulya mAnatA hatA. AthI dhRtarASTra taraphathI maLatI ucita ane anucita badhI AjJAnuM pAlana karatA. A draSTie 'mAmakA' padanI aMtargata kaurava ane pAMDava baMnne AvI jAya, tema chatAM bhAinA dikarA sAthe jANe koI saMbaMdha na hoya ema dhRtarASTra pAMDavo mATe "pAMDavA' kahe che je dhRtarASTrano veSabhAva prakaTa kare che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda eka ja kuTuMbamAM jyAre mArA tArAno bhedabhAva jAge che. tyAre e kuTuMbamAM bhinnatA pedA thAya che. jyAM udAratA hoya samAna nyAya, samAna dRSTi hoya to koi muzkelI AvatI nathI. bheda bhAva pharaja pratye udAsInatA keLave che. eTaluM ja nahIM A bhedabhAva duzmanatAnI bhAvanA pedA kare che. AthI bhedabhAvanI bhAvanA bhUlI 'saMpa tyAM jaMpa'nI bhAvanA rAkhIne kAma karIe ke rahIe tyAre tyAre kuTuMba ane rASTra baMnne pragati karaze, samAna nyAya nahIM hoya to jhaghaDA thaze. AthI chAzamAM mAkhaNa jAya ane vahu phUvaDa kahevAya.' tevo ghATa thaze, arthAt nukazAna khamavuMne murakha dekhAvuM. tevuM thaze. 12 dhRtarASTre "mAmakA" ne "pAMDavA" jevI bhedadRSTi rAkhIne mahAbhArata yuddha khelyuM. jethI temane rAjyasattA gumAvI ane sAce potAnA kuLano vinAza karyo, paraMtu jo pAMDavone nyAya mujaba temanA hakanuM ApI dIdhuM hota, to pAMDavo vacce saMbaMdha jaLavAta eTaluM nahIM rAjakuTuMba tarIke temane mAna pAna paNa maLata, Ato bAvAne be bagaDyAM. 'dRSTavA tu pAMDava anIkama' arthAt pAMDuputronI senAne vyuharacanAmAM goThavAyelI joine rAjA duryodhana guru pAse gayA. ahIM paNa dhRtarASTranI jema duryodhanane paNa ciMtA che te batAve che. pAMDava senAnI vyuharacanAthI te gabharATamAM AvI gayo. bebAkaLo banI. potAnI senAnA senApati guru droNAcArya pAse gayA. A ApaNe eka sAmAnya bAbata lAge che, paraMtu vAstavamAM ahIM vyavahArika Manegement nAM uccaguNo rahyAM che. samagra gItAmAM vyavahArika ane AdhyAtmika Manegement samAyeluM che. tethI Aje 22mI sadImAM paNa Manegement skulomAM Manegement nAM siddhAMto jANavA ane bhaNavAnA, gItAne abhyAsakramamAM sAmela karela che. 10 13 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda prastuta zlokamAMthI uttama Manegement nAM mULabhUta pAsAM jevA ke dirghadRSTi, samayasUcakatA, sAthIo sAthe samabhAva ane sAthIone protsAhita karavA vagereno samAveza thayela che. pAMDavasenAnI vyUharacanAne tvarita joine tene mUlavavAnI zakti duryodhanamAM che. ahIM hariphanI zakti, kAryazaktine pArakhavuM ane te pramANe ApaNI vyUharacanA goThavavI joie teno nirdeza kare che. duryodhana pAMDavanI vyUharacanA joine turata ja senApati guru droNAcArya pAse jAya che je duryodhananI samayasUcakatA batAve che. ane duryodhana rAjA hovA chatAM te senApati pAse jAya che. ke e darzAve che ke sAthI pAse khoTI moTAi batAvyA vagara samabhAvanA keLavavI. A prathama adhyAyanA zloka 1 thI 10mAM duryodhana potAnI senAmA yoddhA, temanA parAkramo vagere batAvA senApatine protsAhana Ape che. sArA Manegement mAM protsAhana ApavuM ghaNuM jarUrI hoya che. duryodhanane pAMDava senAnI vyUha racanA joine lAgyuM saMkhyA baLanI dRSTie mArI pAse vizALa senA che tethI tene e bIka lAgI ke pAMDavonA sainyamAM je UbhA che e badhA ja eka pakSapAtI che. eTale ke enuM eka ja dhyeya che. mArA sainyamAM je che e badhA Ubhaya pakSapAtI che. paraMtu aMdarathI badhA jANe che ke ApaNe zuM karI rahyAM che? ahIM yuddha lAdavAmAM AvyuM che. tethI duryodhananI senAmAM utsAha ane umaMga ocho che, tethI temane protsAhana ApavuM khAsa jarUrI che. duryodhanane aMdarathI khabara che ke te adharmano Azraya laine yuddha karI rahyo che. tethI teno parAjaya nizcita che. duryodhanane ciMtAmagna joine bhISmapitAe tarata ja zaMkhanAda karyo. pachI anukrame kauravonA sainyamAM zaMkha vAgavA mAMDyA.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 1 5 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda to sAmApakSamAM pahelAM bhagavAne zaMkha vagADyo. pachI arjuna, bhIma, yudhiSThire dhRSTadyumna vagADyo. ahIM pharI asarakAraka Management no ullekha jovA maLe che. duryodhana pakSamAM je zaMkha vAgyA emAM anukrama che. zista che kAraNa ke sarasenAdhipatie pahelo zaMkha vagADyo che. jyAre pAMDava pakSamAM jema phAve ema badhAe vagADyA. bhagavAne vagADyuM e to samajyA paNa pAchaLa arjune, pachI bhIme, pachI yudhiSThire, sahadeve ane AThamo naMbara Ave che senAdhipatino. Ama kema, teno uttara gItAjIno sUkSmatAthI abhyAsa karatAM khabara paDe che. duryodhana pakSe vizALa senA che. temAM zista ane tAlIma che. jyAre sAme pakSe pAMDava senAmAM evI koi bAhya vyavasthA ke zista nathI. paNa bhAvAtmaka ekatA che ke tu vagADa ke huM vagADa kAMi vAMdho nathI, ApaNe badhA eka chIe jyAre duryodhananA pakSe dhokAnA baLe lAveluM zista che. ahIM zista karatAM bhAvAtmaka ekatAnI khAsa jarUra che. teno nirdeza kare che jo bhAvAtmaka haze to potAnI pharajanI sabhAnatA Avaze. A sabhAnatA ApoApa zistamAM rUpAMtarita thaze. arjunano kharo viSAda A adhyAyanA aThyAvIzamAM zlokathI thAya che. aDhAvIzamAM zlokamAM arjuna baMnne pakSanI senAnuM nirIkSaNa karyA pachI arjuna bhagavAna zrIkRSNane kahe che ke priya kRSNa, A rIte yuddha karavAnI icchAvALA mArA mitro tathA svajanone mArI sAme upasthita thayelA joi mArAM aMgo dhrujavA lAgyAM che ane mAruM mukha paNa sukAi rahyuM che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda vyaktino moha keTalI hade jAya che. arjunane mAtra potAnA svajana ane mitronI phikara che. jo kadAca yuddhamAM potAnA eka paNa mANasa na hota. to tene Avo viSAda na paNa thayo hota. ahIM prazna thAya ke arjunano moha zA mATe batAvavAmAM Avyo che. kharuM kahIe to gItAne samajavA mATe mANasanI A jIMdagI ochI paDe. ahIM arjunanA mohanA mAdhyama dvArA dareka jIvano moha batAvavA mAMge che. ghaNIvAra to potAne nAmardoine chupAvavA mATe nakharAM karIe chIe. svajana ane mitro sivAyanI vyaktimAM zuM jIva nathI? ApaNe dareka kAryamAM svArtha karatAM paramArthane khAsa mahattva ApavuM joie. arjuna kahe che ke mane rAjya joituM nathI. mane sukha joituM nathI. mane A dharatI joitI nathI. mAre vijayanI koi jarUra nathI. eTale ke mAre koi svArtha nathI. jo svArtha na hoya to atyAra sudhI ATalI badhI dhamAla zA mATe karI. svArtha che svajana ane mitrone jIvatAM jovAnI. ane jo kadAca svArtha nA paNa hoya to paNa yuddha jarUrathI karavuM joie. nisvArtha bhAve yuddha karo. bhagavAna zrIkRSNa arjunane samajAvAnI taiyArI kare che eTale ke gItA jJAnanI zarUAta thAya che. yuddha arthAt hiMsA vAstavamAM pApamaya karma che. ApaNe koine jIva ApI zakatA nathI. to jIva kai rIte lai zakIe? tema chatAM hajAra upAya karavA chatAM yuddha anivArya bane to zuM ApaNe hAtha joDIne besI rahevuM? Aje ApaNA dezamAM Avu ja banI rahyuM che. sajjano niSkriya banyA che. tethI cAre tarapha AtaMkavAda phelAyo che. kAraNa ke ApaNe daMbhI, lAlacu banyA che. ApaNI kAyaratAe anyAya, anIti ane bhraSTAcAra AgaLa mauna dhAraNa karyuM che. nIti ane dharmanI vAto 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda karavAmAMthI uMcA AvatA nathI. 'khAlI caNo vAge ghaNo', jevI ApaNI dazA che. ApaNI zuravIratA nirdoSane herAna karavAmAM vAparIe chIe. jo ApaNe kharA bhaDavIra koie to baLavAna sAme mAthu uMcakIe, to kharA. ahIM arjuna nabaLo ke kAyara nathI. svajana ane mitropratyenA mohane kAraNe tene viSAda ane vairAgya che. tyAre te zrIkRSNane kahe che : 'he dayAnidhi, kRpA karo, mane A raNamedAnamAMthI pAcho javA do. mAre yuddha nathI karavuM.' tyAre bhagavAna paNa kyAM gAMjhIyA jAya, evA che. arjuna sAme lAla AMkha karI. dhIragaMbhIra svare kahe che. khAmoza, arjuna vIra thaine AvI nAmAMi zA mATe? zuM tuM kAyara che? AvI nAmAMi tene zobhatI nathI. jIvananA saMgharSamAMthI Ama bhAgI javuM, e zuM ucita che? nA, arjuna tAre A yuddha karavuM paDaze, tAre mATe nahiM to dharmane mATe tAre laDavuM paDaze. durjanatAno sAmano karavo e kharo dharma che. tAro moha, Azakti tAro moTAmAM moTo duzmana che. je tane dharma kAryathI calita kare che. A moha ane Azakti choDavo paDaze. arjunanA mAdhyama dvArA zrIkRSNe ApaNe kahe che. dareka vyaktie moha ane AzaktinA viSAdamAMthI bahAra AvavuM paDaze ja! hiMmata ane vIratA tamAre batAvavAnI che. pachInuM kArya huM karIza, AthI to kahevata paDI che ke hiMmate mardA to madade khudA' have bIjA adhyAyathI bhagavAna zrIkRSNa arjunanA mAdhyama dvArA viSAda zuM che ane tene kevI rIte dUra karavo tene upadeza Apaze. 12 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 17 adhyAya : 2 arjuna potAnA zatru duryodhananA sainyanI sthitinuM nirakSaNa karavA rathamAM Ubho to thayo. paraMtu mohavezathI e eTalo zokamagna ane saMtapta thayo ke potAnA dhanuSyabANa eka tarapha mukI rathanI pAchaLanI sITa upara besI gayo. Avo dayALu tathA komaLa hRdayavALo puruSa AtmajJAna karavA mATe suyogya sAthI bhagavAna zrIkRSNae 'pANI pahelAM, pALa bAMdhI' ne arjunanA viSAda ane vairAgya, moha ane zokano uttara bIjA adhyAyamAM Ape che. viSAdathI vyApta arjunanuM moM jovA jevuM che. arjunanI karuNAe zoka ane AMsunuM rUpa dhAraNa karyuM. je arjuna jevA zUravIrane zobhe kharuM? arjunane svajana ane mitro pAseno moha ane Azakti dharma tarapha javA deto nathI. arjuna jevI sthiti lagabhaga ApaNe badhAnI che. moha ane Azaktine kAraNe ApaNe so AtmAnA avAjane dabAvIe chIe. anyAya ane anItine sahana karIe chIe. vAstavamAM laukikadRSTibiMdu yukta karuNA, zoka tathA azru e sarva AtmA vizenA ajJAnanAM lakSaNo che. khuda arjuna paNa A jANe che paraMtu samaya ane paristhitino bhoga banyo che. tyAre pote icche che ke je Asakti ane moha tene jIvanamAM satya mArge javA detI nathI. kartavya vimukha karela che. te mohamAMthI bahAra AvavA zrIkRSNa tene madada kare.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 19 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda arjunanA mAdhyama dvArA bhagavAna zrIkRSNa ajJAnI manuSyanA moha ane viSAdane naSTa kare che. ane A ja hetu mATe temaNe bhagavadgItA no upadeza Apyo che. A adhyAya bhautika zarIra tathA AtmanA pRthakkaraNAtmaka adhyAyana dvArA Atma sAkSAtkAra kevI rIte karavo, tenuM spaSTIkaraNa bhagavAna zrIkRSNa karela che. A Atma sAkSAtkAra tyAre ja zakya bane, jyAre manuSya - karmomAM phaLa pratye Azakta rahI karma kare. arjuna dayAmaNuM ane vivazatAvALuM moM karI bhagavAna zrIkRSNane madada mATe zaraNe jAya che. tyAre bhagavAna zrIkRSNae ene Tokyo: 'he arjuna! tArAM manamAM AvI mohAMdhatA kyAMthI AvI? tuM mAnasika rIte Avo sAva bimAra kema thayo? atyAre A kyo prasaMga che? zuM karavA bhegA thayA chIe? tane khabara nahotI ke laDAi karavAnI che?" AvI viSama paristhitimAM tArI AMkhamAM AMsuM? tuM mAtA kuMtInI AjJA bhUlI gayo? pahelAM tane khabara nathI ke sAmA pakSamAM koNa koNa che? Darapoka thA mA? A viSAda udveganI khoTI rai tArA magajamAM bharAi gai che. jene mAre kADhavI paDaze. ATaluM kahyA pachI bhagavAna zrIkRSNa arjunanA kalyANanI dRSTithI ja kAyaratA tyajIne yuddha mATe ubhA thavAnI AjJA ApI hatI. tyAre arjunane ema lAgyuM ke bhagavAna rAjya bhogavavAnI dRSTithI ja yuddhanI AjJA Ape che. samAjamAM dareka vyaktinA manamAM svArtha, lobhane kAraNe mana eTaluM kaluSita banyuM che. dareka kriyA ke vAtane pUrI samajyA vinA managhaTita artha kADhIne sAmenI vyaktinI dhIra gaMbhIra vAtane hasavAmAM kADhe che. tethI samAjamAM sArA sajjana mANasa samAja ke rASTranA bhalAi vAta choDIne cAlatI gADImAM besI jAya che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda | gujarAtImAM kahevata che ke lAbha vagara lAlo na loTe e samAjanA bhautika dRSTi biMduthI arjunanI vAtamAM tathya che. arjunanuM mAnavuM hatuM ke ame loko dharmane jANIe chIe, paraMtu duryodhana vagere dharmane nathI jANatA, tethI teo dhana ane rAjyanA lobhathI yuddha karavAne mATe taiyAra thaine UbhA che. paNa mAre e nathI karavuM ane jo ApanI AjJAthI yuddha karyuM. tenA phaLa svarUpe svajanono gurujanonA lohIthI kharaDAyelA dhana rAjyane meLavIne zuM lAbha! Ama arjunane yuddhamAM mAtra burAi ja burAi ja dekhAya che. burAi, burAinA rUpamAM hoya tyAM sudhI tene dUra karavuM saheluM hoya che. paraMtu burAi dharma ane sadAcArano Azraya laine Ave tyAre tene dUra karavI muzkela hoya che. Aje keTalAka kahevAtA dharmaguruo potAnA dharmanuM saMkhyAbaLa vadhAravA lobha, lAlaca, dhAkadhamakIno Azraya laine dharmAttaranI pravRttine uttejana Ape che chatAM A burAi prabhunuM kArya che ema samaje che tyAre temanI AburAine teo burAinA rUpamAM samajatA nathI, tethI rASTranI ekatA tUTe che. dharmanA nAme jhaghaDA kare ke burAi kare, tyAre te nathI hindu ke nathI musalamAna ke nathI khristI, dharmanA nAme kyAre verabhAva hoi ja zake nahiM bAhya dharmanA phelAvAvA karatA sadAcAra, nItI jeTalA saguNo, phelAvavAnI jarUra che. to te dharmanuM sAcuM ane sAruM kAma thayuM gaNAze. ahIM arjunamAM paNa dharmane nAme burAi AvI che e kahe che ke bhISma, droNa vagere mahAnubhAvone kevI rIte mArI zakIe? kAraNa ke amo to dharmane jANanArA chIe, paraMtu arjunanI A mAnyatA bhUla bharelI che. arjuna jene bhalAi mAne che te vAstavamAM burAi ja che. paraMtu tenI mAnyatA bhalAinI hovAthI te burAinA rUpamAM dekhAtI nathI.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda arjuna have kharo muMjhAya che. zuM karavuM? yuddha karavuM ke nahIM, lAkhalAkha prayAso karyA che yuddhathI dUra rahevA mATe paraMtu have yuddha dharmanI dRSTie yuddha AvI paDyuM che. 20 rAmAyaNano talasparzI abhyAsa karazo to e vastuno khyAla Avaze rAvaNa ziva bhakta hato eTaluM nahIM paNa te niyamita trikALa saMdhyA paNa karato hato. paraMtu temA sadAcAra, nIti jevA sadguNo na hatA tethI te rAkSasa kahevAyo. ane tenAthI viparita duryodhananuM pAtra joie to duryodhana sAro rAjA hato. tenA rAjyamAM prajAjano sukhI hatA. paraMtu te eTalo ahaMkArI hato ke tethI badhAne kaheto ke tamane zenuM duHkha che? duHkha nathI to bhagavAnane bhajavAnI zI jarUra che? zA mATe bhagavAnane vacce lAvo che? jyAre pAMDavono evo mata hato ke sukha ke duHkha e sthira nathI. izvara datta che. jIvanamAM izvaranI jarUra che. A siddhAMtanI laDAi hatI. e siddhAMtonI laDAi na hota to bhagavAna vacce nA paData, bhagavAna kaheta ke tame tamAruM phoDI lo, vaccamAM mane pADo mA, paraMtu A siddhAMtanI laDAi hatI.' ahIM e vastunuM dhyAna rAkhavuM joie ke sadAcAra, nItimaya jIvana ane sAthe bhagavAnI nakkara bhakti dvArA prabhuno sadAya Azraya karavo te sAco dharma che. baMnnemAMthI ekapaNa pAsAMnI vimukhatA sAcA dharmano lopa samAna che. bhagavAnanAM vacanonI vilakSaNatA to juo, yuddha mATe AnAkAnI karato arjuna thoDoka DhIlo paDyo, te manamAM muMjhAya che. ke dharmamaya siddhAMtane mahattva ApavuM ke sagA svajanone mahattva ApavuM, potAnA kartavya pAlanamAM anirNata arjuna potAne jAtane A bAbatamAM asamartha jANIne bhagavAnane vyAkuLatApUrvaka prArthanA kare che. 14 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 21 kAryaNyadoSopahata svabhAvaH pRcchA mi tyAM dharmasaMmUDha celA | yaaeyaH syAjJizcitaM brUhi tanme, ziSyasteha zAdhimAM tyAM prapannam / kAyaratA e mArA svabhAvanI nabaLAi che. ane huM dharmanA viSayamAM mohita aMtaHkaraNa vALo thayo chuM. tethI Apane pUchuM chuM ke mArA mATe kalyANakArI zuM che? te Apa kRpA karIne kaho. huM tamAro ziSya chuM. ane tamAre zaraNe Avyo chuM. tethI Apa mane mArgadarzana Apo. sAcu ane sAruM jJAna kone prApta thAya che? jene zraddhA, vizvAsa ane rucI hoya tene, jenAmAM jarA paNa moha ke Asakti hoya to tene lAkha vAra samajAvo. chatAM te samajaze nahIM ne bIDI, dArUnI lata lAgI hoya tevA vyasanIne lAkha vAra samajavo chatAM te samajaze nahiM kAraNa ke bIDI ke dArU pratye teno moha ane Asakti baMdhAi che. TUMkamAM kahIe to koi paNa siddhAMtane samajavA mATe zraddhA, vizvAsa ane siddhAMtanA jJAtA pratye dInatA joie. zrI harirAya prabhue zikSApatra 14/7mAM kahe che. jo lei puSTimArgIya jIva zrIAcArya zaraNanAM caraNono daMDha Azraya kare to, puSTimArgano sarvopari siddhAMta tene cokkasa hRdayArUDha thAya che. caraNono draDha Azraya eTale jIvano daitya bhAva 'mArA mAM kaMi jJAna nathI Apa je kaho te kharuM.' saMvata 1589nA zrAvaNa suda 11ne divase sAkSAta pUrNapuruSottama zrIgokulanAthajI svarUpe prakaTa thaine zrIAcAryacaraNone brahma saMbaMdha maMtra Apyo. tyAre temanA aMtaraMga sevaka zrI dAmodaradAsa paNa tyAM sUtA hatA, paraMtu vAstavamAM dAmodaradAsa jAgatA hatA, temane prabhu ane AcAryacaraNa vaccenI saMpUrNa vAtacIta sAMbhaLI hatI, paraMtu jyAre sAcAryacaraNe temaNe vahelI paroDhe jagADIne pUchyuM - 'damalA tene ka sUnyo?'
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gurukRpAthI temane prabhunAM divya darzanano lAbha thayo ane tenI sAthe bhagavajJAnuM zravaNa thayuM hatuM, paraMtu dAmodaradAsa mAM dInatA hatI. teo jANatA hatAM ke prabhunAM vacanAmRta samajavAnI zakti jIvanI nathI. guru ane prabhunI kRpA hoya to ja prabhunAM vacanAmRta hRdayamAM aMkita thAya ane tenuM rahasya prakAzita thAya. AthI dAmodaradAse be hAtha joDI, vinaMtI karI : 'mahArAja! sunyo to sahI para samujhayo nAhIM.' 22 ziSyamAM dInatA Avazyaka che. ziSyamAM jo manathI paNa potAnA guru pratye sahaja bhAva ke arUcI UbhI thAya to e ziSya dharmamAMthI paDe che. AthI arjuna kahe che. bhagavAna, have huM tamAro ziSya ane dAsa chuM. ApanA caraNo sivAya bIjo koi mAro Azraya nathI, tethI Apa mAru kalyANa zemAM che te batAvo. vAstavamAM kharI gItAno AraMbha ahIMthI thAya che. abhimAna, daMbha AdIno tyAga, jJAnanI draSTie dvitIya pagathiyuM che. jene zAstromAM 'dAna' kahe che. gItAe jIvanA kalyANa mATe uccattama jJAna ApyuM che. Avu jJAna abhimAnidakanA tyAgathI prApta thAya che. zAstronI dRSTi jIvanuM kalyANa eTale mokSa, arjuna bhagavAna pAse AtmanA kalyANa rUpI mokSa prApta karavA icchato hato. mokSa prAptImAM mukhya cAra zAstro che - (1)sAMkhya, (2)yoga, (3) vaiSNavItaMtra, (4) zevataMtra. sAMkhya ane yoga mokSa meLavavA mATe mArgadarzana Ape che. sAMkhya ane yoga zAstranA mArgadarzana mujaba mokSa meLavavA icchita vyaktie svaprayatno karIne mokSa meLavavAno hoya che. tethI tene sva prayatnothI meLavelo mokSa kahevAya che. 15 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 23 vaiSNavItaMtrI ane zaivataMtra samajAve che ke viSNu ane ziva mokSa meLavavA, temanI kRpA Avazyaka hoya che tene 'parata! mokSa' bIjAnA prayatnathI maLato mokSa kahyo che. vedanAM cha darzanomAM 'sAMkhya' eka darzana che saMkhyA uparathI sAMkhya zabda banyo, temAM prakRtimAM tattvonI saMkhyAno vicAra che. tethI tene sAMkhya zAstra kahevAmAM Avyo. bhagavAna kRSNa arjunane samajAve che ke svabhAvanI majabUrIthI janmatA ahaMtA mamatAnA mithyA bhAvo anAtmabhAvo che ane teno saMbaMdha Atma sAthe bilakula nathI, deha nAzavaMta che. Atmane jyAM sudhI mokSa prApta na thAya tyAM sudhI bIjo janma le che. ahIM arjuna ahaMtA mamatA choDIne prabhune caraNe Avyo ane prabhu pAsethI AtmAma zuM che. nityAnitya viveka zuM? zuM nitya ane zu anitya, anitya arthAt nAzavaMta, aMge jJAna A adhyAyamAM prApta kare che. AvA jJAnane zAstranI dRSTi sAMkhyadarzana kahevAmAM Ave che. tethI gItAnA A bIjA adhyAyane sAMkhyayoga kahevAmAM Avyo che. bIjI rdaSTie vicArIe arjuna ane bhagavAna kRSNa vacce saMkhya saMbaMdha arthAt mitratAbhAvanI prIti, Ama mitratAbhAvanuM joDANa eTale sAMkhyayoga, arjuna jyAre kahe che ke 'ziSyasneha,' huM tamAro ziSya chuM. tyAre bahu navAi lAge che kAraNa ke eka mitra temano ziSya kevI rIte banyo, arjuna samajato hato ke mitrabhAvamAM gArbhIya ochuM hoya che. je jJAna meLavavA mATe kyAreka aDacaNarUpa bane che. jyAre ziSyabhAvamAM dhIra gaMbhIra thavAya che tethI arjuna kahe che have huM tamAro ziSya banyo chuM. mAruM kalyANa karo. Ama arjune potAnA kalyANa mATe zrIkRSNanA ziSya banyA che. paraMtu bhagavAna zrIkRSNane kyAre paNa arjuna
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda sAthe gurubhAva keLavyo nahIM. temane eka mitrabhAve arjunane Thapako Ape che. tene anuzAsanamAM rAkhatA kaDaka zabdo kahe che. zrIkRSNa arjunanA kharA baMdhu hovAthI barAbarInA jaMgamAM paNa paDakhe rahyAM che. kyAreka arjunane laDyAM che tene bAyalo ane Darapoka paNa kahela che. paraMtu A badhu arjunane divyatAnA paMthe dorI javA mATe kahela che. AvA mitra ane ziSyabhAve zrIkRSNa arjunane kahe che tuM moTI moTI vidranatAbharI vAto kare che, paraMtu jeno zoka karavA jevo nathI, teno zoka zA mATe kare che? te mane samajAtuM nathI. jeo vidvAna hoya teo kyAre jIvita ke mRta mATe zoka karatA nathI. ahIM bhagavAna zrIkRSNa arjunane sAMkhyabuddhi ApavA tatpara hovAthI arjunane uparokta vidhAna kahe che. sAMkhyazAstramAM mukhyatve cAra bAbatono vicAra karavAmAM Ave che. (1) heca-jemAM AtmA sivAyanI sarva anAtma vastuono tyAga jarUrI che. ahIM AtmA nitya arthAtu amara che jene koi mArI zakato nathI. (2) hAna - ahaMtAmamatAthI prApta ajJAna, huM karuM chuM, huM cAhuM chuM mArA svajano ane guruone mAryuM chuM. AvuM ahaMtAmamatAthI prApta ajJAna hAnanA jJAnathI prApta thAya che. (3) heca hetu- ahIM hAya eTale duHkha ane te vinAnA hetu arthAt kAraNono vicAra karavAmAM Avyo ke arjuna bahu vidvAna na hato. tethI te zoka karavA mATe sarvathA ayogya vastu mATe zoka karI rahyo hato. A zarIra janme che Aje ke AvatI kAle teno vinAza cokkasa che. tethI AtmA jeTalo mahattvano che. teTalu zarIra mahattvapUrNa nathI. duHkha kAraNa, deha ane ahaMtA mamatA che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 25 (4) hAnopAya- ahaMtA mamatAthI utpanna ajJAnane dUra karI, AtmAnA sAcA oLakhathI duHkhone dUra karavAnI bAbatano ahIM samAveza thAya che. arthAt svadharma eTale AtmadharmanI oLakha, jene tene pAlana karavuM paDe, svadharmane rokI zakAya nahIM. A cAra bAbato bIjA adhyAyamAM bhagavAna zrIkRSNa arjuna ane samajAvavAnA che. pahelI bAbata dena batAvI che teno moha dUra karaze. bIjI bAbata hAna batAvI A zarIra nAzavaMta che. te batAvIne teno zoka dUra karaze. trIjI bAbata haiyahetu Atma amara che ane AtmanA kalyANa mATe deha saMbaMdhI duHkhone bhUlavA paDaze. cothI bAbata hAnopAya batAvIne jIvanA buddhi cAturyane dUra karaze. bhagavAna arjunane kahe che ke, sukha ane duHkhanI tuM je vAto kare che ke mAre samRddhi nathI joitI. mAre sukha nathI joituM. paNa tene e khabara nathI ke indriyonA sparzathI prApta sukha e eka bhrAMti che e sukha nAzavaMta che. AjathI be dAyakA pahelA lakhavA mATe phAunDanapenano upayoga thato hato. A phAunDana penamAM kasanaLI AvatI jemAM lakhavAnI zAhI rahetI. lakhavA mATe aNIvALo sTIla AvatI, A sTIlanA AdhAra mATe tenA jevuM plAsTIka ke phAilarathI banAvela vastu, jene jIbha tarIke oLakha levAmAM AvatI. Ama A badhI vastuthI phAunDana pena banAvavAmAM AvatI hatI. A khAlI phAunDana penathI lakhAtu nathI. paraMtu emAM zAhInI jarUra paDe, Ama zarIra vividha indriyothI banela eka sthULa vastu che. khAlI zarIra e zAhI vagaranuM khAlI khokhuM che. tema AtmavinA zarIra paNa nakAmuM che. ApaNe kahIe chIe ke huM penathI lakhuM chuM ne khoTuM penamAM rahela zAhI tatvathI lakhAya che. Ama khAlI penathI lakhIe chIe te eka bhrAMti che. Ama indriyonA sparzathI sukha, duHkhanI prAptI e mAtra bhrAMti che. A phAunDana pena sivAya 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda aNIvALI koi paNa vastuthI ApaNe lakhI zakIe chIe. pahelA nA jamAnAmAM dAtaNa jevA lAkaDAthI aNIvALA banAvela kalamathI lakhavAmAM AvatuM hatuM. Ama lakhavA mATe jema zAhI agatyanI che. phAunDana pena, rIphIla ke kalama vagere e gauNa che. ema A zarIra paNa gauNa che. tethI zarIra hovA, na hovAno zoka karavo nakAmo che. Ama bhagavAna zrIkRSNane arjunane samajAve che ke arjuna, tuM eka mAnava che. A sUkSmadeha e pAMca prANa, pAMca sAnendriya, pAMca sUkSma bhUto, mana ane buddhi e sattara vastunuM baneluM zarIra che. jemAM AtmA che A AtmA sanAtana che. ApaNo A eka janma nathI. tArA ane mArA anaMta janmo A pUrve thayelA che. ApaNA A janmono tuM vicAra kara. tuM Atmatvane samaja. je amara che. he arjuna! tuM kevaLa zarIra nathI. ane te kevaLa AtmA nathI. tAruM A zarIra nAza pAme ane mAtra AtmA bace, tyAre kevaLa AtmAthI tuM arjuna tarIke nahiM oLakhAya, tAro AtmA cAlI gayA pachI kevaLa zarIra paDI rahe, to e zarIra paNa arjuna nahi, kahevAya. ApaNe jyAre lakhavA besIe tyAre phAunDapena mAMgIe ane zAhI vagaranI phAunDapena Apaze to ApaNe kahIe chIe ke AkhAlI khokhAnI mAre zI jarUra che? ane jo koi mAtra zAhI ekalI Apaze to ApaNe kahIe chIe ke zuM, huM tArA mAthA dvArA lakhavAno chuM. zAhInI sAthe phAunDapena paNa Apa." Ama AtmA ane zarIra baMnne dvArA jIvandra bane che. - bhagavAna zrIkRSNa arjunane batAvI rahyAM che, ke he arjuna! je A jIvAtmAne haNanAro samaje che. tathA je ene haNAyelo mAne che te baMne ajJAnI che. kAraNa ke AtmA kyAre nathI haNato ke nathI haNAto, gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda AtmA mATe koi janma nathI ke maraNa paNa nathI, te ajanmA, sanAtana, cirasthAyI tathA purAtana che. zarIra jarUra haNAya che. paraMtu AtmA kyAre haNAto nathI. janma ne maraNa dehanA yoge che. AtmAne prArabdhavazAtuM sahana karavuM paDe che. prArabdha ApaNe pote ubhA karIe chIe ane pachI sukha ane duHkhanI bUmo pADIe chIe. astitva ane vikAsanI sAthe sukha, duHkha joDAyeluM che. dAgInA nA svarUpe astitvamAM Avela sonuM, zarUAtamAM to bhUstariya pheraphArane kAraNe jamInanA tatvothI banela kaNono padArtha hoya che. AvA kaNone bhegA karI, kAcA sonArUpe lagaDIo banAvavAmAM Ave che. A lagaDIomAM AvatAM pahelAM amuka uSNatAmAna sudhI tene garamI sahana karavI paDe che. eTaluM ja nahIM paNa dAgInAmAM rUpAMtara thatI vakhate paNa tene garamI ane hathoDIonA mAra sahana karavo paDe che. tyAre ja tenI kiMmata aMkAya che. ane lakSmI tarIke sthAna pAme che. jo tene koipaNa prakAranI garamI ke hathoDIonA mAra sahana na karyo hota, to te varaso sudhI pANImAM garamI, ThaMDI ane varSo ja sahana karavI paData. astittva ane vikAsanI sAthe sukha ane duHkha joDAyela che. Ama ApanuM prArabdha banAvavA mATe sukha ane duHkha bhogavavA paDe che. jema jamInamAM vyApta sonuM kaNonA rUpamAM che. tema A samagra zarIramAM vyApta AtmA che. tethI bhagavAna zrIkRSNa arjunane A bIjA adhyAyanA sattaramAM zlokamAM samajAve che ke - avinAzi tu tad viDhi yena sarvamidaM tatam vinAzamavyayasthAsya na kazcita kartamahati // he arjuna! je samagra zarIramAM vyApta che. tene ja tuM avinAzI jANa. te avinAzI AtmAno nAza karavA koi ja samartha nathI. 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A avinAzI tatva je samagra zarIramAM vyApta che. to cetanA che. A cetanA eka AtmAnI upasthitinuM lakSaNa che. 28 zvetAzvatara upaniSada (5.9)mAM AtmAnuM svarUpa batAvyuM che. te pramANe 'AtmAnA paramANuonA agaNita kaNa che, je kadamAM vALanA agrabhAganA deza hajAramA bhAga barAbara che.' jema pANImAM Ho eTale ke be hAiDrojana ane eka oksIjana hoya che. jene ApaNe narI AMkhe pramANita karI zakatA nathI, chatAM teno ApaNe svIkAra karIe chIe. te ja rIte AtmAnA astitvano paNa svIkAra karavo joie temAM be mata nathI. AtmAnA avinAzapaNAne dRSTAMta rUpe arjunane samajAvatA zrIkRSNa kahe che ke - vAsAMsi jIrNAni yathA vidAya, navAni gRhati naroDaparANi / tathA zarIrANi vidAya jIrNAnya, anyAni saMyAti navAMga dehI // jevI rIte manuSya jUnAM vastro tyajIne navA vastro dhAraNa kare che, tevI ja rIte AtmA vRddha tathA nakAmAM zarIro tyajIne navAM bhautika zarIra dhAraNa kare che. AgaLa upara ApaNe je phAunDapenanuM draSTAMta lIdhela, tene AgaLa vadhArIe to bhAMgI gayelI, kharAba thayelI, phAunDapenamAM zAhI pUravA chatAM te barAbara lakhI zakAtuM nathI, tethI navI pena laine zAhI pUravAmAM Ave che. Ama lakhavAnI prakriyA jALavI rAkhavA mATe junI penane pheMkIne navI penamAM zAhI pUravAmAM Ave che te rIte AtmAnA tenA karmone bhogavavAnI prakriyAne jALavI rAkhavA mATe navA zarIranI jarUra paDe che. 18 29 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda AvA parivartanazIla AtmA mATe zoka zAno! AtmAto amara ane ajara che. tene koi zastra kApatuM nathI. agni vALI zakato nathI. pavana sUkavI zakato nathI. pANI bhIMjavI zakato nathI. mATe he arjuna! tuM vAstavarzI bana, tuM jJAnI hovAthI sAcI dRSTithI vicAra kara. tuM mAravA vALo koNa? yuddhamAM zastra dvArA zarIra kapAi javA chatAM paNa AtmA kadApi kapAto nathI, ke marato nathI. tUTelI gayelI, bhAMgI gayelI, nakAmI thai gayelI phAunDapenane nAMkhI detAM. vidAya ApatA ApaNane koi duHkha thatuM nathI. to duSTakarma, pApakarmathI gherAyela, jIrNa, kSINa thayela zarIranAMvidAyathI ApaNane zA mATe duHkha thavuM joie? AthI koi paNa pariNAmanI ciMtA vagara he arjuna! tAro dharma bajAya. he arjuna! tuM e samaja ke je janmyA che. e badhA maravAnA che. ane e marI gayelA pharI jarUrathI janmaze, A niyati nakkI karela vyavasthAne koi rokI zakaze nahIM. A dhRtarASTranA putro janmyA che. to jarUra maraze. tamArI pAse evo koi upAya nathI, jenA vaDe tame emane bacAvI zako. jeo marI jaze, teo jarU2 janmaze. emane paNa tame rokI nahi zako. pachI zoka kai vAtano? arjunavicAramAM paDyo. tyAre bhagavAna zrIkRSNe AgaLa kahyuM - 'he arjuna! tu vicAra tuM koNa che? tuM tAro potAno dharma joi le, tuM kSatriya che. tAro kSAtra dharma che ke anyAya, anIti, asatyanI sAme yuddha karavuM e kSatriyano dharma che. mATe tAro dharma saMbhALI le. ane tuM taiyAra thai jA. tAre tArA mATe laDavAnuM nathI. tArI saMskRti, saMskAra ane dharma mATe laDavAnuM che. ane kadAca tuM A yuddha na kare ane ghare jato rahe to A yuddha jo thavAnuM haze to thavAnuM ja che. ene koi mithyA karI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda zake nahIM paraMtu, tuM bAyalo, Darapoka che tevI niMdA thaze to vadhArAmAM AvI niMdA sAthe tuM koi rIte jIvI zakIza?' ahIM arjuna duvidhAmAM paDe che ke yuddhamAM jIvanI hatyA karavAthI pApa lAgaze tyAre bhagavAna kahe che ke pApanuM preraka tatva yuddha nahiM, paraMtu potAnI kAmanA che. AthI kAmanAno tyAga karIne tuM yuddhane mATe ubhA thAya, sukha ke duHkha hAni ke lAbha tathA jaya ke parAjaya no vicAra karyA vagara jo tuM yuddha karIza to tene kadApi pApa lAgaze nahIM, tuM hamaNAM ja bolyo che ke tame mArA guru cho. huM tamAro ziSya chuM. to guru tarIke mArA vacanono vizvAsa kara. bhagavAne arjunanA mAdhyama dvArA sAMkhyano viSaya kahI dIdho, tuM koNa? tAruM koNa? jagatamAM zarIrathI koi sthira nathI. zarIra asthAyI che. sthAyI che to mAtra AtmA, A laukika saMbaMdha mAtra eka gADImAM beThelA musAphara jevo che. je AvyA che. te javAnA nahIM, Ama arjunane je vAta kahI, te badhAno zrIkRSNa buddhipUrvaka javAba Apyo. AtmA nitya (kAyamI) che. jyAre zarIra anitya (nAzavaMta) che, te samajAvyuM have bhagavAna arjunane kahe che ke A sAMkhyayogane tuM karmayoganA viSayamAM sAMbhaLa. bhagavAna arjunane kahe che ke jema eka parIkSArthIne parIkSA ApavAno adhikAra che. paraMtu tenA pariNAma upara teno adhikAra nathI. tema tane tAruM niyata karma karavAno adhikAra che. paraMtu tane karmanAM phaLo para adhikAra nathI. mAtra tAre to, svadharma bajAvavAno che Ama tArA svadharmano vicAra karatAM paNa yuddha na karavAnI vAta tane zobhatI nathI. A dRSTIe yuddhamAM sahabhAgI na hovuM e paNa Azakti ke vairAgya kahevAya. khorAka levo e jIvanuM kartavya ane adhikAra che. paraMtu lIdhela khorAkane pacavo, e jIvanA zarIranI tAsira para nirbhara che. temAM jIvano koi pratyakSa 19 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhikAra hoto nathI. te ja rIte jIve niSkAma bhAve karma karavAnuM che. 31 eka sIttera varSanA vRddha comAsAmAM kerInA goTalA ropatA hatA, tyAre tyAMthI eka juvAna tyAMthI nIkaLyo, ane e vRddhane kahe ke "e kAkA, A uMmare AMbA ropIne tamane zuM maLaze, AMbA para kerI thatAM saheja 10 thI 12 varSa thaze. zuM tyAM sudhI tame jIvavAnA cho, kharA?' vRddhe kahyuM beTA, A AMbA dekhAya che te kai meM na hatA ropyA chatAM tenA phaLa meM khAdhA, have mArI pachInI peDhI mATe A AMbA vAvuM chuM. jo vRddha phaLanI AzA rAkhIne karma kare, to e duHkhI thAya. izvare tamane je karma karavA ApyuM che. te kuzaLatA ane utsAha karavuM enuM nAma yoga che. A karmanI dRSTie yoganI paribhASA spaSTa karatAM bhagavAna arjuna kahe che ke dhanaMjaya! rAgadveSa, kAmanA, vAsanA, mamatA vagerethI para rahIne samatAthI viveka ane vicArapUrvaka karelA karma jIvAtmAne baMdhana karatuM nathI. jema sarvavyApI paramAtmAne pApapUNya nathI lagatAM, tema AvA mamatAthI karela karmane paNa pApapUNya nathI bhAvatA, paraMtu samatA vinA karela karmanA phaLa svarUpe janma maraNa ane duHkha bhogavavA paDe che. AthI huM dhanaMjaya, 'siddhayasiddhayoH samo bhUtvAM' siddhi asiddhimAM samAna rahIne niraMtara aTala, sthira rahevuM e 'samatvayoga ucyate' e samatA yoga che. jo arjuna pAse samatAvALo viSAda ane vairAgya hota, to bhagavAna zrIkRSNane A upadeza ApavAnI jarUra na paData, samatAvALo vairAgyanuM svarUpa e che ke te jIva sArA narasAno bheda samaje, eTale jemAM satya arthAt nitya che tene pakaDe ane je asatya, anyAyI arthAt
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda anitya che. tene choDI de che. jJAna mAnavane viveka Ape che viveka nA vizleSaNa dvArA sAco vairAgya jAge tenuM nAma anurAga, paraMtu zArirIka saMsArIka paristhiti asahya banatA saMsAramAMthI mana uThI jAya tene vairAgya kahevAya. Ama samatA yogya iSTa ane aniSTane samajIne samajI zake che. 'siddhayasiddhayoH samo bhUtvA' siddhi asiddhimAM samAna buddhi rAkhanArane bhagavAna sthitaprasa puruSa tarIke oLakhAve che. tyAre AvA sthita pasavALA jIvanuM lakSaNa jANavA mATe arjuna bhagavAnane kahe che H 'he kezava! AvI samAna buddhivALAnuM lakSaNa kyuM? Avo samAna buddhivALo manuSya kevI rIte bole che kevI rIte bese che ane kevI rIte cAle che?' tenA pratyuttaramAM bhagavAna arjunane kahe che ke he pRthAnaMdana! jyAre jIva potAnA mananI sarvakAmano tyAga karI, sadA AtmasaMtuSTa rahe, tyAre te sthita prajJa kahevAya. sukha ke duHkhamAM jenuM mana vicalita thatuM nathI. evA rAga, dveSathI para jIvano sthirabuddhivALo kahevAya. jema kAdavamAM kamaLa thavA chatAM kamaLane kAdavano sparza thato nathI, kAdavamAM rahevA chatAM kamaLa tenuM sauMdarya choDatu nathI. tevI ja rIte sthitaprajJa jIva game te paristhitimAM teno svabhAva choDato nathI. eka saMta potAnA ziSya laine gAmanA taLAva upara snAna karavA gayA, tyAre comAsAnA divaso hatA, A saMta jevA taLAvamAM snAna karavA jatAM hatA. tyAre temane joyuM ke eka vichI pANImAM taraphaDiyAM mArato hato, tenA bacAvavAnA hetuthI saMta tene pakaDIne bahAra kADhyo, to tarata ja vichI DaMkha mArIne pharI pAchuM pANImAM paDI taraphaDiyAM khAvA lAgyo. e saMte tene pharI bahAra kADhyo Ama be traNa vAra saMta 20 33 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda vichIne pANImAMthI bahAra kADhavA prayatna karyo, to tarata ja vichI DaMkha mArI pAchuM pANImAM jato raheto. A dezya joi rahelA ziSyathI rahevAyuM nahIM. tethI tene gurune kahyuM viMchI tamane DaMkha mAre che chatAM tene zA mATe pANImAMthI bahAra kADhavAno prayatna karaze. tyAre saMte kahyuM : 'vichIno DaMkha mAravAno svabhAva, mAro tene bacAvavAno svabhAva che.' AvA kartavyavAna puruSane koNa kartavyathI vimukha karI zake. game tevI vipatti Ave to paNa tenI sAthe tAla milAvIne jIvI jANe te sAco sthitaprajJa kahevAya. eka divasa eka bAdazAhe potAnA vajIrane kahyuM - mAre eka mANasanI jarUra che. tamArI najaramAM koi Ave to lai Avajo, paNa eTaluM dhyAna rAkhajo ke mANasa haiyAno sAco hovo joie.' ghaNA divasanI zodhakhoLa pachI vajIrane eka mANasa gamyo. vajIre enI pAsenI nokarI choDAvI dIdhI. ne sArA bhaviSyanI AzA ApI ene bAdazAhanI sevAmAM hAjara karyo. bAdazAhe jarA vicAra karIne kahyuM - mArI pAse to atyAre kaMi kAma nathI, paNa tamAro Agraha hoya to ApaNA kAryAlayamAM caparAzInuM kAma ApIe. pagAra paMdara rUpiyA maLaze." vajIrane mAThuM lAgyuM, paNa pelA yuvake kahyuM - mAre mATe to bAdazAhanI cAkarI karavAnI taka maLe e sauthI moTo pagAra che.' e to ene mATe taiyAra thai gayo. vajIra ene bAdazAhanI kacerI batAvI gayo, tyAM to narI dhULa ja dhULa chavAyelI hatI, kAraNa ke tyAM ghaNA divaso sudhI besIne bAdazAha na to kAma karatA hatA, ke na to kadI tyAM jatA hatA.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ u4 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda vajIranA dilane bahu duHkha thayuM, paNa pelA yuvAne to Avu sAruM kAma apAvavA badala eno AbhAra mAnyo, ene A kAma maLyuM teno saMtoSa. | divaso sudhI pelA yuvAne kacerI sAphasUpha karI, badhI vastuone ThIkaThIka goThavI ane bAdazAhanI AbarUne chAje evI kacerI eNe banAvI dIdhI. eka divasa bAdazAha tyAMthI nIkaLyA to oLakhI ja na zakyA ke emanI kacerI che! jo ke evI sughaLa kacerI joI temane AnaMda thayo. AvA sthita puruSo jIvananA saMgharSono sahaja rIte svIkArI teno yogya upayoga kare ane temAMthI AnaMda meLave che. game tevA duHkho paDe, tyAre temAMthI bhAgI javAnuM valaNa dharAvavA karatAM temAMthI yogya rasto kADhavo joie. je mANasa A jiMdagInI Takkara jhIlI zakato nathI, temAM tUTI jAya che. te palAyana vAdI che. sAco sthita puruSa game te paristhitimAM himAlayanI jema aDaga rahe. sthira ane nizcala rahe evuM vyaktitva ghaDavA bhagavAna mAgatA hatA tethI temane arjunane nimitta banAvI A gItAnuM jJAna pIrasyuM che. - bhagavAna zrIkRSNa arjunane DhaMDhorIne kahe che ke he arjuna! sukha ane duHkha baMnnemAM tuM sama banI jA. jIvanamAM kyAreka sukha paNa Avaze ane kyAre duHkha paNa Avaze. kyAreka tane lAbha thaze ke kyAreka geralAbha paNa thaze. kyAreka vijaya to kyAreka parAjaya paNa thaze.AthI eka yoddhA tarIke tAre pUrNa samatA yogathI tAruM kartavya tAre pUrNa karavAnuM che. samatAyogI kriyAzIla hoya che je karmanI siddhi asiddhimAM nispRha ane ugarahita rahe che. samatAyogI sthitaprajJa puruSa kevI gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 35 rIte bese che? e trIjA praznanA uttara rUpe bhagavAna kahe che ke "he arjuna! jo tAre sthitaprajJa banavuM hoya, to je rIte kAcalo potAnA cha aMgo jevA ke cAra paga, eka pUMchaDI ane eka mastaka, e badhAM jyAre potAnA sameTI le che, tyAre kevaLa tenI pITha ja dekhAya che. tevI ja rIte sthitaprajJa puruSa pAMca indriyo ane eka mana A karmane potapotanA viSayothI haThAvI le che ane saMyamI bane che tema tAre paNa saMyamI banavuM paDaze." indriyono nigraha kevI rIte karavo, te bhagavAna zrIkRSNa have dazamAM zlokamAM batAve che. bhagavAna zrI kRSNa kahe che ke 'sthitaprajJa banavuM hoya, to saMyamI banavuM paDaze. ane saMyamI banavuM e dhArIe teTaluM saheluM nathI. saMyamI jIva damana che. indriyo saMyamI to bane che paNa viSaya rasa chUTato nathI.' eka saMta te virakta, tyAgI hatA. paisAne aDakatA na hatA. ane ekAMtamAM bhajana karatA hatA eka sajjana bhAi saMtanI sevA karatA, ekavAra eka bhAine koi kAmasara bahAra javAnuM thayuM tethI saMtane kahyuM ke "mahArAja, huM to jai rahyo chuM. to saMte kahyuM - "bhAi, amArI sevA tamAre AdhIna nathI. tame sukhethI jAo. eNe kahyuM - "mahArAja, pAchaLathI koi sevA kare ke na kare, sAme huM vIsa rUpiyA dATI jAuM chuM. kAma paDe to koine kahejo. "bApajI nA nA karatA rahyA, paNa pelo to vIsa rUpiyA dATI ja gayo. have e to gayo. pAchaLathI bApajI mAMdA paDyA ane marI gayA. marIne bhUta thayA! have tyAM rAte koi rahe to ene cAmaDIno khaTakhaTa avAja saMbhaLAya. loko vicAravA lAgyA ke vAta zI che. jyAre pelo bhAi Avyo tyAre ene kahevAmAM AvyuM ke tyAM rAte cAkhaDIno avAja Ave che. koi bhUta preta che. paraMtu koine duHkha detuM nathI. rAtre e tyAM rahyo. ene bhAre duHkha thayuM. eNe prArthanA 24
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda karI to bApajI jovAmAM AvyAM. ane eo kahevA lAgyAM ke maratI veLA tArA rUpiyAo tarapha mana gayuM. have tuM enI kyAMka vyavasthA karI de to huM chuTakAro pAmuM.' eTale viSayo saMyamI rahe, paraMtu viSaya rasa chUTato nathI, tethI zrI AcAryacaraNa 'bhaktivardhanI' graMthamAM kahe che. ahaMtA mamatAthI viSaya vAsanA utpanna thAya che. sAco sthitaprajJa puruSa game te paristhitimAM viSayane bhogavavA nahIM bhogavavA bAbate samadraSTi keLave che. daihika kriyAo mATe viSayane bhogave che. kharo, paraMtu tenA upara jarA paNa mamatva hotuM nathI. AvA gRhastha tyAgIo bhaktine lAyaka hRdayavALA hoya che. bhagavAne cAra cIjomAM tyAga batAvyAM che. je prApta nathI. tenI kAmanA. je prApta che temAM mamatA, bharaNa poSaNanAM, spRhA ane huM Avo chuM evI ahaMtA jene kAraNe bIjAnI sAthenI sarakhAmaNImAM potAnI vizeSatA dekhAya che. ghaNA puruSa dharmapAlana mATe ahaMtA mamatA keLave che ke paNa tene sAcA vairAgyathI alipta kare che. zrImad bhagavatajImAM rAjA bharatano prasaMga che. cakravartI samrATa rAjA bharate saMnyAsa lIdho. paraMtu dayAbhAvathI eka haraNIne bacAvavA jatAM tenA baccAnI Asakti vaLagI, pariNAme saMnyAsI RSi bharatane bIjA be janma levA paDyA. AtmAne vAsanAmaya kAraNa zarIrathI alipta rAkhavuM hoya to eka ja upAya che. 'paradraSTavA' paramAtmAnuM dhyAna. dhyAna eTale mananI sthiratA ane ekAgratA, AsthiratA ane ekAgratA bolavAthI AvatI nathI. paraMtu manane te tarapha vALavA cokkasa hetu sAtheno prayatna karavo joie. 22 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 37 zrI AcAryacaraNe to potAne zaraNe AvelA jIvone aMdha patanamAMthI bacAvavA, AjJA ApI che ke 'kRSNasevA sadA kAryA' zrIkRSNanI sevA sadA sarvadA karavI. sevA eTale prabhumAM cittane parovavuM, saMlagna karavuM, ekAgra karavuM, ane e rIte bhagavantamaya banI javuM. bhagavatpraya banI javuM. bhagavatpraya banyA sivAya ahaMtA mamatA jatI nathI. jyAM sudhI ahaMtA mamatA nahiM jAya tyAM sudhI. laMghana thavAnAM che. viSayo choDavAnI jarUra nathI. ghara choDavAnI jarUra nathI. kuTuMba choDavAnI jarUra nathI. paraMtu A badhA mAMthI Azakti choDavAnI che. karma karo chatAM emAMthI Asakti choDo. viSayomAMthI Asakti choDavA mAtra manano saMkalpa nahIM. paraMtu zrIAcAryacaraNe batAvela mArga mujaba 'kRSNasevA sadA karyA'thI satata bhagavAnamAM majA rAkhavAnuM. Avu prabhuparAyaNa mana mATe, manane laukika AsaktimAMthI mukta karavA mATe zrIAcAryacaraNa ahIM AjJA kare che ke 'huM' ahaMtA mamatAne aMkuzamAM rAkhavA indriyono nigraha jarUrI che. indriyone kAbUmAM rAkhavA zrIAcAryacaraNe sevA kIrtananAM sAdhano batAvyAM. je ahaMtA mamatAno nAza zakya nathI, te ahaMtA mamatA prabhu sAthe sevA ane kIrtananA mAdhyamathI joDI daine bhakta kahe 'he prabhu! tamAro chuM ane tame mArA cho. tyAre tenI badhI indriyo Apo Apa prabhu sAthe joDAi prabhumAM Azakta thAya che.' arthAt laukika bhoga ane laukika udveganA naDataro, bIjA zabdomAM ahaMtA mamatA, ApaNI buddhi ane ApaNA prayatnothI haTAvatA, sevAmAM temanI rukAvaTa na thAya te mATe sajAga rahevuM, AvI rIte je sevAmAM tatpara banIne rahe che. dhIme dhIme zrIThAkorajImAM prema vadhAre che. ane ekacitta banIne sevA kare che tene karmayoga siddha thaze.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 38 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Ama A adhyAyane aMte bhagavAna zrIkRSNa arjunane je samajAve che te vAta zrIAcAryacaraNa saMnyAsa nirNayamAM batAve che. vihAya kAmAnyaH sarvAnyamAMzcarati niH spRha : nirmamo nirahaMkAraH sa zAntimadhigacchati // je puruSa badhI ja kAmanAono tyAga karI mamatA rahita, ahaMkArarahita ane spRhArahita thaine vicare che te 'OM zAMtine' prApta kare che. ahaMtA mamatAnA tyAgathI ja 'karmayoga' siddha thaze. AvA karmayoga dvArA siddhi pAsenA puruSanuM nAma 'sthitaprajJa' che. enAM lakSaNa batAvatI veLA AraMbhamAM ane aMtamAM kAmanAonA tyAganI vAta kahI che. ahaMtA mamatAnA tyAga pachI "cetataMtmavarNa sevA' citta prabhumAM parovAi' raheluM rahe che. adhyAya : 3 arjunane yuddha nahIM karavAno viSAda pahelethI ja hato. pahelA adhyAyanA ekatrIsamA zlokamAM arjuna kahe che. yuddhamAM potAnA kulane mArIne huM potAnuM hita nathI joto' pachI pistALIsamA zlokamAM teo kahe - "aho! kheda ke ame loko buddhimAna hovA chatAM paNa yuddha rUpI mahAna pApa karavAne taiyAra thai gayA chIe. AgaLa bIjA adhyAyamAM pAMcamA zlokamAM arjuna kahe che huM bhikSAnuM anna khAvAnuM zreSTha samajuM chuM. paNa yuddha karavAnuM nahIM ane navamA zlokamAM to bhagavAna zrIkRSNanI AjJAnI viruddha potAno nirNaya ja saMbhaLAvI de che ke 'huM yuddha nahIM karuM.' - Ama arjunanA Agraha ane durAgraha vacce bhagavAna zrIkRSNa arjunane samajAve che ke he arjuna! tuM koine mArato nathI, ke tArA mAravAthI koi maratuM nathI, A bhautika zarIranAza thavA mATe sarjAyeluM che teno nAza thAya che. jema zarIramAM dhAraNa karela kapaDAM phADI jAya che. jUnA thai jAya che tyAre tene badalavAnI jarUra paDe che. tema zarIramAM eka AtmAne zarIra badalavAnI jarUra paDe che. bIjA adhyAyamAM karma ane jJAna viSe bhagavAne kahelI vAto arjuna samajI zakyo nahIM. arjunane bhagavAnanAM vacano mizra jevAM lAgavA lAgyAM eTale trIjA adhyAyanI zarUAtamAM arjuna bhagavAnane pUche che ke A tame zuM kaho cho? tame jJAnanI sarasa vAto kaho cho. bahu
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 40 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda uttama kakSAnuM jJAna ane sthitaprajJa sthitinuM tame varNana karo cho paNa mane to tame bhayaMkara kAmamAM joDI rahyAM cho, to Apano abhiprAya zuM che? mArA kalyANa mATe kyuM sAdhana zreSTha? vagere arjunanA manamAM jAgelA praznonA pratyuttara meLavavA trIjA adhyAyanI zarUAtamAM arjuna bhagavAnane prazna kare che. jyAyasI ceryANarUM matA buddhirjanArdanA. kalki karNAti dhoramAMniyosi kezavAlA, vyAmi zreNeva vAkyana buddhi moghasIva me | tadeDa vadanizcayayena zreyo kacADanuyAgarA he janArdana, he kezava, jo tame buddhine akAma karma karatAM zreSTha mAnatA ho, to pachI tame mane A ghora yuddha karavA zA mATe prerI rahyA cho? tame kaho cho kaMi ane mArI pAse karavo cho kaMi, tame keTalI sarasa vAta kaho cho ke sukhI thavuM hoya to jJAna joie. zAMti joitI hoya to samajaNapUrvakanuM jJAna joie. eka bAju tame mane jJAna Apo cho, to bIjI bAju yuddha karavAnuM kaho cho. to Apa kRpA karIne kaho ke jJAna adhika ke karma adhika che? be mAMthI zreSTha zuM? jJAnI thavuM sAruM ke karmayogI thavuM sAruM? bhagavAna kahe che : he niSpApa arjuna, karma ane jJAna eka sikkAnI be bAju che. karmano tyAga karIne koi jJAnI thai zakatuM nathI. karma koine choDatuM nathI. pratyeka vyaktine teNe bhautika pravRtio dvArA meLavelA guNo anusAra vivaza thaine karma karavuM ja paDe che, karma e sajIvapaNAno svabhAva che. eTale karmae AtmAno svabhAva hoi AtmA karma mATe haMmezA sakriya rahe che. A nyAye ApaNe kahI zakIe ke karma karyA sivAya koi rahI zakato ja nathI, cAhuM nAno hoya, ke moTo gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda hoya, jJAnI hoya ke sanyAsI hoya, karma karyA sivAya koi rahI zakatuM nathI. jJAnI banavA mATe jJAna prAptInuM karma to karavuM ja paDe che te ja rIte jJAnanA mAdhyama dvArA karmanI yogyatAno viveka cAle che. arthAtu jJAnathI karmane sArA narasAnA trAjave tolIne karma karavAnuM hoya che. eka kSaNa, eka miniTa paNa koi karma karyA vagara rahI zakatuM nathI. A kyu karma, mAnasika karma, tame AMkhathI juo. e paNa eka karma, kAnathI sAMbhaLo e paNa eka karma karI rahyA cho. moDhAMthI bolavuM e paNa karma che. arthAt karma sivAya to eka miniTa paNa rahI zakatuM nathI, AthI koi ema kahetuM hoya ke huM karma nathI karato, to vAta ja khoTI, je manuSya indriyonI kriyAne baLapUrvaka rokIne paNa potAneniSkriya mAne che te potAnI jAtane chetare che. AMkho baMdha karI devAthI AMkhanA viSayonuM ciMtana aMdarathI cAlu ja rahe che. tevI rIte brahmacaryavrata vALAne rAtre svapnamAM vijAtIya pAtrane herAna kare che tyAre svapnamAM baLAtkAra paNa karI bese che. Ama indriyone kharekhara saMyamamAM rAkhavuM eTale loDhAnA caNA cAvavA barAbara che. indriya to tenuM karma karyA kare che. pote saMyamI che te mAnavuM ene mithyAcAra kahevAya, AvA khoTA mithyAcArathI AtmAnI kyAreka urdhvagati na thAya. svAmI vivekAnaMda A zlokano marma samajAvatA kahyuM che ke moDhAnI vAtono koI artha nathI, popaTa paNa tema karI zake che. A Azaktirahita karmo karavAthI ja pUrNatA prApta thAya che.'bhagavAna zrIkRSNa kyAre paNa karma tyAganI vAta karatAM nathI, paraMtu karmamAM rahela AzaktinA tyAganI vAta kare che. karmayogamAM karma haMmezAM lokonA hitane mATe ja hoya che. ane yoga potAne mATe hoya che. 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda arjuna karmane potAne mATe mAne che, eTalA mATe tene yuddha rUpI kartavya karma bhayaMkara lAge che. tethI bhagavAna arjunane Azakti rAkhyA vinA karmayogI banavAno upadeza Ape che. gAMdhIjI A karmayogane anAsakta karmayoga kahetA, ahIM bhagavAna arjunane buddhinA viveka dvArA arjunane anAsakta karmanuM svarUpa samajAvyuM. karmayogI ApaNane karma mATe ja karma - Asaktirahita karma kone madada karAya che ane zA mATe karAya che teno khyAla karyA sivAyanuM karma karavAnuM zIkhave che. karmayogI kArya kare che kAraNa ke teno svabhAva che. AthI bhagavAna arjunane anAsakta bhAvathI yuddha karavAnuM kahe che. bhagavAna zrIkRSNa arjunane kahe che jIvanamAM anAsakti hoya to vAsanAno tyAga thai zake che. he arjuna! huM kyAreka ema nathI kaheto ke mANase indriyone niyamita karavuM ane saMyama na rAkhavo. karmayoganI zarUAtamAM saMyama jarUrI che. prayatna vinA manuSya kazuM ja prApta karato nathI. AthI manane saMyama rAkhavAno manuSya prayatna karavo joie. AvA prayatnathI te saMyamanI dizAmAM AgaLa vadhI zake che. tyAre tenuM mana Asakti sevatuM hoya ke viSaya vAsanAnuM ciMtana karatuM hoya evuM bane. te sthitimAM te daMDane pAtra nathI. jyA sudhI mANasa sAdhakanI sthitimAM che. tyAM sudhI AvuM banaze. tene daMbha na kahevAya. manuSya jyAre potAnuM kalyANa karavAno vicAra hoya che tyAre te karmone sAdhanAmAM vidana samajIne temanAthI para thavA icche che. paraMtu karmomAM kAmabhAva hovo, e doSita che. AthI bhagavAna kahe che ke bahArathI indriyono saMyama karIne manamAM viSayonuM ciMtana karavAvALA karatAM Asakti rahita thaine bIjAonA hita mATe karma karavAno hoya che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda kRSNamUrtie paNa sAdhakanA sAdhanAkALa daramyAna svapRthakkaraNa upara ghaNo bhAra mukyo che. je temanA zabdomAM joie to 'svapRthakkaraNanA AraMbhamAM bhale thoDI hatAzA Ave, paNa enI kharI dizA jALavI rAkhavAmAM Ave to e jIvanamAM utsAhanAM navAM pura lAvI zake tema che. ApaNI A zaktino upayoga thavo joie.' AthI bhagavAna kahe che. sArA narasAno viveka keLavo, rakhe ema mAnatA ke karmano tyAga karavAthI karmanA pariNAmamAMthI mukti maLaze. paraMtu anAsakta bhAvathI potAne phALe Avela karma karavAthI sAcA jIvanano AnaMda maLI zakaze. karmahinatA e kAyaratA che. karma vagarano zarIranivaha paNa zakya nathI. dareka Asaktirahita karma pavitra che. ane AvuM karma ja zreSThatAnI dizA che. ApaNA hAthamAM AvelA badhA ja karmo sArI rIte karavA joie ane e rIte ApaNuM baLa vadhAratA jaie, Ama karavAthI ApaNe eka divasa evI avasthAe pahoMcIe ke jyAre jIvanamAM ane samAjamAM jenI khUba abhilASA sevatA hoie tevAM mAnadAyaka karmo bajAvavAne ApaNe hakadAra banIe. tame je koi karma karatAM hoya tyAre tenA pariNAma tarapha na jovo. je kArya karo te upAsanA tarIke, zreSTha upAsanA tarIke karo, ane e samaya daramiyAna tamArA samagra jIvanane emAM otaprota rAkho. AvA otaprota ane Asaktirahita banIne karavAmAM Avela karmane bhagavAne yajJAcaka karmo kahyAM che. bIjAone sukha pahoMcADavA tathA teonuM hita karavAne mATe je paNa karmo karavAthI Asakti bahu ja zIgha dUra thai jAya che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 44 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda AzaktimAMthI anAsakti bhAva keLavavo e mAtra deha sAthe saMbaMdha nathI, Asakti bhAva huM ane mAruM, mArAthI bhAvanA chupAyelI che. arthAt "sva" ane "sva" sAthe saMbaMdhita karma eTale Asakti karma bane, paraMtu jo viziSTa sAmAjika sthiti tathA guNane dhyAnamAM rAkhIne niyatakarma karavAmAM Ave te karmano anAzaktibhAva thayo. AvA karma yajJAtmaka svarUpa dhAraNa kare che. zrI AcAryacaraNe zrIThAkorajInI sevA mATe devakapurane jaLasevAnuM kAma soMpavAmAM AveluM. vahelI paroDhe uDIne nityakarmathI paravArIne be maNanI gAjhAramAM jaLa bharIne kavADamAM mukIne khabhAmAM nAkhIne zrIThAkorajInI sevAmAM pahoMcADe, vajanadAra gAgaro UMcakI UMcakIne khabhA para cAMdu paDI gayuM. devakapUra sevAmAM eTalA otaprota thai gayelA eTale sevAnI tamannAmAM pITha para pahelA cAMdAnI paravA ja nA karI. cAMdu to dhIme dhIme vakaratuM gayuM. emAM to jIvAta paDI. thoDA divasamAM to kIDAthIe khadabadavA lAgyuM. eka divasa AvI sthitimAM teo yamunAjImAM jaLa bharavA nIcA gayA. jaLa bharavA jyAM nIzA vavyA tyAM. pahelA cAMdamAMthI Tapa karato eka kiDo nIce paDyo, kiDAne jotAM ja devA kapUranuM komaLa kALajuM kaMpI uThyuM: "are...are...A jIva hamaNAM marI jaze, nA...nA, ene maravA to kema devAya? A jIva to mArA rudhirathI poSAyo che.' tarata ja taraphaDI rahelA e kIDAne eka pAna upara uThAvI lIdho. Ane kyAM mUkavo? vicAre caDyA. kyAMka mUkIza eTale khorAka vinA e marI ja javAno. mAnavanuM rudhira ane mAMsa ja eno khorAka che. mArA jIvatAM ene maravA kema devAya? pArakA jIvane duHkhI karuM to mArI vaiSNavatA lAje. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Ama vicArI e kIDAne potAnA cAMdAnA ghAmAM ja mUkI dIdho. A ja rIte devakapUra jevA bIjAone sukha pahoMcADavA tathA teonuM hita karavAne mATe je paNa karmo karavAmAM Ave te badhAM yathArtha karyo che. gItAjImAM vyakti ane samAjano samanvaya che. gItAjI samatvavAda, samanvayavAdano graMtha che. arthAt badhAne sAthe laine cAlavuM, jaDatA nahiM anAsakti karmanI jarUrI che. vyaktie potAnA mATe jIvavAnuM nathI. samAjanA mATe jIvavAnuM che. vyaktie samaSTi sAthe samanvaya sAdhavAno che. dharmanI jaDatA sAthe sAcA yajJarUpI karmane kacaDavAno nathI. dharmanuM mukhya kArya mAnava mananI vRttio badalavAnuM che. e jaDa banyo. saMkucita banyo. svArthI banyo. eTale enAmAMthI dharma calita thayo kahevAya. eka guru ane ziSya nadI pAra karatA hatA. tyAM eka yuvatI paNa emanI thai gai. saMjogAvaza te lapasatAM, e taNAvA mAMDI. parastrI sparza na thAya e niyamAnusAra, A badhuM jovA chatAM, ziSya AgaLa cAlyo. paNa enA gurue sAhasa karIne bAine vaheNamAMthI uMcakI lIdhI ane sAme kinAre uMcA khaDaka upara mukI. sadabhAgye e bebhAna nahotI thai eTale thoDI vAramAM svastha thai, vRddha saMnyAsIne AbhAra vaMdana karI potAne mArage cAlatI thai, guru ziSya potAne paMthe paDyA. daseka mAila cAlIne rAtrinivAsa mATe eka gAmane goMdare paDAva nAkhyo, svasthatAthI beThA pachI paNa ziSyane aMdarathI kaMika akaLAto joi gurue pUchayuM - kaMI garabaDa che?' 'tamArI to!' ziSya hiMmatathI kahI dIdhuM. - 'mane nathI gamyo tamAro A durvyavahAra." 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 'kyo durvyavahAra? AkhI duniyA jANe che. tamArI jAtane ja pUcho - 'saMnyAsI hovA chatAM strIne sparza karyo, eTaluM ja nahi, ene uMcakIne nadI pAra karI.' "oho ema vAta che! dIkarA, huM to tene nadIne pele pArathI A pAra lai gayo e tarata ja bhUlI gayo. paNa tuM to ene cheka ahIM sudhI uMcakI lAvyo che enuM zuM?" - dharmapAlananI jaDatAthI kharekhara ziSya adharma AcarI rahyo hato. eTaluM ja nahIM potAnI jaDatAnA mApadaMDathI bIjAno dharma mApe e keTale aMze ucita kahevAya. gItAjI AvA jaDahina. karmone mahAyajJa kahe che. AvuM karma tyAre ja saMbhave che jyAre dharmane sAcI rIte samajyA hoie, samajyA vagaranuM AcaraNa e dharmano daMbha kahevAya. parasparanI saMbhAvanAmAM ja kalyANa che. "paraspara bhAvayanta" ekabIjA pratye sadbhAva rAkhatA zIkhIzuM to mAnava mAnava vacce prema, AtmIyatA, sadbhAva vadhaze. ' arthAt karmayogI mahAyajJa tyAre siddha thAya ke manuSya potAnA kartavyanA pAlana arthe bIjAnA adhikAranI rakSA kare che. jema ke mAtA pitAnI sevA karavI e putranuM kartavya che ane mAtA pitAno adhikAra che. je bIjAno adhikAra che te ApaNuM kartavya che. bIjAnuM zuM kartavya che? te jovAnuM nathI. bIjAnuM kartavya jovAthI manuSya pote kartavyavimukha thAya che. - yajJarUpI karmamAM kyAre vidana nathI AvatA. ulaTuM tamArA A karmathI devo paNa prasanna rahe che paraMtuM e karma bhagavAnane arpita kareluM hovuM joie. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda pitRcaraNa zrI gusAMijInA sevaka kRSNabhaTTanI A vAta che. eka vakhata zrI kRSNabhaTTa zrInAthajInA bhitarIyA bhegA nAhyA ane sarva sevA karavA lAgyA, paNa caraNasparza na karyo. tethI zrInAthajIe AjJA karI. "kRSNabhaTTa, caraNasparza karo" tyAre kRSNabhaTTe vinaMtI karI. 'lIlAnA darzana thAya to caraNa sparza karuM tyAre zrInAthajIe kahyuM, - "lIlAnA darzana dehAMtamAM thaze.' sAMbhaLI kuSNabhaTTa udAsa thayA. tyAre zrIgusAMIjIe pUchyuM - kRSNabhaTTa, udAsa kema cho?" tyAre kRSNabhaTTa kahyuM zrInAthajIe caraNasparzanI AjJA karI che. paNa lIlAnAM darzananI nA kahe che. tyAre zrI gusAMIjIe kahyuM - "zrInAthajI to bALaka che. tuM zA mATe udAsa thAya che?" ATaluM kahIne zrIgusAMIjIe kRSNabhaTTano hAtha pakaDIne caraNa sparza karAvyAM ane zrInAthajInI lIlAnAM darzana karAvyAM. ahIM kahevAnuM tAtparya eTaluM ja ke niSkAma bhAvathI karelA karmathI bhagavAna badhu ja Ape che. eTaluM ja nahi bhagavAna rAjI rahe che. karmano kyAre sodo na karavo joie. karmamAM vepArIvRtti Aje eTalI badhI dekhAya che. jethI to karmamAM mIThAsa rahetI nathI. Aje to phaLanI AzA pahelA, ane pachI karma. he bhagavAna! mAruM phalANuM DhakaNuM kAma pataze to huM page cAlIne tArA darzane AvIza. 10 nALiyeranA coraNa baMdhAvIza. vagere svarUpanI bAMdhA karIe chIe. A to narI chetarapIMDI kahevAya. AthI bAdhA, AkhaDI e saMpUrNa avaijJAnika ane bina AdhyAtmika che. devAnuM bhAvayatAnena te devA bhAvayantu vaH | parasparuM bhAvayantaH zreya: paramavApyasya ya //.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda yajJo dvArA prasanna thaine, devo tamane paNa prasanna karaze ane e rIte mAnavo tathA devo vaccenA sahakArathI sauno abhyadaya thaze. bhagavAna zrIkRSNa eka sAcA paryAvaraNavAdI hatA. jIva jagata mATe jarUrI havA, pANI, prakAza vagere niyamita maLe te mATe anna, vAyu, pANI ane pRthvI vagere mATe devonI nimaNuMka karI. jethI jIvane jarUrI havA, prakAza, jaLa vagere jarUrI temanA dvArA maLe. Ama badhAM varadAna A devonA adhikAra kSetramAM Ave che. AthI temanA vyavasthita saddhapayogathI A devo prasanna thAya che. Aje ApaNe havA, pANI ane pRthvIne eTalA badhA praduSita karyA ke jethI A devo nArAja thayA eTale atigaramI, annakSetre ghaTatu utpAdana, aneka prakAranA navIna rogo vagereno A devono prakopa sahana karavo paDe che. eka dhanavAnane ekano eka putra khUba lADakoDamAM ucharyo hato. A dhanavAna Aputrane je mAMge te Ape. kazI vastunInA nApADe. tethI A putra eTalo badho bagaDI gayo hato, kebina jarUrI paisA kharce, eTale A dhanavAnane ciMtA thai. jo huM tene nahi roku, to eka divasa kuberabhaMDAra khAlI karI nAkhaze. tethI tene sIdhA raste lAvavA vicAra karyo. - ekadivasaputra jyAre paisAnI mAMgaNI karI tyAre A dhanavAna pitAe kahyuM - "A badhu tAruM, huM tane paisA jarUra ApIza, paNa eka zarata eka divasanI kamANI karIne tAre mane ApavAnI. putre A zarata mAnya rAkhIne nIkaLyo kamANI karavA mATe, kamAvA mATe keTalA maNanA paththarA uMcakyA, dUra dUrathI pANI bharI lAvyo, dUra dUra sudhI pAMca maNanI guNo uMcakI te mUkI tyAre mAMDa so rUpiyA maLyA. te laine te pitA pAse gayo ane kahyuM "lo mArI kamANInA A paisA, dhanavAne paisA laine tarata ja kuvAmAM pheMkI dIdhA, tyAre putra gussAmAM AvIne bolyo gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 49 AkhA divasanI mArI kALI majUrInA paisA A rIte nAMkhI detA duHkha thatuM nathI. dhanavAne kahyuM - "beTA, huM tane te samajAvavA Ama karyuM. me tene eka divasanI majUrInA paisA nAMkhI detA duHkha thAya che. tyAre tuM to mArI AkhI jIMdagInI kamANI A rIte veDaphI nAMkhe che to tenuM mane duHkha na thAya, dhana saMpattIno suvyavasthita rIte vAparatA zIkhIe." ApaNA satkarmorUpI yajJothI kudaratI paryAvaraNa jALavI rAkhIe to A devo jarUra rAjI thAya che. jethI jagatanuM kalyANa thAya che. te tyAre ja saMbhave ke jyAre devo ane mAnavo vacce sahakAra hoya. ApaNe joi gayA ke niSkAma karma manuSyane baMdhana kartA banatuM nathI. tethI vizeSa to sarva manuSyanuM lakSya je mukti, svAdhInatAne niHsvArtha kArya vaDe prApta karavAno yajJAtmaka karmano uddeza che. yajJAtmaka karmamAM niHsvArtha hovAthI te kadI paNa baMdhanakartA banatuM nathI. yajJAtmaka karmamAM samaSTinuM hita hoya che, jema ke khetaramAM khetI karatA kheDUtane sAro pAka meLavavA mATe aneka jIva jaMtunI hiMsA karavI paDe che. paNa A hiMsA mAtra potAne mATe nahiM paNa samagra samAjane mATe kare che. tethI tene A hiMsAnuM phaLa tene baMdhana kartA rahetuM nathI. tevI ja rIte yuddha medAnamAM sainikane aneka duzmana sainika mAravA paDe che. A hatyAnuM pApa sainikane lAgatuM nathI. kAraNa ke temAM samaSTinuM hita che. - bhagavAna zrIkRSNanA karmayogane samajavo hoya to, tenI pAchaLa rahela pradhAna lAgaNIne samajavI paDaze. 'mRtyu dvAra khakhaDAvatuM hoya, tyAre paNa koi prazna pUchyA vagara harakoine sahAya karavI eTale karmayoga, A dRSTie sAcA karmayogI sainiko kahevAya. gamete sthitimAM tame ho, nAnA ho ke moTA, jJAnI ho ke ajJAnI, strI ke puruSa paNa karma karavuM joie. niSkAma karma karavuM e dharma che. anAsakta banIne karma karavuM e bhakti che. svahita ne 22
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 pa0 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda mATe karma karavuM e bhakti nathI. paraMtuM paramArtha mATe karma karavuM e bhakti che. tame koine karelI madada mATe emanI pAse kRtajJatAnI AzA na rAkho. ulaTuM emaNe Apela take badala tame emanA kRtajJa bano, arthAtu, ahaM kartA" huM karma karuM chuM te bhUlavAnuM che. je rIte ApaNe havA laIe chIe. tema chatAM havA levAnuM karma ApaNe karIe tenI sahaja jANa ApaNe rahetI nathI. evI rIte sahaja bhAve badhA karmo karavAnA che. A sahaja karma tyAre saMbhave ke ahaM kartA'no bhAva cAlyo jAya. tene sthAne sarva hartA kartA bhagavAna pAse che. tevI bhAvanA ubhI thAya, huM je kaMI karI rahyo chuM te bhagavAnanI zaktine lIdhe karI rahyo chuM. bhagavAnanI kRpAne lIdhe karI rahyo chuM. bhagavAnanI icchA vinA jhADanuM pAna paNa nA hAle, to pachI huM karanAra koNa? karmayoganA siddhAMta pramANe karma mATe prApta sAmagrI, sAmarthya, samaya, buddhi, samajadArI e je kaMi che e prabhunI pAsethI prApta thayela prasAdI che. e prApta prasAdIno saduupayoga karavo e mAruM paNa kartavya che. eno kyAre paNa, mAtra mArA upayoga mATe nahi karuM, jo huM AvuM karIza to prabhuno gunegAra banIza. prabhunI najare cora banIza. upaniSadano maMtra che. tena yakartana bhujrithA,' tamane je kAMi maLe che e deva Ape che. to devanA artho tyAga karo, ane pachI bhogave, jeTalu mane maLyuM eTaluM sAruM che ema nahiM, emAM devano bhAga che. AthI vizvanA dareka dharma zAstroe potAnI Avakano amuka hisso dharma pAchaLa vAparavAnI AjJA karela che. tame je kAMi kamAvo cho, je kAMi prApta karo cho, bhautika ke bIjI koi paNa cIja emAM devano bhAga che ja. jo eTalu svIkArazo to devatA tamArA upara prasanna raheze, tame sukhI thazo. ane deva bhAgane nahi samajo to kyAreka paramAtmAno kopa utaraze. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda paramAtmAno kopa eTale azAMti, AnaMda hina jIvana, roga ane jhaghaDA rUpe utaraze. AthI ApaNA puSTi saMpradAyamAM sarve koi paramAtmAne samarpaNa karIne vAparavAno siddhAMta che. ahIM mahAtmA gAMdhInosTazIpa siddhAMta kAma kare che, ApaNe ApaNI saMpattinA mAlika nahIM, rakhevALa ane TrasTI che. jene bhagavad kArya mATe vAparavAnuM Ayojana karavAnuM che. ApanA jIvananirvAha mATe jarUrI saMpatti paramAtmA pAsethI mAMgIne levAnI che. paramAtmAnI A saMpattI para paramAtmAnA badhA ja saMtAnone samAna haka che. te haka temane maLavo joie to ja izvara rAjI raheze. gItAjI AgaLa eTale sudhI kahe che ke izvara, devone rAjI rAkhavAno yajJaniyata karmo upara AdhArita che je rIte badhA jIvo anna khAine poSaNa pAme che. ane anna varasAdathI utpanna thAya che. varasAda yajJa karavAthI varase che. gItAjIe keTaluM sacoTa udAharaNa ApyuM che. AtmAnuM poSaNa dharma che ane dharma karmathI utpanna thAya che karma viziSTa paristhitine Adhina utpanna thAya che. 'karmanI koi spaSTa vyAkhyA ApavI e sAva azakya che. tema chatAM karma karanAranI dRSTimAM karmano Adarza hoya che. je karmathI ApaNI gati izvara bhaNI thAya te karma zubha, e ApaNuM sAcu karma, je karmamAM ApaNuM patana thAya te karma azubha, ane e ApaNuM akarma, vedo karmano viveka batAve che. karmano Adarza pragaTa kare che, karma pAlananI vidhi darzAve che. manuSya te karmanuM vidhipUrvaka pAlana kare. vedoe batAvela AdarzakarmonuM pAlana kare to e karma yajJa bane che. ane yajJanI varSA thAya che. varSothI anna thAya che. annathI prANa thAya che ane te ja prANamAMthI 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ para gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda manuSya kartavyakarmanA pAlanathI yajJa kare che. A rIte sRSTi cakra cAlI rahyuM che. A rIte samagra jIvasRSTimAM vedonI sarvoparitA sAbita thai, vedonI A sarvoparitAnuM kAraNa karmanI utpattivedo che. ema vedo utpattinuM kAraNa zrI nArAyaNa che kAraNa ke veda nArAyaNathI utpanna thayelA che. Ama samagra sRSTicakrane cAlavAnI javAbadArI vedomAM niyaMtrita karyo para AdhArita che. tethI dareka manuSyanI bhautika pharaja thai paDe che te niyata karma karavA joie. AthI je manuSya potAnA kartavyanuM pAlana nathI karato. tene phaTakAravA bhagavAna kahe che. he pArtha! je manuSya A lokamAM A sRSTicakra pramANe nathI cAlato, te indriyo dvArA bhogomAM ramaNa karavAvALo manuSya pApamaya jIvana vyatIta karI saMsAramAM nirthaka jIve che. Ama jagatanA kalyANa arthe dareka manuSya potAnA bhAge Avela niyata karma karavA joie, jema kheDUta devAdAra thaine potAnI khetI karavAnuM karma choDato nathI, tema koi paNa saMjogomAM manuSya potAnuM karma to karavAnuM che. rakhe ema mAnatA ke tame niyata karma nahi karo eTale A sRSTicakra aTakI jaze. mAro potAno anubhava ema kahe che. dareka kSetramAM aneka niyata karma hina manuSya vacce ekAda niyatakarmane dharma samajI kArya karavA vALo manuSya izvare mUkyo che. je manuSya niyata karma karIne nivRta thayela che. tene te karma karavA mATe koi laMghana nathI. jene sainika tenI niyata uMmare nivRta thAya che. eTale ke lADavAnA niyata karmamAMtI tene mukti maLI che. tene A niyata karma karavA mATe have pachI koi kartavya rahetu nathI. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 53 lazkaranA A sainikane mAtra A niyatakarma mATe mukti maLI che. paraMtu tene tenA kuTuMba, samAja mATe to bIjA niyata thayela karmo karavA paDaze. tethI karmanAM phaLamAM Asakta thayA vagara manuSya potAnuM kartavya samajIne niraMtara karma karatA rahevuM joie. kAraNa ke Asakti rahita thaine karma karavAthI sukha ane AnaMdarUpI paramAtmAnI prAptI thAya che. A ja rIte Atma sAkSAtkAra pAmela niyata karavAnI jarUra na hovA chatAM jana samAjamAM AcaraNano dAkhalo besADavA mATe tenA niyata karmo karavA joie. janaka jevA rAjAo Atma sAkSAtkArI hovAtI teo vedokta karma karavA baMdhAyelA na hatA. tema chatAM sAmAnya janatAne udAharaNa puruM pADavAnA uddezathI teo potAnA badhAM niyata kartavya karma karatA rahyA. zrIAcAryacaraNa ane pitRcaraNazrIgusAMijI bhagavad svarUpa hovA chatAM brAhmaNattvanAM badhA ja niyata karmo karatAM hatA. zrI AcAryacaraNanI icchA na hovA chatAM bhagavad icchAthI (AjJAthI) samAjamAM gRhAzramano dAkhalo besADavA mATe gRhAzramano svIkAra karyo. A niyata karma karavAmAMthI khuda bhagavAna paNa mukta nathI. A vAta samajavA bhagavAna arjunane kahe che : he pArtha! mAre traNeya lokamAM na koi kartavya che ane na koi prApta karavA yogya vastu aprApta che. chatAM huM niyata kartavya karma karavAmAM kAryarata rahuM chuM. mAre karmanI koi AzA ke tRSNA na chatAM paNa tuM jue che huM tAro ratha calAvuM chuM zA mATe? AmAM kaMi mArI bhAgIdArI che ke tuM vijaya prApta kare to amuka TakA mArA? evuM kAMi nathI. chatAM huM A tAro ratha calAvuM chuM. tAro sArathI banIne beTho chuM. A karma karI rahyo chuM. mAre AmAMthI zuM meLavavAnuM che ke huM A laDAimAM bhAgIdAra banyo 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda sArathI banavuM saheluM nathI. kAraNa ke sArathIe sAmethI AvatA bANono mukAbalo karavAno hoya che. mahAbhAratamAM ullekha che ke bhISma pitAe paramAtmA zrIkRSNane eTalAM bANa mAryA ke emanuM zarIra cAraNI jevuM karI nAkhyuM. prabhue ATalAM bANa sahana karyA, konA mATe. jagatanA hita mATe mATe niSkAma karma karavuM e upadeza ApavA mATe che. Aje samAjamAM Thera Thera bhraSTAcAra, corI lUMTaphATa, AtaMkavAda phelAvyo che. tenI vAto mAtra kahevAtA buddhijIvIo kare che paraMtuM tenI sAme mukAbalo karavA koI taiyAra nathI. A buddhi jIvIo rASTranI cUMTaNI prakriyAmAM bhAgIdAra banIne rASTranI dharA saMbhALe to rASTranuM citra kAMi judu thAya. - keTalAMka sajjano Avu potAnuM niyata karma saMbhALaze kharA, paraMtuM samAjamAMthI AvatA Aropo, pratiAropothI DarI jaine pIchehaTa kare che. potAnuM karma choDI de che. te arjuna jevI dazA prApta kare che. AthI AvA niyata lAbhamAMthI vaMcita rAkhavA mATe te nimitta bane che. ane akarmanA phalanI prApta kare che. AvI paristhitimAM karmazIla manuSya anyanI sahAya madadathI potAnuM niyata karma cAlu rAkhavuM joie. ane susaMskRta samAje AvA karmazIla manuSyae manane vicalita karavAM joie nahIM. ulaTuM temane samasta karmone sArI rIte karatA rahIne teonI pAse paNa tevI ja rIte karAvavA, arthAt temane karmamAM vyasta rahevAnI preraNA ApavI joie. AvA sajjano karma to kare che paraMtuM tenAmAM "huM" paNAno ahaMkAra Ave che. teo ema samaje che ke samagra kAryono kartA huM chuM. mArA vinA zUnya avakAza thaze. paraMtu AvA manuSya samajatA nathI ke guNa ane karma arthAt padArtho ane kriyAo niraMtara parivartanazIla che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 55 amuka paristhiti, saMjogomAM kriyAono AraMbha ane samAmi niyata thayela che. tene niyata banAvavAnuM kArya prabhu kare che. koinA hAthe kyuM kAma karAvavuM e prabhune AdhIna che. mATe he arjuna! tArAM sarva karmo mane samarpita karIne, koi paNa prakAranAM lAbhanI icchA vinA, kartApaNAno dAvo karyA vinA ALasa rahita thaine tuM yuddha kara. bhagavAne "mayi sarvANI karmANi saMnyasya' pada vaDe saghaLA karmone arpaNa karavAnI vAta eTalA mATe kahI che ke manuSya zarIra indriyo, mana buddhi, prANa potAnA mAgI lIdhA che ane temanAthI thatI saghaLI kriyAo paNa potAnI mAne che. manuSyano A bhrama che. A zarIra tenuM nathI, tethI zarIra dvArA utpanna badhA karmo para temano adhikAra nathI. 'huM karuM chuM tevo dAvo karyA sivAya prabhune arpaNa karIne karma karavA joie. zrIAcAryacaraNanA atyaMta prItipAtra sevaka zrI kuMbhanadAsajInI A vAta che. zrI AcAryacaraNanI AjJAthI teo zrInAthajInI kIrtanasevA karatA hatA, zrInAthajInAM zRMgAra saMbaMdhI padonI racanAmAM emane khUba ja abhirucI hatI. temanA padomAM bhAvasamRddhane kAraNe teo khUba lokapriya banyA. AthI moTA moTA mahAtmA temaja rasika mahAnubhAvo ane rAjAmahArAjAo paNa emanA satsaMganI apekSA rAkhatA. tema chatAM teoe kadI paNa potAnI bhaktine sAMsArika kAryamAM joDI nathI. zrInAthajI sivAya bIjAnAM pada racyA nathI. ekavakhata rAjA mAnasiMhe temanuM kIrtana sAMbhaLyuM. tyAre temane kuMbhanadAsanI muktakaMThe prasaMzA karatA kahyuM - "vAha bhaktarAja! Apa to 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda khUba madhura rIte kIrtana gAo cho, zuM bIju eka kIrtana saMbhaLAvavAnI kRpA karazo?' tyAre kuMbhanadAse javAba Apyo : "kSamA karajo, mahArAja! ahIM mArA svAmI rasika ziromaNi naMdanaMdanI prasannatA mATe kIrtana gAuM chuM. ApanI prasannatA mATe nathI gAto, have to sAkSAta rAsavihArI zyAma suMdara AjJA kare to ja bIjuM pada gavAya.' akabara bAdazAhe paNa emanAM pado sAMbhaLatA AkarSAi potAnA phatehapura sikrinA mukAme bolAvyA, bhagavadbhaktimAM grasta kuMbhanadAsane A na gamyu chatAM bAdazAha hovAne nAte javuM paDyuM. bAdazAhe pada gAvA kahetA emaNe gAyuM ke bhaktanako kahA sikarIsoM kAma? Avata jAvata pahairyAM TuTI, bisarI gayo harinAma / jAko mukha dekhata du:kha upaje tAko karano parayo praNAma / kuMbhanadAsa lAla giridhara binu rAha saba jUko dhAma | 'bhaktane sikrInuM zuM kAma? jyAM AvatAM jatAM paza tUTe duHkhe ane harinAma bhUlAya, vaLI jenuM mukha jotAM duHkha thAya tevAone praNAma karavA paDyA. kharekhara huM to eTaluM ja kahuM chuM ke prabhu vinA badhA ja nakAmA che.' Ama sAcA karmazIlane kIrti, dhana dolatanI apekSA hotI nathI. eTaluM ja nahiM temane prabhusivAya bIjA koinI bIka paNa lAgatI nathI. temane potAnA karma prabhune arpaNa karela hovAthI ahaMkAra paNa hoto nathI. zraddhA, AtmavizvAsa ane bhAvapUrNa karela dareka karmane jo prabhune arpaNa karavAmAM Ave to te jIvane baMdhana kartA nathI. 32 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 57 sarvasva bhagavadarpaNa karyA bAda lAbhahAni, mAna apamAna, sukhaduHkha vagere je kaMi Ave tene paNa bhakta bhagavAnanAM ja mAne ane temanI sAthe potAnuM koi prayojana na rAkhe, kartavya mAtra prApta paristhitine anurUpa hoya che, paristhitine anurUpa prasannatApUrvaka potAnA kartavyanuM pAlana karatAM rahevuM. je bhagavad AjJA che. 'mucyante te'pi karmabhiH' padathI bhagavAna arjunane jANe ema kahe che ke huM tamane to sarvasva mane arpaNa karIne kartavya karma karavAnI spaSTa AjJA dai rahyo chuM. AthI mArI AjJAnuM pAlana karavAthI tamAre mukta thavAmAM koi saMdeha nathI. paraMtuM jemane A prakAranI AjJA nathI. paraMtu teo mAro mata svIkArIne karma karaze, teone paNa mukti maLaze. potAnA aMtara AtmAnA avAja pramANe dareka manuSye potAnuM karma karavuM joie. arthAt temAM koi jaDatA ke anukaraNa na hovuM joie. jaDa ane anukaraNIya yukta karma hAsyaspada bane che. karmamAM sArA narasAno viveka AvakArya che. ghaNA mANaso karma karavAnI pAchaLa eTalA jaDa thai jAya che. potAno viveka vicAra choDI de che. zrI gusAMijInA sevaka niSkaMcana garIba DosI roja bhAvathI ThAkorajInI sevA kare. temanA gharamAM camaco paNa nahoto tethI sAmagrI ThaMDI karavA dAtaNano upayoga karatAM hatA, eka divasa A DosInA gAmamAM zrI guMsAijI padhAryA, tethI temano zrI gusAMijInA darzana karavAnI utAvaLa hovAthI zrIThAkorajIne garama sAmagrI bhogamAM dharI ane camacAne badale dAtaNa dharI vinaMtI karI ke Apa A sAmagrI dAtaNathI ThaMDI karIne Arogajo. huM zrI gusAMijInA darzana karIne AvuM chuM. zrI ThAkorajInI AjJA laine darzana karavA gayAM. zrI guMsAMijI darzana karIne pAchA pharatI vakhate be cAra vaiSNava paNa temanI sAthe hatA.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda DosIe A vaiSNavane darzana karAvyA. A vaiSNavoe joyuM ke tAsamAM dAtaNa dharela che. A vaiSNavoe ghera jaine koie eka, koie che, koie pAMca ema potAnI marajI pramANe dharyA. A pramANe AkhA gAmamAM thavA lAgyuM. jyAre gusAMijI pharI A gAmamAM padhAryA temaNe AjANyuM, temaNe tapAsa karatA mAlUma paDyuM ke DosI dAtaNa dharAvatAM hatAM te joine bIjAoe anukaraNa karyuM tethI zrI gusAMIjIe AjJA karI : 'DosIe je karyuM e bhAvapUrvaka karela che. tamAre e pramANe kema karavuM paDyuM? sevAmAM sAdhananI jarUra che. e vAta sAcI,paraMtuM bhAvayukta sAdhananI jarUra che. dareka kriyA ane sAdhana pAchaLano bhAva samajavAnI jarUra che. A DosIe camacAnA bhAvathI dAtaNa dharyuM. tamAre te karavAnI jarUra na hatI.' A sAMbhaLI vaiSNave chobhIlAM paDI gayAM, saue zrI gusAMijInI mAphI mAMgI ane kahyuM, mahArAja Aja pachI ame dekhAdekhI nahIM karIe. koi vAtamAM samajaNa nahIM paDe to ame pUchIzuM. paNa vagara samaje kazuM karIzuM nahIM. karmanI pAchaLa rahela niSkAma ane paramArthane samajI karma karavAmAM Ave to te karma phaLadAyI rahe che. bhagavAna AgaLa eTale sudhI kahe che ke niSkAma ane paramArthaka mArgamAM jo vyaktine potAno svabhAva vacce Ave to tene paNa vaza nahi thavuM joie. ApaNane savAla thAya ke prakRti svabhAvane vaza na thaie, to zuM karIe? teno upAya zuM? Ano upAya zrI AcAryacaraNe vivekaryAzraya' ane 'navaratna graMtha' banAvyo che. zrI AcAryacaraNa mate karma anusAra potAnI prakRti banAvavA mATe viveka, dhairya ane Azrayane pAyAnI jarUriyAta gaNavI joie. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 59 viveka eTale karmane anurUpa deDha vicArasaraNI taiyAra karavI. ane AvI vicArasaraNI ghaTavA mATe zrI AcAryacaraNe nava prakAranA viveka batAvyA che. (1) dareka karmano kartA zrI hari che. ahIM kartAno ahaMma bhAva choDavo. dareka karmanI saphaLatAno AdhAra zrI hari icchA che. tethI phalanI AzA rAkhyA vinA karma karavuM. ahIM niSkAmabhAve karma karavAnI vAta che. (3) karmamAM niSkAmabhAva Ave tyAre saphaLa thaze ke jyAre karma pAchaLa rahela dharma pharajane samajyA hoie. ahIM karma pratye sabhAnatA keLavavAnI vAta che. jo karmano kartA zrI hari hoya to te karmamAMthI prApta sukha, duHkha zrI harinA che. eTale sukha ane duHkhamAM sthitaprajJa rahevuM. karma kartA prabhune AdhIna che. mATe karma kartAe dInatA rAkhavI. karma kartA potAne karma mATe nimitta ke sAdhana mAne. zrI hari sarvatra sarvadA che tema jANI karmamAM taTasthatA rAkhavI. asAmAnya paristhitimAM khoTo haThAgraha ke durAgraha na rAkhavo. ahIM potAnI zakti sAmarthyane oLakhIne karma karavAnI vAta che. potAnA zakti sAmarthyanI bahAra karma karavAno haThAgraha ke durAgraha choDavo. karma karatI vakhate laukika manosthiti bhaya, lobha, lAlaca vagere vacce na lAvavA. (9) dharma adharmano vicAra karIne dareka kArya karavuM. 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda koipaNa pravRtti karatAM pahelA tenA pariNAmano vicAra karavo. utAvaLamAM ke AvezamAM AvI jaine lakSahIna koi pravRtti kadI paNa na karavI. te pravRtti karavA mATe je AcaraNa karavuM paDe, je vANIno upayoga karavo paDe, je vyavahAra karavo paDe te sarvano dharma adharmanI dRSTie vicAra karavo paDe che. ghaNIvAra jIvanamAM pralobhano Ave tyAre manuSya svArtha mATe dharma choDI, adharma karavA tatpara bane che. tyAre manuSya e satata dhyAna rAkhavuM joie ke tema karatAM dharmato khaMDita thato nathI ne? ApaNe adharmano bhoga banatA nathI ne? karma karatI vakhate sarva sukha ane duHkhamAM dhairya rAkhavuM. kuTuMbIjano, mitro, samAna loko, nokaro vagerethI ApaNA para vANI vagere je AkramaNa thAya tyAre dhIraja rAkhavI. bhagavAna zrIkRSNa zizupAlanI so gALo sudhI pairya rAkhyuM hatuM. tevuM bairya dareka manuSya rAkhavuM joie. Azraya eTale prabhumAM deDhatA, dareka karma karatI vakhate prabhumAM daDha vizvAsa jarUrI che. Ama zrI AcAryacaraNa "vivekabairyazraya" graMthamAM karmane anurUpa svabhAva ghaTavA mATe satata sAvadhAna rahevAnI vAta kahI che. jo pUrepUrI jAgarUktA Ave to svabhAva dhIme dhIme karma ane bhaktine anurUpa bane che. karmamAM dharma ane adharmano vicAra karIe tyAre potAnA dharmamAM daDha vizvAsa hovo joie, ke huM je chuM e barAbara chuM. izvare mane je sthiti ApI che te mArA sukha mATe che. enuM nAma svadharma. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda AthI A adhyAyanA 35mAM zlokamAM bhagavAna kahe che. zreyAnvadharmo viguNaH paradharmAsvanuSThitAta | svadharme nidhanuM zreya: paradhamAM bhayAvahaH || sArI rIte AcaraNamAM lAvelA bIjAnA dharma karatAM guNonI uNapavALo potAno dharma zreSTha che. potAnA dharmamAM to maravAnuM paNa kalyANakAraka che ane bIjAno dharma bhaya devAvALo che. manuSya anya loko mATe niyata karelAM karmo karavA karatAM potAne mATe niyata thayelA kartavya karmo karavAM joie. laukika dRSTithI niyata kartavya karmo, manuSyanI manodaihika sthiti pramANe prakRti svabhAvanA guNonA prabhAva heThaLa niyata thayelAM karmo hoya che. jyAre AdhyAtmika karmo bhagavad sevA arthe svagurue Apela AjJA pramANe hoya che. karma bhautika hoya ke AdhyAtmika, paraMtu manuSya anya mATe niyata thayelAM kartavya karmanuM anukaraNa na karatAM mRtyu sudhI potAne mATe niyata thayelA karmone ja vaLagI rahevuM joie. dAkhalA tarIke koi manuSya potAnI bauddhika kSamatA anusAra ejIniyara thayo. eTale ejInIyarIMga kSetre karma karavuM e teno dharma thayo. paraMtu kyAreka evI paristhiti nirmANa thAya ke A kSetramAM tene pUrI tako na maLe, tyAre teno ejInIyarIMga vyavasAya choDIne DaoNkTaranuM davAkhAnuM khole tyAre ajJAnI dardIo mATe te keTaluM khataranAka bhayAvaha banI zake che te vicArI zakAya che. AthI gItA kahe che ke potAnA dharmamAM ja parama kalyANa che. potAnA dharmamAM mRtyu thai jAya to paNa kalyANa che. koi paNa paristhitimAM svadharma choDIne paradharmanuM AcaraNa na karavuM. A dRSTie adhyAtmika kSetramAM ApaNA puSTi saMpradAyamAM svadharmamAM deDhatA keLavavA mATe ananya ane anyAzrayanA tyAga no 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda siddhAMta che. ahIM ekane vaLagI rahevAnI vAta che. eka mata hoya, enuM zreya che. jhAjhA mata nibhAvavAmAM koinuM zreya thatuM nathI. ghaNA manuSya svadharma pramANe jIvana jIvavAnI icchA dharAvatA hovA chatAM svadharmamAM pravRta rahevAtuM nathI. tevI muMjhavaNa satata rahetI hoya che. AnI pAchaLa kyuM paribaLa kAma kare che? tene samajavA arjuna bhagavAnane pUche che ke he vANya! manuSyanI icchA na hovA chatAM konI preraNAthI pApanuM AcaraNa kare che? tene koNa jabarajastIthI pApa karma tarapha dorI jAya che? - arjunanI jema duryodhanane paNa AvI muMjhavaNa hatI tethI tene kahyuM che ke namAmi dharma nacame pravRtirmanAmyadharma na ca me nivRtti kemASidevena hadi sthitanayadyAniyukoDasmitathA karomiil (gargasaMhitA, vazvamegha 36) 'huM dharmane sArI rIte jANuM chuM tema chatAM temAM mArI pravRtti nathI thatI ane adharmane paNa sArI rIte jANuM chuM. tema chatAM temAMthI mArI nivRtti nathI thatI. mArA hRdayamAM rahelo koi deva che je mArI pAse jevuM karAvaDAve, tevuM ja huM karuM chuM!" arjuna, duryodhana ane ApaNA saunI A mUMjhavaNane dUra karavA bhagavAna javAba Ape che : he arjuna, A tattva bIju koi nahi, paNa rajoguNAthI utpanna thayela "kAma" ja che, je pachI krodhanuM rUpa dhAraNa kare che ane je A jagatano sarvabhakSI, mahApApI zatru che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 63 kAma eSa krodha eSa" kAmathI krodha thAya che kAma eTale managamatuM pUrNa karavAnI icchA, utpatti vicArazIla jaDa padArthonA saMgrahanI icchA, saMyogajanya sukhanI icchA sukhanI Asakti, arthAt kAma eTale icchA. kAma pUrNa thatA pharI e ja kAma utpanna thAya che. je kAma lobha kahevAya. kAmanAmAM vidana pahoMcatA krodha utpanna thAya che. jo vidana pahoMcADavAvALo potAnAthI adhika baLavAna hoya to krodhanI sAthe bhaya utpanna thAya che. kAma ane krodha ApaNA mahAna zatru che. rAgamAMthI kAma janme che. 'SamAMthI krodha janme che. ApaNane je game che. temAM rAga jAge che. je nathI gamatuM temAM dveSa janme che. je game che tene pAmavA mathIe chIe, je nathI gamatuM teno tiraskAra karavA, tene tarachoDavA mathIe chIe. A baMnne pravRttio mANasanAM mana zarIra ane buddhine baLajabarIthI temanI tarapha lai jAya che. rAgarUpI vAsanA aneka svarUpe mANasane ghasaDI jAya che. ane potAnA AvaraNa nIce DhAMkI de che. jema dhumADAthI agni DhaMkAi jAya, melathI kAca DhaMkAi jAya, tema A jIvAtmA kAmathI DhaMkAi jAya che. he arjuna mana, buddhi ane indriya e kAmanAM nivAsa sthAno che. temanA dvArA A kAma, jIvAtmAnA vAstavika jJAnane DhAMkI de che. ane tene mohita kare che. he arjuna! Ama kAma ane krodha rajoguNI che. tethI tuM e baMnnethI mukta banIne karma kara. koinA mATe rAgayukta, koinA mATe dveSayukta na banavuM joie. rAgadveSathI para rahIne karma karavuM joie. Aje ApaNI pravRttio rAga dveSathI eTalI badhI bharelI che ke te be vacce bheda pArakhavo azakya bane che. rAgathI ApaNe jene ApaNA mAnelA che tene ApaNe jitADavA prayatna karIe chIe, ApaNI 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda icchAo pUrNa karavAmAM sahakAra Ape, e ApaNA svajano, mitro che ema ApaNe mAnIe chIe. ane je ApaNI icchAo pUrNa karavAmAM vighnarUpa che tenA tarapha ApaNe dveSa janme che. - rAga dveSathI para rahIne karavAmAM Avela karma dharma bane che je manane zAMti Ape che. he arjuna! mananI sAcI zAMtine haranArA, rAga dveSa utpanna karanAra indrino tuM nigraha kara, e indriyone satkarma ke prabhu tarapha vALa. | he mANasa! tuM tArI jAtane oLakha, mana, buddhi ane indriyanA paraspara saMbaMdhane oLakha, tenI upayogItAne samaja, tuM kharekhara koNa che? zuM, tuM zarIra che, buddhi che. mana che ke indriyo che? enuM ciMtana karatAM tane uttara maLaze. che ke vAstavamAM tuM zarIra nathI, buddhi nathI, indriyo nathI, tuM to AtmA che. svabhAva tenA viSayone seve che, mATe svabhAvane dUra kara. jo svabhAvane ekadama sudhArI na zakAya. to mana, buddhi ane indriyone sahetuka niyamamAM rAkhIne te saune tuM prabhu sAthe joDI de. AthI ApaNA saMpradAyamAM patita thayela jIvone temane indriya ramaNathI mukta karavA "brahmasaMbaMdha' ApI, temanI vRttione bhagavAna sAthe joDI devAmAM Ave che. bhagavAna kRpAthI kAmarUpI zatrune jItI zakAya che. tene mATe thoDA zUravIra thavAnI jarUra che. je mANasa hatAza che. jenAmAM AtmabaLano abhAva che. te zuM karI zakavAno che. "hiMmate mardA to madade khudA' paristhitino mukAbalo karavA mATe naitika hiMmata joie. hatAzAthI manuSya bhautika zArirIka rIte duHkhI thAya che. tamArAmAM AtmabaLa haze to jagatanI koi tAkAta ke duHkha tamane DagAvI nahi zake. svAmI vivekAnaMda A bAbata upara bhAra mukatA kahyuM che : "jagatayaMtranA cakrathI DarIne nAsI gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 65 najAo, paNa aMdara ja UbhA raho ane kAryanuM rahasya jANo. aMdara rahI yogya kArya karavAthI, bahAra AvavAnuM zakya paNa bane. A yaMtramAMthI bahAra AvavAno e ja mArga che.' mana, buddhi ane indriyathI para rahIne eka mAtra tArAmAM rahela zakti, sArmathyane oLakhIne karmanI pravRttimAM joDAya, jethI ApaNI jAtane majabUta banAvI zakIe ane e rIte Dagalene pagale ApaNuM baLavadhAravA joie ane ApaNe eka evI avasthAe paNa pahoMcIe ke jIvanamAM kaMi kAryano saMtoSa meLavIe. karmano kartA indriya paNa AtmabaLa che. AthI ja bhagavAna kahe che ke zarIrathI indriyo zreSTha che. indriyothI mana para che. manano uparI buddhi che. ane buddhino uparI AtmA che. eTale mana, buddhine indriyo e AtmAnA nokara che. AtmAe badhAno uparI che. niyAmaka che. mArI aMtara icchA pramANe vartavAnuM che. mATe tuM zUravIra thA. jo ApaNe ATaluM samajI to kAmarUpI zatrune mArI zakAze. je ATaluM na samaje, A jJAnane na pacAve. e pachI game teTalA tapa, yoga ke japa kare to paNa kAmarUpI zatru banato nathI, paNa mana jo vivekayukta AdhyAtmika buddhithI sthira karIne AtmazaktithI sadA atRpta ke asaMtoSI kAmarUpI zatrune jItI zakAya che. 36
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 4 bhagavAna zrIkRSNae arjunane yuddhakarmamAM pravRtta karavA mATe bIjA adhyAyamAM kartavya karma,viveka anusAra vicArapUrvaka cAlavAthI je samabuddhinI prAptI thAya che. te batAvI che. pachI arjunanA praznanA pratyuttara rUpe sthitaprajJanA lakSaNo batAvIne A adhyAyano viSaya samApta karyo. trIjA adhyAyanA AraMbhamAM arjunano prazna ke Apane mate buddhi zreSTha che? to pachI mane zA mATe yuddhamAM pravRta karo cho? A praznanA uttararUpe cothA zlokathI ogaNatrIsamAM zloka sudhI vividha rIte kartavyakarma karavAnI AvazyakatA batAvI, pachI trIsamA zlokamAM bhagavad niSThAthI kartavyakarma karavAnI vidhi batAve che ane pAMtrIsamA zlokamAM karmanI dRDhatA batAvI karma karavAnI preraNA Ape che. chatrIsamA zlokamAM konI preraNAthI manuSya pApakarma karavA taiyAra che. tevA arjunanA praznano pratyuttara satata ADatrIsanA zloka sudhI Ape che. tetAlIzamA zlokamAM arjunanA praznano uttara samApta thAya che. ane navA adhyAyano AraMbha thAya che. tyAre teno evo artha thayo ke arjunanA praznanA uttara samApta thatAM, arjunanI mukhAkRti joine tene vadhu saMtoSakAra javAba ApavA je bIjA adhyAyanA suDatAlIsamAM zlokamAM adhurA choDelA karma viSayanuM anusaMdhAna cothA adhyAyanA prathama zlokamAM 'chamana' pada vaDe pharI AraMbha kare che. AthI cothA adhyAyane bIjA adhyAyano pariziSTa mAnavAmAM Ave che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAne bIjA adhyAyanA suDatAlIsanA zlokamAM karmane prabhu sAthe joDavAnI vAta karela che. A rIte karmane yoganiSTha banAvavAnI vAta kahI che. tevA 'yoganiSThakarma" yoganI ghaNI vAto prabhue A adhyAyamAM karela che tene joie. he arjuna! meM tamane bIjA adhyAyamAM je zuddha jJAnayoga kahyo A yoga meM pahelAM sUryane kahyo hato. sUryo pachI A vizuddha karmayoga manune kahyo, manue indravAkune kahyo ema paraMparAthI A yoga pachI moTA moTA maharSi jANatA hatA. e maharSioe potAnI zakti pramANe A niSkAma karmayogane A dharatI upara prasarAvyo paraMtuM dhIme dhIme lAMbA samaya pachI Avo pavitra karmayoga A dharatI uparathI nAza pAmyo. niSkAma karmayoganuM mahattva pratipAdana karavA mATe bhagavAna zrIkRSNa A zlokathI A adhyAyanI zarUAta karI che. bhagavAna A adhyAyamAM kahe che ke ApaNuM dareka karma vicArayukta hovuM joie. tethI A adhyAya buddhiyoga ane jJAnayogane mahattva Ape che. jJAna ane buddhinI kasoTImAMthI pAra utarela karmane mahattva ApavuM joie. Aveza ke AvezamAM AvIne utAvaLe kareluM karma na hovuM joie. jJAnanI A bhUmikA ApaNA samagra karmayogane vizva mATe maMgalakArI banAve che. ane manuSya kAmarUpI sAMsArika baMdhanamAMthI ugArI zake. AvA vizvamaMgalakArI prabhunA AdhyAtmika jJAnanuM saMvardhana karavuM, e ApaNA sarvano uddeza hovA joie. prabhunA AdhyAtmika jJAna pracArahina banatA aneka anartho sarjA, ApaNI A nabaLAino lAbha paradharmIe lIdho, jethI ApaNe paradharmIone vahema najare jovAnuM cAluM karyuM je saMgharSamAM pariNamyo. 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda ahIM e noMdhavuM joie ke ApaNA dharmamAM bIjA dharmanI tulanAmAM kathA vArtAno satsaMga vadhu jovA maLe che. paraMtuM temAM yuvAvarganI saMkhyA nahiMvata hoya che jethI te asarakAraka banI zakatI nathI. AvuM asarakAraka kAma zrI pAMDuraMgazAstrI e svAdhyAyanI pravRtti dvArA karela che. tevuM satata karavAmAM Ave to jarUra hindudharma vizvane mArgadarzana ApI zake. dharmanA suvyavasthita pracAranA abhAve ghaNIvAra bina jarUrI zaMkAo utpanna thAya che. arjuna jevA jJAnIne paNa zaMkA ubhI thAya che ke, 68 apara bhavato janma paraM vivasvataH / kathameta vijAnIyAM tvamAdya proktavyaniti // arjune kahyuM H bhagavan, mane samajAtuM nathI ke Apano janma to hAlano che ane sUryano janma bahu ja purANo che. AthI Ape ja sRSTinA AdimAM sUryane A yoga kahyo hato, te kevI rIte banI zake. bhagavAna arjunanA A praznanA pratyuttaramAM kahe che ke he paraMtapa arjuna! mArA ane tArA agaNita janmo thai cUkyA che. e badhA ja huM jANuM chuM paNa tuM jANato nathI. A zlokamAM punarjanmano siddhAMta rajU thayo che. Apane sahaja prazna thAya ke arjuna jJAnI hovA chatAM sarva zAstrono abhyAsa karela hovA chatAM, tene Avo prazna zA mATe udbhavyo? bhagavAna arjunanA mAdhyama dvArA, jevo zAsrasA nathI tevA jana sAdhAraNa manuSyane punarjanmanuM rahasya samajavA mATe 'buddhi preraka zrIkRSNa'ne nANe bhagavAna arjunanI buddhimAM A prazna utpanna kare che. arjunanA A praznamAM tarka ke AkSepa nathI. paraMtu jijJAsA che. teo bhagavAnanA janmasabaMdhI rahasyane sugamatApUrvaka samajavAnI 38 69 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda dRSTie ja prazna kare che. kema ke potAnA janma saMbaMdhI rahasyane pragaTa karavAmAM bhagavAna ja sarvathA samartha che, Aje yuvAvarga je potAne buddhizALI mAnato varga je pazno pUche che. temAM nathI tarka ke nathI jijJAsA, temAM sAmA pakSane paDakAravAnI zakti vadhu che. jethI teo dharmanA sAcA rahasyane samajI zakatA nathI. bhagavAna arjunane AgaLanA trIjA zlokamAM potAno bhakta ane priya sakhA kahyo ane A saMbaMdhane nAte keTalIka rahasyanI vAta tene batAve che. ahIM bhagavAna spaSTa vaktA bane che. ane kahe che ke yogyatAnA pramANamAM yogya vAta karAya, aMdhazraddhALune dharmanI UMDI vAta karAya to tene te bakavAsa lAge. pahelA aMdhazraddhALune jarA paNa akaLAmaNa anubhavyA sivAya praznono tarka aMgata uttara Apavo ane e rIte dhIre dhIre tenAmAM zraddhA jagADatI. pachI jyAre tenAmAM dharmane vadhu jANavAnI jijJAsA jAge tyAre ja dhArmikanA rahasyo pragaTa karavA. arjunanA prastuta praznanA uttaramAM bhagavAna kahe che he paraMtapa arjuna! mArA ane tArA ghaNA ja janmo thai cUkyA che ke badhAne huM jANuM chuM paraMtu tuM nathI jANato. bhagavAne ahIM jIvanI maryAdAno ullekha karyo che. jIvanA aMtaHkaraNamAM nAzavAna padArthonuM AkarSaNa ane mahattva rahela hovAthI tenuM jJAna vikasita thatuM nathI. zrI vinodAbhAvee jIvanI A maryAdAno spaSTa ullekha karatAM kahe che ke manuSyane tenuM bALapaNa yAda nathI, to punA-janma kevI rIte yAda rahe? hA, keTalAka bhagavAnanI kRpAvALA jIvo potAnA punaHjanmane jANI zake che. tenA avAra navAra udAharaNo vartamAna patramAM Ave che. paraMtu te mAtra potAnA AgalA janmane jANe che saghaLA janmone nahi,
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda jyAre bhagavAna potAnA ja nahi paNa saghaLA jIvonA saghaLA janma maraNane jANe che kAraNa ke bhagavAna sarvajJa che. paraMtu jIva sarvajJa nathI. bhagavAna sarvajJa kema che, teno rahasyaphoTa karatAM bhagavAna kahe che. huM ajanmA chuM eTale ke mAro divya deha kadI nAza pAmato nathI. eTaluM ja nahi huM sarvajIvono svAmI hovAthI, jIvanA kalyANa mATe prakRttine AdhIna rahIne mArA divya mULarUpamAM pragaTa thAuM chuM. 'ajoDapi sannavyayAtmA' A pada vaDe bhagavAnae batAve che ke sAdhAraNa manuSyonI jema na to mAro janma che. ane na mAruM maraNa che. manuSyo janma le che ane marI jAya che. paraMtuM huM janmA hovA chatAM jIvonA kalyANa mATe pragaTa thavuM chuM. ane mAruM kArya pUrNa thatAM 'avinAzI" hovA chatAM aMtardhAna thavuM chuM. je banne mArI alaukika lIlAo che. bhagavAna AgaLa kahe che ke "prakRtisvAgadhiSThAya" A lIlAo prakRtine AdhIna rahIne karavI paDe che. satu, ciMta ane AnaMda e bhagavAnanA svabhAvagata guNo che arthAtu zAzvatanA, jJAna ane AnaMda zAzvatatA e anAdi ane anaMtanA saMdarbhamAM eTale paramAtmA Adi ane anaMta ke jJAna eTale sarvajJa, AnaMda eTale saccidAnaMda, Ama paramAtmA sata, cita ane AnaMdathI bharapUra divyarUpa dharAve che. teo divya eTale bhautika prakRtinA guNothI para che. bIjA zabdomAM teo sarvocca, sarvanA niyaMtA, sarvazaktimAna ane sadAnaMda che. ane svataMtra che. zrI AcAryacaraNa samajAve che ke paramAtmA zrI kRSNa parabrahma che vedamAM temane "saccidAnaMdanasvarUpa' kahyA che. upaniSadoe temane kRSNa" kahyAM che. kRSNa eTale AnaMdanuM svarUpa, kRSNa rasAtmaka ane phalAtmaka parama tattva che. kRSNa divya che. divya eTale devattva, devattvanA daza guNo zrI AcArya samajAve che. (1) kRpA mATe kriDA, (2) kriDAmAM gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 71 rata rahevAnI vRtti, (3) bhakto para nitya kRpA dRSTi, (4) bhaktone potAnA divya tejano paricaya karAvI bhaktone lIlAnuM dAna karavuM, (5)bhaktonA sukha, duHkha haranArA, (6) bhaktone AnaMdanuM dAna karanArA, (7) bhaktonA bhAvanI vRddhi karanArA, (8) bhaktonI icchAne paripUrNa karanArA, (9) bhakto sAthe haMmezA lIlAmAM magna rahenArA, (10) bhaktonI pAse svayaM padhAranArA. Ama A daza prakAre je potAnI divyatA prakaTa kare te parabrahma paramAtmA, paramAtmA potAnI AdivyatAne kyAre prabhAvazALI banAve che. teno ullekha karatAM bhagavAna zrIkRSNa arjunane kahe che ke bharatavaMzI, jyAre jyAre dharmanI hAni ane adharmanI vRddhi thAya tyAre bhaktono uddhAra karavA ane duSTono vinAza karavA, dharmanI punaHsthApanA karavA huM dareka yugamAM pragaTa thAuM chuM. zrI AcAryacaraNa paramAtmAnA prAgaTyanA be hetu TuMkamAM kahe che. (1) dharma nA rakSaNa mATe (2) bhaktone dharmIsvarUpanuM dAna devA mATe zrIAcAryacaraNa deDhapaNe mAne che. paramAtmAnuM avatAra dhAraNa karavAnuM mukhya prayojana to dharmIsvarUpanuM che. dharmasvarUpa to gauNa che. arthAt dharmasvarUpanA kAryane sAkAra karavA dharmasvarUpanuM kArya karavuM paDe che. A gItAnA navamA adhyAyanA ogaNatrIzanA zlokamAM kahe che ke huM badhA prANIomAM samabhAvayukta chuM. tethI huM krodhano dveSa ke pakSapAta karato nathI. kAraNa ke samagra jIvasRSTi mArA aMga samAna che. to pachI duSTono vinAza kema kare? bhagavAna kyAre paNa duSTono vinAza karatAM nathI paraMtu temanAmAM rahelI duSTavRttino vinAza kare che. duSTonA vadhatA jatAM pApone aTakAvavA mATe temano vadha karI temane mukti Ape che. pUtanA bhagavAnano vadha karavAnA irAdAthI Avela chatAM bhagavAne pUtanAno vadha karI mukti ApI hatI. tethI pUtanAnA mRtya zarIrane agnidAhanA 39
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda samaye mRtadehamAMthI mIThI sugaMdha prasarI hatI. te ja rIte kaMsano vadha karI nirvizeSa brahmajyotimAM samAveza karyo. Ama duSTono saMhAra karI viziSTa kRpA karI temane kalyANanA mArge lai gayA che. ahIM zaMkA thAya che ke bhagavAna to sarvasamartha che, to duSTo ke duSTavRtti nA vinAza mATe temane avatAra levAnI zA mATe jarUra che? A kAma teo avatAra lIdhA vinA nathI karI zakatA. enuM samAdhAna e che ke bhagavAna avatAra lIdhA vinA paNa anAyAsa ja badhuM karI zake che. ane karatA paNa rahe che. paNa zrImad bhAgavaddhAM batAvyA pramANe anugrahAya bhUtAnAM mAnuSa dehamAsthitaH | bhakta tAddazIH krIDA yAH RtvA tatparo bhavet' bhagavAna jIvo upara vizeSa kRpA karavA mATe ja potAne manuSyarUpamAM pragaTa kare ane evI lIlAo kare che. jene sAMbhaLIne jIva bhagavatparAyaNa thai jAya. potAnA parama bhagavadgIya jIvo para vizeSa kRpA karavA, temane potAnI lIlAonuM dAna karavA bhagavAna pote avatIrNa thAya che. avatAra kALamAM bhagavAnanAM darzana sparza, vagerethI bhaviSyamAM temanI divya lIlAonA zravaNa, citana manana karavAthI jIvano sahaja uddhAra thai jAya che. A rIte lokomAM sadA dharma jIvaMta rahe che. tethI bhagavAna avatAra dhAraNa kare che. AthI bhagavAna arjunane bhAra daIne kahe che ke, he arjuna! mArA janmo ane karmanI pAchaLa rahela divyatAnI oLakhI mAruM manana ciMtana karIne potAnA karmo kare, to tene purnajanmane prApta thato nathI. paraMtuM mane prApta kare che. A vAta che AjathI betAlIsa varasa pahelAnI, eTale ke tA.25-4-1966 nA roja svargastha zrIcunIlAla maganalAla mahetA (lAkaDAvALA)nA jIvananI satya ghaTanAnI. temanuM samagra jIvana gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 73 vyavasAya ane saMsAranI parojaNamAM vityuM, paraMtu jIvananI pAchalI avasthAmAM bhagavad sevA ane bhagavad smaraNa cAlu karyuM. jyAre mRtyuzadhyA para sUtA sUtA jIvananI aMtimakSaNo gaNatAM hatAM tyAre A bhagavad kArya karavAnI temanI jhaMkhanA parAkASThAe pahoMcI. mRtyunI AgalI savAre ociMtI ja tabiyata bagaDI. nAhIdhoine pathArImAM sUtA, bhagavad sevA karavAnI zakti gumAvI beThA ane ene kAraNe jAgelo viSAda vAre vAre, sevA karavAnI bAkI che. mArI sevA Apo...nA zabdo emanI pAse uccArAva7o hato, thoDI vAre zrI yamunASTakanA pATho bolavAno prayatna karatAM, to thoDIvAre zrI sarvottama strotano pATha cAlavA mAMDato. saMsAranI Asakti tUTavA mAMDI hatI. kAraNa ke, bhagavAnanI divyatAno paricaya keLavavA AtmA jhaMkhI rahyo hato. Akho divasa e ja paristhitimAM pasAra thai gayo, ane moDI sAMje tabiyata vadhu bagaDatA muMbai hospiTalamAM dAkhala karyA. tyAM paNa koi sudhAro na thayo. emane e rAtre be vAgye pharI zrI yamunASTaka zarU karyo. A samaye temane aMgata koi saMbaMdhIo yAda na AvyA. zrI yamunASTaka pUruM thatAM ja e ne e ja dazAmAM deha tyAga karyo arthAtu sau koinA saMbaMdho toDI, bhagavAna sAthe saMbaMdha joDavA cAlI nIkaLyA. Ama to A eka sAmAnya banAva lAge, paraMtu e jIvane prabhunuM anusaMdhAna thayuM che. tenI pratIti mokalato eka saMdezo rAjakoTamAM birAjatA temanA guru vallabhalAlajI mahArAje mokalyo. e ja rAtre traNa vAge jyAre hospiTalamAM emaNe deha choDyo tyAre e ja paLe rAjakoTamAM ArAmathI nidrAmAM poDhelA emanA guru ociMtA jAgI UtyA. najara sAme verAyelA aMdhakAramAM tejamUrti jevuM kazuMka dekhAyuM. 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda svargastha lAkaDAvALAnI AkRti emAMthI upasI AvI ane e ja dInabhAve natamastake jANe rajA na mAgatA hoya : huM jAuM chuM. prabhucaraNe, gurudeva, rajA Apo' no bhAva mukha parato emaNe nihALyo. khuda mahArAjazrI kaMI vicAre e pahelAM no AkRttinuM vilInIkaraNa thai gayuM! kaLiyugamAM kalpanAmAM paNa na Ave tevo A anubhava prasaMga hato. prabhunI divyatAne oLakhI satata temanuM smaraNa manana karavAthI jIvanI cokkasa gati thAya che te aMge cokkasa koi zaMkAne sthAna nathI te A anubhava prasaMga kahI jAya che. - divya karmazIla paramAtmA sAthe tAdAbhya thavAne kAraNe manuSyanA karmamAM vega Ave che. 'jIvo para mahAna kRpA ja paramAtmAnuM prAgaTayanuM kAraNa che. A rIte bhagavAnanAM karmonI divyatAne jANavAthI ApaNA karmo paNa divya banI jAya che. mAtra niSkAma karmo ja divyatAne prApta kare che.' paramahaMsa yogAnaMda niyamita rIte prArthanA karavAno Agraha rAkhatA. emaNe mAunTa voziMgTana upara pahelI vAra yogakendra zarU karyuM tyAranI A vAta che. e vakhate bhagavatI dayA mAtA emanI pAse taiyAra thatAM hatAM. e kaheH huM niSkAma karmayogamAM mAnuM chuM. 'AnaMdadAyaka vAta che.' yogAnaMde kahyuM, 'pachI mane bahu muzkelIo naDe che." potAnA upara AdhAra rAkhavAthI naDe ja, preraNA mATe paramAtmAnA prakAza tarapha nigAha mAMDavAthI A prazna hala jaze. A mATe zuM karuM?" gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 75 eno ukela mArA javAbamAM AvI jAya che. aMdaranI ke bahAranI koi paNa paristhitine badalavA mATe ane prazna ukelavA mATe paramAtmA tarapha ja nigAha mAMDavI joie. bhagavAnanA janma ane karmanI pAchaLa rahela divyatAne sArI rIte je samaje tene pharIthI janma dharavo paDato nathI. janma ane maraNathI mukta jAya che ane e Akhare e jIva paNa aMtarayAmI banI jAya che. AvA jIvanI yogyatA aMge bhagavAna kahe che : jene saMsAramAMthI rAga, Asakti maTI gayA che, saMsAramAM jIvana para kazAno moha nathI. sukha, duHkha ke mAna apamAna badhuM ja samAna lAge. evA rAga, bhaya ane krodhathI mukta mAruM zaraNuM svIkAre tene huM acUka svIkAra karuM chuM. bhagavAnanI icchA vinA jhADanuM pAna paNa hAlatuM nathI. jhADanA pAna hAlavAnuM kAraNa paramAtmA che. AthI bhakta temAMthI preraNA laine je rIte jhADanA pAnanI je sthiti che te sthiti mArI paNa che. jenI icchA pramANe AkhuM jIvana cAle che. mAruM jIvanaparamAtmAnI icchAne Adhina che. to pachI emAM abhimAna zAnuM? tame DaoNkTara ejIniyara banyA to enuM abhimAna zAnuM, e to bhagavAnanI preraNAnuM pariNAma che. tame tamAruM kartavya karo cho. enuM e phaLa che. ApaNe jyAre gurune vaMdana karIe chIe, tyAre emanA manamAM ema nathI thatuM ke A badhA mane page lAge che. huM koNa! A vaMdana to paramAtmAne thAya che. tethI vallabhakuLamAM bhaktone AzIrvAda ApavAnI prathA nathI. unALAnI asahya garamImAM eka kheDUta khetaramAMthI gADAmAM anAjanI guNo bharI, gADAmAM baLada joDIne potAne ghera jato hato. A vakhate eka kUtaruM gADAnI nIce chAyAmAM UbhuM hatuM. jyAre kheDUte 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gADuM haMkAryuM, tyAre gADAnI nIce chAyAmAM kUtaruM paNa cAlyuM. thoDeka dUra gayA pachI kUtarAne ema lAgyuM ke gADAno bhAra huM vahana karu chuM. sAdhu saMto ema samaje ke A badhA mane page lAge che. to e eka mAtrabhAsa che. gADAno kharo bhAra baLada vahana kare che. temaprabhunI preraNAthI sAdhu saMtoe karela niSkAma karma, bhakti, tyAgane badhA page lAge che. ApaNe to prabhue soMpelI javAbadArI pUrI karavAnI che. tethI tenuM abhimAna garvazeno? sAcA mANasane bhaya nahoya e nirbhaya bane che. AjathI savAso varSa pahelAMnI vAta kacchanA eka kheDUtane siMdhanA sUbAe keda karyo. emaNe ene phasAvatAM kahyuMH tArA dezanA rahasyo amane kahI de. tane so vIghAM jamIna maphata ApIzuM. mArI pAse baso vIghAM jamIna che. paNa e to raNa jevI che ne? ame lIMbuDI hariyALI dharatI ApIzuM. je jamInamAM tamArA jevA lAMciyA amaladAro pAke e jamIna mAre dhoLe gharameya nathI joitI! mArI nAkho toya nahi ja nahi. tamArI dharatImAM kevA mAnavI pAke che eno koi aMdAja Apazo? bIjAnI to khabara nathI, mArA uparathI aMdAja bAMdhavo hoya to bedhaDaka bAMdho. Ama kahIne e kacchI chokaro potAnA peTamAM kaTAra khAIne tyAM DhaLI paDyo. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A rIte jene mRtyunI bIka TaLI jAya e jagata jItI gayo. jIvo mutyune moTAmAM moTuM duHkha mAne che. paNa tattvajJAnIo ema kahe che ke mRtyu e jIvanano aMta bhAga nathI. mRtyu e jIvananI pUrNAhuti nathI. paraMtuM saMtoSa, tRpti, zAMti, nirbhayatA jIMdagInI samApti che. have vAta Ave che krodhanI. krodha e evuM tApaNuM che jene mANasa pote ja potAnI aMdara saLagAve che. enA thoDA taNakhA ja bahAra dekhAya che. paNa bhItara je bhaDakA saLagatA rahe che eno khyAla mAtra aMdara ja Ave che. aMdaravALA e bhayaMkara tApaNIo tApe che. ne aMdaravALo saLagyA kare che. krodha e mAnasika vRtti che. ene koi jaldI jItI zakatuM nathI. durvAsA parama vRddha puruSa hatA. chatAMya krodhane jItI zakyA nathI, krodhane jItavo e moTA dezane jItavA karatAM vadhAre mahattvanuM che. krodhane jItavAno upAya paNa bhagavAna gItAjImAM batAvyo che. rAgathI mamatA ane aprAptanI kAmanA utpanna thAya che. rAgavALA padArthonI prApti thatAMno lAbha thAya che, paraMtu temanI prAptimAM vidana pahoMcavAthI krodha thAya che. jo vidana pahoMcADanArI vyakti potAthI vadhu zaktizALI hoya to bhaya utpanna thAya che. Ama nAzavAna padArthonA rAgathI bhaya, krodha, mamatA, kAmanA vagere utpanna thAya che. rAga dUra thatAM A saghaLA doSo dUra thAya che. A tyAre ja zakya bane ke jyAre prabhuno deDha Azaro laie, Azaro kono hoya? je zakti sAmarthyavALA hoya teno hoya! AthI bhagavAna AgaLa kahe che he pRthAnaMdana! manuSya jevA kevA bhAvathI mArI pAse Ave ene huM evA bhAvathI maLuM chuM. patnI 42
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhAvathI koi pAse Ave ene huM pati bhAvathI maLuM chuM. mitra bhAvathI koI Ave to ene mitratAnA bhAvathI maLuM chuM.je pitRbhAvathI Ave tene huM eno pitA, putra bhAvathI Ave ne huM eno putra banI jAuM chuM. tame jevo bhAva rAkhazo, e bhAvathI bhagavAna tamane sAmA maLaze. tame je svarUpe mArI bhakti karazo e svarUpe te svarUpe tamane maLIza. AthI deDhatAthI mAruM zaraNa svIkAre. mArI prApti saraLa ane sugama hovA chatAM jIva potAnI Asaktine AdhAre mAre zaraNe Ave che. jene niSkAmamAM Asakti haze tevA jIvo mAre kAraNe jaldI Avaze. paraMtuM koi meLavavAnI apekSA vALA jIvo devI devatAonI upAsanA karaze.. bhagavAna ahIM eTale sudhI kahe che ke huM karmane Adhina nathI. huM sarvatra paripUrNa ane nitya chuM. mArI prAptI sAMsarika kAmanAonI prAptino niyama nathI. mArI prAptI kevaLa utkaTa abhilASAthI thAya che. AvI utkaTa abhilASA pragaTa na thavAmAM kAraNa sAMsArika bhogonI kAmanA ja che. bhagavAna ahIM e batAvavA mAMge che ke huM mAtra karmajanyathI nahi paNa karmayogathI prApta thAuM chuM. arthAtu niSkAma karmathI prApta thAuM chuM. karmayogamAM karmothI ane karmasAmagrIthI saMbaMdha toDavA mATe karmo karavAmAM Ave che. ane prabhu sAthe saMbaMdha joDAvAmAM Ave che. karmayogano ardha karmayoga, yoga eTale jADavuM karyadvArA bhagavAna sAthe joDAi jAuM te karmayoga. - bhagavAna kahe che huM A sRSTino sarjaka chuM. dareka jIvano emanA pUrva karmane Adhina tenI yogyatAne dhyAnamAM rAkhIne tenuM kuLa ane varNa nakkI karuM chuM. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAnanI A varNavyavasthA e vADAbaMdhI nathI, paraMtuM sRSTinI racanAnuM vyavasthAtaMtra che. Aje moTAmAM moTA menejamenTa zAstrIo paNa yogyatAne AdhAre kAryavibhAjananAM siddhAMta mAne che. sattvaguNanI pradhAnatAthI brAhmaNonI rajoguNanI pradhAnatA tathA sattvaguNanI gauNatAthI kSatriyonI, rajoguNanI pradhAnatA tathA tamoguNanI gauNatAthI vaizyonI ane tamoguNa pradhAnatAthI zudronI racanA karavAmAM AvI che. A varNavyavasthA khokhalI nathI. izvaranI A addabhUta vyavasthAno svIkAra bAyolojI sAyansanA jananI zAstrIo (jananI eTale jIvanI utpattinA mULatattvono abhyAsa karatAM vidvAno) daDhapaNe mAne che. dareka manuSyanA jananImAM kyAre sAmya jovA maLatuM nathI. Ane kAraNe dareka manuSyanI vividha kSamatAmAM vibhinnatA uddabhave che. ne vijJAnasiddha varNavyavasthA, A jananInA koSo eTale ApaNI prakRti svabhAva. A cAtuvarNae bhagavAnanuM svarUpa che. tethI gItAmAM bhagavAna bhAra daIne kahe che ke A varNa mArA thakI utpanna thayA che. yujurvedamAM kahevAyuM che ke brAhmaNanI utpatti bhagavAnanA mukhamAMthI, kSatriyanI utpatti bhagavAnanA bAhumAMthI, vaizyanI utpatti bhagavAnanA hRdayamAMthI, zudranI utpatti bhagavAnanA pagamAMthI, Ama A cAre varNo e bhagavAnanA mahattvanA aMgo che. athaoNt samAjanA cAra aMgo mukha, hRdaya, hAtha ane paga che. eka paNa aMgonI gerahAjarI kalpanA karo, to samAjanI zI dazA thAya che. kuLanA janma karatAM karmanI tAkAta ghaNI che. rAvaNa brAhmaNa kuLamAM janmyo chatAM tenA karmomAM brAhmaNattvanahatuM. jyAre vizvAmitra kSatriya hatA. paNa tIvra tapazcaryA karI RSI pada pAmI A janme brAhmaNa banyA. Ama varNa kuLanA janmane AdhAre nahiM, paNa karmane AdhAre nirmita thAya che te hakikata svIkAravI rahI. 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 81 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna karmathI para che. temane nathI koi karmanI apekSA ke karmanA phaLanI apekSA. tethI A cAtuvarNa vyavasthA sAthe temane koi saMbaMdha nathI, tethI bhagavAna kahe che jevI rIte mane karmaNyamAM spRhA nathI evI ja rIte tamArI paNa karmaNyamAM spRhA na hovI joie. bhagavAna kahe che AthI karma, vikarma ane sakarma. A traNa samajIne karavAmAM Ave te jarUrI che. karma eTale prabhu prAptI mATe je kaMi karIe te, vikarma eTale saMsAranI pharaja samajIne karavAmAM Ave che ane sakarma eTale jJAnathI huM kaMi paNa karato nathI, tevI samaja sAthenuM karma. A traNe paraspara eka bIjA sAthe evI rIte gUMthAyelA che ke A traNe thakI paramatattvane pAmI zakAya che. prathama to jIve vikarma saMsArika karma vakhate. huM kartA nathI. huM je kaMi chuM. te paramAtmA thakI chuM. karmamAM to huM nimitta mAtra chuM. AvI sakarmanI bhAvanA keLavI, karma karavAthI paramAtmAnI prAptI surlabha bane che. Ama vikarma e sakarma bane ane sakarma e karma bane che. AthI bhagavAna kahe che je manuSya karmamAM sakarma jue che ane ja sakarmamAM karma jue che te sAco jJAnI,yogI che. AvA yogIne karmanI koi asara nathI. sAco karmayogI prakRtine AdhIna karma kare che. jema ke havA levI, khorAka levo, uMgha levI vagere ane tenI sAthe saMbaMdhita je kaMi karmo kare che te mAtra prakRti Adhina rahIne kare che. tethI tene karmaphaLanuM baMdhana rahetuM nathI. jene karmaphaLanuM baMdhana nathI, tene tenA pariNAmanuM paNa baMdhana nathI arthAtu prakRtine Adhina eTale ke zarIra saMbaMdhI karmo kare che. chatAM temAMthI utpanna koi paNa pApa ke doSa tene naDatA nathI. paraMtuM A zarIrasaMbaMdhI karmanI eka maryAdA che. ke AvA karmo kyAre paNa bhogabuddhithI na thayelA hovA joie. sAcA karmayogImAM bhogabuddhi nathI. e to sadA karmo pratye nirlipta rahe che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna evA karmanuM AhvAna kare che ke je vyakti ane samAjano samanvaya kare. AdRSTie gItA samatvavAda, samanyavAdano graMtha bane che. vyaktie mAtra potAne mATe jIvavAnuM nathI. samAjanA mATe jIvavAnuM che. vyaktie samagra samAja sAthe samanvaya sAdhavAno che. AthI zarIra, mana, buddhivagere indriyone potAnI mAlikI na gaNatAM, samAjanI mAlikI gaNazo to karmo sAthe ApaNe alipta rahetA, ApaNI kama, kemeyoga banI jAya che. kamamAMthI nirlipta ane alipta rahevAnuM tAtparya che. karmaphaLamAMthI nipajati caMcaLatAthI dUra rahevuM. karma karavAthI maLato jaza ane apajaza vakhate samardaSTi keLavavI arthAtu jaza vakhate samAja tamArA kAryanA vakhANa kare, tamane sArA mAne, evI apekSA rAkhavI nahi. ane apajaza vakhate tamArA karmomAM naitikatA, pramANikatA hovA chatAM tamArA mAthe mAchalAM dhovAya, chatAM tamArA e kamoMmAMthI palAyanavAda na keLavavo. karmono tyAga karavAthI mAna, Adara, bhoga, zarIrane ArAma vagere maLaze evI icchA kyAre paNa na rAkhavI joie. A che karmamAMthI nirlipta ane alipta rahevAnuM tAtparya. jhaghaDA ane doSAropaNanA jazathI karma na karavuM e rAjasatyAga che. ane moha ALasa ane pramAdane kAraNa karma na karavuM e tAmasa tyAga che. A baMnne tyAgamAM palAyanavAda che. A palAyanavAda ApaNI Atmazaktine nabaLI pADe che tethI baMnne tyAga sarvathA tyAjaya che. Ama karma, vikarma ane sakarmamAM nirlipta ane arliptabhAvanA karmane yazAtmaka banAve che. yajJamAM traNa vastu mukhya che. dravya, devatA ane maMtra. dravya eTale samarpaNa, devatA eTale zraddhA ane maMtra eTale zakti, arthAt prabhu para zraddhA rAkhIne prabhune samarpita arthAt karmomAM potAnI zakti mukIne kArya karavuM eTale yajJAtmakakarma. 44
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda paramAtmAe ApelI zArirIka zaktine satkarmamAM vAparo ane satkarmone prabhu caraNe arpaNa karI do. AvA satkarma yajJAtmaka karma bane che. ApaNI pAse kazuM ja nathI tevo vAMjhiyAvRtti choDI do. eka yuvAna svAmI vivekAnaMda pAse Avyo ane kahetA lAgyo : "huM garIba chuM. mArI garIbAi dUra karavA kaMI upAya batAvo, svAmI vivekAnaMde kahyuM tArI pAse kiMmatI cIjavastuo che teno upayoga kara. yuvAna kahe Apa kahyo cho. temAMthI koi cIja mArI pAse nathI. svAmI vivekAnaMda kahe ThIka che! tAro jamaNo hAtha kApIne mane Apa huM tane dasa hajAra rUpiyA ApIza. to DAbo hAtha kApIne Apa to paMdara hajAra ApIza. yuvAna kahe be hAtha vagara rojiduM kArya kevI rIte karIza, huM mArA be hAtha kyAre paNa nahi ApuM. svAmI vivekAnaMda kahe to pachI be paga Apa to, paccIsa hajAra rUpiyA ApIza. yuvAna kahe be paga mAro AdhAra staMbha che. jenAthI huM Ubho rahI zakaze tethI be paga paNa ApI zakuM tema nathI. svAmI vivekAnaMda kahe to tArI be AMkha ApIza to lAkha rUpiyA ApIza. yuvAna kahe e paNa zakya nathI kAraNa ke be AMkho vaDe samagra duniyAne anubhavI zakuM chuM te je mArA be amUlya ratno che.' svAmI vivekAnaMda kahe to tArI pAse ATalI badhI kiMmatI vastuo che. be ratno che. tema chatAM tuM ema kema kahe che huM garIba chuM. mArI pAse kazuM ja nathI. tArI pAse rahelI A vastuno upayoga kara. ALasa ane pramAdethI kazuM ja maLaze nahIM. to ja prabhunI kRpAno upayoga kara. ALasapramAdathI kazuM ja prApta thatuM nathI. nivRttiparAyaNa hovA chatAM paNa karmayogI kadI ALasapramAda nathI karato. jyAM sudhI zarIra, indriyo ane aMtaHkaraNa ApanA vaMzamAM che. tyAM sudhI teno upayoga gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda sakarmo karavA mATe karavo joie. paraMtu AnAthI viparita zarIra, indriyo nabaLA paDyAM hoya to mananI urjAno upayoga AtmabaLa vadhAravA karavo joie. vijayapuranA svAmI naravarmAnI rAjasabhAmAM aneka ratno hato. e sabhAmAM zUracaMdra nAmano vaNika e evo zUravIra ke tenI zUravIranA AgaLa kSatriyo paNa pANI bharatA. enI AvI pratijJA ane zauryathI te dhIme dhIme abhimAnI banyo. enA A garvane gALe evA, zakti ane sAmarthyathI sabhara evA munino bheTo thayo. e pratApI sAdhune jotA. zUracandrano garva ogALI gayo. A munie premabharI vANI uccArI : 'vIrA! tArI A abhUta pratibhA, ane zakti rAjya jitADavAmAM ane rAgadveSa vadhAravAmAM vAparI. have AtmA mATe kaMi ja nahi kare?" muninuM A vacana ApaNA sarva mATe upayogI che. ApaNI addabhUta zakti manane prabhu tarapha vALavAmAM Ave to nivRttino zUnyavalaya raheze nahiM. eTaluM pahelA karelA duSkarmo paNa ApaNo pIcho choDaze. Ama nivRttikALamAM sAcA karmayogI banI rahevAnuM che. karmayogamAM 'mamatA no tyAga ane jJAnayogamAM "ahaMtA' no tyAga mukhya che. karmamAM mamatva eTale mArA paNAno bhAvano tyAga karavAmAM Ave to "ahaMtA' ApoApa dUra thai jAya che. ahaMtAnI sAthe mamatva hoya che. ahiMtA ane mamatA eka sikkAnI be bAju che. AthI jJAnayogamAM pahelA ahaMtA dUra thai jAya che tenI sAthe sAthe mamatA' paNa ApameLe dUra thai jAya che. 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda karmayogane yajJAtmaka karmo banAvavAnA che. yajJAtmaka karmae karmamAM sakama jovAno prakAra che. AgaLa upara ApaNe joyuM tema izvara mATe "jIvananI Ahuti ApIne thatAM karmo eTale yajJAtmaka karma, A yajJAtmaka karma. A yajJAtmaka karmamAM ApaNe satkarmanA kartA ane bhoktA banavAnuM nathI. jIvanabhara je kaMi sArA karmo karIe, te prabhune arpaNa karI devAthI, karmanuM baMdhana naDatuM nathI. je yajJane mATe karmo nathI karato arthAt potAne mATe kAma kare che, te karmo vaDe baMdhAi jAya che. yazAtmaka kame eka vyakti dvArA thayelA sAmUhika hitanuM karma che. AthI yajJAtmaka karma karavA samUha jIvana jIvavuM paDaze. kAraNa ke vyakti samUhajIvanano bhAga che. vyaktionI saMgaThanAtmaka tAkAta e samAjanI ke rASTranI tAkAta che. AthI vyaktine najaramAM rAkhIne karmo karavAnA che. - eka tophAne chokarAne pravRtta rAkhavA mATe kAmamAM rokAyelA enA pitAe bhAratanA nakazAnA TukaDAo ApI kahyuM "AmAMthI tuM bhAratano nakazo pAcho banAvI de.pitAe vicAryuM ke chokarAne bhUgoLanuM kaMI jJAna to che nahiM, eTale Akho nakazo taiyAra karavA te Akho divasa rokAyelo raheze. jethI te tenA kAmamAM dakhala nahIM kare, paraMtuM chokaro thoDIvAramAM nakazo taiyAra karIne pAcho Avyo ane bolyo lo A Akho bhAratano nakazo taiyAra!" pitAe AzcaryathI pUchyuM beTA, oTalo jaldI nakazo kevI rIte banI gayo. tyAre tenA javAbamAM chokarAe kahyuM - "huM nakazAnA judA judA bhAgone joDato hato. tyAre acAnaka mArI najara nakazAnA pAchaLanA bhAgamAM paDI pAchaLa to manuSyanuM citra hatuM. pachI meM mANasanA zarIranA badhA bhAgone barAbara joDI dIdhA ne saMpUrNa mAnava banI gayo. to pAchaLanI bAjue joyuM to bAratano sAco nakazo taiyAra thai gayo.' gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Ama ApaNe paNa mANasane kendramAM rAkhIne samAja hitanuM kArya karavAnuM che. eTale vyaktinA utthAna mATe sAmAjika TrasTonI AvazyaktA nathI. paraMtu ApaNI najaramAM vyaktine je madadanI jarUra hoya, te vyaktigata dhoraNe pUrI pADavI temAM vadhu DAhapaNa che. TrasTomAM thatI kheMcAkheMca yajJAtmaka karmanI bhAvanAne naSTa kare che. paraMtuM kyAM navajAgRti, nava utthAnanI jarUra hoya tyAre saMgaThAtmaka tAkAtanI jarUra paDe che. tyAre TrasTo Avazyaka thai paDe che. tyAM Akho samAja eka yajJa banI jAya, eka vedI banI jAya ane badhA eka ja vedImAM potapotAnI Ahutio Ape, tyAre samAjanuM sAcuM saMgaThana sadhAya. ahIM mukhya vAta yajJakartAnA badhA karma 'sakarma' banI javA joie. eTale temAM vyaktigata AkAMkSA karatAM samAja hitanI AkAMkSA vizeSa hovI joie. jema yajJa kevaLa yajJaparaMparAnA rakSaNa mATe karavAmAM Ave che. tema yajJAtmaka karma paNa samAjahita nA rakSaNa mATe karavAmAM Ave che. yajJAtmaka karmamAM yajJa ane karma e baMnne paramAtmA sAthe sIdhAM joDAyelA hovA joie. bhagavAna zrIkRSNanA zabdomAM kahIe to brahmArpaNa mastu' tame je koi yajJAtmaka karma karo, koi dAna Apo, brAhmaNane dakSiNA Apo tyAre "brAhmarpaNam' prabhune ApuM chuM. tevI bhAvanA prabaLa hovI joie. A bhAvathI arpaNa karavAnI kriyA e brahma che. AthI bhagavAna zrIkRSNa covIsamAM zlokamAM kahe che ke: 'karmamAM jenI brahmabhAvanA thai gai che. tene mATe homavAno padArtha brahma, agni paNa brahma, homeluM paNa brahma.' Ama jenI yajJanI samagra dRSTi brahmamaya che. te manuSyanI brahmamAM ja karma samAdhi thai gai che. tethI te bahma samAdhithI brahmane pAmavAno. 46.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gItAjImAM bhagavAna zrIkRSNa paccIsa thI trIsamA zloka sudhI je bAra yajJo che. te batAvyA che have tenI vAta karIe. saghaLI kriyAo tathA padArthone potAnA na mAnatA, prabhunA mAne, e devayajJa, keTalAka paramAtmA sAthe tAdAbhya keLavavA mATe satata paramAtmAnuM smaraNa kare che ane temAM jIvana vyatIta kare che te jIvAtmArUpI yajJa. indriyone saMyamamAM rAkhe te indriyayajJa, ahIM kAmanAothI mukta thai karma karavAnI vAta che. samAdhiyaza, karma mATe dravyano upayoga kare e dravya yajJa, tIvra tapa kare te tapayajJa, yogasAdhanA kare te yogayajJa, dhArmika graMthonuM parAyaNa karavuM e svAdhyAya yaza, keTalAka praNAyAma kare e paNa eka yajJa che. mULa tathyone jANavAno prayatna eTale jJAnayajJa, A sivAya ghaNA yajJo che. A badhA yajJa dareka manuSya vattA ochA kare karavA joie to e paramAtmAne prApta karI zake che. A badhA yajJomAM zreSTha yajJa kyo? tenA pratyuttaramAM bhagavAna kahe che. he paraMtapa: dravya yajJa karatAM jJAna yajJa uttama che kAraNake saghaLA karmo ane padArtho jJAnamAM samApta thaI jAya che. je karmamAM dravya eTale saMpatti, e pachI bhautika padArtha svarUpanI hoya ke zarIranI indriyarUpI hoya, te badhA yajJo 'dravyayajJa' yajJa kahevAya. jyAre jJAna mATe AtmAnI jarUra hoya che. ane AtmA alaukika che. tethI jJAnayajJa sivAyanA bIjA badhA yajJa dravyamayayajJa che. jyAre jJAnayajJa Atma sAthe saMbaMdhita hovAne kAraNe badhA yajJamAM jJAnamaya sarvazreSTha che. jJAna satyano prakAza che. asatyanA aMdhakAramAM je rajhaLapATa thAya che. tyAre jJAna dIvo bane che. jJAna jIvanamAM khUTatI kaDIo joDe gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda che. jJAnane buddhi sAthe koI saMbaMdha nathI. eka nyAyAdhIza adAlatamAM nyAya tole tyAre temane evA ghaNA anubhavo thayelA ke ghaNA gunegAro kharekhara gunegAra hovA chatAM. gunegAranI yukti prayukti kAvA dAvAthI purAvAne raphedaphe karI nAkhatA hatAM. AthI sacoTa purAvAnA abhAve gunegArane nirdoSa choDI mUkavA paDatA hatA. nyAyanI A durdazA joine nyAyadhIza duHkhI thatAM hatAM, AthI eka vakhata rAjInAmu ApavAnI taiyArI sudhI pahoMcI gayA. tyAre temanI samakakSa bIjA nyAyAdhIze tene AzvAsana ApatA kahyuM ke jo kharekhara sAcA gunegArane nirdoSa chUTavA na jo hoya, to ame eka khAnagI adAlata calAvIe chIe. temAM tuM joDAya, e adAlatamAM ApaNA jevA nyAyalayanA nyAyAdhIza jemane nyAyalayamAM nyAya nathI maLyo, tevA kesono nikAla lAvI gunegArane khAnagI rAhe hatyA karAvI tene sajA Ape che. satyavAdI nyAyadhAro AvA asatyanA taMtrano pakSa levAnI AnAkAnI karI, tyAre tenA sAthI nyAyadhIza mitre tene dalIla karatAM samajAyuM ke dhyeya zuddhi mATe jarUra paDe to azuddhi sAdhanano upayoga karavuM pApa nathI. mahAbhAratamAM satyavAdI yudhiSThire 'naro vA kuMjaro vA' kahIne asatya no pakSa nahoto lIdho? are bhagavAna! zrIkRSNa paNa mahAbhArata yuddhamAM hathiyAra nahi levAnI pratijJA lIdhI hatI. chatAM bhiSmane mAravA rathanuM paiDuM natA doDyAM? duryodhanane paNa kapaTathI karavAmAM AvelA tene tuM kema bhUle che? AvI tArkita dalIlo dvArA satyavAdI nyAyadhIzane vyavahAruM satya samajAvIne potAnAmAM pakSamAM kheMcI lIdho. paraMtu eka divasa A satyavAdI nyAyadhIzane potAno A nirNaya aparipakva lAgyo. tethI tene A khAnagI adAlatanI vAta korTamAM jAhera karI, paraMtu tenA sAthI nyAyadhIzIoe A mATe purAvA rajU karavA jaNAvyuM, paraMtu pUrAvA rajU na karatA, e khAnagI vAlAyanA 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 88 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda tamAma nyAyadhIza nirdoSa chUTyA, tyAre A satyavAdI nyAyadhIze garvabhera kahyuM ke mArI ApaNI vacce thaela khAnagI vAtacItano Te karela keseTa che. paraMtu mAnavatAnA dhoraNe meM e keseTane purAvA mATe raju karI nahiM, hAlaukika adAlatamAM mArI hAra thai. paraMtuM AtmAnI adAlatamAM mAro vijaya thayo. Ama A satyavAdI nyAyadhIzane AtmabaLano prakAza satyanuM jJAna Ape che. AvA ghaNA kissAmAM jJAnanI prAptI AtmabaLa che. zAstramAM jJAnaprAptinAM ATha aMtaraMga sAdhano batAvyA che. jenAM (1) viveka, (2) vairAgya, (3) zama, (4) mumukSutA, (5) zravaNa, (6) manana, (7) AtmaparikSaNa, (8) tattvapadArtha saMzodhana. gItAjIe jJAnaprApti mATenA rItasaranA niyamo batAvyA che. jJAna vAMcchuoe tattvadarzI jJAnI mahApuruSanI pAse jaIne sASTAMga praNAma karI, temanI sevA karIne,vinaya, vinamratA saha prazno pUchavAthI temanI pAsethI tattvaSTithI bhareluM jJAna maLaze. jJAna prAptI mATenI pracalita praNAlInuM varNana karyA bAda bhagavAna zrIkRSNa AgaLanA traNa zlokamAM pAMtrIsathI ADatrIsa sudhI jJAnanuM mAhAbhya pragaTa karatAM kahe che. (1) jJAnI prAptIthI saMsArano moha dUra thAya che ane sRSTinA pratyeka jIva prati samadraSTi prApta che jethI AtmA satata AnaMdamAM rahe che. ane prabhu prApti sulabha bane che. kAlidAsa, vAlmiki vagerenI jema jJAna prAptI thatAM pUrvanA badhA ja pApo nAza pAme che ane navajIvana maLe che. jevI rIte prajvalita agni lAkaDAMne bALe che tevI ja rIte jJAnarUpI agni sarvakarmone bhasma kare che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda - jJAnathI sarvottama koI nathI, jJAnathI AtmAno AnaMda ane paramatattvanI prAptI sulabha bane che. jJAna meLavavAnI paddhatimAM namaskAra, sevA ane pariprazna AvazyakatAnI che. A uparAMta eka cothuM paribaLa zraddhAnI eTalI AvazyaktA che. jo jJAna vAMcchamAM zraddhA na hoya to to paNa jJAna na maLe. zraddhAe jIvananuM bhAthuM che. zraddhAnA baLathI azakyane zakyamAM pheravI zakAya che. jJAna prAptI mATe traNa zraddhA avazya joie. eka AtmazraddhA bIjI izazraddhA ane trIjI guru zraddhA. jenAmAM A traNa zraddhA na hoya, e game teTalI jagyAe phare, paNa hatA evA ne evA rahe. emAM kaMi phera na paDe. jIvananI saphaLatAnuM paheluM rahasya AtmazraddhA che. ApaNe ApaNI jAta uparano vizvAsa e moTAmAM moTI madada che. jIvanamAM koi paNa preraka baLa bIjA karatAM vadhu zaktizALI nIvaDyuM hoya to te AtmazraddhA che. mahAbhArata yuganI A vAta che. pAMDavo vanavAsamAM hatA. tyAre eka divasa pAMcamAMthI cAra nAnA bhAio moTAbhAi yudhiSThirathI chUTA paDyA. yudhiSThira potAnA A cAra bhAionI zodhamAM nIkaLyA che. eka sarovaranA kinAre AvIne jue che to cArabhAionAM zaba. kazuMka aghaTita banI gayAno vahema paDI gayo. kinAre adrazya rahelA yakSe yudhiSThirane kahyuM: 'mArI rajA vagara pANI nahi pI zakAya." to AjJA ApavA vinaMtI che. yudhiSThire vinamratAthI kahyuM. mArA praznonA javAba ApyA vagara AjJA nahi maLe.' to prazno pUcho. AvaDaze evA uttaro ApIza." (3) A8
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda yakSe pUchelAM pAMca praznomAM eka prazna A paNa pUchelo - 'mANasane bhayanA aMdhakAramAMthI mukta koNa kare che?" AtmabaLanA ajavALA yudhiSThire tatkALa javAba Apelo, A AtmabaLa eTale ApaNI AtmazraddhA. A AtmazraddhA na hota to ApaNuM jIvana naryuM yaMtravatuM banI jAta. jIvana jIvavA jevuM hoya zraddhAnA baLe. zraddhA ApaNA vizvAsamAM zvAsa pUre che. zraddhA ja ApaNe izvara tattvano anubhava karAve che. zraddhAnI sattA AgaLa vizvanI koi sattA cAlatI nathI. zraddhA mUMjhAyelA jIvanano prANa che. ApaNAM rASTragIta 'vaMde mAtaram' nA racayitA zrI baMkimacaMdra caTTopAdhyAyane eka vAra dADhamAM dukhAvo upaDyo, jethI temanA nakhavAya, na pIvAya ke na suvAya. temane na kaMi cena paDe. temane A mATe ghaNI davAo karI, paraMtuM koi phera na paDyo. AthI temane zraddhAnA baLe davA mukIne bhagavAnanA nAmano japa ane gItA paThana zarU karyuM. teo keTalAka divaso sudhI zraddhAthI gItAnuM paThana karyuM. ane aMte zraddhA jItI. dADhanA du:khavAnuM darada gayuM. Avo addabhUta izvara zraddhAno kisso iMgleMDanA nAnA gAmaDAnA rahevAsI hona lI. nA jIvanano che. ekavAra misisa keijha. pAmanI eka vRddhAnA karapINa khUnanA kesamAM jhona lI. ne phAMsInI sajA pharamAvAI. Ama chatAM jahona lI. zraddhApUrvaka kaheto "meM e khUna nathI karyuM. mane prabhu phAMsInA mAMcaDe nahi caDhavA de.' phAMsInA divase tene traNa traNa vAra mAMcaDA caDhAvavA chatAM, te mRtyu na pAmyo. sattAdhIzo acaMbAmAM paDI gayA, temane traNe vakhate hona lI. ne phAMsIe caDhAvavA pahelAM eka pUtaLAne phAMsInA mAMcaDA gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda para TiMgADIne "lIvara' kheMcatA pUtaLuM tarata ja TebalanI nIce cAlyuM jatuM. jyAre enI jagyAe jhona lI. ne phAMsI ApavA mATe lIvara kheMcavA chatAM tenuM mRtyu thatuM na hatuM. AthI kaMTALIne sattAdhIzoe jahona lI.nI phAMsInI sajA janmaTIpamAM pheravI nAMkhI. Ama zraddhA vizvAsathI badhuM ja maLe che. AthI bhagavAna gItAjImAM kahe che ke zraddhAvALo, jJAna meLavavAnI jijJAsA vALo ane ekAgratAvALo puruSane jarUra jJAna prApta thAya che. ekalavya vidyAbhyAsa mATe droNAcArya pAse gayo. paraMtuM droNAcArya ekalavya zudra hovAne nAte tene vidyAbhyAsa mATe AzramamAM praveza ApavAnI cokhkhI nA pADI. paraMtuM kharekhara ekalavyane bhaNavuM hatuM ane ene A guru joitA hatA. bIjA nahiM, AthI tene jaMgalamAM jaine droNagurunuM mATInuM pUtaLuM banAvyuM. ane emAM zraddhA rAkhI. to pUtaLA pAsethI vidyA meLavI zakyo. jene potAnA gurumAM zraddhA hoya to zuM na karI zake. zraddhAvAna puruSa jJAnanI prApti karI zake che. paraMtuM jene zraddhA nathI. vizvAsa nathI. te kazuM ja prApta karato nathI. ghaNIvAra manuSya mana ane indriya vaDe anubhavelI hakikata satya mAne che. tethI te tyAM aTakI jAya che AgaLa nathI vadhI zakato. paraMtuM zraddhAnA baLe zraddhAvAna manuSya zAstro ane izvara upara zraddhA rAkhIne ghaNA tathyonA rahasyane pAmI zakyA che. ane izvara pratyenI zraddhA baLavatu banatI jAya che. tenuM mana satata bhagavadbhaya rahe che jethI tene karmanA koi baMdhana rahetA nathI. AthI bhagavAna arjunane kahe che ke : "he dhanaMjaya! jJAnayoga dvArA saMzaya, vahemono nAza kara, ane yuddha mATe ubho thAya." 49.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 5 cothA adhyAyamAM bhagavAne karma ane jJAnayoganI pracalita praNAlInI carcA arjuna samakSa karIne, arjunane potAnI kartavya niSThA keLavIne yuddha karavA mATe AhavAna Ape che. Ama chatAM arjuna koi nirNaya lai zakato nathI. A bannemAMthI kyuM sAdhana zreSTha che. tenA nirNaya bhagavAna pAse karAvavAnA uddezyathI arjuna kahe che: "he kRSNa, thoDIvAra pahelAM tame e kaho cho ke karma, ane thoDIvAra pachI Apa ema kaho cho ke jJAna sauthI zreSTha che. to mArA mATe A be mAMthI zuM zreSTha che? teno khulAso karo.' arjunanA manamAM vizvakalyANanI bhAvanA hatI, tethIte potAnA mAdhyama dvArA vizvakalyANa thAya te mATe teo vAraMvAra bhagavAnanI sAme zreyaviSayaka jijJAsA rAkhI prazno pUche che, Aje sAmI vyaktine mUMjhavavA mATe praznono mAro calAve che. AvI vyaktimAM jijJAsA karatAM AkramatA vadhu jovA maLe che. je jijJAsA saha prazno pUche che. te sAcA jJAnano adhikArI che. arjuna jevI paristhiti lagabhaga ApaNA badhAnI ja che. arjunane saMzaya thayo ke karma sArAM ke jJAna sArU, karma saMnyAsI thavuM sArU ke karmayogI thavuM sArU. karma saMnyAsa eTale nivRtti ane karmayoga eTale pravRtti, A be mAMthI kyo mArga zreSTha che? gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda eka gurune be ziSya, Ama to baMnne saMsArI, eka divasa eka ziSya gurunI pAse AvIne kahe: 'bhagavAnanI prApti mATe zuM mAre saMnyAsa levo jarUrI che?" gurue kahyuM: 'hA! saMsArathI alipta rahetA saMsArano rAga dveSa raheto nathI tethI tene bhagavAna jarUra maLe che.' thoDAka divasa pachI bIjo ziSya guru pAse Avyo, tene paNa gurune pUchyuM: 'bhagavAnanI prApti mATe saMnyAsa levo jarUrI che kharo?' gurue kahyuM - "nA, saMnyAsa lIdhA sivAya vinA, saMsAramAM rahIne paNa saMsAranI pratyeka vastu pratye rAga dveSa haTAvIne, bhagavabhAva keLavIne paNa bhagavAnanI prAptI thAya che." eka divasa A baMnne ziSyo bhegA thai gayA ane ekabIjAne kahevA lAgyA 'gurue mane saMnyAsa levAnuM kahyuM che. bIjA ziSya kahyuM : 'gurue mane saMnyAsa lIdhA vinA gRhastha dharma bajAvIne bhagava prAptI thai zake che. tevuM kahyuM.' A baMnne muMjhAyA. tethI guru pAse khulAso meLavavA guru pAse gayA, tyAre kahyuM - 'tame baMnne sAcA cho, tamArI baMnne jemAM yogyatA che te pramANe meM tamane be alaga alaga mArgo batAvyA che.' arjunanI mUMjhavaNano uttara ApatA bhagavAna kahe cheH saMnyAsa no artha karmacAga nahiM, paraMtu jene karma karavA chatAM jene karmaphaLanI Asakti nathI tethI sAco saMnyAsI kahevAya, kharekhara A baMnne bAbato judI nathI. jJAna ane karmane judu kahenArA to ajJAnI che. kharekhara to saMnyAsa dvArA pratyeka manuSya je te varNa, Azrama, saMpradAyamAM rahIne paNa svataMtratApUrvaka jJAna prApta karI zake che. karmano tyAga karIne koi jJAnI thai zakato nathI. saMnyAsa ane karmayoga eka sikkAnI be bAju che. 50
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda eka vaDIla bhAine pAkazAstranuM bilakula jJAna nahiM, ekadivasa tenI patni thoDAka divasa mATe bahAra gAma gai, bahAra jamavAnI koi sagavaDa nahiM. tethI A vaDila bhAie vicAryuM ke badhA kahe che ke dALa ane cokhAne bAphI nAkhyA eTale khIcaDI taiyAra, to lAvane Aje huM khIcaDI banAvuM. tene eka tapelImAM cokhA bAphiyA, bIjI tapelImAM dALa baphI, thoDIvAramAM teno eka mitra tene maLavA Avyo. tene joyuM ke be alaga alaga tapelImAM cokhA ane dALa baphAya che. tethI tene jijJAsAthI pUchyuM - 'dosta zuM banAve che?" pelA vaDIla bhAie kahyuM, kema khIcaDI banAvuM chuM. pelA mitre tene kahyuM : "o mUrkha khIcaDI A rIte bane kharI? khIcaDI banAvavA mATe dALa cokhAne bhegA bAphavA paDe." - sAMkhyayoga (saMnyAsa)nuM paNa Ave che. sAMkhyayoga mATe karmayogane alaga pADavAnI koi jarUra nathI. sAMkhyayoga mATe karmano kyAre tyAga karavAno nathI. saMnyAsanI saphaLatAno AdhAra vivekapUrvaka vicAra che. saMnyAsamAM to saMsAra pratye rAga dveSa keLavIne paramAtmAnI para dRSTi keLavavAnI che. A to nAka baMdhane zvAsa levA jevI vAta thai. rAga dveSa dUra karyA vagara saMsAra pratye abhAva pedA karavo kaThina che. mAnavamAtramAM karma karavAno rAga anAdikALathI cAlato Avyo che. jene mAtra karmathI dUra karI zakAya, jema kAMTo kAMTAne kADhe, tema karmano rAga karmayogathI nIkaLI zake, kartavya karma karIne karmamAMthI sadAya rAga dveSa dUra karavAnI kaLA eTale karmayoga. AthI bhagavAna kahe che ke saMnyAsa ane karmayoga baMnne kalyANanA mArgo che. paraMtuM temAM karmayoga zreSTha che. kAraNa ke sAcA karmayogIne koi paNa prANI, padArtha, paristhiti, siddhAMta vageremAM koi paNa prakAranI dveSabhAvanA hotI nathI. tene badhA pratye samaSTi hoya che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 95 je A badhAmAM Izvara jove che. AthI tene koi pratye abhAvanI ke judAinI bhAvanA hotI nathI. AvA karmayogIne bhagavAna saMsAramAM raheto hovA chatAM tene saMnyAsI gaNe che. zrIzukadevajI jJAnI hatA. paraMtu temane jJAnanuM tAtparya samajavA, temanA pitA vyAsajIe temane janaka pAse mokalyA. zrI zakadevajI nIkaLyA janaka rAjAne maLavA. AvatA AvatA nagaro jotAM cAlyA jatA hatA. ema karIne mahArAjA janake mahelamAM trIjA mALe dIvAnakhAnAmAM beThA hatA tyAM AvI pahoMcyA. mahArAjA zrI zukadevajIne AvatA veMta pUchavuM - "kema Avyo?" zrI zukadevajIe kahyuM - 'jJAna mATe." janakamahArAje pharI pUchyuM koNe mokalyo? uttara Apyo. pitA vyAse. kyAMthI Avyo? uttara maLyo AzramamAMthI. 'AzramamAMthI ahIM AvatAM bajAramAM zuM zuM joyuM?" jyAM ne tyAM basa eka ja khAMDanI mIThAi goThavI rAkhelI jovA maLI." bIjuM zuM joyuM?" bolatAM ne cAlatAM khAMDanAM pUtaLAM dIThA. pachI AgaLa zuM?" khAMDanAM kaThaNa pagathiyAM caDI ahIM Avyo. 'AgaLa zuM?" khAMDanAM citro ahIM paNa badhe joyAM.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda have zuM jue che? khAMDanuM eka pUtaLuM khAMDanA bIjA pUtaLA joDe vAta kare che. Ama, zukadevajInA uttarathI saMtuSTa thai mahArAjA janake zukadevajIne ziSya tarIke pAsa karyo. zukadevajI sAcA saMnyAsI ja hatA, tethI temane sarvatra ekasarakhuM ja dekhAtuM hatuM! eka vakhata keTalIka yuvAna strIo nagna avasthAmAM sAgaramAM nAhI rahI hatI. tyAre temane sAmethI 'nArAyaNa nArAyaNa' karatAM nAradajIne AvatA joyAM. AthI A strIo jhaTapaTa bahAra nIkaLIne vastro paherI lIdhAM, nAradajI tyAMthI pasAra thayA pachI A strIo phari nagna avasthAmAM sAgaramAM nAhavA paDI, A vakhate zrIzukadevajI e sAmethI AvatAM A strIo joyuM, chatAM teo A avasthAmAM nAhavAnuM cAluM rAkhyuM, zukadevajI bhagavad smaraNa karatAM tyAMthI nIkaLI gayA. A aMgenuM rahasya ekavAra nAradajIe bhagavAna vyAsajIne pUchyuM, tyAre vyAsajIe kahyuM - 'tamAre kAma jarUra nathI. paraMtuM tame strI, puruSanA bheda juo cho. AthI kyAreka tamArA manamAM vAsanA pravezI zake, evI zaMkA A strIone thatAM, temaNe tamane jotAM vastro paherI lIdhAM. jyAre zukadevajI to samagra sRSTi samAna lAge che. temanA mATe strI, puruSae to mATInA pUtaLA samAna che. tethI A strIone zukadevajI taraphathI koi bhaya na lAgyo. eTale temane zukadevajI AvatA hatA tyAM nagnaavasthAmAM nAhavAnuM cAlu rAkhyuM. karmayoga sAMkhyayoga karatAM zreSTha hovA chatAM A baMnne paramAtmAnAM prANInAM mArgo che. saMnyAsIoe ema na mAnavuM joie gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda ke jeo saMsAramAM rahIne jagatanA kalyANa arthe kAma karI rahyA che teo izvaranI bhakti karatA nathI. tevI ja rIte bALako ane patnInI khAtara saMsAramAM rahenAra gRhastha paNa saMnyAsIne nakAmo ane rakhaDu na gaNI kADhavo, sau potapotAne sthAne mahAna che. je puruSa sAMkhyayoga ane karmayoga tattvane sArI rIte samajyA che. teo ja sAcA buddhimAna che. teo A baMnnene alaga alaga phaLavALA gaNAtA nathI. sAdhano alaga che. paraMtuM pariNAma to eka ja che. bhagavAna kahe che. saMnyAsa vALA karmayoga che. eTale ke karmayoga vinA saMnyAsa siddha thavo kaThina che. saMnyAsanuM lakSya paramAtmatattvane anubhava karavAnuM hoya che. paraMtu jyAM sudhI rAga hoya tyAM sudhI paramAtmatatvanI anubhavanI vAta ja zI. rAgane dUra karavAno sugama upAya che. karmayoganuM anuSThAna karavuM. karmayogamAM pratyeka kriyAo bIjAonA hitane mATe karavAmAM Ave che. bIjAnA hita mATenI pravRtti hovAne kAraNe rAga ApameLe dUra thAya che. Ama rAgane dUra karavA mATe karmayoganuM sAdhana jarUrI che. karmayoganA sAdhanavinA sAMkhyayogasiddha karavo kaThina che. sAMkhyayogI pAtratA keLavavA mATenI pAThazALA eTale karmayoga. A ja rIte ahIM sAMkhyayoganuM sAdhana karmayoga che. paraMtuM bhagavAna sAdhanathI vizeSa karmayoganA sAdhyanA kAryane mahattva Ape che. kAraNa ke karmo karatA rahIne, paNa karmo sAthe koi prakArano saMbaMdha na rAkhavo e ja saMnyAsa che. AthI sAMkhyayoga ane karmayoga dhyeya niSThAnI dRSTie samAna che. te dRSTie A be vacce koI bheda nathI. baMnnenuM lakSya "Atmano mokSArtha jagahitArtha cI' AtmAnI mukti jagatanA kalyANa arthe che. baMnne e janahitArthe satata ciMtana maya rahevuM 52
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda joie. jo zarIrathI samagra vizvanuM kalyANa na thai zake. paraMtuM zubhaciMtana karI vizvakalyANanI bhAvanA keLavI zakAya AvuM zubha ciMtana ane zubha prArthanA paNa ghaNo prabhAva Ubho karI zake. AvI bhAvanA keLavavAthI vyakti Asakti choDIne anAsakta banI zake che. AthI bhagavAna samajAve che ke tamAruM kartavya dhIredhIre vyApaka banAvo, ApaNe evA karma karIe, je badhAMne sAMkaLI le. saMkucitatAne gItA dhikkAre che. ApaNA karmonuM dhyeya vyApaka ane vizALa hovuM joie. huM ane mAruM eTale Asakti. AvA Asakti yukta karyo baMdhana kartA che. eTale ke AvA karmo phaLa ApanArA che. jyAre anAsakta karmo baMdhana kartA nathI, e to svataMtra che. bhagavAnanA mate anAsakta karmo karavAvALA sAcA karmayogI che. bhagavAna AgaLa e paNa kahe che ke jyAM sudhI vyakti kartA karIke potAne muke che tyAM sudhI karma ke saMnyAsa yoga siddha thato nathI. e to ekaDA vagaranA mIMDA jevI paristhiti che. ApaNe karmayogane anusarIe ke saMnyAsamArgane anusarIe e mahattvanuM nathI. paNa temAM rahela tattvane samajI tene anusaravuM e mahattvanuM che. tema je kaMi karo, temAM tattvajJAnanI vyavahArikatA hovI joie. daMbhano lezamAtra aMza na hovo joie. dareka kriyAo svabhAvika hovI joie. huM kaMi karato ja nathI. evI akarmanI bhAvanA jAgRta thAya to dareka karma Asaktirahita banaze, jethI te Atmazuddhi mATe nimita banaze. karmayogI hoya ke saMnyAsI hoya paraMtuM niyatakarma niSkAmabhAve bajAve, e jarUrI che. baMnnenI bhAvanA sarvanA kalyANa mATenI hovI joie. 53 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 99 tame jevuM vAvazo tevuM pAmazo. temAM huM kaMi karI zakuM nahiM, tevI spaSTatAM bhagavAna kare che. bhagavAna tamArA karmanI vacce nahiM Ave, e karmaphaLapradAtA che. tame je kaMi karma karazo enuM phaLa Apaze. karelA karmanuM phaLa so janma thAya chatAM te bhogavavAM ja paDe. hA, AmAM bhagavAnanI kRpA jarUra rahelI che. temAM temano nyAya rahelo che. vRttimAM Ave che ke bhagavAna jenI urdhvagati karavA icche che. tenA dvArA to zubha karmo karAve che. ane jenI adhogati karavA icche che tenA dvArA azubha karmo karAve che. ahIM bhagavAnano zuddha nyAya jovA maLe che. bhagavAna nyAyadhIzanI bhUmikA bhajave che. jema nyAyadhIza nathI gunegAra sAthe saMbaMdha, ke nathI tenA gunA sAthe saMbaMdha, te taTastha bhAve kAyadAnI maryAdAmAM rahIne gunegArane sajA kare che tema bhagavAna nathI kartApaNuM racato ke nathI karmane racato, nathI teo karma ane tenA phaLano meLa sAdhatA ke nathI koinuM pApa ke pUNya svIkAratA. paraMtuM bhagavAna tenA karmonA AdhAre zubha ke azubha karma karAve che. arthAt bhagavAna karmonA AdhAre jIvanI prakRtti ke bhAgya phare che. AthI jo avirata zAMti ane AnaMdane pAmavo hoya to mana, buddhi ane indriyathI para rahIne anAsaktabhAve Atmazuddhi mATe samatA ane vivekapUrvaka zubha karmo karavA joie, AvA zubha karmonI pAThazAlA eTale sAMkhyayoga. Ama bhagavAne sAMkhyayoga ane jJAnayoganI samajUtI ApyA pachI AvA sAMkhyayogI jJAnayogInI jJAna kSamatA para prakAza pADatA bhagavAna kahe che ke : 'jema karmayogamAM sthitaprajJae tenuM mahattvanuM lakSaNa che tema sAMkhyayogamAM jJAnI puruSanuM ati mahattvanuM lakSaNa samadRSTi che. samadaSTi eTale sarvamAM cetana svarUpe AtmA che. tevI dRSTi tenA cittamAM koi jIva viSe bhedabhAva hoto nathI. pachI e brAhmaNa hoya ke
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda caMDALa hoya, pazumAM gAya hoya ke hAthI ke kUtaro hoya, paraMtuM badhAmAM samAna AtmA ke jIva che tevI dRSTi vidyamAna hoya to sAco brahma jJAnI che.' bhagavAna AgaLa kahe che ke sthitaprajJa ane samardaSTimAM lakSaNomAM koi bheda nathI. samadaeNSTivALA jJAnIpuruSo sthita prajJanI jema sukha ane duHkhamAM samAna dRSTi rAkhe, te sukhamAM bahu harSaghelo thato nathI, ke duHkhamAM khinna thato nathI. AvA jJAnIpuruSonA aMtaHmanane vikAsalakSI banAvanAruM mahattvanuM lakSaNa e kAma krodhanA vegane nAthavAnuM che. bhagavAne sAMkhyayoganI apekSAe karmayogane zreSTha batAvyo, chatAM karmayoganI saphaLatA mATe jarUrI jJAna ane ghaDatara mATe sAMkhyayoga paNa eTalo ja jarUrI che. AthI A adhyAyamAM bhagavAne kramapUrvaka karmayoga ane sAMkhyayoganuM varNana karIne parokSa rIte dhyAnayoga tarapha vALe che. 54 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 101 adhyAya : 6 pAMcamA adhyAyamAM bhagavAne arjunanA praznanA pratyuttara rUpe sAMkhyayoga (jJAnayoga) ane karmayoga vaccenI sAmyatAnuM varNana karyuM. paraMtuM baMnnene dhyeyalakSI, vikAsagAmI banAvavA mATe dhyAnanI upayogItA ane A uparAMta svataMtra rIte paNa phaLadAyI banI zake. teno ullekha pAMcamA adhyAyanA chavvIza ane satyAvIzanA zlokamAM karela che. chaThThA adhyAyamAM bhagavAna zrIkRSNa dhyAnayoga aMge vadhu dizA sUcana kare che. bhagavAna prathama zlokamAM kahe che ke mAtra karma karavAnI vRttithI karma karavAnuM choDI do, jo ema thaze to ApaNA saghaLAM karmo 'gadhdhA vaitaruM' banaze. e karmamAM ApaNo prANa reDavAno che. ApaNo bhAva pradeza jAgRta karavAno che. tene ApaNAM mana ane indriyone niyaMtraNamAM rAkhavAnuM eka sAdhana banAvavAnuM che. A mATe koi cokkasa paddhati apanAvI joie, AvI je paddhati che tene bhagavAna 'dhyAnayoga' kahe che. dhyAnanuM bIju nAma ekAgratA, bhagavAna kahe che ke jyAM sudhI ekAgratA na hoya tyAM sudhI AgaLa vadhI zakAtuM nathI. tame karmayogI bano ke saMnyAsI, paNa temAM AtmasaMyama, dhyAna to cokkasa joie. dhyAna vinA koi paNa kArya sArI rIte siddha thatuM nathI.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda dhyAna eTale ekAda viSaya para citta kendrita karavuM te. zrI mahAprabhu vallabhAcArya e dhyAna mATe 'cittanirodha' zabda vAparyo che. mAnavazarIra pAMcaprANa, pAMca jJAnendriya, pAMca sUkSmabhUto, mana ane buddhi ema kula sattara tattvanuM baneluM che. je manuSyanI sattaravRttio kahevAya, jemAM mana sarveno saradAra che. arthAtu A sattaravRttionI viSayAbhogavRtti manamahaMze pedA kare che. mananI A vRttine bhagavAna 'saMkalpa' nAma Ape che. bhagavAna kahe che ke he pAMDu putra, meM tane AgaLa paNa samajAvyuM che tema A sattara indriyanI tRptino arthAtu A saMkalpano tyAga karyA vinA koi paNa puruSa karmayogI ke saMnyAsayogI banI zakato nathI. Ama yoganI prathama zarata e ApaNI indriyonI vRtti viSayamAMthI pAchI vaLavI joie. indriyono svabhAva che viSayamAM jAya paNa tarata ja pAchI vaLI devI joie. je kharekhara pAchI vaLatI nathI tevo ApaNo sauno anubhava che. ApaNe kathAmAM beThA hoya ne bAjunA makAnamAMthI reDiyo vAgato hoya. e reDiyAnA gIto kAnamAM paDe. eTale kAnano dharma che saMbhALavAno, eTale kAna tarata ja kathAmAMthI khasIne reDiyAnA gIto sAMbhaLaze. kaMi kAnanI vRtti badalAi eTale tarata ja mana hAjara thaze. mana ciMtana karaze che ke kyA pIksaranuM gAyana che. tenA gAyaka koNa che? kyA abhinetAnA moDhethI e gavAyuM che? vagere aMge ciMtana cAluM karaze. arthAt ahIM kathAmAMthI vRtti chUTIne bIjA viSaya para mana kendrita thayuM. AvI paristhiti lagabhaga ApaNAM saunI che. 84 vaiSNavanI vArtAmAM zeTha dAmodaradAsa saMbharavALAnI dAsI kRSNAnI vArtA Ave gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 103 che. zeTha dAmodaradAsane temanA lagnamAM sasarA taraphathI dAyakAmAM je 200 dAsIo ApelI, temAMnI eka dAsI te A kRSNA dAsI. eka divasa zeTha dAmodaradAsa bhagavad sevAmAM beThA hatAM, tyAre bahArathI koie AvIne pUchyuM - "zeThajI gharamAM che?" tyAre kRSNA dvAra para AvelAM ajANyA mANasane pUchyuM - Apa zeThajIne maLavA AvyA cho? paraMtuM zeThajI to ghoDA kharIdavA mATe nakAsa nAmanA sthaLe gayA che." A javAba sAMbhaLI pelA bhAi zeThajIne maLyA vinA cAlyA gayA. zeThajI prabhunI sevA pahoMcIne bahAra AvyA, tyAre bIjI dAsIe A hakikatanI jANa zeThajIne karI. zeThajIe asatya bolavA mATe kRSNA para mAThuM lAgyuM. temaNe kRSNAne pUchyuM, "kema re kRSNA! huM sevAmAM hato. te tuM jANatI nahotI? tuM bahArathI AvelA mahemAna sAme khoTuM zA mATe bolI ke huM ghoDAkharIdavA mATe nakAsa gayo chuM." kRSNA bolI: "kSamA karajo. huM khoTuM kaMi bolI nathI. Apa sevAmAM hatA, tyAre ApanA manamAM kyA kyA vicAro cAlatA hatA te jarAka yAda karI juo, Apano deha sevAmAM hato, paraMtuM ApanuM mana ane hRdaya sevAmAM hatAM kharAM? jyAre Avela mahemAnane mane pUchyuM ke zeThajI kyAM che, tyAre meM ApanA mananI ja vAta temane jaNAvI hatI. ApaNA prabhu zrI mahAprabhujInI AjJA pramANe 'citta' prabhumAM parovAya te ja sAcI sevA" e nyAye Apa kharekhara sevAmAM hatA kharA? Apa te vakhate ghoDA kharIdavA mATe nakAsa javAno vicAra nahotA karatA? sevA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda karatAM jo sevAnI kriyA thayA kare ane mana bIje bhaTakyA kare to tene sevA kevI rIte kahevAya? AthI prabhukRpAthI mane je sphuraNA thai, te meM kahI temAM khoTuM kyAM che? koi paNa kriyA ke kAryamAM mananI ekAgratA hovI joie. mana jyAre eka ja viSayane pakaDI rAkhe tene dhyAna kahevAmAM Ave che. paraMtu viSayamAM AsaktivALI indriyonI vRtti koi paNa viSayamAM tarata ja coTI jAya che. ApaNe ApaNe ghaNA yogIo, sAdhu saMtonA caritro joyAM che. temane deha damana ane mana damana karyuM. paNa koi suMdara strIne jotAM temanuM kacaDAyeluM mana ane indriyo aneka gaNA vegathI uchALo mAravA lAgaze. teo game teTalA samartha yogI saMta haze to paNa temanuM citta bhrama thaze. paNa jene viSayamAM Asakti nathI tene viSayamAM joDo paNa tarata ja pAchu vaLI jaze. bhagavAna buddhanA samayanI vaizAlInagarImAM eka prasiddha sauMdaryavAna AmrapAlI nAme nartakI rahetI hatI. enA rUpane potAnuM karavA ghaNA yuvAno talasatA hatA. AvI nRtyAMganAnA AvAsa tarapha eka navayuvAna sAdhu jai rahyo hato. tene rokatA eka nagarajane kahyuM : 'are sAdhu! tyAM na jaiza. tyAM tAruM sAdhuttva naSTa thaze, tArI tapasiddhine naSTa karavA menakA sajja thaine beThI che. jo tAruM hita icchato hoya, to pAcho vaLa!' Ama chatAM A sAdhu makkama Daga mAMDato, nRtyAMganAnA AvAsa tarapha gayo. potAne AMgaNe sAdhune Avelo joi, AmrapAlIne Azcarya thayuM. tene sAdhune kahyuM paNa kharuM, A to nartakIno AvAsa che. mahArAja tamArI kaMi bhUla thai lAge che. 56 105 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda nA, mArI kaMi bhUla nathI. AmrapAlI, tane oLakhuM chuM. eTale svayaM ahIM Avyo chuM. to pachI ahIM AvavAnuM prayojana jaNAvazo. mahArAja? meM sAMbhaLyuM che ke jagatanI adbhUta AzcaryakAraka cIjano ahIM samanvaya che, je mAre jovI che. zuM sAdhune haju paNa e moha rahI gayo che? nA, mane koI moha nathI, paraMtuM ethIye vadhu adbhUta AzcaryakAraka cIja mAre tamane batAvavI che. AmrapAlIe kahyuM - 'A bAbatamAM koNa koNe mAta kare che? e jANavuM hoya, to lagAvo zarata.' sAdhue kahyuM - 'lAgI zarata, jo huM hAryo to A geruA raMganAM kapaDAM pheMkI daiza. ane jo tame hAryo to?' AmrapAlIe uttara Apyo - jo huM hArIza to tame kahezo tema karavA taiyAra thaiza.' AmrapAlIe sAdhune mohavaza karavA ghaNA paitarA racyA. paraMtu sAdhu jarA paNa calita na thayo. Akhare chellA dAva tarIke jANe koi RSinuM tapobhaMga karavA svargathI devAMganA na AvI hoya, evuM rUpa dharyuM ane mAdaka nRtya karyuM. chatAM A sAdhu sthitaprajJanI jema besI rahyAM, emanA caherA para tenI kazI ja asara dekhAtI na hatI. AthI gussAmAM AvIne AmrapAlIe badhA aMga vastro kADhI nAMkhyA ne kahyuM - "le jo, A mAro deha, jene jovA mATe rAjavInA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda rAjamukuTo ahIM name che. chatAM koi nathI joi zakyA.' sAdhue kahyuM - "devI, tame kharekhara suMdara cho. tamane joine mane thAya che ke jo tamAro putra hota to kevuM sAruM! mAro deha paNa Avo kAMtimaya banata.' mAnasika Asaktio jovAnI, khAvAnI, sAMbhaLavAnI vagere e AsaktiomAMthI ApaNI indriyonI vRtti pAchI phare pachI dhyAna yogamAM praveza pAme, arthAt indriyonI vAsanA ekAgratA toDe che. jyAM sudhI mana ekAgra na hoya tyAM sudhI dhyAnamAM praveza ja maLato nathI. mana sarvaindriyono saradAra che. manane gati ApanAruM baLa vicAra che. haMmezA ucca vicArothI manane bharI do. A ucca vicAro mATe saMyamanI khAsa jarUra che. saMyama e indriyono aMkuza che. bhagavAna kahe che ke jo indriyo para aMkuza meLavavo hoya, to manane saMyamamAM rAkhatA zIkho. jyAre tamArA mana para kAbU Ave, tyAre tamArA AkhA zarIra para kAbU Avaze. ne A zarIrayaMtranA gulAma banavAne badale zarIra tamAruM gulAma banaze. jo kharekhara Ama banaze, to A zarIrayaMtra tamArA AtmAne nIce pADavAne badale tene urdhvagati Apaze. gharano dIvo gharane ujAsa Ape che, paraMtu jo teno yogya upayoga ja karavAnI ke yogya surakSita jagyAe mukavAnI kALajI nahIM rAkho te tamArA gharane paNa bALI nAMkhaze. AthI arjuna, A mana ja manuSyanuM tAraka athavA mAraka che. e mananuM ja yogya anuzIlana e sAdhanA che, jo yogya upayoga thAya to te mana tamAro mitra bane che. ane tenAthI viruddha ayogya upayoga karazo to e mana tamAro zatru banaze. 57 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 107 A manane saMyamamAM rAkhavA aMge arjuna koi prazna kare, e pahelA ja bhagavAna kahe che ke he kapidhvaja! je dhyAnayogano krama huM tane batAvavA mAMgu chuM. tene samabuddhino abhyAsa yoga paNa kahI zakAya. kAraNa ke abhyAsanA pariNAme samardaSTi keLavAya che. temane mate TADha taDako, sukhaduHkha, mAna apamAna eka sarakhA che. AvI samabuddhi pahelAM keLavAya pachI dhyAnayoga siddha thAya che. zivAjI mahArAja ghaNI vAra saMta tukArAmanAM bhajana sAMbhaLavA AvatA. tyAre temane joyuM ke tukArAmanA gharamAM mATInA vAMsaNo hatA. AchI eka divasa tukArAma bahAra gayA tyAre temane tukArAmanA gharamAM pittaLanAM vAsaNa mokalyAM. temanI patnIne khUba gamyA, eTale rAkhI lIdhAM ane mATInAM kolarAM paDozIomAM vaheMcI dIdhAM. tukArAma ghera AvyA, temane A aMge pRcchA karI, patnIe badhI vAta kahI. mATInAM vAsaNa vize pUchyuM to kahe, "paDozIne ApI dIdhAM.' tukArAma kahe, 'e bahu sAruM karyuM. huM paNa vAsaNa garIbomAM vaheMcI dauM chuM.' emaNe badhAM pittaLanAM vAsaNa garIbomAM vaheMcI dIdhAM. ane phari jyAre temanAM gharamAM mATInA vAsaNa AvyA tyAre te AnaMdavibhora thai gayA. jemane mana sonuM ke mATInA DhephA vacce koi bheda nathI te jeTalI sahajatAthI mATInA DhephAno tyAga kare che. eTalI sahajatAthI sonAno tyAga karI jANe che. te sAco siddha puruSa bhagavAnane pAme che. AvI samardaSTi keLavavA mATe dhyAnanI sAdhanA Avazyaka che. A sAdhanAnI pUrti mATe sAdhanAmATenuM sthaLa pavitra, zAMta, ghoMghATa rahita
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 108 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda hovuM joie. ane Asana paNa kevuM? bahu uMcuM nahIM ne bahu nIcuM nahIM. evuM temaja darbha, mRgacarma ane vastra uparAupara pAthareluM, evA sthira Asana para besIne dhyAna karavuM. AvA Asana pAchaLavijJAna che. ApaNA zAstromAM darbhane pavitra mAnavAmAM AvyuM che. AthI grahaNa vagerenA samaye sUtakathI bacavA mATe darbhano upayoga thAya che. darbha pAtharavAthI makoDA kIDIo nahi Ave, jethI dhyAnathI vicalita na thai zakAya. A uparAMta ApaNA zarIramAM ke vidyuta zakti che. te AsanamAM thaine jamInamAM na cAlI jAya. te mATe upara mRgacarmabichAvavAmAM Ave che. ane mRgacarmanAM ruvAMTAM zarIramAM na vAge te uparAMta AsananI komaLatA sacavAya te mATe mRgacarma para sUtaranuM zuddha vastra bichAvavAmAM Ave che. bhagavAnane ahIM 'Atmana' padathI potAnuM Asana alaga rAkhavAnuM vidhAna karyuM che. je Asana upara besIne ApaNe dhyAna karavA mAMgIe chIe te Asana potAnuM hovuM joie. bIjAnuM nahi, kAraNa ke bIjAnA Asanano upayoga karavAthI temAM enAM ja paramANu rahe che. arthAt bIjA paramANu ApaNA zarIramAM praveza kare che. je ApaNI prakRti, kriyAtmakatAne asara kare che. dhyAnanI beThaka kevI hovI joie? e aMge bhagavAna kahe che ke: "dhyAnamAM beso tyAre sIdhA beso, Doka ane karoDarajaju sIdhI lITImAM Ave e dhyAnanI uttama beThaka che. A mATe sidhdhAsana, padmAsana vagere keTalAM paNa Asano che e badhA ArogyanI dRSTie dhyAnamAM sahAyaka che. teno paNa upayoga thai zake.' dRSTine barAbara nAkanA agra bhAga upara rAkhavI, AjubAju jovuM nahiM. arthAtu AMkho adhamIcelI rAkhavI, kAraNa ke AMkho mIMcI levAthI nidrA AvavAnI saMbhAvanA rahe che ane khullI rAkhavAthI gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bahAranA drazya dekhAze. je dhyAnamAM vikSepa pADe che. AthI nAkanA agrabhAgane dekhavAnuM tAtparya che. A rIte mana eka ja bhAga dvArA saMvedano levAmAM saphaLa thAya ane bIjA koi bhAga dvArA nahi, to te dhAraNA, mana e sthitimAM amuka samaya sudhI sthira rahevAmAM saphaLa thAya to tene dhyAna kahevAmAM Ave. dhyAnae AtmAnuM paramAtmA sAthe anusaMdhAna sAMdhavAnuM mAdhyama che. ghaNA loko dhyAnane jJAna ane saMnyAsa mArganuM kevaLa sAdhana gaNe che. te temanI moTI bhUla che. dhyAna ApaNA AtmAne daidIpyamAna banAvanAruM sAdhana che. e karmayogIne karma taraphanI niSThA vadhAre che. dhyAnathI ekAgratA vadhe che ane ekAgratA karmanA lakSane vIMdhe che. ekAgratA siddha karavA mATe zrI mahAprabhu vallabhAcAryae bhagavavAno saMkalpa ane e saMkalpane mUrtimAna karavA sevAnI sAthe smaraNa ane samarpaNanI AjJA ApI che. jIva potAnI jIvanacaryAmAM A vAtane na bhUle, to paNa pratyakSa dhyAna vagara ApaNe badhI bhautika paristhitimAMthI chUTA thai jaie chIe. A rIte jIva sajAga rahIne dharmanuM sthApana, adharmano virodha, dharmaAcaraNano Agraha ane lokanuM zreya thAya e rIte jIvana vyatIta karavAno Agraha rAkhe, e rIte khAtAM, pItAM, haratAM, pharatAM ane sarva kAmo karatAM e potAnA dhyeyanuM, ekAgra citta na rahe toye, anusaMdhAna to rAkhe ja.. ghaNA manuSyo dhyAnane zarIrane kaSTa ApavAnuM sAdhana mAne che. teo dhyAna karatI vakhate upavAsa kare che. tyAre gItA spaSTa kare che. bhUkhyA peTe dhyAnamAM besavuM nahiM, manamAM hRti ane ullAsa rahe teTaluM to jamavuM joie. ane zarIrane pUrI niMdrA ApavI joie arthAt dhyAnamAM vipnana Ave e rIte yajJocitta khAvuM pIvu ane sUvuM joie. 58
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A rIte dharmaanusAra sArI rIte manane niyamamAM lAve to dhyAna siddha thAya che. ane mana sArI zAnta thai vikArane naSTa kare che. mana A rIte zuddha thatAM AtmAnA temaja paramAtmAnA svarUpane jANI zake che. emAMthI je sukhanI prApta thAya che te kharekhara avarNanIya che. A paristhitine brahma saMsparza kahevAya che. ahIM jIvane game teTaluM duHkha Ave, e hiMmata hArato nathI. jema pavana ane varasAdathI parvata vicalita thato nathI tema jIva paNa deDha sthira bane che. 110 karmayoga ane sAMkhyayoga (saMnyAsa)nI mAphaka dhyAnayoga dvArA paNa samatAnI prAptI thai zake che. tevA vacano prabhu mukhe sAMbhaLyA pachI mananI caMcaLatAne kAraNe manane ekAgra rAkhavA aMge arjunane zaMkA thai. manane ekAgra rAkhavAnI bAbatamAM arjuna kAMi sAva navo nizALIyo nahoto. zastravidyA zIkhavA mATe ane zastrAonI prAptI mATe eNe A ja parvata ekAgra citte vividha prakAranAM abhyAso ane anuSThAno karyA hatA. paraMtuM atyAre e sAmAnya jana samAjanuM pratinidhittva karato hota eTale pUche che. he madhusudana, Ape je samatAyoga kahyo te kevaLa sAMbhaLavA mATe manohara che. paraMtuM mArA anubhava pramANe sAmAnya manuSya mATe avyavahAruM ane azakya lAge che. kAraNa ke mana caMcaLa hoya tyAre vAyune vazamAM karavA jeTaluM kaparuM lAge che. bhagavAna arjunanA praznane sAMbhaLe che. eTaluM ja nahiM arjuna dvArA vyakta thayela jiddI manane vazamAM rAkhavAnI muzkelIno bhagavAna svIkAra paNa kare che paraMtuM bhagavAna sAthe sAthe e paNa kahe che ke koi paNa kArya mATe ApaNe deDha icchA zakti joie. AthI arjuna manuSya pahelAM deDha icchA keLavavAnI che. pachI huM beTho chuM 'hiMmate mardA to madade khudA' 59 111 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda pazu laMge te giri, enI icchA zaktine AdhAre AMdhaLA ane apaMgane parvata para caDhAvavAnuM sAmarthya ApuM chuM. to A mArgane siddha karavA zA mATe sAmarthya na ApuM? prayatna karyA vagara kazuM sahaja na maLe, thoDAka prayatnathI kazuM na maLe eTale te asAdhya che ema kahevuM e nirbaLatAnI nizAnI che. pelA ziyALabhAinI mAphaka ekAda be kudakA maryA ane drAkSa hAthamAM na AvI eTale kahuM ke drAkSa khATI che. tenA jevuM thayuM. paraMtuM he arjuna! abhyAsa ane vairAgyanA baLathI manane vaza karavuM saheluM che. bhagavAnanI A vAtathI arjunane saMpUrNa saMtoSa thAya che. paraMtu vadhu eka khulAsA mATe teNe kahyuM. he kRSNa, Ape kahyuM ke abhyAsa ane vairAgyathI dhyAnamArgamAM AgaLa vadhI zakAya che. paraMtuM jo koi amuka samaya sudhI A mArge rahevA mATe zaktimAna banyo. paraMtuM laukika vAsanAne kAraNe temAMthI vicalita thAya tyAre evA manuSyanI zI gati thAya te mane kRpA karIne kaho. bhagavAna kahe che he pRthAputra arjuna, karelI gati ke kareluM karma tenA pragatinA pramANamAM phaLa prApta thAya che. jo tuM sahI kurukSetrathI vRMdAvana javA nIkaLyo hoya, dasa, bAra mAila gayA pachI koi vighna Ave, ane tuM AgaLa na vadhI zakuM to zuM teM dasa, bAra mAila kApyuM ne phogaTamAM gayuM. tema samajavuM. nA, ema samajavuM e narI mUrkhatA che. teM e mArganI dasa bAra mAilanuM aMtara ochuM karyuM gaNAya. e rIte jene dhyAnamAM jeTalI pragati tenA pramANamAM yogasiddhinuM pariNAma maLe che. A rIte je yogI atyaMta zraddhApUrvaka dhyAnathI aMtaHkaraNa pUrNa mAruM ciMtana ane mArI sAthe gADha rIte saMkaLAya, mArAmAM tallIna thAya te badhA karatAM zreSTha che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 7 bhagavAna A adhyAyamAM kahe che ke karma, sAMkhya ke dhyAna, game te yoga hoya, paraMtu sarvenI saphaLatAnuM prerakabaLa Akhare huM chuM. tethI pahelAM mArA svarUpane oLakhavAnuM che je mArA svarUpane oLakhe che. te mArA pratye vadhu zraddhAvAna banI dareka yogamAM saphaLa rIte pravRtta rahe che AthI dareka sAdhake pahelAM brahmavidyAnuM jJAna jANavA prayatna kare che ane e jJAnathI mArI sAthe anusaMdhAna paNa sAMdhI zakaze, tethI A adhyAyane jJAna vijJAnayoga gaNavo. he pRthAnaMdana! mArAmAM mana lagADI, mAro Azraya karI jJAnayoga sAdhatAM sAdhatAM tuM mArA samagrarUpane niHsaMdeha sArI rIte jANI zake che tevA jJAna vijJAnane kahuM chuM te sAMbhaLa. jJAna eTale samaja ane anubhavamAMthI prApta thayela samAjanI paripakvatA eTale vijJAna. jJAna vijJAnanI A zAstrIya paribhASA che. laukika bhASAmAM jene vijJAna kahevAya che e AkhI judI vAta che. bhagavAna AgaLa kahe che ke he arjuna! e vAta tamo samajI lejo ke huM samagra vizvamAM kaNakaNamAM sarvavyApI chuM. tethI mArI be prakRti vidyamAna che. eka jaDa prakRti, bIjI cetana prakRti. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 113 prakRtino eka artha thAya guNa ke lakSaNa, svabhAvane paNa ApaNe prakRti gaNIe chIe. prema, dayA, krodha vagere svabhAvanA guNo kahevAya. A guNathI svabhAva bane che. A nyAye jaDa ke cetanamAM koine koi guNa hoya che jema ke paththaramAM aNu ane paramANuM ekabIjA sAthe evA saMkaLAyelA hoya che ke tene tikSaNa sAdhanavinA bhedI zakAtuM nathI. tenAthI viparita lAkaDAmAM aNu ane paramANuM vacce sUkSma jagyA rahelI hoya che A guNa ke lakSaNa te tenI oLakha bane che. bhagavAnanA sarjananuM vijJAna supara komyuTara karatAM atisUkSma che temanI vividha zaktionuM pRththakaraNa karIne jaDa ane cetana sRSTinuM sarjana karyuM che. sAtvatataMtramAM jaDaprakRttinA sarjana mATe bhagavAna potAno vistAra karI traNa rUpo dhAraNa kare che. prathama vistAra mahAviSNu, jemAM jaDatattvano samAveza thAya che. bIjA garbhodakazAyI viSNu che. jemAM praveza karIne temanI aMdara vaividhyone utpanna kare che. trIjA kSIrodakazAyI viSNu, je sarva brahmAMDamAM sarvavyApaka rUpe vyApta che. bhagavAnanI be prakAranI prakRtti che. pRthvI, pANI, agni, vAyu AkAza, mana, buddhi ane ahaMkAra A aSTa prakAranI e jaDa prakRtti che. A AThe prakRtithI para paraMtu A badhAmAM astitvano bhAva utpanna kare evI bIjI prakRti, jene ApaNe paramatattva tarIke oLakhIe chIe te ciMtana prakRti. ahIM e vastu samajI zakAya che ke pRthvI, jaLa, agni, vAyu tathI AkAzae sthULa athavA virATa sarjano che. jyAre sUthamasarjanamAM mana, buddhi ane ahaMkAra che je dekhI na zakAya paNa anubhavI zakAya te sUkSmasarjana, sUmasarjananA paNa be aMzo che. eka jaDa aMza ane eka cetana aMza zarIramAM astitva dharAvato je aMza, te jaDa aMza bAhyarIte 60
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda vyakta thAya te cetana aMza pRthvI, jaLa, agni, vAyu tathA AkAza e sthULarUpe paMcamahAbhUtonuM banela zarIra che. jyAre mana, buddhi ane ahaMkArano cetana aMza jaDaprakRtithI vimukha thaine paramAtmAnI sanmukha thAya to te paramAtmAnA svarUpa avasthAne pAme che. cetana prakRti zreSTha, cetana, zaktivardhaka, kriyAtmaka ane parivartanazIla che. jyAre jaDaprakRti niSThura, niyaMtrita, jaDa prakRti niyaMtrita eTale te jAte kazuM karI zakatI nathI. paraMtuM jaDaprakRtimAM cetana aMza jyAre kriyAtmaka bane tyAre ja jaDaprakRti, kriyA, prakriyA kare che. jaDavAhanane calAvavA mATe iMdhananI jarUra che. A iMdhanamAM rahela iMdhanazakti e bhagavAnanI cetanazakti kahevAya. dUdha phATI jAya temAM khaTAza AvI jAya ane temAMthI pANI juduM paDavA mAMDe, A prakriyAno sarjaka koNa? te che bhagavAnanI adrazya cetana zakti. jIvamAM rahela AvI cetanazaktine ApaNe AtmA kahIe chIe. AtmAnI zaktine vyakta karavAnuM sAdhana hAtha, paga, jIbha, AMkha vagere A badhA aMgo dvArA AtmAnI zakti vyakta thAya che. A aMgo jAte kazu karI zakatA nathI, jyAM sudhI jIva che AtmA che. tyAM sudhI te kriyAzIla rahe che. AthI gItAjI ema paNa kahe che ke bhagavAnanI je jaDa ane cetana prakRti che. ane tene pragaTa karanArA mahApadArthomAM temano je lAkSaNika guNa che te ja bhagavAnanuM tatva che. ema jANa. A bAbatane vadhu spaSTa karavA bhagavAna AgaLa kahe che ke, he kaunteya! jaLamAM rasarUpe huM chuM. temaja caMdra ane sUryamAM prabA, vedamAM praNava, AkAzamAM zabda, naramAM pauruSa, pRthvImAM sugaMdha, agnimAM teja, sarva jIvamAM jIvana, tapasvIomAM tapa, buddhimAnonI 61 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 115 buddhi, tejasvInuM teja, baLavAnonuM baLa e sarvamAM huM chuM. mArAthI para koi nathI, jaDa, cetana e mArI be prakRtio mArA niyaMtraNamAM che. mArI icchA pramANe tene huM nacAvuM chuM. mArI icchA pramANe enI pAsethI huM kAma lauM chuM. ane A badhA brahmAMDo calAvuM chuM. AthI tuM mArA vizALa svarUpane jo. mArI zaktine oLakha, huM kyAM nathI? bhagavAna kahe che ke tane TUMkamAM samajAvuM to A je guNa, padArtha ane kriyA arthAt sAtvika, rAjasa ane tAmasa bhAvo che. mArAthI ja utpanna thayelAM che. e badhuM mArA mAM che. tema chatAM huM teomAM kyAMya nathI ane teo mArA nathI. ahIM bhagavAnanuM kahevAnuM tAtparya e guNonI mArA sivAya koi svataMtra sattA nathI. te badhA mArA niyaMtrita che. te badhA vinAzI che. paraMtuM huM avinAzI chuM. A jagatamAM jeTalA paNa sAtvika, rAjasa ane tAmasa prAkRta padArtho ane kriyAo che. te saghaLI utpanna ane naSTa thavA vALI che paraMtuM bhagavAna nathI utpanna thatAM ke nAza pAmatAM. jo kharekhara bhagavAna A badhAmAM hota to jeono nAza thatAM, bhagavAnano paNa nAza thAta, enAthI viparita jo A badhA bhagavAnamAM hota, to jema bhagavAna avinAzI che tema teo paNa avinAzI hota. jevI rIte bIja vRkSa, zAkhAo, pAMdaDA, phula vagerenA rUpamAM hoya che. paraMtuM vRkSa, zAkhAo, pAMdaDA vageremAM bIjane khoLIzuM to teomAM bIja nahi maLe, kAraNa ke bIja teomAM tatvarUpa vidyamAna che. evI ja rIte sAtvika, rAjasa ane tAmasa bhAvo bhagavAnathI utpanna thAya che chatAM temAM bhagavAne khoLazo to teomAM huM bhagavAna kyAM paNa nahiM maLuM, kAraNa ke teo mAM bhagavAna tatvarUpe vidyamAna che.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 | gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Ama AkhuM vizva triguNAtmaka che. satva, rajasa ane temanuM mizraNa che. AkhuM jagata eTalAmAM ja samAI jAya che. bhagavAnanI A triguNAtmaka zakti ApaNI samajanI bahAra che. tethI ApaNe ApaNI jAtane nathI oLakhI zakatA. huM jevo chuM. tevo nathI samajI zakatA. kAraNa ke ApaNe A traNa guNothI mohita che. arthAt ApaNe A traNa guNothI mizrita thai je zarIra che tene ApaNuM mAnI laie chIe. ke pote zarIra che. tevuM mAnIne moha pedA karIe chIe. zarIrane potAnuM mAnavuM e mamatA thai ane potAne zarIra mAnavuM e ahaMtA thai. zarIra nI sAthe ahaMtA mamatA karavI e ja mohita thavuM. ApaNe TrenamAM bahAragAma jatAM hoie. jyAre ApaNI Trena koi sTezananA pleTaphorma upara ubhI rahI hoya ane bIjA pATA para ubhelI Trena cAle tyAre Apane ApaNI Trena cAlI rahI che tevuM lAge. paraMtuM kharekhara ApanI Trena cAlatI nathI. jene ApaNe vAstavika mAnIe chIe je kharekhara vAstavika nathI, e vAstaviktAthI viparita che. AvI ja bhramaNAthI mohita thaine satva, raja ane tamonA triguNabhAvathI utpanna zarIra ane zarIra sAthe saMbaMdha dharAvatI vRttio ane guNone potAnA mAnI laie chIe je kharekhara vAstaviktAthI para che. A triguNabhAvathI je zarIra che. te zarIrane potAnuM mAnIe ke potAne zarIra mAnavuM. e baMnnethI moha pedA thAya che. zarIrane potAnuM mAnavuM e mamatA thai ane potAne zarIra mAnavuM e ahaMtA thai. A ahaMma mamatA eTale moha, A mohathI ApaNI aMdara beThelA bhagavad svarUpane bhUlI jaie chIe. Ano saraLa ane sIdho rasto zrImad mahAprabhu vallabhAcArya Apela che. te pramANe zarIra, indriyo vagerene potAnI ane potAne mATenI gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 117 namAnIne, bhagavAnanI ane bhagavAnane mATenI ja mAnIne bhagavadsevAmAM viniyoga karAvI potAne temAMthI kaMi levAnuM nathI. viniyoganuM phaLa paNa potAne levAnuM nathI. kAraNa ke jyAre bhagavAnanI vastu sarvathA bhagavAnane arpaNa karI dIdhI. arthAtu temAM bhUlathI je potApaNuM karI lIdhuM hatuM te haThAvI dIdhuM. tethI tenAviniyoganuM phaLa ApaNuM kevI rIte bhogavI zakIe? kharekhara A badhu bhagavAnanuM hatuM. ane bhagavAnane ApI dIdhuM. je ApaNuM kartavya hatuM tethI bhagavAnane arpaNa karyuM. Ama bhagavAnane samarpaNa karavAthI ahaMma mamatA mAMthI ApaNe mukta thaie chIe. ApaNI zakti sAmarthyathI ApaNe ema samajIe chIe ke huM badhuM karuM chuM. samagra indriyo temAM mana, buddhi, citta ane ahaMkAra jevI sUkSma indriyo paNa AvI gai, je bhagavAnane arpaNa thatAM huM kartApaNA bhAva cAlyo jAya che. je kaMi thAya che te bhagavAnathI thAya che. kAraNa ke buddhi ApaNI rahI nathI. bhagavAnanI thai che AthI buddhithI ke zarIrathI je kaMi thAya che te bhagavAnathI thAya che. huM je kaMi bhogavuM chuM te bhagavAnanI prasAdI che. ema mana svIkAra karaze. A rIte ApaNI ahaMma mamatA dUra thaze A rIte bhagavAnanI zaraNAgati Apane mAyAmAMthI tAre che. bhagavAnanA zaraNa vinA koI deva paNa ApaNane mAyAmAMthI tArI zakato nathI. ahIM 'mAma eva' zabda bahu mahattvano che. A zabdano artha spaSTa che ke kevaLa mAre ja zaraNe, kAraNa bhagavAna e batAvavA mAMge che ke mArA sivAya bIjI koi sattA che ja nahiM, mArI zaktio anaMta che. samagra sRSTi mArI zaktiono aMza che pachI te daivI zakti hoya ke sRSTinI sajIva ke nirjIva zakti hoya te badhA mAra aMza che. AthI kevaLa mArA zaraNe Avo. 62
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna e paNa kahe che ke mane zodhavA mATe kyAMya dUra javAnI jarUra nathI. huM sarvesarvamAM chuM. AthI mane oLakhIne mAruM zaraNuM svIkArI lo. mahAtmA TolToyanI eka suMdara vArtA che. eka garIba mocI, paNa anAsakta yoganI bhAvanAthI potAnuM jIvana jIvato, tethI svapnamAM bhagavAna AvI tenA para bhagavAna ghaNA prasanna thayA ane eka rAtre bhagavAne tene kahyuM: 'huM kAle tArI pAse AvIza." bIjA divase te dukAna kholIne bhagavAnanI rAha joto beTho. joDA banAvato jAya ne rastA para joto jAya. tyAM eka vRddha bhikhArI te rastethI jato hato, tene ThaMDI lAgatI hatI. AthI A mocIe tene potAnI kAmaLI oDhADI, tenA gayA pachI eka nAnuM bALaka potAnI majUraNa mAnI. AMgaLI pakaDIne cAlatuM joyuM. temanA moM para khUba thAka vartAto hato. A rogIne dukAne bolAvIne mocIe tenI yathAzakti sevA karI. Ama karatAM sAMja paDI, paNa bhagavAne tene darzana nadIdhA. tenuM duHkha hatuM. te duHkhI thatAM thatAM ghare jaine sUi gayo. rAtre pharI svapna AvyuM. bhagavAne kahyuM - 'huM to Aje traNa vakhata tAre tyAM Avyo. meM mane na oLakhyo?' ahIM kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke bhagavAnane oLakhavAnI dRSTi keLavavAnI jarUra che. jo AvI dRSTi Avaze to bhagavAnane meLavavuM sulabha che. bhalAbhalA nAstiko paNa jyAre bhagavAnane oLakhI temane zaraNe jAya che to temano paNa uddhAra bhagavAna kare che. (zrImada bhAgavat 1:1:14) ApannaH saMsRtti ghorAM yajJAma vivazI gRNan | tataH adho vimucyate yadvibhUti svayaM bhayam | gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 119 arthAtu saMsAra pravAhamAM patiti eTale ke ghora viSathI vyakti paNa kadAca vivazapaNe paNa bhagavAnanuM nAma uccAre to ajAmilanI jema te paNa mukta thAya che. jIva ghaNA janmanAM karmaphaLathI saMsAramAM Ava jA kare. paNa ekavAra sAcA dilathI bhagavAna nAmano uccAre, to paNa teno uddhAra thayA vagara raheto nathI. zrIkRSNa nAmano mahimA evo che ke jIva jo vivaza avasthAmAM paNa tenuM nAma ekavAra uccAre to tyAre ja mukta jAya che. bhagavAna AgaLa ema kahe che ke huM badhAno tAraNahAra hovA chatAM mAyAmAM gherAyelA rajoguNI tathA tamoguNI jIvo potAnI bhautika pragatino Azaro laine tarka vitarka dvArA mArA astitva temaja mArI zaktio sAme praznArtha kare che. jyAM sudhI mAyAmAM mUDha banela jIvone mArI kapA dRSTi maLatI nathI. tyAM sudhI e potAnI mUDhatAmAM racyA rahe che. ane mAre zaraNe nathI thatAM, paraMtu jyAre temanuM karmabaMdhana pUrNa thatAM temanI para mArI kRpA dRSTi paDatAM tarata ja mAre zaraNe lavuM chuM. AvA rajoguNI svabhAvathI mAyAmAM gherAyelAM muMbainA karoDapati zeTha zrI dhanagopAla tannA nA jIvanamAM banela satyaghaTanA ApaNI nAstiktAnI AMkho kholanArI che. zrI dhanagopAla zeTha bALapaNathI nAsti, temanA mAtA pitA parama vaiSNava hovAne nAte putramAM dharmanA saMskAro reDavAno ghaNo prayatna karela, paNa bhagavad sevA temane ramakaDAMnI jema ramata ramavA jevI lAgatI, ucca zikSaNe temanI A mAnasikatAne vadhu vihata banAvI. uccazikSaNanI prApta thayela vAstaviktA ane tarkazaktithI gharavara jevI koi vastu nathI, pApa ane pUNya e badhu juThANuM che vagere sAbita karI bhalabhalAnA moDhAM baMdha karI detAM, paraMtu agAunA koi pUNya karmanA s
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda pratApe vepAra dhaMdho sAro cAlato, AthI teo evuM mAnatA ke buddhi ane puruSArthathI badhu thai zake, paNa sadbhAgye temanA patni dhArmikavRtti vALA hatA. tethI zrIdhanagopAla zeThane sevApUjAnuM kahe. tyAre zeTha javAba ApatA! mane to tArI pAThapUjAnI ghaMTaDI karatAM TeliphonanI ghaMTaDImAM vadhAre rasa paDe che kAraNa ke temAMthI paisA maLe che. AvA zrI dhanagopAla zeThano tyAM eka divasa eka mahAtmA padhAryA, nAstika svabhAvavALA dhanagopAla zeThe mahAtmA sAthe majAka karatAM kahyuM. mahArAja, mane to bhagavAna kyAMya maLyA nahiM, maLe to jarA vAta to karajo! mahAtmA kahyuM - jarUra maLaze, bhAvanA haze to, bhagavAna to ghaNAM svarUpe darzana de che. sarjaka, poSaka, ane saMhAraka, je tene sarjaka ane poSaka svarUpe jovA mAgato nathI. tene saMhAraka svarUpe darzana de che." mahAtmAnA zabdono sUcitArthasiddha karavA ane zeThane saMhAraka svarUpe darzana devA bhagavAnane nakkI karyuM hatuM. te pramANe eka amAsanI rAte zeThane muMbai thI dilhI javAnuM thayuM. zeThANIne temanI bhaktinA pratApe kaMika avanavuM thavAnuM teno saMdezo AvI gayelo tethI temane zeThane divasano pheraphAra karavA ghaNuM samajAvyuM. paNa zeTha mAnyA nahIM. paraMtuM zeThano sAtvIka svabhAva jAgyo. temane paNa Aje kaMika avunavuM banaze teno Dara hato. jethI temanuM mana becena banyuM. ane AvI avasthAmAM zeTha gADImAM sUi gayA. rAtre svapramAM bhagavAna darabAra bharIne beThA hatA. citragupta copaDo ughADIne beThA che potAne bhagavAnanI sAme UbhA rAkhavAmAM Avyo, bhagavAnane kahyuM A murkhane zA mATe lAvyA cho. bhagavanuM emaNe koi satkAryo nathI karyA. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 121 svapramAM zeThe potAno pakSa rajU karatAM kahyuM - "bhagavanuM, meM satkarmo nathI karyA temaja duSkarmo paNa nathI karyo, mAtra ApanA astitvanI upekSA karI hatI.' bhagavAne kahyuM tAruM mRtyu paNa evuM ja zuSka haze. eka amAsanI rAtre relvenI musApharI nIkaLaze ane jaMgalamAM jyAM tane koi na oLakhe tyAM relvenA akasmAtamAM enuM mRtyu.. svapra pUruM thatAM zeThanI AMkha khUlI, temane eka bhramaNA mAnI, paraMtu jyAre kharekhara A kranTIyara mela akasmAta thayo. ane cAre tarapha bhagavAnanI saMhAralIlA patharAi gai. A saMhAralIlAmAM zeTha dhana gopAle AMkha mIMcI ane pharI bhagavAnanA darabAramAM hAjara thaI gayA. pUrvavatu dezya emanI AMkha AgaLa khaDuM thaI gayuM. citragupta pharI copaDo kholyo kahyuM zeTha AnI jIMdagI paisA kamAvyAsivAya bIjuM kaMi karyuM nathI. kema dhanagopAla zeTha, tamAre zuM kahevuM che? bhagavAne pUchyuM. prabu meM Apane saMhAraka svarUpe nIrakhyA, have mane dayALu svarUpe darzana Apo, mArA manane zAMti thaze. prabhu mane kSamA karo? bhagavAne kahyuM - 'vatsa! tArI saMpattino tuM svAmI nathI. tuM to mAtra teno vyavasthApaka che. janakalyANa arthe te vApara. tane mArA dayALu svarUpamAM paNa darzana thaze." zeThe kabUlAta ApatAM kahyuM jarUra. saMpattino huM jagatanA kalyANa arthe ja upayoga karIza. ane..A dezya jhAMkhuM paDatuM lAgyuM ane bIjuM dezya najare paDyuM. Aju bAju svaccha ujaLAM dUdha jevAM vastro paherI devadUto ne devIo pharatAM hatAM vacce vacce vAto karatA hatA. 64
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda amalAyA AgaLa bhayaMkara akasmAtamAM karoDapati zeTha dhanagopAla tannA paNa mRtyu pAmyA che. Aje ja chApAmAM vAMcyuM. 122 A sAMbhaLIne zeThane lAgyuM pote cokkasa marI gayA che. ane bhagavAnanA darabAramAM che. nahIM ke koi hospiTalamAM, svarganA koi davAkhAnAmAM khATalA pADyA che. tyAM chApuM che tenA pahelA pAnA para potAnI maraNanoMdha ane TUMkI jIvanajharamara chApI hatI. paraMtu vAstavamAM teo ANaMdanI hospiTalamAM hatA. teo jyAre kharekhara svastha thayA tyAre jUnA peparonI nakalo kADhIne vAMcI temAM be divasa pachI sudhArA rUpe chapAyuM hatuM. maranAra zeTha dhanagopAla tas nihIM paNa madanagopAla tannA, nAmanI sAmyatAne caraNe A goTALo thAvA pAmyo che. A eka satya ghaTanA che. sthaLa saMkocane kAraNe TUMkANamAM lIdhI che. paraMtuM teno marma samajAi jaze. A ghaTanA pachI zeTha dhanagopAla kharekhara Astika banyA. suSupta avasthAmAM rahelA potAnA bhAva pradeza oLakhI bhagavAnanA astitvane oLakhIne bhagavAnanA zaraNe jAya tyAre tene sarvatra bhagavAnanA darzana thAya che. paraMtu potAnI bhautikatAne saMtoSavA bIjA deva devIone Azcarya le che tevA abuddha jIvonI zraddhAne jIvaMta rAkhavA temanI bhaktine tenAmAM daDha karuM chuM. jethI potAnI Atmika zakti vikAsazIla rAkhI zake che. AvuM banAvane kAraNe A manuSya mArA sAcA svarUpane oLakhI zaktA nathI. mArA sAcA svarUpane oLakhavA mATe meM zrImad vallabhAcArya dvArA sthApita puSTimArga Apyo. A mArgamAM tamArI suSupta bhAvane jAgRta karavAnI sArI taka pedA thAya che. jenA thakI mArA kRpAnA baLe mArA zaraNe AvavAmAM saraLatA rahe che. AthI bIje kyAMya bhaTakyA vinA kevaLa mAre zaraNe Avo. 65 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 123 bhagavAnanuM uparokta vidhAna spaSTa che ke koi paNa sAdhanA izvaranI ArAdhanA mATe che, koi siddhi mATe nahiM, e sAco jJAnI bhakta kahevAya. jJAnathI bhagavAnane oLakho, ajJAna vaza keTalAka manuSyo potAnI kAmanAonI pUrtinA cakkaramAM koi pIranA cakkaramAM paDI jAya che. to koi bAbAjI tAMtrikanA cakkaramAM badhuM ja luMTAvI de che. koi phalita jyotiSanA cakkaramAM paDIne rAhunI zAMti karAve che. to koinI zinanI. A cakkaramAM ATheya AMgaLIomAM ATha vIMTI paherAvI devAmAM Ave che. judA judA devatAonI zAMti karAvatAM karAvatAM puruSArtha ane parabrahmane to bhUlI ja jAya che. AvuM thavAnuM kAraNa paNa bhagavAna Ape che ke A saMsAranA mUDha mUrkha manuSya samakSa kadI potAne pragaTa karato nathI. tethI mArI aMtaraMga zaktino khyAla Avato nathI. tethI teo jANatA nathI ke huM ajanmA tathA avinAzI chuM. huM pUrNa puruSottama paramezvara tarIke badhAne A rIte jANuM chuM. paraMtuM mane koi jANatuM nathI. kAraNa ke mUDha manuSya haMmezA mAyAmAM rahe che. ahIM bhagavAnanuM kathana spaSTa che ke potAnI bhautika icchAnI pUrtimATe anya deva devIonI ArAdhanA kare che te siddha thAya che. paraMtu janma maraNanA cakkaramAMthI to mukti kyAre nahiM Ape. paraMtuM mArA sAcA svarUpane oLakhI mAre zaraNe Ave che. teono prayatna saphaLa thAya che. teo mArA samagra rUpane jANI zakAya che. ane aMtamAM mane ja prApta kare che. Ama A adhyAyamAM bhagavAnanA svarUpanI oLakha temaja bhagavAnanI vimukha ane sanmukha thavAnuM ja emAM varNana che. aMta bhagavAna kahe che. ke jaDatAnI tarapha vRtti rAkhavAthI manuSyonA haMmezA janma maraNa rahe che. AnAthI mukti mATe eka sAdhana paramAtmAnA paramatatvane oLakhavuM A paramatatvanI oLakhathI aMtamAM bhagavAnanI prAptI sulabha bane che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 8 sAtamA adhyAyamAM bhagavAne potAnI oLakha batAvavA mATe brahma AdhyAtmika, karma, adhibhUta, adhidevI ane adhiyajJa A zabdano prayoga karyo. paraMtu tene vistRta samajavA mATe AThamAM adhyAyanI zarUAtamAM sAta prazno pUche che tethI A adhyAya "akSara brahmayoga" tarIke pracalita thayo che. arjunanA sAta praznone ApaNe dhyAnathI joie to prathama prazna che ke "puruSottama kiM tad brahma' brahma eTale zuM? bhagavAna kahe che ke "akSaraM brahma paramam' eTale akSara, je kSara na hoya e akSara kahevAya. brahma e chevaTanuM sAmAnyIkaraNa che ke jyAM ApaNe pahoMcI zakIe chIe. emAM koi vizeSa, guNa nathI. e mAtra nirapekSa saccidAnaMda svarUpa che. bIjo prazna 'kimadhyAtmamu" adhyAtma zuM che? adhyAtma zabdano artha zuM che? adhyAtma zabda mATe bhagavAna svabhAvano zabda prayoga kare che. potAno bhAva arthAt hovApaNAnuM nAma svabhAva che. Ama svabhAvano astitvanA saMdarbhamAM svIkAra karatAM AtmAno paNa temAM samAveza thAya che. AtmAno arthAt jIvanA hovA paNAno svIkAra. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 125 trIjo prazna 'kiM karma karma zuM che? jIvanane unnata banAvavA mATe karavAmAM AvatI kriyA, AvI kriyAne AdhAre aneka janmo sudhI janma maraNanI imArata gaNAya che. cotho prazna 'adhibhUta ca kiM protka adhibhUta e zuM che? adhibhUta e pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane AkAzathI banela zarIra. je pratikSaNa parivartanazIla ane nAzavaMta che. pAMcamo prazna 'adidevaMkimarate adhideva kone kahevAmAM Ave che? adhideva jIvAtmA pote. vistRta arthamAM brahmanA aMza rUpa prAkRta ane aprAkRta sRSTi. - chaThTho prazna 'adhiyajJa! kartha koDatra deheDasmina adhiyajJa zabdamAM kone levuM joie? A praznanA uttaramAM bhagavAna kahe che ke dehadhArIomAM zreSTha arjuna! adhiyajJa huM pote ja chuM. adhiyajJarUpe ApaNA dehamAM rahuM chuM. te kevI rIte? yaza kone kahevAya? jemAM svAhA vidhi cAlato hoya enuM nAma yajJa. jIvanamAM sakarma Ave che. eTale vidhivatu, cAle che e yajJanI nizAnI che bhagavAna kahe che. A badhu kevI rIte thAya che. te huM karAvuM chuM. A zvAsa koNa levaDAve che? tame emAM kaMi mahenata karo cho? tevI rIte zarIramAM jIvaMta paNuM kyAMthI AvyuM? tene mATe tame zI mahenata karI. A zarIra choDIne jIvaMtapaNuM bIjA zarIramAM praveza karaze, te aMge tame zuM jANo cho. A rIte sRSTimAM badhI prakriyA cAlI rahe che. tenuM nAma yajJa. have aMtima sAtamo prazna madhusudana prayANakAle ca kartha sayoDasiniyatAtmabhiH he madhusudana! je manuSya vazIbhUta aMtaHkaraNa vALA che. arthAtu mAtra ApanA kAraNe AvelAM che. teo Apane kevI rIte prApta kare che. (66
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A zlokano prayANakAle zabda paNa atyaMta mahatvapUrNa che. ahIM samajavuM joie ke aMtakALa ane prayANakALa e be alaga vastu che. prAyaNakALamAM asthAyIpaNuM che. eTale ke thoDAka samaya pUratuM hatuM. koi mANasa jAtrA karavA jAya, tyAre badhA tene sTezana sudhI vaLAvavA jAya, ene prAyaNa kahevAya, emAM AnaMda hoya, AnaMdathI ApaNe hAra torA karIe. 126 ane anaMtakALamAM paNa hAra paherAve che. paNa raDatAM moDhe. kAraNa ke e jIva pharathI pAcho Avato nathI. ahIM umaMganA AMsu nahIM. gumAvyAnA AsuM che. gItAnA saMdarbhamAM aMtakALa ane prayANakALa joie. to zarIramAMthI cetana cAlyuM jAya tevI avasthAne zarIra mATe aMtakALa che. ahIM aMtakALa mAtra zarIra mATe che. cetana arthAt AtmA cAlyA javAthI zarIra nakAmu jAya che. tethI teno nAza karavo paDe che te zarIrano phira upayoga thai zakavAno nathI. AthI A avasthA te zarIra mATeno aMtakALa che. jyAre zarIramAM rahelo AtmA cAlyo jAya che. cetana cAlyuM jAya che. zarIra kyAM jatuM nathI, zarIra, deha tyAM ne tyAM ja rahe che. jyAre AtmA gati kare che, kyAM to bIjA zarIramAM praveza kare che. tethI AtmA mATe prayANa zabda vAparavAmAM Ave che. AtmAnI gati che. te dekhAtI nathI, paNa jo te mATe dRSTi keLavavAmAM Ave to anubhavAya che jarUra. gItAjIe prayANakAla ane aMtakAla be zabdo vAparyo che. jethI AtmAnI gati ane zarIranI gati spaSTa thAya che. AtmA zarIrathI bhinna che te paNa spaSTa thAya che. 67 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 127 AtmA arjunano prazna AtmAnI prakRtino nirdeza kare che. adRzya ane cetanamaya svarUpa hovA chatAM zarIrathI alaga astitva dharAvatI prakRti che. zarIramAM smRtinuM sthAna mana che tema AtmAmAM smRtinuM sthAna acetana mana che. jAgRta avasthAmAM thayela ciMtananI chApa acetana mana para paDe che. je nidrAmAM svapna rUpe dezyamAna thAya che. arthAt zarIranI ajAgRta avasthAe AtmAnI jAgRta avasthA che. AthI jyAre aMtima samaye je ciMtana karavAmAM Ave te ciMtana mujaba gati prApta thAya che. ApaNe saune anubhava che ke manamAM je icchA, vicAra karmo tevuM pariNAma paNa prApta thAya che ApaNe bahAra jatAM hoie ane evo vicAra karIe ke askamAta thaze to te vakhate askamAta thavAnI zakyatA vadhI jAya che. A ja rIte bhagavAnanuM smaraNa karIne zarIra choDavAvALAono to bhagavAnanI sAthe saMbaMdha rahe che. ane guNo (satva, raja, tam) anusAra zarIra choDavAvALAono guNonI sAthe saMbaMdha rahe che. eTalA mATe aMte bhagavAnanuM smaraNa karavAvALA bhagavAnanI ja sanmukha thai jAya che. arthAt bhagavAnane prApta thai jAya che. ane guNo sAthe saMbaMdha rAkhavAvALA guNonI sanmukha thai jAya che. arthAt guNonAM kAraNe janmamaraNane prApta thAya che. bhagavAna A vAta chaThThA zlokamAM bhagavAna spaSTatAthI samajAve che ke "manuSya aMtakALe je bhAvanuM smaraNa karato rahIne zarIra choDe che, e te bhAvathI sadA bhAvita thato rahIne tene ja prApta thAya che. arthAt te te yonimAM ja cAlyo jAya che.' kahevAnuM tAtparya e che ke aMtakALamAM je bhAvanuM je koinuM ciMtana thAya che, zarIra choDyA bAda te jIva jyAM sudhI bIjuM zarIra dhAraNa nathI karI leto, tyAM sudhI e te ja bhAvathI bhAvita rahe che. aMtakALamAM e ciMtana anusAra ja tenuM mAnasika zarIra banyu che ane e mAnasika
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda zarIra anusAra ja te bIjuM zarIra dhAraNa kare che. koi manuSya jo kUtaro pALe, ane rAta divasa tenI paravizamAM rahe, jethI tenuM mana kUtarAmaya banI jAya che. AthI aMtakALe kUtarAnuM ciMtana kare, je AtmAnuM aurAmAM rUpAMtara thAya che. A kUtarAnA ciMtanamaya aurA kUtarImAM praveza garbha banI jAya che. ane nizcita samaye kUtarAnA zarIrathI janma le che. A hikakata che. vijJAna dvArA sAbita thayela che. mRtyu ane punarjanmanI mAnyatAne ghaNA saMzodhana bAda pazcimanA vaijJAniko viliyama borneTa olivara loka, sara viliyama kuka, AlphaDa rasela, ivAna sTIrvesana, pheMkapoDacIra, haDasana, viliyama jemsa vagere samarthana Apela che. AgaLa adhyAya cAramAM zrI lAkaDAvALAnA jIvana prasaMgamAM joyuM ke teo aMtimakSaNomAM bhagavad smaraNa karatA karatA deha ghoDyo tethI temanA dehamAM nIkaLela tejamUrti huM jAvuM chuM prabhu caraNe. gurudeva rajA Apo. kahI vilina thai gai. TUMkamAM aMtakALe jevuM smaraNa kare te anusAra tenI gati thAya che. jo kUtarAnuM ciMtana kare to kUtaro banI jAya, bhagavAnanuM smaraNa kare bhagavAnane prApta kare che. jevuM smaraNa tevI gati, to aMtakAle bhagavAnanA smaraNa rahevA mATe manuSya zuM karavuM joie, eno upAya paNa bhagavAna batAve che. bhagavAna keTalA dayALu che. bina zaratI upAya batAve che. ke kevaLa mAruM smaraNa na karatAM, mArA smaraNa sAthe jIvana Avazyaka badhI ja pravRtti karatAM karatAM tamAruM mana sadA mArAmAM rAkhazo, to paNa nizcita paNe mane prApta karazo. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 129 bhagavAna spaSTapaNe kahe che ke mArI bhaktimAM karma koipaNa rIte bAdhaka nathI, manuSya niyata karma to karavAnuM che. paraMtuM karma karatI vakhate phakta mane yAda karavAnuM che. A rIte mArA smaraNanI Teva pADaze, to aMtima samaye mAruM smaraNa thayA vagara raheze nahIM. Avo abhyAsayoga keLavavA mATe zrI vallabhAcAryae sevA mArga Apyo. mana satata bhagavamagna rahe. e mATe zrI vallabhAcArya e bhagavad sevA ane smaraNanI paddhati prakaTa karI che temAM jIvAtmA potAnI eka eka paLa bhagavad smaraNamAM sahaja rIte gALe che. A rIte paNa bhagavadbhaya banI jAya che. tyAre aMtima samaye bhagavad smaraNa paNa sahaja rIte thAya che. A rIte koi paNa manuSya bhagavad prAptI kare che. ane janma maraNanA baMdhanathI mukta thAya che. abhyAsayogasiddha karavA mATe prathama zarata bhagavAnanA divya svarUpane samajavAnuM che. bhagavAna para zraddhA ane bhaktithI badhu zakya che. AthI je manuSya bhaktimaya sevAno mArga svIkAre che. te vedAdhyayana, tapa, yajJa, dAna karavAthI athavA tAtvika ke sakAma karma karavAthI prApta thanArAM phaLothI vaMcita raheto nathI, A badhA phaLo bhagavad sevA mArgathI paNa prApta thAya che A gItAjInA A AThamA adhyAyanA aMtima aThThAvIsanA zlokano zabdArtha che. Ama gItAjInA dareka hArdabharyA zlokane samajIne zrI vallabhAcAryanA puSTimArgane samajavA prayatna karIzuM to Aje paNa A puSTimArganI upayuktA aMge zaMkA raheze nahIM. 68
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 9 AThamA adhyAyamAM bhagavAne bhagavad prAptInA mArgo batAvyA. temAM abhyAsayoga dvArA bhagavada prAptI kevI rIte sulabha bane che. te vAta kahI, navamA adhyAyamAM A abhyAsayogane kevI rIte bhAvAtmaka svarUpa ApavuM, jethI mana satata bhagavarmagna rahe, AvA bhAvAtmaka vijJAnane samajavA ane tenA rahasyane pAmavA ahIM bhagavAna ghaTasphoTa kare che. tethI A adhyAyane rAjavidhA, rAjaguhyayoga tarIke oLakhAya che. bhagavAna A adhyAyanA AraMbhamAM kahe che mArI koipaNa iSa ke adekhAi karyA vagara kevaLa mArI para zraddhA ane vizvAsa rAkhI mAre zaraNe Avaze tene huM pAmIza ane tene saMsAramAMthI baMdhanamukta karAvIza. te A gopanIya vijJAnanuM rahasya che. Ama navamA adhyAya AraMbhathI bhagavAna ApaNe ananya zuddha bhakti mArga tarapha vALavA taiyAra kare che kevaLa mArI para zraddhA ane vizvAsanI vAta, ananya bhaktino nirdeza kare che. saMsAranI AsaktimAMthI mukta thaine AdhyAtmamArge AgaLa vadhavA mATe prathama rAjavidyA kone kahevAya ane rAjaguNa kone kahevAya te prathama samajI levAnI jarUra che. rAjavidyA eTale vidyamAna sarve vidyAomAMthI sarvoparI vidyA, arthAtu sarva vidyAno rAjA, ke vidyAthI gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 131 jIvanano sarvocca AnaMda ane AtmAne paramAnaMdanI prApta thAya che. A vidyA sArI rIte jANI lIdhA pachI jIve kaMI jANavAnuM bAkI rahetuM nathI. bhagavAne sAtamA adhyAyanA AraMbhamAM kahyuM che ke mArA samagrarUpane jANyA pachI jANavAnuM kaMi bAkI rahetuM nathI. paMdaramAM adhyAyanA aMtamAM kahyuM che ke je asaMmUDha puruSa mane kSarathI atIta ane akSarathI uttama jANe che, te sarvavetA thai jAya che arthAt tene jANavAnuM kaMi bAkI nathI rahetuM, tenAthI evuM mAluma paDe che ke bhagavAnanAM saguNanirguNa, AkAranirAkAra, vyakta avyakta vagere jeTalAM svarUpo che. e badhAM svarUpano viziSTa mahimA che. AvuM jJAna Akhare bhaktimaya sevAmAM pariName che. rAjaguNa eTale ke jJAnathI bhagavAnanI zaktio jANI Azaacaryacakita thai javA evA rahasyajJAnathI bhagavAna pratyenI zraddhA, vizvAsa, bhakti vadhe, i.sa.1930mAM AinsTAine lakhela pustaka liviMga philosophIjhamAM lakhyuM che. rahasya prakRtino svabhAva che. ajJAta manuSya prakRtine jJAta kare che. tyAre te kRtArthatA anubhave che. bhagavAna je rAjaguNajJAnanI vAta kare che. te prakAranuM jJAna nathI, A to bAhya jJAna thayuM. A jJAna bhagavAnanI prAptI karAvI zakatuM nathI. je AdhyAtmika unnatI nahi paNa bhautika unnatI karAve che. jethI jIva janma maraNanA pherA cAluM rahe che. bhagavAna parama guNajJAna para bhAra muke che. je parama tatvanI oLakha, ane tenA prAptI mATenAM rahasya batAve che. bhagavAna AvA jJAna mATe, khAsa karIne bIjA adhyAyathI AtmAnA mahatva upara bhAra muke che. prAraMbhamAM ja bhagavAna kahe che ke A zarIra nAzavaMta che. ane AtmA avinAzI che A jJAnano guNa aMza che. zrI vallabhAcAryae SoDasa graMthomAM AvuM rAjagRhya jJAna prakaTa karyuM che. 69.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda AvA AdhyAtmika jJAnano bIjo guNa te ati pavitra, zuddha ane zreSTha che. A jJAna Avu sugama ane sarvopari hovA chatAM manuSya teno kema lAbha letAM nathI. tevI zaMkA thAya tenuM samAdhAna karatAM bhagavAna kahe che te manuSyanA mananI pAmaratA che. A jJAna eTaluM gUDha hoya che te tenI lAyakAta vALA manuSya prApta karI zake che. jema pANI, dUdhane chUTuM pADavuM te badhA mATe zakya hotuM nathI, to te haMsa ja chuTuM pADI zake. jene A jJAnamAM mArI vANImAM ane mArA svarUpamAM zraddhA nathI evA jIvo mATe A kAmanuM nathI. ene mATe AvA jJAnanI koi kiMmata hotI nathI. mAMsa khAvA mATe TevAyelA vAgha, siMha, varUne pAMca pakavAna Apo to paNa teno sparza paNa nahi kare te ja rIte zraddhAdina manuSyone vijJAna, vaidika zAstronA pramANo ApavA chatAM paNa bhagavAna para zraddhA besatI nathI. mananI caMcaLatA temane bhagavad bhaktimAM deDha rAkhatA nathI. temane mATe A bhaktimArga atizaya agharo ane kaparo lAge che. temane jyAM sudhI zraddhA ane vizvAsa nahi bese tyAM sudhI temane A mArga siddha thato nathI. AvA abhAgiyA jIvo janma maraNanA cakkaramAM ramatA rahe che. eka ajANyA makAnamAM eka sUradAsa (aMdhajana) bharAi gayA. teo A makAnamAMthI bahAra nIkaLavA icchatA hatA. tethI eka hAthathI lAkaDIno sahAro ane bIjA hAthathI dIvAlano sahAro laine bahAra javAnA daravAjAne khoLatA hatA, Ama ne Ama cAlatA jyAre bahAra javAno daravAjo Avyo, tyAre enA hAthamAM khujalI AvI. te khaMjavALatAM rahyAM ane cAlatAM rahyAM. to daravAjo nIkaLI gayo, Ama traNa cAra daravAjA AvatA khujalI AvatI, ane khaMjavALatA rahetA. tyAM sudhI daravAjo nIkaLI jato, A rIte te cakkara ja mArato rahyo. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 133 A ja rIte ApaNe sau svarga, naraka ano corAsI lAkha yoniyomAM ghUmyA karIe chIe. bhagavAna kRpA karIne janma maraNanA cakkaramAMthI chUTavA mATe manuSya zarIra Apela che. paraMtuM A manuSya zarIra pAmIne saMsAranI khujalI khaMjaDavALatA rahetAM, paramAtmAne pAmavAno daravAjo cUkI jAya che ane pharI janma maraNanA cakkaramAM ghUmyA kare che. janma maraNanA cakkaramAMthI chUTavA mATe bhagavAnane pAmavA paDe che. ane bhagavAnane pAmavA zraddhAbhakti vadhAravAnI jarUra che. ane te mATe bhagavAnanI zakti ane kAryane oLakhavAnI jarUriyAta ubhI thAya che. jenA AvA jJAnamAM, paramAtmAnA svarUpamAM, bhaktimAM zraddhA hoya e ja sAco bhakta che. bAkI bIjA zraddhA vihIna mUDha che. A jagata mAruM sahaja svarUpa che. jema dUdhanuM rUpAMtara dahIM mAM thAya che. ane bIjanuM rUpAMtara vRkSamAM thAya che evI sahaja prakriyAthI meM samagra sRSTinuM nirmANa karyuM che. jevI rIte suvarNamAMthI aneka dAgInA thAya che e dAgInA nAma judA judA hoya che. paraMtuM Akhare to te badhuM emanuM ema che eTale ke e badhA dAgInAne pharithI sonAmAM pheravI zakAya e ja rIte A sRSTi paNa pharithI mArAmAM samAi jai zake che. A bhagavAnanA viziSTa svarUpanuM jJAna evuM che ke jemAM bhalabhalA gothuM khAi jAya che. AthI AmAM khUba UMDA utarIne samajavAthI bhaktane teno yathArtha anubhava thai jAya che. A yathArtha anubhava eTale ahaMma. mamatAthI rahita mana che. sArA narasAnI tenI upara koi asara na thavI joie ene bhagavAnane sArI rIte jANavAnI rUci hoya che. mahAbhAratanI vAta che. A yuddhamAM hajAro marI gayAM, lohInI nadIo vahI, hajAronuM nukazAna thayuM. gajabano vinAza thayo, paraMtu yudhiSThira gAdI pati banyA chatAM temanAmAM manamAM teno raja dekhAi 70
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Avato hato, AthI teo rAta divasa udAsa rahetA, jyAre A bAju arjunane emAMnuM kaMI thayuM nahi. e to pUro prasanna hato. AnuM kAraNa arjunane svarUpaniSThA hatI. yudhiSThirane dharmaniSThA hatI. yudhiSThirane hiMsA Adi dharmanI viruddha lAgatI hatI jyAre arjunane sAkSAta paramAtmA zrIkRSNanA mukhe gItA sAMbhaLI bhagavAnanA sAkSAta svarUpanuM jJAna prApta thayuM, e arjunanI svarUpaniSThA banI, svarUpaniSThAne dharmaniSThA bemAM svarUpaniSThA zreSTha che. svarUpaniSThA e paramAtmA jJAnanI parAkASThA che. e vakhate tame potAnI mAnyatAo pakaDI rAkho ke Ama na thAya to e svarUpaniSThAnI khAmI che. zarUAtamAM arjunane yuddha karavAnuM ucita na lAgyuM. paraMtu jyAre bhagavAna arjunane samajAve che ke duryodhana sAmenuM e yuddha nathI, paraMtu eka sahaja karma, jema tuM zvAsa levAnI kriyA kare eTalI ja sahajatAthI tuM yuddha kara. jema jIva mAtrane jIvavA mATe prANavAyu Avazyaka che ane e prANavAyunI pUrti huM ja karuM chuM. tema duryodhana sAmenuM yuddha paNa tane huM laDAvuM chuM tuM to mAtra nimitta che. Ama bhagavAnanA vacanothI arjunamAM svarUpa niSThA jAgI ane pote kare che tethI kartavyasAdhanA cAlI gai. arjunanA manamAMthI kartavyatAnuM abhimAna cAlyuM gayuM. kAraNa ke e bhagavAnane e sArI rIte samajyo hato. eTale rAjavidyAmAM bhagavAna kahe che ke A sRSTinuM niyamana huM karU chuM. tenI badhI kriyA prakriyA e mArI lIlAnA bhAgarUpa che. tethI mAre mATe koi karma nathI, ke karmanuM baMdhana nathI. karmanuM baMdhana nathI tethI karma mane kazuM ja karatA aTakAvI zakatuM nathI. huM to sarvathA badhAthI alipta chuM. AthI mane nimitta banAvI badhA karmo karazo to tamAruM mana zAMta raheze. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 135 AthI manuSyanI sAme je koi paristhiti Ave, je kaMI ghaTanA bane ke manamAM koi zaMkA kuzaMkA thAya, to te badhAmAM teNe bhagavAnanI ja lIlA jovI joie. bhagavAna kyAreka utpattinI lIlA, to kyAreka poSaNa nI lIlA to kyAreka saMhAranI lIlA kare che, A badhI lIlAmAM saMsAra svarUpathI to bhagavAnanuM ja rUpa che. ane temAM je parivartana thAya che, te badhI bhagavAnanI ja lIlA che. A rIte sarva kriyA, prakriyAmAM bhagavAnanI lIlAne joine sadA prasanna manamAM rahIne bhagavAnanuM smaraNa karavuM joie. AvI paristhitinA nirmANa mATe prathama to mana ane buddhi bhagavAne samarpita karavAnA che. samarpaNa no artha che mana ane buddhine kAma karatAM rokavAM, mana ane buddhine AtmAnI AjJA pramANe kAma karatAM karavA, bhagavAna kahe che prathama to tame samarpaNa bhAvanA keLavo. jethI tamArAM bhautika ane AdhyAtmika kAryono doSo nAza pAme che. ane temAMthI maLatA phalo jevA ke AzA apekSAo, mamatA, Asakti, kAmanA vagere sAtheno ApaNo saMbaMdha viccheda thAya che. ApaNe dareka karmo karIe chIe kharAM, paNa samarpaNano bhAva hoto nathI, te badhAM karmo khAlI kriyAkAMDa banI jAya che. karmayogInI sAcI siddhi to rAga dveSa vinA karavAmAM Ave che. A mATe sAcI bhAvanAnI jarUra che. A kyAre bane? jyAre jIva paramAtmAnuM tAdAbhya anubhave tyAre. paraMtuM jIvo paramAtmA sAthe tAdAbhya sAdhI zakatA nathI kAraNa ke temanAmAM bhAva nathI, bhakti nathI. temanI ajJAnatA ane mUDhatA temane mAyAvAdI banAve che. jethI teo mArA sAcA svarUpane oLakhI zakatA nathI. jyAM sudhI A badhA mArA sAcA svarUpane oLakhI zakatA nathI, tyAM sudhI A badhA mArI divya prakRtine oLakhI nahi zake tyAM sudhI te AsurI ane nAstika vicAro pratye AkarSAya che. temanI (1
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda dareka AdhyAtmika kriyA mAtra kAMDa che. temAM bhAva nathI te badhA vyartha jAya che. je devI jIvo che te saMsAramAM rahevA chatAM saMsAramagna banatA nathI. kAraNa ke temanAM badhA laukika ke alaukika karmomAM ahaMma mamatA hotA nathI. teo saMpUrNapaNe mArA Adhina che teo mArA sivAya koinA zaraNe jatAM nathI. he arjuna! AvA bhakto mArA mahimAnuM gAna karatAM karatAM khAvuM pIvuM, suMvuM jAgavuM tathA vepAra karavo, khetI karavI vagere sAdhAraNa kriyA paNa mArA mATe kare che. temanI saghaLI laukika ane alaukika kriyAo kevaLa mArA uddezyathI mArI prasannatAne mATe ja thAya che. bhagavAna AgaLa kahe che ke uparokta bhaktinuM nasIba badhAnI pAse hotuM nathI. temanI rUci, yogyatA, zraddhA, vizvAsa vageremAM vibhinnatA hovAne kAraNe temanI upAsanAomAM bhinnatA jovA maLe che. AvA bhaktone mukhyattva traNa vargomAM vaheMcI zakAya. (1) jJAna dvArA potAnAmAM rahela satane oLakhIne tenI upAsanA karanAra, (2)mArA hajAro svarUpo mAMthI game te ekanI upAsanA karanArA, (3) mArA virATarUpanI upAsanA karanArA. ApaNane ahIM eka savAla thAya ke upAsanA paddhatimAM bhinnatA hoya to badhI upAsanAo eka ja bhagavAnanI kevI rIte hoi zake. A savAlanuM samAdhAna karatAM AgaLanA cAra zloka (zloka 16 thI 19)mAM bhagavAna kahe che ke : A jagatano hartAkartA huM chuM. tethI sarvakaMi kramakAMDa, e pachI yajJa, pitR tarpaNa, auSidha temaja divya maMtraghoSa hoya te badhA mAM huM chuM. he arjuna! AthI dhyAnathI sAMbhaLa, A jagatano pitA huM chuM. A jagatanI mAtA huM chuM. A jagatano ghAtA paNa huM chuM. huM vithaMbhara chuM. koi mAne yA na mAne paNa huM sarvano poSaka, pAlanahAra 72 137 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda ane sarjaka chuM. jagatanI sarva astitvanuM kAraNa paNa huM ja chuM. mArI icchA vinA jhADanuM pAna paNa hAlI zakatuM nathI. ApaNI pAse paramatattvane pAmavA mATe ATa ATalI upAsanA paddhatio, bhagavAnanA svarUpo, sAdhanA, sAmagrI hovA chatAM AsurI, rAkSasI ane mohinI prakRtino Azraya lai paramatattavanI avahelanA karIe chIe. te mUrkhatAnI nizAnI che. jyAM sudhI aMtaHkaraNamAM sAMsArika bhogo ane saMgrahanI kAmanA hoya che. tyAM sudhI paramatattvane oLakhI zakatA nathI. bhagavAnanI bhaktimAM bhAva ane ananyatA hovI joie. svarUpa ane karmakAMDa game te hoya e gauNa che. AthI ghaNA bhakto paramAtmAne mAtA tarIke, ghaNA pitA tarIke, ghaNA bhakto sakhA tarIke, ghaNA bhakto putra tarIke bolAve che. ane upAsanA kare che. izukhrista paramAtmAne pitA tarIke saMbodhana karatA hatA. rAmakRSNa parama haMsa paramAtmAne mA tarIke ja bolAvatA. zaMkarAcArye chelle chelle paramAtmAne pitAnA svarUpamAM darzana karyAM. zrImad vallabhAcArya lAlA arthAt bALakanA rUpamAM paramAtmAnA darzana karyA. huM mAtA, pitA, sakhA, baMdhu, bALaka e badhu hovA uparAMta dhAtA chuM arthAt huM sarveno AzrayadAtA paNa chuM. e AzrayadAtA tarIke kIDIne kaNa, ane hAthIne maNa anusAra sarvene huM puru pADuM chuM. paraMtu e meLavavA mATe karma to karavuM paDe che. AgaLa para kahyuM tema karmamAM huM kyAre vacce Avato nathI. kyAMka bhUkhamaro jovA maLe che. te mAre kAraNe nahiM. paNa te tamArA agAunA karmanuM phaLa che A uparAMta mArA uparanI zraddhAno abhAvapaNa agatyano bhAga bhajave che. jo mArA para prabaLa zraddhA haze to huM koine bhUkhyo suMvADato nathI, hA kadAca bhUkhyo jagADuM kharo.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda zrI vallabhAcAryanA sevaka zrI suradAsajInA jIvanano prasaMga che. ekadivasanI vAta che. sUradAsajI rAjabhogamAM darzana karIne potAnA nivAse AvyA che. maMdiramAMthI bhitariyo prasAdanI pAtaLa mUkI gayo che. sUradAsajI prasAda levA beThA che. eo aMdha hovAne kAraNe temanI sahAya mATe eka vrajavAsI bALakane mUkavAmAM Avyo hato. enuM nAma gopAla hatuM. suradAsajIe gopAlane jalanI loTI bharIne ApI javAnI AjJA karI. paraMtu te samaye potuM karavA gobara levA gopAla bahAra jato hato. tene ema huM be miniTamAM gobara laine AvI jaiza, AthI teNe kahyuM "bAbA, tame prasAda levA beso, huM hamaNAM ja jalanI loTI ApuM chuM.' gopAla gobara levA gayo. tyAM koI vrajavAsI mitra maLI gayo tethI tenI sAthe vAto karavA vaLagyo. paNa jalanI loTI sUradAsajIne ApavAnI che e vAta e bhUlI gayo! ahIM sUradAsajIne bhojana karatAM karatAM jalanI tarasa lAgI. AsapAsa hAtha pheravyo paNa loTI na maLI, emaNe gopAlanA nAmanI bUmo pADI paNa tyAM gopAla hoya to sAMbhaLe ne! bhojana karatAM koLiyo gaLe aTakyo, bolatuM nathI. zvAsa rUMdhAi gayo che. sUradAsajI AkuLa vyAkuLa thai gayA. eTalAmAM bAjumAM jalanI loTI mUkavAno avAja Avyo. suradAsajIe mAgyuM ke gopAla jalanI loTI mUkI gayo. hAtha pheravI joyuM to bAjumAM jalanI jhArI hatI. jalapAna karyuM vyAkuLatA dUra thai, prasAda laine ubhA thayA. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 139 thoDIvAramAM gopAlane yAda AvyuM. sUradAsajIne jaLa ApavAnuM che. e doDato Avyo. kahevA lAgyo "bAbA, mArI bhUla thai gai. tamane jaLa ApavAnuM rahI gayuM. jaLa vagara bhojana karavAmAM Apane bahu takalIpha Aje paDI haze nahiM?' are, gopAla, ema kema kahe che? Aja tuM loTIne badale jhArI makI gayo hato ne! meM emAMthI jalapAna karyuM che. jo hajI e tyAM ja paDI che!' gopAla jue che to tyAM suvarNanI suMdara jhArI che. enAthI bolAi gayuM. 'bAbA, A to zrIjI bAvAnAM jhArI che! maMdiranI sonAnI jhArI ahIM koNa mUkI gayuM haze? huM to gauzALAmAM hato, koi camatkAra thai gayo lAge che.' sUradAsajI A sAMbhaLIne camakyA. nakkI A kAma zrIjIbAvAnuM che. temane mane jaLa pAvAno zrama lIdho. ahIM kahevAnuM tAtparya eTaluM ja ke bhagavAna koine tarasyA, bhukhyAM rAkhatA nathI. tarasyA, bhUkhyAnI vAta javA do, bhagavAna to koine mArato nathI. bhagavAna pratyenI sAcI zraddhA bhakti haze to mAranAra karatAM bacAvanAranAM hajAra hAtha che" e kahevata sArthaka haze. mIrAMbAine mAravA mATe rANAe jherano kaToro mokalyo, to e kaTArAnuM jhera amRta thai gayuM. sApano karaMDiyo mokalyo to karaMDiyAno sApa phUlano hAra thai gayo. Aja rIte bhakata pralAdane mAravA hiraNyakazyape keTakeTalA paitarAM racyAM, chatAM bhagavAna upara atUTa zraddhA bhaktine kAraNe bacI javA pAmyo. bhagavAnanI zraddhA bhaktithI koi paNa jagyAe jarUrI ociMtI madada maLe che. temAM be mata nathI. madadane pArakhavAnI dRSTi joie. 73
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna to eTalA dayALu, kRpALuM che tamArA satkarmanuM phaLa tarata ja ApI de che. pahelA satkarmanuM phaLa Ape che. pachI duSkarmanuM phaLa Ape che. AthI jyAre satkarmanA pratApe maLelAM svargalokamAM tamArAM karmane AdhAre dIrgha jIvana uccattama sukho prApta thAya che. paraMtu pUNyakarma pUrNa thatAM svarga choDavAno vAro Ave che. AvA alpasukho meLavavA icchatA manuSyo na to bhagavAnano Azraya le che. ane na to bhagavad prAptInA koi sAdhanano Azraya le che. teo kevaLa traNa vedomAM kahelA sakAma dharmo anuSThAno ja Azraya le che. paraMtu je manuSyo ananyabhAve bhagavAnanA divya svarUpanuM ciMtana kare che ane bhagavAnanA zaraNe jAya che. temane svarga naraka, janma mRtyumAMthI mukti ApuM chuM. bhagavAnanI udAratA to, jovo, bhagavAna kahe che ke mane bhajo ke anya devone bhajo, tenuM phaLa to ApuM chuM. ane te phaLa paNa jevuM tevuM nahiM bhagavAnanI prAptI che kAraNa ke sarva kaMi bhagavAna che eTale anya devo e bIjA koi nahiM paNa bhagAvana pote che. bhagavAna ahIM zarata muke che ke anya devatAonA pUjanano hetu spaSTa hovA joie. arthAt temanA pratyenI bhaktiniSkAma hovI joie. jo sakAmabhAvanI bhakti haze, to te bhaktinusAra tAmasa, rAjasa devatAonI prAptI thaze, te ja rIte bhUtapretanuM pUjana karanArA bhUtapretane prApta kare che. tamArI bhaktimAM bhAvavadhu tema bhagavAna udAra banIne tame je patra, puSya, phaLa, jaLa vagere yathA prApta vastu arpaNa karazo to bhagavAna teno paNa svIkAra kare che. jevI rIte dropadI pAsethI pAMdaDuM laine bhagavAne khAi lIdhuM ane trilokIne tRpta karI dIdhA, gajendre sarovaranuM eka puSpa bhagavAnane arpaNa karyuM, to bhagavAne tene svIkArI gajendrano uddhAra karyo zabarInAM eMThA bora khAine tRpta thayA. ratideve aMtyakarUpe AvelAM bhagavAna jaLa pivaDAvyuM to temane bhagavAnanA sAkSAta darzana dIdhAM. 74 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 141 A purANonI vAto choDIne ApaNAM puSTi saMpradAyamAM AvI to coyAsI, baso bAvana vaiSNavonI vArtAmAM to AvA vipula dAkhalAo paDyAM che. bhagavAne mAtra sthULarUpe nahiM paNa mAnasIka sevAto (sAdhana sAmagrI vagara khAlI mananI kalpanAthI karavAmAM AvatI sevA) svIkAra karyo che. zrI guMsAijInA sevaka dayALadAsa, te jamAnAmAM lAkho pati paNa svabhAve mahAkaMjUsa, eka divasa temane zrI guMsAijIne vinaMtI karI mahArAja evo koi upAya batAvo eka paisAno kharca na thAya ane mAruM kalyANa tyAre guMsAijI kahyuM "tame mAnasI sevA karo' A mAnasIsevAmAM sthULarUpe koi sAdhana sAmagrInI jarUra nahiM paDe, khAlI manathI sevA karavAnI che tyAre emaNe mAnasI sevAnI rItabhAta zIkhI lIdhI. pachI haMmezA niyamita rIte mAnasI sevAmAM be pahora rahelAM, Ama karatAM karatAM eka divasa khIra banAvI hatI. temAM khAMDa ghaNI paDI gai hatI. tethI te kADhavA lAgyA. tyAre zrIThAkorajI eno hAtha pakaDavA lAgyA ane AjJA karI 'are! AmAM to tAruM kazuM kharca thatuM nathIne? to tuM zA mATe khAMDa kADhe che! A vAta sAMbhaLIne emanuM aMtaHkaraNa ughaDyuM ane bhagavad svarUpano sAkSAtkAra thayo.' Ano artha ema thayo ke bhagavAnane arpaNa karavuM hoya to bhAvathI karo, bhagavAna sAdhana saMpattInA nahiM, paNa bhAvanA bhUkhyA che. bhAva haze to Aje paNa bhagavAna sAme caDhIne mAMgaze ane Arogaze. bhAva vagara lAkho karoDo rUpiyA arpaNa karazo to paNa bhagavAna tenI sAme joze paNa nahiM. saMpattu karatAM bhAva agatyano che. AthI yAda rAkhajo ke bhagavAnane je paNa arpaNa karo paNa bhAvathI arpaNa karo. bhAvathI bhagavAna sUko roTalo paNa Aroge che. bhagavAna tamArI dhana saMpattinA nahiM paNa tamAro bhAva jove che bhAvanuM nAma che bhakti.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna to tyAM sudhI kahe che ke AvI bhAvabhaktimAM karma paNa vacce AvatAM nathI. arthAt anaMta janmomAM je subha azubha karmonAM phaLa che. te badhAMthI tuM mukta thai jaze. te karmonA phaLa tane janma maraNa ApavAvALAM nahi thAya. 142 ahIM e zaMkA thAya che ke manuSyae tenA karelA karmanuM phaLa to acUka bhogavavuM paDe. to pachI karmaphaLanI mukti kevI rIte thAya? bhagavAne AgaLa kahyuM che ke karmanuM baMdhana mane nathI. huM karmathI para chuM. AthI bhakta je kaMi sAdhana sAmagrI ane kriyAo bhavagAne arpaNa kare, te badhI bhagavAnanI banI jAya che. arthAt bhagavAnamaya banI jAya che. jethI te karma nahiM paNa bhagavad svarUpa dhAraNa kare che. AthI bhagavad svarUpane karma naDatA nathI. rAga dveSathI bharelA ApaNAM saunA maMne khUMce tevI eka judA prakAranI vAta bhagavAna kahe che ke jo koi durAcArImAM durAcArI paNa ananyabhAvathI mAruM bhajana kare, to tene paNa sAdhu ja mAnavo joie. kAraNa ke te potAnA nizcayamAM yogya rIte sthita thayelo che. udAharaNa tarIke bhayaMkara vAliyo lUMTAro, koi kalpanAmAM na Ave ke e maharSi bane kharo? A ja rIte viSaya vAsanAmAM vyApta tulasIdAsane potAnI patnInA eka mAtra meNAthI, temanuM hRdaya parivartana thai gayuM ane saMta tulasIdAsa banyA arthAt bhagavAnanA zaraNe javAthI badhA pApo nAza pAme che. eka vastu cokkasa che ke bhagavAnanI dRSTi manuSyanA bhAva upara ja rahe che. AcaraNo upara nahiM. AcaraNa e to majabUrI lAcArI ane ajJAnatAnuM pratika che. teM ajJAnatA dUra thatAM tenA hRdayamAM divya prakAza patharAya che. e prakAzanA AdhAre AdhyAtmikatAnA uccattara zikharo sara karI zake che. AthI he pArtha, 75 143 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhAvathI bhajavanAra dareka strI, puruSa pachI te brAhmaNa hoya, vaizyahoya, kSatriya hoya ke zudra hoya temanI para samardaSTithI kRpA karI parama mukti che. manuSya ekalAnI zA mATe vAta karo cho dareka pazu pakSI jIva jaMtune agAunA janmanA karmo pUrNa thatAM mukta karyuM chuM. pachI e gajendra hAthI hoya, garuDarUpe jaTAyuM hoya, vAnararUpe hanumAnajI hoya ke tenI AvegI vAnara enA hoya. bhAga svarUpe kAlinAga hoya, AvA have aneka nAgo che. te sarvene huM mukta karuM chuM. AthI bhagavAna A adhyAyanA chellA zlokamAM kahe che ke : mArI upara asima vizvAsa rAkhI, mAro bhakta thAva, pachI badhAM karma kara. kAraNa ke bhakta haMmezA bhagavad parAyaNa banIne karma karaze, ApaNA karmane bhagavad parAyaNa banAvIzuM to ja ApaNe kRtArtha thaizuM. navamA adhyAyamAM bhagavAna arjunane samajAve che ke samagra brahmAMDa nuM vyApta svarUpa huM chuM tethI mArI ananyabhAve bhakti karo to jarUra mukti ApIza. AnanyabhAve bhaktino bIjo artha badhuM ja mane samarpaNa karI de, samarpaNa eTale vastu mATeno moha mAyAno tyAga, tArA rahela sUkSma ahaMkArano tyAga karIne dAsabhAvathI, samarpita buddhithI karma kara. to tArA badhA karmo dIpI uThaze. Ama navamA adhyAyamAM bhagavAno potanA zraddhALu bhakto mATe potAnI sUkSma svarUpane pragaTa karyuM, ane potAne zaraNe, thavA, potAnAmAM mana lagAvavAnI AjJA karI, A rIte bhagavAnane potAnI gopanIya vAto rAjavidyA ane gopanIyabhAvo rAjaguNane arjuna samakSa pragaTa karyo, tetI A adhyAyanuM nAma 'rAjavidyA rAjagRhyayoga' rAkhavAmAM Avela che.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 10 bhagavAna arjunane parama sakhA gaNatA hatA ane te nAte bhagavAna arjunane navamA adhyAyamAM potAnA gupta svarUpo ane tenA saMbaMdhI sarvazreSTha jJAna pragaTa karyuM, tema chatAM bhagavAnane pUro saMtoSa na thayo tethI A saMdarbhamAM arjunanI buddhine vadhAre vizada banAvavA ane navamA adhyAyamAM jAgela bhAvone deDhibUta karavA A dasamAM adhyAyamAM vibhUtiyoga samajAvyo che. tethI mAnavajAta nA utkarSa mATe ApavAmAM Avela upadeza vyartha najAya. bhagavAnanI vibhUtio samajI levAthI ApaNuM jIvana bhagavad parAyaNa bane che. - potAnA hitecchu arjunane A adhyAyanI zarUAtamAM bhagavAna svayaM kahe che he mahAbAho! arjuna mArA uttama vacano huM tane pharIthI kahuM chuM. kAraNa ke mane khAtrI thai gai che ke tane mArA pratye prema che. eTale have hitanI koi khAsa vAta huM chupAvIza nahIM. bhagavAne vizvAsa che. arjuna mAtra mAro parama sakhA mAtra nahIM. paNa mAro sAco bhakta che ane bhaktanuM manasatata bhagavAnamAM rahe te mATe potAnI vibhUtiothI avagata karAvavuM jarUrI bane che. eTalA mATe kRpAvaza thaine bhagavAne sAtamA adhyAyamAM (AThathI bAra zloka sudhI) kAraNa rUpe sattara vibhUtio ane navamA adhyAyamAM (soLathI ogaNIsa zloka sudhI) kArya kAraNa rUpe ADatrIsa vibhUtio batAvI ane A dasamA adhyAyamAM cothAthI chaThThA zloka sudhI pistALIsa vibhUtio batAve che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 145 vibhutiyoga be zabdano banelo che vibhuti + yoga, vibhUti eTale vaibhava, saMpatti, mahattA, alaukika zakti. yoga zabdano artha jANIe chIe. te pramANe yoga eTale joDANa. bhagavAnanA vaibhava, mahattA, alaukikazaktine pragaTa karI, te bhagavAna sAthe joDANa mATe madadarUpa bane eTale vibhUti. bhagavAna kahe che ke A saMdarbhamAM prathama mArA prAgaTyane samaja. je mArA sivAya koi jANatuM nathI. kAraNa ke sarva devatAo, maharSio huM chuM. AthI tene prathamavAra mAro sAco paricaya ApuM chuM. jethI mArI zakti sAmarthyane sArI rIte jANIne sArI bhakti karIne mane prApta karI zakIza, kAraNa ke mAhAbhya vinA bhakti zakya nathI. AthI he arjuna! maryA pachI bhagavAna kevo che. te jovAne badale tuM atyAre jANI le. brahmasaMhitAmAM batAvyA pramANe huM brahma, paramatatva chuM. mArAthI koi mahAna nathI. devatA ane maharSione paNa mArA prAdurbhAvanuM jJAna nathI. kAraNa ke huM sauno Adi chuM. saunA kAraNa rUpe huM chuM. tethI mArA prAgaTya, prAdurbhAvanuM jJAna keTalAya devone paNa nathI. huM kyAM chuM e jJAna ghaNA maharSione paNa nathI, ane AvuM jJAna jene samajAya te tamAma pApomAMthI mukta thAya che. ahIM e kahevAmAM AvyuM che ke mArA prAgaTyane devatA ane maharSio paNa jANI zakyA nathI. AthI arjune mUMjhavaNa thAya che to bhagavAnanuM mahAbhya sAmAnya manuSyo kevI rIte jANaze ane temanuM kalyANa kevI rIte thaze? jyAM sudhI manuSya bhagavAnanA rUpane oLakhato nathI. guNone samajato nathI. lIlA ane sArI rIte jANato nathI. tyAM sudhI bhagavAna pratye sAco prema deDhibhUta thato nathI. AthI bhagavAnamAM prIti karAvanAruM bhagavAnanuM A jJAna mAhAsya jJAna kahevAya che. ane A mAhAbhyajJAnathI bhagavAnamAM ke sneha jAge, tyAre e sneha bhakti 76
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda kahevAmAM Ave che. AthI ahIM arjunanI mUMjhavaNa ucita che. AthI tenA upAya rUpe tUTaka tUTaka potAnuM mAhAtma bhAgavana pragaTa kare che. bhagavAna arjunane kahe che devatAo ane maharSio mArA rUpane jANI zakyA nathI. eTale koIne mATe mane jANavo azakya che. tevuM nathI. je manuSya AdhyAtmika mArge uMce javA mATe prayatnazIla che. emAMthI jemane AdhyAtmika sAkSAtkAranuM koi jJAna nathI. paraMtu teo vAstavamAM potAnI AdhyAtmika sthitine samajavA sakSama che. temAMthI je ahaMma mamatAthI para, evA sarva pApomAMthI mukta che te manuSya bhagavAnane sarva vastuonA svAmI tathA ajanmA tarIke jANe che. A adhyAyamAM bhagavAna je manuSyo bhagavAnane jANavA meLavavA ane prApta karavA AkuLa che. temane potAnI sAthe joDavA mAMge che. paraMtu temane bhagavAnanuM koi jJAna nathI, temane e khabara nathI bhagavAna mAruM sarvasva che. mArA pitA che. mArA pati che. mArA guru che. mAruM jJAna che. mArI saMpatti, vaibhava che. ahIM gItAjImAM bhagavAna zrIkRSNa guru svarUpe che. arjuna jIvAtmA che. jethI bhagavAna svayaM guru arjunane potAno paricaya karAvI rahyAM che. he arjuna! tuM paNa mArI eka vibhUti che. kAraNa ke dareka jIvAtmA mAro eka aMza che. AkhuM vizva mAruM bhautika svarUpa che. eTale ke e vizva paNa mArI ja vibhUti che. tAro ane mAro saMbaMdha kevaLa A janmano nathI. paNa sanAtana che. mATe tuM mArA virATa svarUpane oLakhI le. buddhi, jJAna, kSamA, satya, dama zama vagere saguNo mArAmAM kAyama rahelAM che. bhagavAnane be svarUpamAM ApaNe mukhyatve oLakhIe chIe. eka saguNa svarUpa, bIju niguNa svarUpa, nirguNa eTale avyakta, saguNa eTale vyakta, mAyAmAM Ave traNe saguNa banIne Ave che. saguNa eTale divya kalyANakArI guNa. niguNa eTale mAyAnA guNa, arthAt tamasa, rajasa, satva vagere je gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 147 bhagavAnamAM nathI. A uparokta bALa yauvana, vRddhatva evA vikAro paNa bhagavAnamAM nathI. niguNa karma AdhArita che. bhagavAne AgaLa kahyuM che tema bhagavAnane karma sAthe koI saMbaMdha nathI tethI bhagavAnamAM A guNa hotA nathI. paNa kalyANakArI guNo jJAna, kSamA, satya, zama, dama, ahiMsA, tRSTi, tapa, dAna vagere A guNo bhagavAnanA rUpamAM akhaMDa rahelA che. vaizvika kalyANa mATe bhagavAna jenI para kRpA kare che, tene AvA vIsa saguNa guNonuM dAna kare che. niguNaguNa bhagavAnanA thakI nathI.paraMtu karmanA thakI che. A guNomAM izvara tatvano anubhava bhagavAnanI kRpAthI samajAya che. mahAtmA gAMdhIne Avo anubhava thayela tethI satya e izvara ema kahetA. buddhie nizcayAtmaka bhUmikAe pahoMcADe che. sabuddhi Ave tyAre buddhi nizcayAtmaka banIne saMcayane dUra kare che. buddhi anubhavane AdhAre parivartanazIla che. paraMtu anubhavamAM bhagavAnanI kRpA mukhya bhAga bhajave che. buddhine anubhavI banAvavA mATe bhAvamAM lAvavAnI jarUra che. buddhi ane bhAva e benuM jyAM saMyukta milana hoya tyAM saMcayane koi sthAna nathI. nAstikane jagatanI badhI kriyA prakriyA ARmita lAge che. saMjogone Adhina lAge che. jyAre Astikane jagatanI badhI kriyA prakriyA bhagavAnanI kRpA ke akRpAnuM pariNAma lAge che. eka rAjAne kerIo khAvAno bahu zokha, eka divasa rAjA tenA divAnakhAnAmAM kerIo kApatA kApatA pradhAna sAthe rAjyanI carcA karatA hatA, tyAM kerIo kApatA rAjAnI AMgaLI kapAi gai. rAjA ghaNA duHkhI thayA, tyAre pradhAne kahyuM - "mahArAja! duHkhI zA mATe thAva cho bhagavAna je kare che e ApaNA badhA mATe kare che." rAjA nAstika hatA, tethI temane AvA vacanomAM vizvAsa nahiM, tethI rAjAne pradhAnanuM Ama kahevuM kharAba lAgyuM, temAM tene rAjya ane rAjAno droha lAgyo AthI pradhAnane jela pUryA. 77
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda eka divasa A rAjA zikAra mATe jaMgalamAM gayA, tyAM AdivAsIo utsava ujavato hato. A utsavamAM temanI devI mATe bila caDhAvavA mATe eka naranI jarUra hatI. rAjAne jotAM temane bali mATe pakaDyA. rAjAnA zarIranI cakAsaNI karalA lAgyA. ke kyAMya khoDa, khAMpaNa nathI ne, cakAsaNI karatAM rAjAnI AMgaLI kapAi gayelI lAgI. AthI A nara puruSa bila mATe yogya nathI. rAjAne mukta karyA. rAjAno Aje jIva bacI gayo. tenuM kAraNa pelI kerI kApatA kapAi gayelI AMgaLI nimitta banI. AthI rAjAne pelA pradhAnanA zabdo yAda AvyA ke bhagavAna je kare che te bhalA mATe kare che. tarata ja te pradhAnane jelamAMthI mukta karyo. 148 Ama AstikanI buddhi badhe ja paramatatvane zodhe che. AstiktA ane nAstikatA samudramAM uThatI lahero jevI, ApaNA dila ane dimAgamAM rahelI che. bhagavAna bhaktanI rahelI che. bhagavAna bhaktanI buddhimAM jyAre birAje che. tyAre manuSyanA hRdayamAM alaukika bhAva jAge che. ane Avo alaukika bhAva mane tyAre bhakta sukha ane duHkhamAM paramAtmAnA darzana kare che. buddhine ghaDanAruM paribaLa jJAna che. jJAna eTale bheda abheda, sArA narasA, brAhma, abrAhma, kartavya, akartavya vagereno viccheda zIkhave che. arthAt alaga alaga jANakArI, bALaka janmatA mAnuM dUdha pIve che. A tene koNe zIkhavyuM? nAstikavALI buddhi lAMbo vicAra karyA vinA javAba Apaze. mAM e. A javAba saMpUrNa jANakArIno abhAva, manuSya sivAyanA prANIomAM baccA janmatA tarata ja tenI mAnA AcaMLa khoLaze. AMcaLamAM dUtha tevuM zAna koNe ApyuM. A sivAya pakSI, prANIono abhyAsa karo to jJAnanI UMDAi samajAze. A jJAna ApanAra izvara che. A jJAna bhagavAna tarapha lai jAya che. 78 149 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda asammoha eTale saMzaya tathA mohathI mukti, manuSyamAM saMsAra ke saMsAranI koi vastumAMthI moha chuTato nathI. tyAre bhagavAna A moha choDavavA mATe ekAda evo anubhava karAve che, ke buddhi ane jJAnathI na chuTelo moha tarata ja chuTI jAya che. eka vyaktine sigAreTa pIvAnI evI Adata paDI gai hatI te lAkha prayatno karavA chatAM te chuTatI na hatI buddhi tene sigAreTa AnaMdamaya sukha tevuM kahetI. sigAreTa pIvAthI kensara thAya che te jJAna tene khoTo bakavAsa lAgato hato. paraMtu eka divasa potAno traNa varasano pautra sigAreTanuM ThuMThuM laine moM mAM mukato joyo ane sigAreTa pratyeno teno moha bhagna thayo. Ama koi vyaktino uddhAra asammoda vidyAthI bhagavAna kare che. kSamA e prabhune meLavavA mATe sAmarthyavAna banAve che. krodha para kAbU ane tenA paripAka rUpe kSamA AMtarika urjAno srota che. koi ApanuM game teTaluM nukazAna kare paNa tene kSamA ApavI e mana ane AtmAne zAMta karanAro agatyano guNa che. satyama eTale satyane izvara gaNI potAnA nijI svArtha ane abhimAnano tyAga karIne hakikatone yathArtharUpe rajU karavI, A vAta lAge che eTalI sahelI nathI. jyAre bhagavadIya so TakA satyamaya jIvana che. tyAre bhagavAnanI prAptInI kakSA uccatama banI che tevuM mAnI zakAya che. indriyanigraha eTale saMsAranA bhautika padArthomAMthI Asakti ApaNe je kaMi bhogavIe chIe e ApaNA mATe nahiM, bhagavAnanI sevA smaraNa mATe Avazyaka pUratI maryAdita hovI joie, jyAM sudhI bhautikatA tarapha bhAva ane mana haze tyAM sudhI bhagavAna prAptImAM vikSepa paDaze. A bhautikatAthI niSpanna sukha, duHkhamAM samardaSTi keLavavI, sukha, duHkhamAM bhagavAnane bhUlavuM na joie.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda - eka mANase eka mahAtmAne pUchyuM : bhagavAne duHkha zuM kAma banAvyuM? mahAtmAe kahyuM : bhagavAnanI A sRSTimAM kazuM kharAba nathI, sukha duHkha ApaNI manosRSTinuM pariNAma che. tethI koi paNa saMjogomAM hRdayanI prasannatA na choDavI. sukhathI manuSya bhagavAnathI dUra jAya che. duHkhamAM bhagavAna vadhu yAda Ave che. AthI ApaNI manovRSTi haMmezA koi paNa saMjogomAM samadRSTi rAkhavI, AvI manosthiti bhagavAna taraphathI maLela adbhUta bheTa che. sukha duHkhanI jema bhAva abhAva, bhaya abhaya, yaza apayaza e paNa ApaNI manosRSTinuM pariNAma che. AthI A badhAthI para rahIne bhagavad guNagAnamAM manane rAkhavuM. e sAtvIktAne agatya guNa che. jethI buddhi haMmezA bhagavAnamAM samarpita rahe che. A badhu karmAnusAra maLe che to kyAreka kRpA anusAra maLe che A uparAMta bhagavAna bIjA pAMca tatvo ahiMsA, samatA, tapa, tRpti ane dAna, kRpA karIne dAna kare che. jene buddhiyoga Apavo hoya, potAnuM vibhUti darzana karAvavuM hoya, tene ja bhagavAna A pAMca tatvonuM dAna kare che. A badhA guNo bhagavAna zrIkRSNanuM bhaktane ApeluM viziSTa dAna che. samAjajIvanamAM dharmano pAyo majabUta karavA mATe je mahA puruSo bhagavAna mokale che te A badhA guNothI saMpanna hoya che. A guNothI manuSyanuM mana nirmaLa rahe che jethI bhagavAnanI bhaktimAM vikSepa paDato nathI. ApaNe ke kaMi sAruM ke nazaru joie chIe. tenuM mULa karmanuMphaLa ane bhagavAnanI kRpA che. bhagavAna vyApta svarUpe sarvamAM che. tethI ApaNI manosthitine majabUta banAvI. AtmA vikAsanI gatine pakaDavI A vIsa tatvonI sAthe jagata utpattinuM kAraNa bhagavAna che. sAta maharSi, gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 151 cAra sanaka tathA cauda manu maLI kula vyaktirUpe paccIsa vibhUtinuM kAraNa paNa bhagavAna che. AthI bhagavAna arjunane kahe che ke he arjuna mArA svarUpane jANIne tuM mAro bhakta bana, jJAna zakti jANI mArI bhakti karIza to tane mArA virATa svarUpanA darzana haMmezA thaze ja. AthI mArAmAM paNa saMzaya rAkhyA vinA bhaktiyogathI yukta thai jAya. | gItAnuM jJAna e khoTo bakavAsa nathI, paNa vikAsa che. AthI jarmanI jevA gatizIla dezomAM skula kolejanA abhyAsakramamAM gItAne samAvavA prayatna karI rahI che. are! gItA eTalI vyavahArika che. ke tene ema.bI.emAM saMcAlana (Management) nA abhyAsakramamamAM samAveza karI saMcAlananA mULabhUta siddhAMtonI samaja ApavA upayukta gaNavAmAM AvI che. AthI gItA laukika, alaukika badhI ja rIte jJAnayukta sAbita thai che. vibhUti adhyAya to jagatane izvararUpe jovAno eka dRSTikoNa bhagavAnane ApaNane Apyo che. jyAM kaMi je paNa vizeSatA dekhAya che. e bhagavAnanI ja vibhUti che. ema mAnavAthI bhagavAnanI sAthe aMgata (saMbaMdha)no anubhava thAya che. eTalA mATe A adhyAyane 'vibhUtiyoga' nAma ApavAmAM AvyuM che. 79
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 11 arjuna bhagavAnanI kRpAthI samagra brahmAMDamAM bhagavAnanuM vyApta svarUpa jANI bhAvavibhora banI gayo ane bhagavAnane vizeSa kRpA karavA prArthI rahyo che. A prArthanAnA rUpamAM arjuna bhagavAnane kahe che he kamaLanayana, puruSottama, meM ApanA mukhe jIva mAtranI utpatti tathA bhayanI sAthe ApanA akSaya mahimAnA guNo jevI atyaMta gopanIya kahI zakAya tevI AdhyAtmika bAbato sAMbhaLIne mAro moha, bhrama dUra thayo che.tyAre Apa vAstivaka rUpane drazyanA svarUpamAM darzana karAvo. arjuna ahIM keTalo vinamra banyo che. vinamra e paNa bhagavAnanI vibhUti che. vinamratAe saMskAranInizAnI che. vinamratAmAM abhimAnano jarA paNa chAMTo hotA nathI. vinamratAthI badhA kAryone saphaLa banAve che. arjuna bhagavAnano sAco bhakta hato eTale bhagavAnane vinamra banIne vinaMtI kare che. tethI eka adhikArInA rUe nahiM, bhaktanA nAte bhakti adhikAra mAMge che. gItA ahIM ApaNane mAMgavAnI rIta zIkhavADe che. ghaNA lokone mAMgatA AvaDatuM nathI. laDI jhaghaDIne mAMge che. tyAM prema nahiM, mAtra lAlaca dekhAya che. svArthIpaNuM mANasane anItInA mArge dore che. 80 153 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda je che temAM saMtoSa mAnavo, jethI manojagatamAM khoTo vikSepa ubho na thAya ane ekAgra manathI bhagavAnanI ArAdhanA thai zake che. ekalo vinamra bhAva nahiM paNa mAMgavAnI yogyatA paNa keLavavAnI che. tema konI pAse zuM mAMgo cho tenI sabhAnatA hovI joie. mAMgatI vakhate mAMgavAna mATe sAme vyakti pAse adhikAra hovo joie. ahIM arjuna pAse vinamratA ane adhikAra baMnne che. AthI arjuna vinamrabhAve vinaMtI kare che. bhagavan tamAruM divya rUpa batAvo. arjunano Agraha nathI. bhaktano Agraha na hoya, arjuna kahe che mArI A vinaMtI che. ane tamane ema lAge ke A svarUpa darzanano adhikArI chuM. to ja darzana karAvo. nahi to nahi, arjunane khAtarI che ke huM bhagavAnano bhakta chuM.ane bhagavAne adhyAya 10/11mAM batAvyA pramANe mAruM bhajana karavAvALAno para kRpA karIne huM pote emanA ajJAnajanya aMdhakArano nAza karu chuM. bhagavAna pratyeno A dRDha vizvAsa arjunane virATa darzana karAvavA kRpA karavA bhagavAnane vinaMtI kare che. arjunanI A vinaMtI jevI tevI nahiM paNa bhagavAnanA samagra gopanIya svarUpanuM pratyakSa darzananuM che. arjunanI A darzananI abhilASA bhagavAne svayaM adhyAya 10/42mAM batAvyA pramANe : huM potAnA koi aMzamAM saghaLA jagatane anaMtakoTi brahmAMDone vyApta karIne rahelo chuM. arthAt bhagavAna mane potAno paricaya Apyo ke huM kevo chuM. A ja vAtane arjunane parama gopanIya lAge che. jemAMthI arjunane bhagavAnanA pratyakSa darzananI abhilASA jAgI che. koi vyakti potAnI adhurI vAta choDI de. tyAre tenI vAta jANavAnI ApaNI jIjJAsA vadhu rahe che. e rIte arjunane bhagavAnanI virATa darzananI jIjJAsA jAge che. arjuna zrIkRSNano sakhA ane bhakta
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda hovAne nAte bhagavAnanuM sAcuM svarUpa jANI zakyo hato. paraMtu A jagatanA sAmAnya manuSyane te sabhAge kyAMthI hoya? e paNa arjuna jANato hato, AthI arjunanI aMdaranI icchA hatI ke bhagavAna virATarUpamAM darzana Ape che je svarUpe teo brahmAMDanI aMdara kArya kare che. ane chatAM tenAthI alipta rahe che. A bAbatanI anyalokone khAtarI thAyake bhagavAna zrIkRSNa pUrNapuruSottama che. teno koi vikalpa nathI. arjunanI dIrghadRSTi keTalI pAvaraphula che ke tene khAtarI che ke kaliyugamAM pote sAcA kRSNa hovAnA dAvA ghaNA manuSya karaze, AthI AvA dAvA karanArane potAnuM virATarUpa batAvavuM paDaze. A rIte AvI praNAlI pADavAthI A samasyA ukelI jaze. bhagavAna arjunanI vinaMtIo svIkAra karatAM kahe che ke he arjuna! huM taiyAra chuM. dareka bhaktinI bhAvanAnI kadara karavI e mAruM prathama kartavya rahyuM che. AthI tuM mArI aneka vibhUtionI sAthe sAthe aneka varSo ane AkRtio vALAM ekko hajAro divyarUpone tuM jo, paraMtu A badhu jovA mATe tArA carmacakSu kAma nahi lAge ene mATe divyacakSu ApuM chuM je divya dRSTithI tuM mArA virATarUpane joi zakIza. Ama kahevAthI sAce bhagavAne arjuna sAme dRSTi karI, tarata ja tenI dRSTi badalAi gai. parivartana AvI gayuM, manuSyanI dRSTi badalAya pachI parivartana Ave che. jJAna zikSaNa ApaNI dRSTi badalavA mATe mukhya bhAga bhajave che. chatAM dRSTi badalAtI nathI, paraMtu ApaNI junI dRSTine paNa vikRta banAvI daie chIe, Aje abhaNa karatAM bhaNelA manuSya vadhAre khataranAka banyA che. abhaNa lAkaDIthI paththarathI ghA kare, jyAre bhaNelo che. e.ke. rAiphala ke bombathI humalo che. Aje pahelAM karatAM sAdhanano vadhu khataranAka banyA che mANasane mANasa maTAvIne jaMgalI banyo che. temAM manuSyano doSa nathI. tenI pAtratAnI cakAsaNI gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 155 karyA vagara, ayogya vyakti dvArA ApatA zikSaNanuM pariNAma che. arthAt pAtratA ane sAdhana baMnne zuddha hovA joie, dUdha game teTaluM tAju ane zuddha hoya paNa dUdha rAkhavAnuM pAtra eThuM, gaMdu haze to paNa dUdha phATI jAya che. e ja rIte zikSaNa ApanAra zikSaka, zikSaNa ApavAnI paddhatimAM jyA sudhI koi parivartana nahi thAya tyAM sudhI koi pheraphAra thavAno nathI. arjunane bhagavAnanI divyadRSTi maLatAM ja bhalA bhalAne mUchAM Ave. mana aneka cakravAromAM caDhI jAya tevAM vizvarUpamAM aneka mukha, asaMkhya netra tathA asaMkhya Azcaryamaya dezyo joyAM, A rUpa aneka divya AbhUSaNothI alaMkRta ane aneka divya zastrothI sajja hatuM. eka sAthe hajAro sUrya ugyA hoya evo prakAza paNa dekhAyo. arjunanI daiSTi bhagavAnanA zarIramAM je koi eka sthAna para gai, tyAM ja temane bhagavAnanuM vizvarUpa dekhAyuM. koI aMgamAM keTalAya devatAo, maharSio, mahAtmAo bhagavAnanI stuti karatAM dekhAya che, moM mAMthI saLagato agni nIkaLI joyo. moTA dAMtanI aMdara yoddhAM hatAM, bhagavAna jema cAvatA jAya, tema temano bhUkko thato hato. arjunane pratyakSa bhagavAnanA mukhamAM bhISmapitA, droNa vagerene cavAi jatAM joyA. atyAre arjunane kevaLa bhagavAnanuM vizvarUpa dekhAI rahyuM che. A vizvarUpa eTaluM spaSTa dekhAi rahyuM che ke temAM koi zaMkA thAya nahi. A vizvarUpa jotAM jotAM arjunane sthaLa, kAmanI koi sImA naDatI nathI, arthAt svarga, naraka, pRthvI, brahmAMDa badhu spaSTarUpe dekhAya che. bhagavAnanuM eka eka aMga evuM divya che. ke arjuna bhagavAnane atyAre sArathI rUpe kyAMya joi zakato nathI. arjunano badho moha dUra karavA bhagavAne arjunane ema paNa kahyuM ke mArA zarIranA eka eka aMgane carAcara sahita sakaLa jagatane joi le, jemAM dareka aMgamAM tane badhu 81
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda cinmaya ja cinmaya ja dekhAze. AthI vaccamAM arjuna bhagavAna mATe vizvarUpa ane vizvezvara zabdo vApare che. vizvarUpa saMbodhana karIne arjuna ema batAvavA mAMge che. Apa ja zarIra cho ane vizvezvara saMbodhanathI Apa ja zarIranA mAlika cho. tevuM batAve che. arjuna bhagavAnanuM A virATarUpa joine potAnI sudhabudha khoi bese che. pote atyAre bhagavAna zrIkRSNanuM virATarUpa joi rahyo che. tenuM paNa bhAna rahetuM nathI. eTale bhagavAnane pUche che Apa koNa cho? tame zuM karavA dhAryuM che. zA mATe kurukSetranA badhA yoddhAne cAvI jAva cho? A vinAzathI tamane zuM maLavAnuM che. e jarA kahezo? bhagavAna kahe che ke jo vinAza atyAre ja niyata thayela che ne sarvano huM kALa chuM. huM badhAno nAza karavA Avyo chuM. arjuna tuM mAruM mukha che. mATe uTha, yuddha karavA kaTibaddha thA ane yazane prApta kara, temaja zAMta rAjyane bhogava. evI mArI yojanA che temAM tuM mAtra nimittamAtra chuM. ahIM nimittamAtra zabda bahu agatyano che. jagatanA sarjana ane vinAza mATe koi manuSya sIdhI rIte javAbadAra hoto nathI. bhagavAna tenA karmonusAra tenuM sarjana, kArya ane mRtyu nakkI karela hoya che. koi kAryamAM saphaLatA maLe eTale abhimAnamAM racavAnI jarUra nathI, saphaLatA bhagavAnane kAraNe che tema samajavuM. rAjA indranuM abhimAna utAravA mATe bhagavAne govardhana parvata TacalI AMgaLIe uMcakAyo, tyAre vraja sarva loko vRddha, bAla badhAe lAlIno Teko Apyo, tyAre badhAne ema lAgyuM ke A parvata amArA TekAthI uMcakAyo che. bhagavAne A badhAnuM garva dUra karavA AMgaLI jarAka jeTalI nIcI karI ane parvata nIce AvavA lAgyo. to vrajajano pokArI uThyA, maryA! maryA! bhagavAne kahyuM jorathI zakti kAme lagAvo tema karyuM 82 157 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda chatAM teo parvatane UMco karI zakyA nahiM, jyAre bhagavAne rithI potAnI AMgaLIthI parvatane UMco karyo tyAre thayo. ApaNe ghaNIvAra joie chIe amuka manuSya hoziyAra, mahenatuM pramANika hovA chatAM tene jhAjhI saphaLatA maLatI nathI. jyAre tenI sAme amuka vyakti buddhihina, ALasuM ane apramANika hovA chatAM tene dareka kAryamAM saphaLatA maLe che. jene ApaNe nasIba kahIe chIe, arthAta bhagavAna jene saphaLatA ApavA mAMge che tene saphaLatA Ape che. saphaLatA ApavA vALo bhagavAna che. saphaLatAmAM manuSya mAtra nimitta che. A ja rIte mRtyunuM kAraNa kALa che. mRtyu pAchaLa bhagavAna koine koine nimitta banAve che. bhAgavamAM rAjA parIkSitanI vArtA Ave che te pramANe samyaka RSi samAdhimAM beThA hatA, tyAre temanI upara rAjA parIkSite marelA sApane uMcakIne samyaka RSinA gaLAmAM bharAvI dIdho. tyAre samya RSinA putra zRMgIRSi e zApa Apyo ke jemaNe A kRtya karyuM haze. temane mAro prerelo takSaka nAga sAtame divase prasiddha rIte bALaze. A vArtAmAM rAjA parikSite takSaka nAgano koi aparAdha karyo nathI. tema chatAM rAjA parikSitanuM mRtyu kAraNa takSaka nAga bane che. Ama jeTalAM paNa mRtyu thAya tenI pAchaLa koine koi nimitta joDAyeluM hoya koine ekasIDenTa, hArTaeTeka, koine akasmAta koine karaMTa lAgavo. koine phUlI javuM, koinuM khUna thavuM, dareka mRtyu pAchaLa koi nimitta hoya che koi nimitta hoya che. koi ema kahetuM nathI ke bhagavAne mArI nAMkhyo. bhagavAna koinA mRtyumAM nimitta nathI thatA. AthI bhagavAna arjunane kahe che. A mahAbhAratayuddhamAM tuM nimitta thA. A bhISaNa laDAimAM tAre phakta nimitta banAvAnuM che. kAma mAre karavAnuM che. A moTA moTA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda mahArathIonuM mRtyu nakkI che je mArA moDhAmAM samAi cUkelA joyA jema parikSitanuM mRtyu sAtamA divase takSaka nAganA karaDavAthI nakkI thayela che tema A badhA yoddhAnA mRtyu A kurukSetramAM niyata divase niyata samaye thavAnA che. nimitta thanArane koi pApa lAgatuM nathI. jema kheDUta ubhA pAkane bacAvavA mATe tenI AsapAsanA nAnA nakAmA ghoDa, ghAsane dUra kare che. tema samAjane bacAvavA ne mATe A badhAno nAza karavo paDe che. arjuna kahe che bhagavAna ApaNI vANImAM tathya che. Apato aMtaryAmI cho, Apa A jagatano tAta che. ApaNI ghAkathI badhA bIe che. jene kazuM ja kharAba karavuM nathI. teo haMmezA ApanAM nA, guNa ane lIlAnuM gAna karatAM sadAya mastathI rahe che. A badhuM nyAya saMgata yogya che temAM be mata nathI. Apa sarvezvara cho. Apa ja kharA pUrNapuruSottama cho, ApanA uparI koi nathI. jyAM sudhI ApaNuM svarUpa mAnyuM nahi tyAM sudhI huM meM Apane "he kRSNA' he sakhA, jevA avicArI saMbodhanathI hato. jo bhagavAna Apa mAro aparAdha dhyAnamAM rAkhazo to saLagatA ApanA moDhAmAM huM paNa koLiyo banI jaiza. Apa kSamAvAna divya cho. tethI Apa A mAro aparAdha jarUrathI mApha karazo ja. Apa A saMpUrNa jagatanA cara ane acara, sthAvara ane jaMgama, jaDa ane cetana e saunA pitA ane guru banne cho. jema brahmAjIne sarvavedano upadeza Ape ja Apela, tema Aje A badhAnA uddhAra mATe bhagavad gItAno upadeza ApI rahyAM cho. tethI A dRSTie tame guru paNa cho have ApanI samakakSa A brahmAMDamAM koi nathI. he saparimeya zaktizALI bhagavAna, traNe lokamAM ApathI adhika zreSTha koNa hoi gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 159 zake? tethI e bhagavAna mAro aparAdha Apa ja kSamA karo. mane have ApanI bahu bIka lAge che. AvuM vikarALa vizALarUpa joine have huM kaMpu chuM. bhagavAna kahe che zA mATe kaMpe che? te mAgyuM hatuM ane meM tane ApyuM. koine baLajabarIthI kaMi Apato nathI. tArI mAMgaNI ane lAgaNIthI meM prasanna thaIne, mArI aMtaraMga zaktio dvArA tane A bhautika jagatamAM mArA A parama vizvarUpanA darzana karAvyAM che. AvA darzana A pahelAM koine paNa karyA nathI. arjunatane zaMkA na rahe e mATe khulAso karuM chuM ke mAtA devakI ane pitA vAsudevane mArA janma vakhate kArAvAsamAM mAtra mAruM caturbhuja viSNurUpanA darzana karAvyA hatA. mAtA jazodAne mArA mukhamAM mAtra brahmAMDanA darzana karAvyA che. jo mAtAne AvA darzana karAvyA hatA temanI zI dazA thAta, tuM to puruSa, pAcho zUravIra hovA chatAM tuM bIi gayo. tethI jazodAmAtAne mAtra brahmAMDanA darzana karAvyA. traNe loka satye virATa darzanano mAtra tane ja karAvyA. veda bhaNavAthI, dAna karIne sarvasva ApI devAthI, mArA A rUpanA darzana thatAM nathI. ugra tapa karavAthI paNa A rUpanA darzana na thAya, are mArA bhaktone paNa A virATarUpanAM darzana thatAM nathI. kAraNa ke bhaktone jo e vizvarUpanA darzana thAya to temane bhaya lAge AthI e rU5mAM bhakti kevI rIte thaze AthI zuravIra, bhakta, zraddhALuM evA arjunane bhagavAna prasannatAthI virATarUpanuM darzana karAve che. virATarUpanA darzana karIne arjuna eTalo gabharAi gayo hato ke tene pharinirbhaya ane prasannacittavALo banAvavA mATe bhagavAna potAnuM caturbhuja svarUpa AgaLa dharyuM. jethI arjuna svastha banyo, bhagavAna Agraha gaLagaLo thaine kahevA lAgyo, mAro moha dUra thayo che. mane 83
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 161 160 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda have kazAnI apekSA nathI. ApanA caturbhuja svarUpa darzanathI atyAre huM dhanya banyo chuM. A darzanathI 'virATarUpa'nI bhayAnakatA dUra thai che. have huM mArI mULa prakRttimAM Avyo chuM. tethI mane AgaLanI gItA sAMbhaLavI che. Apa mULa dvibhUja svarUpe pharithI darzana Apo. arjuna upara bhagavAnanI keTalI addabhUta kRpA che. tethI bhagavAnane pahelA tene virATarUpa batAvyuM. pachI devarUpa evuM caturbhuja rUpa batAvyuM ane pachI kibjarUpa eTale manuSyarUpa batAvyuM. arjuna dvArA ApaNane paNa je divyadRSTinA darzana thayA che. bhagavAnanA mahimAne samajIne bhagavAnanI sAthe saMbaMdha joDavA preraNA thai jAya che. tethI A adhyAyane 'virATarUpa darzana yoga' evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. adhyAya : 12 traNe lokanA nAtha jaDa cetana sarvamAM vyApta evA bhagavAnanAM virATarUpamAM darzana karIne arjunane parama saMtoSa thayo. paraMtu A virATarUpanA darzana karyA pachI ene jijJAsA utpanna thai ke aguNa ane nirguNa upAsanA karavAvALA mAMthI koNa zreSTha che. A ja jijJAsAne lIdhe arjuna prazna kare che. ke bhagavAna! tamArI upAsanA kevI rIte karavI! tame AkAra ane nirAkAra ema baMnne svarUpamAM birAjo cho. arthAtu eka ApanuM vyakta svarUpa che bIjuM ApanuM avyakta svarUpa che. A baMnnemAMthI kone sarvazreSTha svarUpa gaNavuM? arjunano prazna spaSTa che ke A be mAMthI kyA svarUpanI upAsanA karavI? AkAra svarUpanI ke nirAkAra svarUpanI. saguNa svarUpanI kenirguNa svarUpanI, konI upAsanA zreSTha che. uttama che. A praznane samajAvavA mATe A adhyAyamAM bIjA zlokathI laine caudamA adhyAyanA vIsamA zloka sudhI bhagavAna avirAma bolatA ja gayA che. A lAMbuM totera zlokavALuM prakaraNa A viSayanA uttararUpe Apela che. Ano artha e thayo ke bhagavAna ahIM mahattvapUrNa vAta samajAvavA mAMge che. gItAne eka zarIra sAthe sarakhAvIe to, jema zarIranA pratyeka aMgonuM jANavuM mahatvanuM che. tema gItAnA dareka adhyAyanuM AgavuM mahattva che. koi aMga vinA zarIranI kalpanA eTale vikRta zarIra, ema koi 84
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAyanI gerahAjarI e gItAnI adhurapa kahevAya. jema zarIranAM vividha aMgo mATe alaga alaga niSNAMta DaoNkTaro hoya che tema potAnI AgavI prakRtti, rUthI pramANe je adhyAyathI vadhu tRptI maLe, AnaMda maLe e adhyAyanuM ene vadhu AkarSaNa hoya che. ane te kAraNe e adhyAya potAne mATe sarvazreSTha che ema lAge. A ja tarkathI gItAno A bAramA adhyAya asaMkhya bhakti hRdaya mATe haMmezA AkarSaNanuM kendra banela che.A bAramA adhyAyamAM paNa vIsa zloka hovA chatAM tenA pratyeka zloka arthasabhara hovAthI pratyeka bhakta hRdayane tRpta kare che ane A sAthe sAthe e paNa phalita thAya che ke gItAjInI bhakti aMdhabhakti nathI. te jJAnayukta bhakti che. bhakti karatAM pahelAM ApaNe ApaNuM, jagatanuM ane bhagavAnanuM svarUpa tathA te traNe vacceno saMbaMdha ane bhagavAnanuM mAhAtmyajJAna samajI levAnI jarUra che. gItAnA jJAnamAM bhaktinI miThAsa che. bhAvanA vagaranuM karma ane jJAna zuSka tathA nIrasa banI jAya che. bhaktithI bhAvanA jAgRta thAya che, AthI bhagavAna ApaNane bhaktinuM svarUpa samajAve che. bhaktino artha thAya che bhAva + aMkita, jemAM ApaNo bhAva aMkita thAya te pratyenI ApaNI bhakti che. ema kahevAya. AvA bhAvanuM AropaNa bhagavad svarUpamAM bhagavad kAryamAM ane bhagavad smaraNamAM jo ApaNuM citta bhAvapUrvaka parovAi jAya. tyAre e sAcI bhakti bane che. bhagavAna kahe che je manuSya mArAmAM citta parove che ane tenA cittamAM haMmezA mane padharAve che te bhakta che. nAnI moTI dareka bAbatamAM bhagavAnane zuM gamaze, zuM bhAvaze evuM nityaniraMtara ciMtana manana karIne potAnuM citta bhagavadbhaya banAve che. 85 163 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda AvuM bhagavadbhaya mana bhagavAnane choDIne kyAMya jatuM nathI. bhakta potAnAM prANa, indriya, mana, buddhi, zvAsa badhuM bhagavAnane soMpI de che. AvA bhaktane e vAtanuM jJAna hoya che ke prakRttinI sanmukha thavAne kAraNe arthAt indriya kAmanAne kAraNe jIva zarIra sAthe huM paNAno saMbaMdha joDI de che. arthAt huM zarIra chuM evuM mAnI le che. AthI huM paNA nI sAthe joDAyela indriyo kAmanAo, viSayo, varNa, Azrama, jAti, vyavasAya vagerene vagara yAda karye paNa yAda AvI jAya che. AvI avasthAmAMthI mukta thai mane cittane haMmezA bhagavAna sAthe joDAyeluM rAkhe che. A rIte tenuM citta bhagavAna sAthe joDAya che. tene bhagavAna bhaktiyoganuM darzana karAve che. A vAtane vadhu spaSTatAthI bhagavAna arjunane samajAvatAM kahe che. he arjuna! e ja sarvottama bhakta che. jene mArA pratyakSa svarUpanI bhakti karavAmAM bahu 2sa che. kharekhara to mArAM sarvavyApI avyakta svarUpanI upAsanA karavI bahu kaThaNa che. thai zakatI paNa nathI, AvA svarUpanI upAsanAmAM cittano nirodha kyAre thato nathI. cittanA nirodha mATe mAruM pragaTa svarUpa uttama che. Ama bhaktiyoganA tAtparyane samajIne mArI para zraddhA, vizvAsa rAkhI laukika sukhothI para rahIne mArA vibhUti svarUpa, virATa svarUpane oLakhI ne sarvapratye samabhAva rAkhato manuSya paNa aMte mane prApta kare che. bhakti e citta cetanAnuM mAdhyama che. zuddha cittamAM bhagavAna Ave che vyaktithI pavitra banelA aMtaHkaraNamAM ApoApa jJAnanAM kiraNo phuTI nIkaLe che. tema tema citta zuddha thatAM bhagavad jJAnane grahaNa karatuM jAya che.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda dareka yogamAM jJAnanI AvazyaktA hoya che. jJAna ane buddhine joDavAthI jJAnayogI banI jAya che. jJAna ane bhaktine joDavAthI bhaktiyoga bane che. jJAnayogamAM vacce buddhi Ave che. ahIM pahelA buddhi ane buddhiyoga no taphAvata samajI levAnI jarUra che. je sArA narasAno bheda jANe, saMsAramAM rahela vaividhya, vaicitra ane temanI vacce rahela bhinnatAne oLakhe te sAmAnya buddhi, AvI sAmAnya buddhi haMmezA saMcaya, zaMkA pedA kare che. te pahelAM sIdhA pariNAmano vicAra che. paraMtu je buddhi dareka kArya kAraNamAM bhagavAnane svIkAre arthAtu bhagavAna sAthe joDI de te buddhiyoga che. AgaLa joyuM tema bhagavAne saguNa ane nirguNa upAsakane samAna gaNe che. paraMtuM saguNa upAsakane caDhiyAto ke zreSTha gaNyo che tenuM kAraNa vyAvahArika zANapaNa che. je bAMdhe che buddhi yogathI, buddhiyoga kahe che. dareka dehadhArI vyakti sAkAra indriya anubhavathI temAM rahelA guNa, raMga, sauMdarya vagerene sahelAithI samajI zake che. ane tenuM saraLatAthI ciMtana paNa kare che. paraMtuM nirguNamAM jene koi prakAranuM rUpa ke guNa nathI. ene koi indriyathI anubhavI zakAto nathI. enuM ciMtana, dhyAna kevI rIte karavuM? dhyAnamAM koika ke kazAka para citta ekAgra karavAnuM hoya che. jenI pAse koi rUpa ja na hoya, tene dhyAna kevI rIte karavuM? ghaNA sAdhako dhyAnamAM AMkho baMdha karI cAre bAju aMdhakAra che evI kalpanA kare che. ane pachI e aMdhakAra vacce lAlaprakAzanA biMdutuM dhyAna dhare che ane manane mAtra te ja dekhAya che. tema dhArIne tenA para mana kendrita kare che. jo AnI jagyAe koi devamUrti para dhyAna kendrita karavAmAM to te vadhu saheluM paDe. kAraNa ke vyaktarUpamAM koi guNa che. guNa hoya tyAM bhAva abhAvanI lAgaNI pedA karI zakAya, jema gulAbanA kulamAM rahela sauMdarya ane sugaMdhane kAraNe manamAM tenA pratye bhAva jAgRta gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 165 thAya che jyAre tenAthI viparita kAMTAmAM rahela zULano guNa ke je zarIramAM vAgatA duHkhanI lAgaNI utpanna kare che. tenAthI manamAM kAMTA pratye abhAvanI lAgaNI pedA thAya che. TUMkamAM bhAvanI lAgaNI AkarSaNa pedA kare che jyAre abhAvanI lAgaNI tiraskAra pedA kare che. paraMtuM je avyakta, niguNa che. temAM koi guNa nathI to mAnasapaTa para tenA pratye bhAva kevI rIte aMkita thAya? Ama A manovaijJAnika dRSTie tejabiMdu jevA avyakta rUpane dhyAnane viSaya banAvavA karatAM vyakta rUpa evA koI devamUrti para dhyAna karavAmAM e vadhu saheluM paDe ane vadhu AnaMda paNa Ave. kazuM AlaMbana vagara dhyAna karavuM keTaluM kaThina che. AvA prayatna karanAra sau e tene anubhavyuM haze. Ama doSa ApaNo nahiM, mananI prakRttino che. bhagavAna pote ja eno khulAso karI dIdho che. avyakta hi gatiH duHkha dehavadati avyAse je pote dehadhArI che. enI avyaktamAM gati thavI khUba kaThina che. phlaoNsodhikatara teSAM avyaktA sakta cetamAM jemanuM citta avyaktamAM Asakta che. emane khUba moTA pramANamAM klezamAMthI, parizramamAMthI pasAra thavuM paDe che. ApaNe rojabarojamAM je karatAM hoie, e pramANe mana haMmezA kare che tenAthI viparita karavA jaizuM to te ghaNu kaThina ane vadhAre parizrama ApanAruM nIvaDe che. tame jamaNA hAthathI haMmezA badhA kAryo karatAM hoya. ane e jamaNA hAthane ijA thAya, tyAre tenA vikalparUpe DAbA hAthano upayoga karazo, to je takalIpha ubhI thAya che. ene jene anubhavyuM tene ja khabara paDe che, e ja rIte AMkho baMdha karI rasto oLaMgavavAnI takalIpha aMdhajanane ja khabara paDe, hA, A badhuM ApaNe karIe chIe kharA, paNa lAcArIvaza karIe chIe. 86.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda TUMkamAM je kriyA deharacanA sAthe pratikuLa che temAM muzkelI khUba ja hoya che. jema zarIranA bIjA aMgone zarIraracanAthI pratikuLa kAryamAM muzkelI paDe che. tema manane paNa pratikuLa saMjogomAM lAvavA mATe muzkelI paDe che. mana je vyakta nathI, guNa dharmoyukta nathI, indriya gamya nathI enI e kalpanA karI zakato nathI. hA, e vAta cokkasa che ke bhagavAnanA nirguNa bhAvamAM to koi paNa prakAranA guNadharmo nathI. laMbAi, pahoLAi, uMcAi, jADAi, rUpa, raMga, suMvALApa, svAda, vajana vagere guNothI te rahita che. paNa tene koi paNa bhautika guNadharmothI yukta AkAra, sAkAra svarUpa ApI manamAM kalpanA karavAmAM Ave, to temAM paNa badhA guNadharmovALu kalpita svarUpa dekhAya che. jema ApaNe bALakonAM manamAM vArtAonAM rUpamAM taddana kapoLa kalpita parInuM rekhAcitra (rUparUpanAM aMbara samI, zveta vastra dhAraNa karelI, mRdu mohaka hAsya karatI, be suMdara pAMkhothI gaganamAM vihAra karatI) dorI, temanI AsapAsa parimalamAhola racI. tenI svapra sRSTi paNa parimaya banAvIe chIe. Ama mANasanA manamAM koi cokkasa kriyA, prakriyA ke bhAva, abhAva nirmita thavA pAchaLa pratyakSa yA parokSa rIte, te mATe tenI AkRti rahela hoya che. Ama A manovaijJAnika siddhAMtane anulakSIne nirAkAra, nirguNa parabrahma tattvane AkAra svarUpa ApI ApaNI AsapAsanI sRSTie brahmamaya banAvavA zrImad vallabhAcAryae zrI nirodhalakSaNa graMthamAM zloka17mAM spaSTa AjJA karI che. harimUrti! sadAdhyayA saMkalpAdapitasa hi | daine sparzanuM spaSTa tathA kRti gaNI sada // gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 167 arthAtu jIve nirAkAra evA paramAtmAmAM bIjabhAva deDha karavo hoya to harimUrtinuM niraMttara dhyAna dharavuM, tethI te svarUpamAM darzana yA svAnubhava spaSTa thAya. A rIte sAkAranI pUjA arthAtu mUrti e kaMi acAnaka vastu nathI, te svecchAcArathI jananI paNa nathI. ulaTuM avikasita mAnasano ucca AdhyAtmika satya pAmavAno emAM prayAsa rahelo che. mUrti pUjA hovI, na hovI, e aMge hajAro varasothI vividha mata maMtAro cAlatA AvyA che. bhagavAna kahe che ke mAre te sAthe kaMi saMbaMdha nathI. mAro ahIM kahevAno bhAvArtha eTalo che ke nirguNa upAsanAno mArga saguNa upAsanAnA mArga karatAM ghaNo agharo che. huM to mAtra bhAvano bhUkhyo chuM. tame saguNa mArge thaine tamArAM sarvakarma mArAmAM arpita karIne avicaLabhAve mArI bhakti karatA rahezo ke nirguNamA jaine tamAruM mana mArAmAM sthira karI niraMtara mAruM dhyAna dharazo. to paNa sarvene huM tatkALa janma maraNarUpI sAgaramAMthI uddhAra karuM chuM. paNa mArI pahelI zarata tuM kyAre na bhUlIza ke tAruM mana akhaMDa mAre vize ja rAkha, je sauthI uttama sauthI zreSTha A upAya che. A mATe tAre prathama mana ane buddhi, mana eTale manathI mAnI lIdhelI mAyA e buddhi, huM arthAt ahaMmane mArAmAM joine te pUrNarUpe ekAgra kara A eka rasto che. paraMtu jo A rasto bahu agharo lAgato hoya to tArA mana ane buddhine mArAmAM ekAgra karavA mATe abhyAsa kara, e mATe vAraMvAra prayatna karato rahe. paNa A rItanI abhyAsanI kriyA paNa agharI paDatI hoya to mAre mATe karma karavuM e saMsAramAM zreSTha che. ema mAnIne evI bhAvanAthI karma karavA lAga.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A abhyAsayoga eTale zuM? tenA uttara rUpe zrImad vallabhAcAryae "cetastavyapravarNa sevA' cittane haMmezA bhagavatparAyaNamaya banAvo. e mATe bhagavAnanA caritronuM, aizvaryanuM varNana, bhagavAnanI vividha lIlAonuM ciMtana, e kAma thoDuM saraLa che. mAyAnuM satata ciMtana karatAM mana A rIte bhagavAnanuM ciMtana karavA vAra lAgaze. paNa sAcI laganI haze, to A kAma saraLa banaze. ApaNAM A kAmane saraLa banAvavA mATe zrImad vallabhAcAryae AThe praharanI sevAvidhinI sAthe nAmasmaraNanI yojanA ApI ane samajAvyuM ke nAmasmaraNa eTale ThAkorajInIrasasabhara lIlAonuM avagAhana, jenA dvArA bhagavAnanuM smaraNa enuM nAma che. abhyAsayoga. zrImad vallabhAcAryae kahyuM che ke jyAM sudhI bhagavAnanI kRpA na hoya tyAM sudhI sevAmArgamAM rUcI pedA thaze nahiM temane mATe A abhyAsamArga paNa asamartha che. emane mATe bhagavAna trIjo upAya batAve che ke ane kahe che ke meM pahelA paNa kahyuM che ane haju phari paNa kahuM chuM ke karmaphaLano tyAga kara. je kaMi karma kare enA phaLanI AzA nahiM rAkhavAnI. gItAjIe karmanA mukhyatve traNa prakAro batAvyA che phaLanI AzA rAkhyA vinA bhagavad prItya che. je kaMi zraddhApUrvaka karavAmAM te sAtvika karma. satkAra mATe mAna pUjA ke pratiSThA je karma karavAmAM Ave, te rAjasakarma ane bIjAne mATe, pIDavA mATe pADavA mATe ke herAna karavA mATe je karavAmAM Ave te tAmasakarma. manuSyano vartamAna janma enA pAchaLanA asaMkhya janmonAM karmonuM pariNAma che. e asaMkhya janmonAM karmo tathA e karmonA phaLoe vartamAna jIvanamAM deha, mana, buddhi, ruci, zakti, guNa, doSa, maryAdAo, gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 169 saMskAra vagere nakkI karyo che. pAchaLanI e badhI vAta ApaNe jANatA nathI. paNa e khUba ja lAMbA ane aTapaTA hisAbanuM aMtima pariNAma ApaNe vartamAna jIvanarUpe joI zakIe chIe." ApaNe mULavAta para AvIe to karmaphaLa tyAga karavAthI zAMtinI prApti thAya che. upAdhi rahetI nathI. jyAM sudhI karmaphaLane pakaDI rAkhe tyAM sudhI jIvane azAMti rahe. karmaphaLane choDI de eTale tarata zAMti. A rIte bhagavAne AThamA zlokathI agiyAramAM zloka sudhI pratyeka sAdhanamAM asamartha thatAM kramazaH samarpaNa yoga, abhyAsayoga, bhagavadartha karma ane karmaphaLa tyAga, ema cAra bhaktinA sAdhano batAvyA che. A badhA sAdhano eka ja ThekANe pahoMcADaze. paraMtu dareka vyaktinI zaktio judI judI hoya che. e zaktino vicAra karI AmAMthI je mArgane jai zakAya tema hoya te mArge javuM joie. Ama to badhA mAga sarakhA che. uttama che. paNa saraLatAnI daSTie koine A mArga saraLa lAge, kone pelo mArga saraLa lAge, kone kyo mArga saraLa lAgaze. ke uttama lAgaze teno AdhAra tenI zakti, rUcI ane dhIraja upara AdhAra rAkhe che. have ATha zlokomAM bhagavAna sAcA bhaktanA cAlIsa jeTalA lakSaNA batAvyA che. e lakSaNo jANI bhaktano utsAha vadhe che. ne huM paNa AvAM lakSaNo keLavuM evI tenI apekSA baLavaMta bane che. (1) koinA pratye dveSabhAva na rAkhavo : mAtra manuSya nahiM, paNa manuSya sivAyanAM pazu, pakSI jIva, jaMtu ane vanaspati suddhA paNa temAM samAveza thai jAya che. bhagavAnane ahIM sarvabhUtanAM zabdano prayoga karyA che. teno artha spaSTa che jenuM astitva che evI tamAma jaDa cetana hastIono temAM samAveza thai jAya che. bina jarUrI A badhAne nukazAna pahoMce te jovuM. A dveSa tyAga bhakta banAvA mATenI pahelI zarata che. 88
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda (2) badhA pratye mitrabhAva keLava! mAtra dveSa na rAkhIza ema nahiM paNa sAthe sAthe mitratAno bhAva keLava. temane jyAre paNa potAnI madadanI jarUra hoya tyAre madadarUpa bana. (3) dayAbhAva rAkha : arthAt mitra tarIke jo madadarUpa banavuM e ApaNI zaktinI bahAra hoya to paNa muzkelImAM dayAbhAva keLava. (4) mamatA rahita : bhaktano prANImAtra pratye svAbhAvika ja maitrI ane karuNAno bhAva rahe che. to paNa tenA pratye jarApaNa mamatA nathI hotI, mamatA saMsAramAM bAMdhe che. tethI karmamAM taTasthatA ane eka niSThA AvatI nathI. (5) nirahaMkAra : sAco bhakta pote karela karmanuM, potAnA zarIra baLanuM, potAnI buddhi cAturyanuM, ke koi paNa upara karelA upakAranuM jarA paNa abhimAna karato nathI. A badhu, mAruM nahiM, paNa bhagavAnanuM, bhagavAnanI kRpAnuM phaLa mAtra che. A rIte bhaktane kiMcitamAtra paNa ahaMbuddhi na hovAne kAraNe tathA kevaLa bhagavAna sAthe potAnA nitya saMbaMdha bAMdhato hovAne kAraNe tenuM aMtaHkaraNamAM ApoApa zreSTha, divya ane alaukika guNo pragaTa thavA lAge che. (6) sukha duHkhamAM samAnatA sAco bhakta sukha duHkhanI sthitimAM samAna rahe che. jyAre paNa bhakta para koi musIbata AvI paDe che to paNa e vicAra kare che ke A to mArI upara bhagavAnanI kRpA thai che ane mArA pUrve karelA duSkRtyonAM pramANamAM AnAthI ghaNuM vadhAre duHkha mAre sahana karavuM joie. arthAt atyaMta kaSTadAyaka saMjogomAM bhakta zAMta ane dhIraja rAkhe che. (0) kSamA : potAno koi jAtano aparAdha karavAvALAne koi paNa prakArano daMDa ApavAnI icchA na rAkhIne tene kSamA kare che. 89 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 171 A upayukta guNo uparAMta te sahiSNu hoya ane bhagavatkRpAthI, je maLe temAMthI saMtuSTa rahe je vastu mahAkaSTathI maLe te meLavavAno prayatna karato nathI tethI saMpUrNa AnaMdamAM rahe te sAco yogI kahevAya. Avo bhakta nirbhaya hoya, gItAjInA mate mana, vacana ane karmathI nirbhaya che. nirbhaya hovA chatAM AtmasaMyamI ane dRDha nizcaya vALo hoya che. koine pIDA thAya tevuM koi karma karato nathI. niMdA, stutimAM samAna bhAva rahe ane mauna rAkhe, maunamAM vyApaka zakti maunathI zArIrikano saMcaya thai zake che. mauna avasthAmAM bhagavAnanuM ciMtana vadhu thatuM rahe che. sAcA bhaktanI bhautika jagatamAMthI kazAnI apekSA rahetI nathI, saMsAranI moha mAyAthI taddana mukta bhagavAna smaraNamAM sadA rahe che. Ama bhagavAne zloka 13 thI 20 sudhI bhaktanAM vibhanna 40 lakSaNo batAvyA che. A cAlIsa lakSaNonuM eTaluM badhuM mahattva tene zabdomAM nyAya Apavo azakya che. A 40 lakSaNono hajAro lakSaNovALA bhagavAnanuM mAtra laghurUpa che. bhagavAnanA hajAro lakSaNonuM varNana karavA viSNu sahasranAma, zivasahasranAma, durvAsa sahasranAma vagere prayatna thayela, paraMtuM bhagavAna nirguNa che. tene guNothI kyAre bAMdhI zakAya nahiM. ahIM bhaktanA 40 lakSaNo batAvyA che to te mAtra mArgadarzana mATe che. kAraNa ke manuSya paNa bhagavAnano aMza che. jema bhagavAnanA asaMkhya guNo hoya che. A guNone oLakhI sAcA bhakte te rAhe cAlavuM joie. AthI bhagavAna aMte kahe che mArA A adhyAyano marma samajIne potAnA kartavya paMtha cAlaze to tenI para huM sadA prasanna rahIza.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 13 bhagavAne bAramA adhyAyamAM saguNa upAsanAnA aneka sAdhano sahita bhagava prAptInuM varNana karIne sAcA bhaktanAM lakSaNo batAvyA. have nirguNa upAsanAnuM mahattva batAvavA, teramA adhyAyano AraMbha kare che. A teramA adhyAyanA AraMbhamAM bhagavAna kSetra, kSetrajJa zabdonI samajUtI ApatA kahe che. kSetra eTale ApaNuM zarIra, ane tene jANanAra ke tenA mAlikane kSetrajJa kahevAya. jevI rIte rAjya ane rAjA. jyAM rAjAnI hakumata pravarte te vistAra eTale e rAjyanuM kSetra kahevAya. ane jyAM sudhI tenI hakumata pravartI zake teno te rAjA kahevAya. jJAnanI AvI talasparzI vAta karatAM bhagavAna kahe che ke kSetra ane kSetrajJA vizenuM jJAna e ja sAcuM jJAna, AthI to jJAna jevI ghaNI moTI vAta sAthe kSetra zabda joDAi gayo. AgaLa joyuM tema A zarIra e kSetra che, e kSetra vize je jANanAro te che kSetrajJa. bhagavAna kahe che pahelAM A kSetra tathA kSetrajJanuM mahattva samajI le, RSio, brahmasUtro Adie buddhiyukta rIte batAvyuM che tene huM paNa tane e kSetra zuM che? kevA prakAranuM che? emAM kyA vikAro thAya che? emAM kyAMthI zuM thAya che? jene kSetrasa kahyo che te koNa che? ane e kSetrano prabhAva kevo che? te badhu tane saMkSepamAM batAvIza. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 173 A kSetra ane kSetranI kAryapaddhatine sArI rIte samajavA eka sAdu udAharaNa joie. koi zaheranA bharacaka vistAramAMthI ApaNe sAyakala, skuTara, moTa sAyakala, gADI ke evuM bIjuM koi sAdhana laine nIkaLIe tyAre tene kaMTrolamAM rAkhavA hAtha ke paga para breka hAthavagI rAkhavI paDe che. tema A deharUpI rathane saMsAranA mArgamAM calAvavA mATe mAtra eka brekanI nahiM paNa aneka brekanI jarUra che. kAraNa ke A rathamAM daza indriyonA ghoDA che eka ghoDAnI lagAma kheMco te bIjo kheMcAkheMca kare, trIjAne aTakAvo to cotho bhAgabhAga kare, A rIte dazadazane aMkuzamAM rAkhavA e kAma bahu kaThaNa che. AvA ghoDAono zaMbhumeLo A zarIrarUpI rathamAM bhego thayo che. A zaMbhumeLAmAM koNa koNa che? arthAt gItAjI tene kSetra tarIke oLakhAve che. e kSetramAM zuM zuM Ave che te joie kSetramAM kula 31 tattvo, bhAvo ke ghaTakono samAveza thAya che. pAMca mahAbhUta, ahaMkAra, mana, buddhi, avyakta, prakRti, pAMca jJAnendriyo pAMca karmendriyo, pAMca jJAnendriyonA pAMcaviSayo e covIsa bhAva tathA icchA Sa, sukha, duHkha, saMghAta, cetanA ane dhRti (dhAraNAzakti) e sAta vikAro sAthe sAthe gaNatAM kula 31 bhAvonuM A kSetra banyuM che. A zaMbhu meLAnA azvo (ghoDAo)ne aMkuzamAM na rAkhavAmAM Ave to enA mAlikane UMDI khAimAM pADI de. A zarIrarUpI kSetrano mAlika koNa? taratano mAlika koNa? jIvAtmA, arthAt AtmA, A jIvAtmA e Akhare paramAtmAno aMza che. TUMkamAM zarIranI cetanazakti eTale AtmA ke jIvAtmA. jyAre AtmAnI cetanazaktino mAlika e paramAtmA, A rIte AtmA ane paramAtmAnAM mULatattvomAM koi pharaka nathI. tema chatAM jyAM sudhI jIva potAnA mULa svarUpane oLakhavA prayatna nathI karato tyAM sudhI kAryakSetra ane ahaMbhAvanI vyApaktAnI dRSTie moTo phera paDe che. 3 : 90
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda AthI A badhAMne samajAvavA mATe, tene yogya aMkuzamAM rAkhavA mATe pahelA tene jJAnathI samajavuM paDe, jene gItAnI paribhASAmAM zeya kahevAmAM Ave che. ane jyAM sudhI zeya vastu hAthamAM na Ave tyAM sudhI te jIva zAnI na kahevAya. kSetra zarIra, e zarIra AkAza, vAyu, teja, jaLa ane pRthvI e pAMca mahAbhUtomAMthI racAya che. zarIramAM pAMca karmendriyo hoya che hAtha, paga, mukha, upastha (jananendriya) ane gudA pAMca jJAnendriyo hoya che. nAka, kAna, jIbha, netra ane tvacA (cAmaDI) A jJAnendriyonA pAMca viSayo hoya che. nAkathI gaMdha, kAnathI zabda, jIbhathI rasa (svAda) netrathI rUpa ane tvacAthI sparzanuM jJAna thAya che. A uparAMta mana, buddhi, ahaMkAra (arthAtu paNAno bhAva) ane avyakta (mULa prakRti) sAthe kula 24 tattvo thayAM. A uparAMta icchA (vAsanA, bhoga bhogavavAnI lAlasA,) dveSa, sukha (jenA vaDe indriyone anukaLatAnI anubhUti thAya che.) duHkha (jenA vaDe indriyone pratikuLatAnI anubhUti thAya che.) aMdhAta bhinna bhinna e kabIjA sAthe meLayukata racanA ane vyavahAra cetanA(sabhAnatA), dhRti (TakI rahevAnI zakti) ema A sAtavikAro gaNatAM kula31 bhAvo ke ghaTako thayA, temanAM saMyuktApaNAthI A kSetra bane che. AvA kSetranA mAlika mATe gItAjImAM kSetrajJa ane kSetrI, zabdo vAparyA che. kSetrI eTale mAlika ane kSetrajJa eTale kSetra vize badhuM jANanAro, paraMtu tenAthI viparita kSetrane kSetrajJa eTale kSetra vize badhuM jANanAro, paraMtu tenAthI viparita kSetrane kSetrajJa aMge koi jANakArI hotI nathI. je kSetrane kSetrajJa aMge koi jANakArI hotI nathI. je kSetrane mATe kahevAya, temAM khAsa karIne kSetrajJanA svarUpanI jANakArIno abhAvano samAveza thAya che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 175 kSetrajJa aMgenI samAnatA eTale potAnA AtmasvarUpanI vismRtihuM kSetra (zarIra)thI bhinna chuM. evI ajJAnatA eTale ajJAnarUpI aMdhakAra. Avo aMdhakAra huM sarvasva chuM. mArAthI (zarIrathI) upara koi nathI arthAt ApaNe zarIrane brahma mAnI laie chIe. te ja rIte ApaNI indriyone, prANane ane manane paNa brahma mAnI laie chIe. AvuM ajJAna jJAnathI dUra karI zakAya che. ApaNI AMkha, kAna vagere duniyAnA viSayomAM racyA pacyAM rahe che. temanAmAM rAga, dveSa janme che. sAcA jJAna dvArA A indriyomAM rahelAM viSayo ane te viSayo paratveno rAga dvaSa dUra karI zakAya. rAgadveSa dUra karavA mATe bhagavAna te manuSyanA aMtaHkaraNamAM pUrNa svarUpe pragaTa thAya che. jethI tene jJAna meLavavAnI jijJAsA jAge che. rAga dveSathI gherAyelo koi paNa manuSya sAcA arthamAM jJAnI nathI. ApaNe jarAka zAMtithI vicArIe ane potAnA manane pUchIe ke huM mArA A kSetra (zarIra) vize keTaluM jANuM chuM. ane tenA saupayoga mATe keTalo jAgRta chuM to ApaNI pola khulI paDI jaze. ApaNI pAse je jJAna che. te DAhapaNanuM jJAna che ghaNIvAra A DahApaNanuM jJAna paNa agharu lAge che. AthI ApaNe zArIrika dRSTie mAnasika dRSTie ke bhAvanAtmaka dRSTie haMmezA kamajora rahyAM che. arthAt ApaNe mAtra kahevA khAtara bhale kSetrajJa ane kSetrI kahevAie. paraMtu kharekhara ApaNe ApaNI javAbadArI nibhAvavAnI bAbatamAM to ApaNe UMDA utaryA che. te javAbadArIne supara nibhAvavA, kSetra tarIke batAvelAM AkhA ToLAnAM zuMbhameLAne kAbumAM rAkhavA gItAjI A adhyAyanA sAtamA zlokathI agiyAramAM zloka sudhI je upAya batAve che te joie. 91
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda kSetra zarIra, eno kSetrajJa AtmA che. enA mATe zeya vastu paramAtmA che. AtmA jyAre paramAtmAne jANe tyAre emAM abhUta baLa Ave che divya zakti pragaTe che. pachI A badhA samudAyane aMkuzamAM rAkhI zake che. | 'amAnitvam' vinamratA pAse paiso hoya, dhana saMpatti, buddhi hoya, baLa hoya, saMghabaLa, vidyA hoya, guNa hoya, pada hoya tyAM ApaNAmAM vinamratA na hoya to gADI AgaLa vadhatI nathI. vinamratA keLavavuM Ama bahu kaThaNa che paraMtuM sAcA bhagavadIyajano haMmezA vinamra hoya che jema AMbAnA vRkSa para kerIo Ave kerIo moTI thAya tema AMbo name che. tema bhagavadIyamAM guNonI vRddhi thatAM vinamratA vadhe che. sadguNonA vikAsanI sAthe vinamratA paNa vadhavI joie jyAM sudhI vinamratA na hoya tyAM sudhI tenAmAM sajjanatAnA guNo vikasatAM nathI. ApaNAMmAM vinamratA na hoya to bhagavAnanA ananya bhakta evA bhagavadIyono saMga karavo. jo temanA kathana para vizvAsa mukavAmAM Ave to cokkasa kULasiddha thAya che. kAraNa ke temanA hRdayamAM bhagavAnane meLavavAnI tAlAvelI hoya che temanAM deha vANI indriya alaukika hoya che. duHkhamAM viveka dhAraNa kare, Azraya deDha hoya, sukhamAM abhimAna nahoya. AkhA kSetrane jItavA mATe sauthI moTo saguNa e AvinamratA che. vinamratA AgaLa ahaMkAra Takato nathI. puSTimArgIya saMpradAyamAM vinamratA mATe dinatA zabdano prayoga karyo che. ahaMkArane nAthavA mATe dinatAnI AvazyaktA che. zrI gokulanAthajIe kalyANa bhaTTane vaiSNavapaNAnI zikSA ApI temAM sattaramI zikSA tarIke dInatA no samAveza thAya che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 177 tyAra pachI Ave che daMbha. bIjA para prabhAva pADavA mANasane daMbha bahu game che. daMbhano bIjo artha pAkhaMDa, arthAtu ApaNe jevA che tevA na dekhADavAno prayatna karavo enuM nAma daMbha ke pAkhaMDa. zrI gokulanAthajI kalyANa bhaTTane vaiSNavanuM chaThuM lakSaNa batAve che temAM pAkhaMDa daMbhano samAveza thayela che. ApazrIe ahIM karela AjJA pramANe vaiSNave sevA ane smaraNa karavAM, bhagavad dharmamAM pAkhaMDa batAvyo nahiM. bakAsura vadhanI subodhinIjImAM ane jalabheda graMthamAM sUkI nadInuM dRSTAMta kaheluM che evuM na karavuM. koine dekhADavA mATe ke samAna pratiSThA mATe agara potAnA uddhAra mATe sevA karavI nahiM. potAno sahaja dharma samajIne jema brAhmaNa gAyatrI maMtra jape tema, sevA karavI.' pachI Ave che ahiMsA. ahiMsA eTale mana, vacana ane zarIrathI kadI koine kiMcitamAtra paNa duHkha na devuM. katabhedathI hiMsA traNa prakAranI hoya che. kata eTale pote hiMsA karavI, kArita eTale koinI pAse hiMsA karAvavI. ane anumohita eTale hiMsAnuM anumodana samarthana karavuM. zrI gokulanAthajI ahiMsA ne vaiSNavanuM agiyAramuM lakSaNa gaNAve che. ahiMsA no bhAva keLavavA mATe haMmezA prasanna citta rahevuM! badhA pratye samabhAva keLavavo. sarvanA sukhamAM potAnuM sukha mAnavuM. koinA duHkhathI duHkhI thavuM. ApaNuM koi kazuM bagADatuM nathI. je kaMi sukha, duHkha che. e karma nirmita che. tema mAnavuM. Ama lobha, lAlacathI para rahIne sarva pratye samabhAva keLavavAthI ahiMsA bhAva Apo Apa AvI jaze. zrI gokulanAthajI vaiSNavanA bIjA lakSaNamAM 'prANI mAtra para dayA rAkhavI'nI AjJA kare che. kevaiSNave prANI mAtra upara dayA rAkhavI. kIDIthI kuMkara hAthI, sudhI badhA jIvone sarakhA gaNavA. 92
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda sahiSNutA eTale ke manuSya potAnI pAse zakti. sAmarthya hovA chatAM paNa aparAdha karavAvALA pratye saheja paNa abhAvanI lAgaNI na rAkhe. arthAt tenA pratye kSamAbhAva rAkhe, sahiSNutAnA A guNa mATe zrI gokulanAthajI vaiSNavanuM trIju lakSaNa 'sadA prasanna rahevuM.' cothuM lakSaNa 'krodha na karavo.' ane pAMcamuM lakSaNa 'bhagavAnano dRDha Azraya rAkhavo' mAM sAmAviSTa thayela che. prathamamAM sukha, du:khamAM prasanna rahevuM eTale koi manuSya dvArA, koi duHkha ke tiraskAra karavAmAM chatAM saheja paNa manamAM lAvyA vinA prasannatA rAkhavI. ApanuM koi kaMi bagADe chatAM krodha na karavo. ane gamete paristhitimAM bhagavAnano dRDha Azraya rAkhavo. arthAt bhagavAna sivAya mAruM koi kazuM lagADI zakAtuM nathI. 178 Ama kyAreka amuke duHkha dIdhuM ke aparAdha karyo evuM jyAre thAya te samaye evo ApoApa vicAra Avyo joie ke mAruM koi kazuM bagADI karI zakatuM nathI. ApaNo bagADa ke aparAdha karanAra pratye saheja abhAva na Ave te sAco sahiSNu kahevAya. sahiSNutAnI camaka saraLatA (sArjavam)nA guNa para AdhArita che teno e artha che ke koi prakAranA kapaTa vinA manuSya evA saraLa thavuM joie ke te zatru samakSa paNa vAstavika satyanuM udbodhana karI zake, tenI sAthe dareka bAbate mana, vacana vANI ane zarIrathI saraLa sIdhApaNuM hovuM joie. Ano artha e thAya ke mananI saraLatA vyaMga, niMdA, cADI vagere na karavA, marmasparza temaja apamAnajanaka vacano na bolavAM tathA saraLa, priya ane hitakAraka vacano bolavA, A vANInI saraLatA che. zarIranI saraLatAmAM chaLa, kapaTa, irSA, dveSa vagere na rAkhavAmAM che. 93 179 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda saraLatA ane satyane pAmavA mATe sadgurunI AvazyaktA haMmezA rahe che. guru mATe gItA ahIM AcArya zabdano prayoga karyo che. bhautika, AdhyAtmika koi paNa kSetramAM jJAna prAptI mATe sadgurunI AvasyaktA che. AthI dareke sadgurunA zaraNe javuM joie. guru e jJAna prAptInuM mAdhyama che. A mAdhyama manuSyarUpe hoya ke bIjA koi svarUpe hoi zake. tenA para zraddhA ane vizvAsa te gurunI sAcI sevA che. AvI sevAthI guru pratye izvara buddhi pedA thAya che. guru izvara nathI paNa guru pratye izvara buddhi ziSya mATe jarUrI che. zAstranI AjJA pramANe strI potAnA patine paramezvara gaNe che. zraddhA, vizvAsathI sevA kare che tevI ja zraddhA, vizvAsanI buddhithI gurune izvara gaNIne sevA karavI joie. AvI sadbhAvanA rAkhIne AcAryonI sevA kare e AcAryopAsana kahevAya che. pavitratA eTale atyaMtara zauca ane brAhya zauca. bAhya zauca eTale snAna adhika pavitratA, atyaMtara eTale saunuM sAruM citavavuM. sthiratA eTale AdhyAtmika bhUmikA e yogya sthAne pahoMcyA pachI temAMthI jarA paNa vicalita na thavuM. mithyA ahaMkArano artha che. pote A zarIra che ema mAnavuM. jyAre manuSya ema samaje che ke pote zarIra nathI paNa cetana AtmA che tyAre te vAstavika ahaMbhAvane pAme che zrI vallabhAcAryae puSTi vyaktimAM sauthI bAdhaka ahaMma mamatAne gaNyA che jenI AgaLa para vistRta carcA thayela che. manuSya janma, mRtyu jarA tathA vyAdhine badhI avasthAo duHkhano vicAra karavo. jIve mAtAnA udaramAM nava mahinA sudhI rahIne aneka duHkha sahana karavuM paDe che. jevI rIte nibhADAmAM mATaluM pAke che
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda evI ja rIte janma pahelAM mAtAnA udaramAM bALaka jaTharAgnimAM mATaluM pAkatuM rahe che. mAtAe khAdheluM mIThuM, maracuM vagere kSAra ane tIkhA padArthothI bALakanA zarIramAM baLatarA thAya che. A uparAMta garbhAzayamAM rahelA sUkSma jaMtuo paNa bALakane karaDatAM rahe che. pachI bALaka bolatuM hotuM nathI. tethI tenA duHkhonI vyakta karI zakato nathI. tethI raDyA kare che AvA aneka duHkho janma ane bALapaNamAM rahyAM kare che. yauvanamAM paNa duHkhono pAra nathI. vaicArika gharSaNane kAraNe aneka jagyAe apekSAo, lAgaNIo, mAna, apamAna, doSaNa thatuM lAge che. tenAthI utpanna thatI lAgaNIo duHkhamAM pariName che. A uparAMta AjIvikA mATe doDadoDa ane laukika aneka javAbadArIo jevAM aneka duHkho yuvAna avasthAmAM AvatAM hoya che. vRddhAvasthAmAM mANasane zArIrika ane mAnasika duHkhono pAra hoto nathI. zArIrika rIte haravA pharavA ane uThavA besavAmAM aneka kaSTa paDe che. kuTuMbIjano vRddhajananI manovRtti samajavA taiyAra na hoya, temanI AvI avasthAmAM kuTuMbIjano temanA pratyenI potAnI javAbadArIo bhUle che. jene kAraNe ApaNI aNamola bhAratIya saMskRtimAM vRddhAzramo vadhatA jAya che. A kevI vikRtti! keTaluM duHkha! AvA vRddhapaNAnA aneka duHkhono vicAra che. mRtyunuM duHkha paNa eTaluM trAsadAyaka hoya che kAraNa ke aneka jAtanA roga ane trAsa, muMjhavaNa pachI mRtyu thAya. evuM kahevAya che ke mRtyune samaye jyAre prANa zarIramAMthI nIkaLe tyAre hajAro vIMchI zarIramAM eka sAthe DaMkha mAratA hoya, evI pIDA thAya che. Ama sukha ane duHkha to saMsArI jIvananI AnuSaMgika ghaTanAo che. gItAnA mate manuSya duHkha sahana karatAM zIkhavuM joie. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 181 sukha tathA duHkhanAM AvAgamanane koi aTakAvI zake nahIM. tethI manuSya e bhautikavAdI jIvanathI anAsakta rahI baMnne saMjogo mATe sajja thavuM joie. jo jagata uparathI Asakti ochI thAya. ane sarvicAra pragaTe ke izvare je ApyuM che e sAre raste vAparI laie. A zarIra, mana dhana e sAre raste vAparAze to bhagavAna rAjI thaze. e ja jIvanano kharo AnaMda ane tAtparya che. | gItA to tyAM sudhI kahe che saMtAno, patnI tathA ghara vagerethI virakta bano. arthAtu tenA pratye mamatva na rAkhavuM. eno artha ema nathI tenA pratye lAgaNI. sneha na rAkhavo, na to ApaNI pharajathI palAyanavAda keLavo, tema je kaMi karo e pharajanA bhAgarUpe karo temane sukhI karavA e ApaNI pharaja che te samajIne karo. paraMtu temanI pAsethI sukha levAno uddezya na rAkhavo. Ama karazo to samAsakta bhAva Avaze. A rIte anAsaktabhAva, iSTa ke aniSTa paristhitimAM mananuM nitya samatva, bhagavAnamAM ananyabhAve bhakti, ekAMta sthAnanuM sevana, janasamudAyanA ghoghATa pratye arUci, adhyAtmabhAnane viSe daDhatA, tatvajJAnathI ke prApta karavAnuM che tenI A badhuM jJAna AnAthI viparita hoya te ajJAna kahevAya. e ApaNe sArI rIte samajI levuM joie. paramatatva ane tenA svabhAva ke svarUpa vize mAhitI eTale jJAna, jJAnano A artha sImita che paNa e jJAna jANI ApaNA vartanamAM phera paDavo joie. cittanI sthiratA ane sArA saMskAro ke guNo AvavA joie. Ama bhagavAne kSetra tathA kSetrajJanI jANakArI ApI. kSetrane jANavAnI paddhati paNa ApI. have bhagavAna zeyane samajAvI rahyAM che. 94
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna kahe che ke kSetra ane kSetrajJanI jANakArI e prAthamika jANakArI che. vidyAtmaka nathI. kharekhara vidyAtatmaka arthAtu yogya hoya to te joya che. A joya eTale paramatatva. ane paramatattva eTale je bhautika jagatathI para che. A paramatatvamAM AtmA ane paramAtmAno samAveza karavAmAM Avela che. AtmA ane paramAttamAne jANIne manuSya sAcI zAMti anubhave. jIvananA amRtanuM AsvAda karI zake che. AvA zeya tatvanuM saguNa nirAkAra rUpanuM varNana karatAM. bhagavAna AgaLa kahe che ke bhautikavAdIo. nAstiko mArA svarUpane samajI zakatAM nathI. kAraNa ke temane mAnI lIdhelAM evA koi sthaLa rUpe mAruM astitva nathI, paraMtu jema sUrya potAnA anaMta kiraNo comera prasArIne avasthita hoya che. tevI ja rIte paramatatva tarIke huM avasthita chuM. arthAt sthULa rUpe nahiM paNa nirAkAra rUpe jagatamAM sarvavyApI svarUpe A badhI indriyo mArI pAse mojuda che. jethI A brahmAMDanI dareka gatividhio para huM bArIka najara rAkhI zakuM chuM. dareka jIvamAM cetanarUpe rahela AtmA e ja paramAtmA rUpe huM chuM. jIva hAthathI je vastu pakaDe che te ja paramAtmA svarUpe huM pakaDuM chuM. te ja rIte kulanI sugaMdha paNa huM mAnuM chuM. Ama huM indriya rahita hovA chatAM mArI indriyo to anaMta che. bhagavAnanI A vANI sAMbhaLIne ApaNe e savAla thAya ke paramatatva tarIke bhagavAna sarvavyApI hoya to zuM paramAtmA sarvajIvomAM vibhakti thayelAM che? tenA javAbamAM bhagavAna kahe che kadareka jagyAe vibhaktarUpe sarvanA sarjana poSaNa ane saMhAranuM kAraNa huM chuM. jyotionI paNa jyoti, tamasathI para, jJAnarUpa, zeya ane jJAnagamya, sarvanA hRdayamAM birAjamAna huM chuM. kSetra, jJAna ane zeya vize je kaMi meM kahyuM che te barAbara jANIe to bhagavadbhAvane yogya thavAya. gItA prakRti ane puruSa baMnnene anAdi gaNe che. tethI A baMnne gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 183 padone pharithI sArI rIte samajavI levA joie. prakRti eTale jagata, pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane AkAza. e pAMca mahAbhUta tathA mana, buddhi ane ahaMkAra e ATha prakAranI aparA prakRti che. A sivAya cetanA yukta sattA te parA prakRti che. A baMnnenA saMyojanathI jagatanI utpatti thai che Ama prakRti anAdi che. sthULa zarIra nAzavaMta che. paNa prakRti kyAre paNa nAzavaMta nathI. A prakRti jene ApaNe kSetra tarIke oLakhIe chIe. ahIM e bAbata noMdhI joie ke sthULa zarIra e kSetra che. paraMtuM parAprakRti cetanA arthAtu AtmAe zarIra kSetranuM kSetrajJa bane che. A zarIra kSetranuM paramatatva AtmA che. tethI AtmAne zarIrakSetrano puruSa kahevAya. arthAt zarIrano mAlika kahevAya. aparA ane parA baMnne prakRtithI je jagata banyuM che. brahmAMDa banyuM che. teno mAlika paramAtmA che je jagatano puruSa kahevAya. athotuM. A paramAtmA sivAya je kaMi che te prakRti che je kSetra che. paramAtmA puruSa kSetrajJa che. jIvomAM zarIra tathA indriyonA vibhinna pragaTIkaraNo aparA prakRtine AbhArI che. arthAt aparA prakRtinI kAryazailInI asara parA prakRti AtmA para paDe che. AtmA karmanA baMdhanathI baMdhAya che. zarIrakSetra. aparAprakRti jevuM karma karaze. tene sAkSIbhAve bhogavavA mATe AtmAne hAjara rahevuM che. e noMdhavuM jarUrI che. karmanA bhogavaTAmAM zarIra Ave che. AtmA to mAtra sAkSIbhAve te juve che AtmAne kyAMka bogavaTo Avato nathI. A rIte zarIra ane AtmAnI vibhinnatA sArI samajavI levAthI zarIra pratyeno moha nAza pAmaze. A moha nAza pAmatA punarjanmamAMthI mukti pamAya che. kAraNa ke punarjanmanuM mukhya kAraNa moha mAyA che. 95 95
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 185 184 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A mohabhagna thavA mATe pratyeka jIve puruSa arthAt paramatatvano Azaro levo joie kAraNa ke paramAtmA paramatatva (AtmA) tarIke dareka jIvaprANImAtramAM mojuda che. bAkI bIju je kaMi dekhAya che e badhAno nAza thavAno che. Ama zraddhALu manuSyo jJAnanAM netrothI zarIra (kSetra) ane zarIranA jJAtAnI (kSetrasa) vaccenA bhedane oLakhe ane aparaprakRti (moha mAyA)nA baMdhanamAMthI mukta thavAnI prakriyAne jANe to te jarUrI paramadhyeyanI prApti karI zake che. adhyAya : 14 bhagavAne teramA adhyAyanA aMte kahyuM ke kSetra ane kSetrajJa vaccenA bhedane pArakhIne mane prApta kara. paraMtu ahIM prazna e thAya ke A bhedane pArakhavo kevI rIte? tene jANavA mATe kyuM jJAna jarUrI? ane e jJAnano mahimA zuM che? badhA te jJAnanI prApti mATe saraLa upAya kyA che? Anu varNana caudamA adhyAyamAM Ave che. baMdhana be thI thAya che eka prakRti thI (huM zarIra chuM. evA ahaMma bhAvathI) ane prakRtinA kArya guNothI (zarIranI indriyonA bhogathI temAM mamatA keLavavAthI). prathama prakRtithI thatAM baMdhanamAMthI mukta thavA bhagavAne teramA adhyAyamAM varNana karyuM. have satva, rAjasa ane tamasa thI prakRtinA kArya guNomAMthI kevI rIte mukta thavAya tenuM varNana karavAmAM AvyuM che tethI A adhyAyane 'triguNayoga' adhyAya kahevAmAM Avyo che. bhagavAna mULaviSaya tarapha jatAM pahelAM jJAnano mahimA batAvatAM kahe che ke huM pharIthI tane uttamamAM uttama evuM jJAna ApuM chuM. je jJAnathI moTA moTA maharSio paNa saMsArathI mukta banI gayA che. A jJAna to evuM che ke jenAthI aneka bhakto mArA jevI divya prakRtine prApta karI zakyA che. ane janma maraNanA baMdhana mAMthI mukta thayA che. 96
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gItA jJAnanI vyAkhyA spaSTa karatAM kahe che ke jagatano kartA, kartA ane bhoktA koNa che? te rahasyane jANavuM e ja sAcu jJAna che. ane te jANyA pachI bIjuM kaMi jANavAnuM rahetuM nathI ane e jANyA pachI saMsAranA baMdhanamAMthI mukta thavAya che. jJAna prAptI mATe aneka paddhatio che paraMtuM A badhAmAM paramAtmAnI kRpA Avazyaka che. mAtra sAMbhaLIne zIkhI levuM, mAgI levuM ke tapa tapazcaryAthI jJAna prApta evuM nathI. jo paramAtmAnI kRpA hoya te ekAda nAnA prasaMgathI ekadama te ja kSaNe thai jAya che. vAlIyA lUMTArAne temanAM bairI chokarAMoe, temanAM pApamAM bhAgIdAra banavAnI nA pADatA temane mAyA nakAmI che. ane paramAtmA ja sarvazreSTha che. tevuM jJAna thayuM. kavi kAlidAsane tame kAmAtUra cho. teTaluM ja temanI patnIe kahyuM ane temane saMsArano tyAga karyo, bhakta dhruvane temanI oramana mA e kahyuM ke tane pitAno khoLAmAM besavAno adhikAra nathI. tethI tene lAgI AvyuM. tethI teo saMsArano tyAga karI paramatvanI prAptI mATe nIkaLyA. gautama buddhanI vAta lo, temane saMsAramAM janma mRtyu jarA vyAdhinAM manuSya joyAM ane saMsArano tyAga karyo. kaliMganA yuddha pachI nirdoSa lokonI khuvArI joine, ahiMsA tarapha vaLyA, AvA to aneka udAharaNo che ke sAcA jJAnanI prAptI paramAtmAnI kRpA upara AdhArita che jo kRpA haze to jJAna, koi tapa tapazcaryA ke sAdhanA vagara paNa prApta thAya che. 186 jJAnathI saMsAranA baMdhanamAMthI mukti maLe che. eTaluM ja nahiM paraMtuM paramAtmA jevI divya prakRtine prApta kare che. zrImad bhAgavad kathA Ave che zukadevajIe janma thatAMnI sAthe ghara choDyuM ane jaMgalamAM tapa karavA cAlI nIkaLyA. mAre saMsAramAM kyAMya baMdhAvuM nathI. vyAsajI izvarano avatAra che. tene vicAra thayo ke dIkarAnI pAchaLa kyAM doDuM, beThA beThA ja potAnA aizvaryathI vRkSa, velI, pAMdaDA, 97 187 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda jhADa, choDamAM vyApaka rahIne avAja karyo ke zukadeva, pAcho vaLa, vyAsajI izvara avatAra hatA to emanI pAse AvI yoga kaLA sahaja hoya tethI tamAma vRkSa, temanA pAMdaDA bolI uThyA ke zukadeva pAcho vaLa, zukadevajIe e ja mAdhyamathI javAba Apyo. eTale vRkSa, velI, pAna, paththara bolI uThyAM pAcho nahiM AvuM pitAjI, pAcho nahi AvuM. jJAnanI tAkatathI zrIzukadevajIe paramAtmA jevI divya zakti prApta karI. zrI zukadevajI jevuM sAmarthya AcAryacaraNa zrI vallabhAcArya ane pitRcaraNa zrI gusAMijI mahArAja tathA samasta vallabhakuLamAM paNa che. jenuM pratipAdana ApazrIno 84 ane 252 vaiSNavonI vArtAomAMthI thAya che. Ama saMsAranA baMdhanamAMthI muktino AdhAra prakRtinA guNa para che jene dhyAnamAM rAkhIne 14mA adhyAyamAM prakRti vize thoDIka vadhu vigato batAvavAmAM AvI che. sau prathama gItA prakRtinA prakaTa thavAnI paddhati samajAve che A prakRtinuM utpatti sthAna brahma arthAt paramAtmA che. e ja prakRti sarva jIvaprANI mAtrane utpanna kare che. temAM garbhanuM sthApana karanAra brahma che. prakRti mAyA che. jeTalI jIvakoTIo dekhAya che. e badhAno pitA huM chuM. prakRti ane puruSa e mAtA pitA che. ane A brahmAMDo enAM bALako che. prakRti mULarUpe to eka ja. paNa sRSTirUpe dekhAvA mATe e potAnI aMdara ja traNa prakAranI vividhatA sarajAve che. ane pachI e traNa prakAro ke rUpomAM anaMta rUpone saMyojano thatAM ApaNI sAme atyaMta vividhatAyukta vicitra, vismayakArI, vaibhava saMpanna sRSTi vilasavA lAge che. TUMkamAM prakRti bahurUpI svarUpA che. jethI ApaNe jIdagIbhara ApaNI jAtane ke prakRti temaja bIjAnI jAtane ke prakRtine oLakhI zakatAM nathI.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda prakRtinAM e traNa rUpo eTale tenA traNa guNo, je satvaguNa, rajoguNa ane tamoguNathI oLakhAya che. A traNanA rUpomAM jagata baMdhAya che. tethI tene nirguNAtmaka kahevAmAM Ave che. satvaguNa jIvone kevI rIte bAMdhe che. rajoguNa kevI rIte bAMdhe che. ane tamoguNa kevI rIte bAMdhe che. e have joie. satvaguNa nirmaLa che. buddhine prakAza Ape che. eTale guNa ane jJAnanA aMgathI jIvane bAMdhe che. prakAza eTale jJAna ke sApha, svaccha dRSTi ke samajaNa. pUruM dekhAya, dUra sudhI dekhAya, jene kAraNe pAramArthika athavA laukika viSayane sArI rIte samajavAmAM buddhi pUrI rIte kAma kare che. ane kArya karavAmAM bahu utsAha rahe che. satvaguNa vyaktine gucavALAmAM nAkhe che. tethI buddhimAM bhrAMti ubhI kare che ke mArA dareka karmo dharmamaya, pAramArthika hovAne kAraNe huM sadAya mukta chuM. karma mane kyAre baMdhana kartA rahetAM nathI. Work is Wofkship AvuM jJAna tene satyanI zodhamAM upayogI bane che. paraMtuM jIva AvI bhrAMtimAMthI bahAra nIkaLe arthAtu sukha ane jJAnano saMga na kare potAnA guNAtIta svarUpano anubhava karI le che. A guNAtIta svarUpa e paramAtmAnA aneka guNothI yukta evA paramatatvano pote eka aMza che tevo anubhava karAve. have bIjo doSa rajoguNa che. e tRSNAthI ne AsaktithI jIvane bAMdhe che. rajoguNarAga svarUpe che. arthAta koi vastu, vyakti, paristhiti, ghaTanA, kriyA vageremAM Asakti tarata ja AvI jAya che jyAre 2joguNa vadhI tyAre manuSyamAM bhautika sukha bhogavavA mATenI lAlasA jAge che. te indriyatRptinuM sukha bhogavavA mAMge che. rajoguNI manuSya rASTra athavA samAjamAM sanmAna icche che. ane suMdara strI sArAM saMtAna ahita sukhI parivAranI icchA rAkhe che. A rIte jotAM samagra bhautika jagata rajoguNI gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 189 rajoguNI sakAmabhAvathI karmo kare che. eTale karmonA phaLanI apekSA hoya che. ane temAM potAnuM sukha jove che Ama karma ane phaLanI sukhAsaktithI manuSya baMdhAi jAya che. trIjo doSa tamoguNa che. e pramAda, ALasa ane niMdrAthI manuSyane bAMdhe che. tamoguNamAM karmanA phaLanA pariNAmanI apekSA hotI nathI. paraMtuM karmamAMthI maLatA sukhanI apekSA tIvra hoya che. A traNe guNonA prabhAvanI vAta udAharaNa sAthe samajIe to. je jIvamAM satvaguNono prabhAva vadhu hoya tyAre te jIva vrata upavAsa karIne ekadivasa bhUkhyA rahevAnuM prArabdha bhogavI le che. ane koi divasa te vrata uparavAsane kAraNe bhUkhyo rahe kharo paraMtu manabhAvatuM jotAM ja tenuM moM pANI pANI thai ane bhUlathI momAM tene mUkI de paNa kharo, eTale potAne Aje upavAsa che. te yAda paNa na rahe te rajoguNa, ane koi divasa tamoguNa no prabhAva vadhI jAya tyAre thAka, kaMTALAne kAraNe te vrata upavAsa ja na kare. satva, raja ane tamasa A guNo manuSyane bAMdhe che kharA. paraMtu A traNe nA bAMdhavAmAM prakAramAM pharaka che. satvaguNa ane rajoguNa saMgathI' bAMdhe che. arthAt satvaguNa sukha ane jJAnanI AsaktithI tathA rajoguNa karmonI AsaktithI bAMdhe che. AthI satvaguNamAM sukhasaMga' ane jJAnasaMga batAvyA tathA rajoguNamAM 'karma saMga' batAvyo. paraMtu tamoguNamAM "saMga' nathI batAvyo. kAraNa ke tamoguNa bhogavAdI che. tene mAtra bhautika bhogamAM rasa che. - jo sukhanI Asakti na hoya ane jJAnanuM abhimAna na hoya to te sukha ane jJAnane bAMdhavAvALAM nathI thatA arthAt karma ane karmaphaLamAM A zakti na hoya, to te karma paramAtmAnI prApta karAvavAvALuM bane che. che. 98
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 | gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda satvaguNa sukhamAM joDI de che. rajoguNa karmamAM joDI de che ane tamoguNa pramAdamAM joDe che. ApaNA jIvanane prabhAvI karanArA A traNa guNo che. jyAre jJAna, samajaNa ane vivekanuM baLa vadhe tyAre samajI levuM ke atyAre satvaguNa cAlI rahyo che. - jyAre zakya teTaluM dhana prApta karIne parivArIka sukha bhogave ane sAthe sAthe te dhanano paramArtha kAryamAM viniyoga kare arthAt dAna dharmAdA kare tyAre samajavuM ke rajoguNanuM baLa vadhyuM che. - jyAre pramAda utpanna thAya tyAre ema thAya ke kamAvuM kone mATe? badhA svArthanAsagA che. kamAIne kaMi upara nathI lai javAnA. mATe choDane. A badhI upAdhi, tyAre AvA saMjogomAM koi salAha Ape ke navarA cho te bhagavad kathA vArtA karo, tyAre te javAba Apaze ke mAruM zarIra kyAM sAruM rahe che. na to mArAthI upavAsa thAya ke na to aDadho kalAka bhagavad vArtAmAM besAya. meM ghaNA evA loko joyA che. bhakto vadhAre duHkhI hoya che ane harAmI ane pApI loko vadhAre sukhI hoya che. tenI bhagavad vArtAno artha zo? A to laukika DahApaNa che. je ajJAnatAthI utpanna thAya che. satvaguNanuM karmaphaLa sAtvika che. rajoguNanuM karmaphaLa duHkha che. ane tamoguNanuM karmaphaLa ajJAna che. jevuM enuM phaLa evI gati. satvaguNI prakRtivALo hoya. e deva thAya che. rajoguNI prakRtivALo mANasa thAya che. ane tamoguNI prakRtivALo asura, rAkSasa thAya che. A traNe guNo jIvanA janma samaye nakkI thaI gayelA hoya che. tema chatAM yogya vAtAvaraNa, sajAga prayatnothI temAM pheraphArano paNa avakAza rahela che. TUMkamAM AsapAsanA vAtAvaraNano prabhAva A traNa guNonAM pramANamAM pheraphAra lAvI zake che. jene guNotkarSa eTale guNanI vRddhi, guNanI caDhiyAtI sthiti, kahI zakAya che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 191 guNotkarSa be rIte thai zake. jo tamoguNa vadhu hoya to tene prayatnapUrvaka ocho karI tene sthAne rajoguNa vadhAravo te thayo rajoguNa utkarSa. te ja rIte rajoguNa vadhu hoya to tene maryAdita karIne satvaguNano utkarSa karI zakAya che. Ama guNonI vikAsanI bAbatamAM Adarza evo rAkhavo ghaTe ke kramekrame tamoguNamAMthI rajoguNa ane rajoguNamAMthI satvaguNa bhaNI vikAsa thAya ane tyAra pachI paNa tyAM na aTakatAM A traNe guNo rahevA chatAM jIva A guNothI para rahe. jIvanI AvI paristhitine guNAtIta sthiti kahevAmAM Ave che. AvI guNAtIta sthiti kevI rIte meLavavI. pahelA AMtaramukhI bano arthAt aMdara rahela tatvane oLakho, mArA hRdayamAM koNa beThAM che? koNa mArA hRdayamAM beThelAM tatvane sAcI rIte oLakhANa mATe bAdhArUpa bane che? AvA praznonuM sArI rIte samAdhAna karIne khUba ja sAvadhAnIthI A traNa guNo vacceno nAto toDI nAkho ane tenI sAthe paramAtmAnA svarUpanuM ciMtana karo. Ama chatAM tamoguNa Ave to jANI lo cora pharithI aMdara peTho che. jethI ALasa, pramAda, utsAhahIna, zraddhAhIna, vadhatA jAya che. dhIraja ghaTe che. rajoguNano praveza thAya to tene paNa oLakhI lo. paramAtmAnuM ciMtana karo, jyAre vyavasAya ane sAmAjika bAbatonuM ciMtana vadhu rahe, A ciMtana ApaNI ekAgratAne toDI nAMkhe. - satvaguNano praveza thAya to tene paNa oLakho. A traNane sArI rIte oLakhI prabhunuM ciMtana karo to jarUra A jIva A traNe doSonA kAryomAM lapAto nathI. AvI paristhitimAM rakhe evuM mAnatA ke A enAmAM guNo nAmazeSa thai gayA che. ahIM guNono nAza thato nathI kAraNa ke guNo to 99
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda prakRtino ja bhAva che tethI jyAM sudhI prakRti hoya tyAM guNo hovAnA ja. paNa teNe potAnI jAtane guNonI kriyAmAM saMDovavAno inkAra kare che. rAmalIlA nuM strIpAtra koi puruSa bhajave, tyAre te strInAM kapaDAM pahele, bolI, cAlI hAvabhAva badhuM evuM ja che. tema chatAM te kyAre paurUSatatva gumAvI deto nathI. e takhatA upara te samaya pUratuM strIpAtra bhajave che eTaluM ja. ema jyAM prakRti hoya tyAM guNo to hovanA ja paNa tene potAnI jAtane guNonI kriyAmAM saMjovavAno inkAra karI dIdho che. varasAda paDe tyAre chatrInA upayogathI varasAda sAtheno ApaNo nistaMba tUDI jAya che. tema guNo paNa jIvanuM kaMi paNa na bagADI zake. ene guNAtIta kahevAya. jijJAsu arjune bhagavAnanA mukhathI guNAtIta svarUpa vize jANIne, bhagavAnane pUche che ke bhagavAna A to khUba ucca sthitinI vAta che. AvA triguNAtItI AbhAso A dharatI upara haze kharA? temanuM AcaraNa kevuM hoya che? kyA lakSaNothI teo triguNAtIta bane che? arjunanA A traNa praznono uttara bhagavAna pAMca zlokomAM Ape che. sau prathama guNAtItItanA lakSaNo joie che. (1) AtmArUpe rahe che. gharamAM saMpatti Ave ke jAya, tema chatAM tenA manamAM jyAre paNa AnaMda thato nathI. A uparAMta koi pratye dveSa, irSA karato nathI. (2)sAkSIbhAve rahe che. bhautika jagatanI badhI kriyA indriyatRtI mATe nahi paraMtu AtmAnA unnatinA bhAga rUpe rahe che. yA ne Atma saMtoSa mATe rahe che. 100 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 193 (3) mithyApaNAthI haMmezA dUra rahe che. pote koi bhautika ke AdhyAtmika kriyA kalApa karaze. temAM yogya siddhi meLavaze. to paNa tene temAM sahejapaNa svabhimAna raheze nahiM. A uparAMta mithyA mAna apamAnathI e saheja paNa prabhAvita thaze nahiM. (4) samabhAva samadaSTithI jagatane nihALe che. koinA pratye zatrubhAva ke mitrabhAva nahIM. are, jagatanA badhA jIvo pratye samabhAva rAkhaze koine uMca nIca nahiM gaNe. (5) dhIra ane svastha raheze. bhautika ke AdhyAtmika kriyA kalApo vakhate haMmezA dhIraja rAkhaze, saphaLatA meLavavA mATe utAvaLa nahiM kare, ane jo niSphaLatA maLe to paNa nirAza nahiM thAya paNa svastha rahIne niSphaLatAne pacAvI leze. guNAtItanAM A lakSaNomAM sukhaduHkhamAM samAnatA, samabhAva dhIratA ane svasthatA jevA lakSaNo joyAM, AvA lakSaNo ApaNe agAunA adhyAyamAM sthitiprajJanAM lakSaNonA saMdarbhamAM thoDAka zAbdika pheraphAra sAthe joyA, AvI guNAtIta sthitio mATe sAco adhikArI koNa che? tenA uttaramAM bhagavAna kahe che. dRDha bhaktithI je mane jANe e guNAtIta banI jAya che. jenA manamAM dRDha niSThA hoya ke bhagavAnano huM bhakta chuM. paramAtmAnI kRpAthI traNa guNathI para chuM. emAM zaMkA na thAya. thoDAka mAnasika vicAro badalavA paDe. AmanI dizA nakkI karI, tenI udhvagAmI banAvo, A rIte karmanI cokkasa keDIe cAlIne AdhyAtmikanI sAcI dizA pakaDI zakAya che.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 15 bhagavAne cauda adhyAyamAM satva, rajasa, tamasa evA triguNothI para guNAtIta banavA mATe, mArI dRDha bhakti kara, mAro deDha Azraya kara, tema kahe che paraMtuM AvI deDha bhakti che. daMDha Azraya ApaNe, dhArIe chIe tema te sahelo nathI. kAraNa ke tema karavA mATe saMsAranI, zarIranI aneka viTaMbaNAo Ave A viTaMbaNAne pAra karI prabhu sAthe saMbaMdha sthApita karavA, bhagavAne A adhyAyamAM vistRta carcA che. jethI bhaktajanono potAnAmAM dRDha Azraya nizcaya thAyatethI A adhyAyane 'puruSottamayoga' kahyo che. A adhyAyane pAMca vibhAgamAM joie to prathama 1thIpa zlokamAM saMsArano paricaya karAvyo che. 6thI9 zlokamAM jIva zivano saMbaMdha batAvyo. 10thI11mAM jJAnI ane ajJAnI vize kahyuM che. 19thI20 zlokamAM muktino nirdeza karela che. Ama adhyAyane saMpUrNa rIte samajavA prayatna karIe bhagavAnanI lIlAnI gahanatA, vizaLatA, vividhatA ane vilakSaNatAno adbhUta paricaya maLe che. A adhyAyanA AraMbhamAM saMsArano paricaya karAvavA bhagavAna saMsArane azvattha (pIpaLo) rUpe sarakhAvavI saMsAranuM citra ApaNI samakSa rajU kare che. A azvatthanuM vRkSa evuM che jenAM mULiyAM AkAzamAM che. DALo ane pAMdaDA nIce che. A bahu vicitra lAge tevI 101 195 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda sarakhAmaNI che kAraNa ke ApaNA zAstromAM pIpILAne pavitra gaNyo che. jyAre saMsArane narakagAmI gaNyo che. tyAre gItA jyAre apavitrane pavitra sAthe sarakhAve che. tyAre thoDuMka vicitra lAge. Ama chatAM gItAnuM koi tatvajJAna, vicAra ke rUpaka kyAre doSita nathI. ApaNI upara chellI samaja, jJAna Apane doSita tarapha lai jAya che. jo zAnane sArI rIte samajavuM hoya to ApaNA aMtaraAtmAne jAgRta karo, prajvalita aMtaraAtmA jJAnanI sAcI dizA batAvaze, game teTalo duSTa manuSyane sAcA saMtano satsaMga thaze, to te duSTa manuSyamAM parivartana thaze ane te sAco mANasa banaze. e ja rIte saMsArane azvatthanA vRkSa sAthe sarakhAvI saMsAranI pavitratA sAbita karavA bhagavAna mAMge che. A saMsAra eka azvatthanuM vRkSa che. ke jenA mULiyAM uMcA che. DALAM pAMdaDAM nIcAM che. AvuM vRkSa eTale azvattha arthAt pIpaLo, paNa teno zabdArtha A pramANe che. 'zva' eTale AvatI kAla 'tya' eTale TakanAro. 'a' eTale nahiM, A rIte teno artha thAya che. to AvatI kAle astitva na dharAvatuM hoya te azvattha, Ama saMsAra jo azvattha che to teno artha e thAya che saMsAra vinAzI che. A vRkSanA mULiyAM urdhva uMcA che. urdhvanA ghaNAM artho che. paraMtuM ahIM teno artha che upara nIce, arthAt urdhva eTale upara mULiyAM ane nIce DALAM pAMdaDA, have upara mULiyAM evuM kahevAno matalaba eTalo ja che ke bhagavAna upara che. eTale upara mULiyAM, kAraNa ke A saMsAra izvarathI utpanna thayelo che. eTale prabhu upara che. DALAM pAMdaDAM nIcAM che. A saMdarbhamAM urdhva eTale upara ane uttama, kAraNa ke A saMsAra paramAtmAnI icchAthI utpanna thayelo che. eTale uttamamAMthI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda uttama utpanna thayuM che. prakRti ane puruSamAMthI sarva kAMi utpanna thayuM che, eTale saMsAranA mULiyAM tyAMthI zarU thayAM. ane DALAM ane pAMdaDA nIce zarU thayAM. to ahIM azvattha ema kahyuM che. saMsAranA mULiyAM uMcA che. zreSTha che. bhagavAnathI utpanna thayelAM che. ane pachI vistarelI enI aneka zAkhAo che. paraMtuM jema pAMdaDA aMge zAkho badalAya che. pAnakharamAM pAMdaDA kharI paDe che ane vasaMtamAM navA Ave che. te ja rIte tenI zAkhAo sUkSma rIte badalAya che. ane navI Ave che tema A saMsAranI koi kAla nathI. AvatIkAlano koi bharoso nathI. saMsAra nadInA pravAhanI jema nitya vahetuM pANI che. pratyeka paLe pANI AgaLa cAlatuM jAya che. tema saMsAramAM paNa vahe che. saMsAra eTale nitya badalato raheto eka pravAha. saMsAranI koi paNa jaDa ke cetana vastu evI nathI ke te pratyeka paLe na badalAtI hoya. AjathI hajAro varSa pahelAM himAlayano na hato, paraMtuM bhUstamAM pheraphAra thatAM jala tyAM sthaLa, sthaLa tyAM jala nuM nirmANa thayuM. arthAt A jagata haMmezA parivartanazIla che. vizvamAM mAtra bhagavAna sivAya koinI geraMTI nathI. jenI geraMTI mAMgIe chIe te kharekhara che. ane je kharekhara vinAzI che. tenI geraMTI mAMgIe chIe. je bhagavAnanI sAbitI mAMganArano jaDabAtoDa javAba che. A rIte A saMsAravRkSa satata ghasatuM ja jAya che. e zAzvata nathI. akhaMDa nathI. chatAM paNa A saMsArane sAcI rIte samaje te gItAnI dRSTie vedano jJAtA che. veda eTale vicAra, veda eTale jJAna, to sAcI kone kahevo? vicAravALo kone kahevAya? vivekavaMta kone kahevAya ke saMsArane sAcI rIte samajI zake. je A saMsArane samajyo nathI, e ajJAnI che. jene ApaNe oLakhavAno dAvo karIe chIe tene kharekhara ApaNe oLakhI zakatA nathI. ane jene oLakhyA nathI tene oLakhavAno AnaMda levA jevo hoya che. 102 197 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A rIte pahelAM zlokanA marmane samajIe to saMsArane sAcI rIte samajI le. saMsAramAM rahevA chatAM saMsArathI para banIne bhagavad kArya karI zakIza. saMsArano doSa joyAM vagara saMsArane oLakha, oLakha jJAnanI khANa che. A saMsAra eka kerI jevI che. kerI nAnI hoya tyAre kaDavI lAge che. moTI thAya tyAre khATI lAge che. ane pAke tyAre mIThI lAge che. saMsAranuM paNa prathama dRSTie AvuM ja che. A saMsAra vRkSanI DALIone traNa guNonuM siMcana thayuM che. satva, rajasa ane tamasa, tenI A DALIone nAnAMnAnAM kUpaLo bahu lAgelAM che. A DALIo zarUAtamAM tUrI lAge, pachI kaDavI lAge. zarUAtamAM saMsAra amRta jevo lAge. paraMtu pAchaLathI jhera nAM pariNAmo che. kUMpaLo rUpI viSayone oLakhI levAnI jarUra che. paNa enI je DALIo je sarvatra phelAyelI che. arthAt viSaya vAsanArUpI DALIo nIce eTale dharatIloka ane upara eTale svarga sudhI phelAyelI che. devatAo paNa viSaya vAsanAmAMthI bAkAta nathI. Ama e paNa vRkSanI aMdara AvI jAya che. karma baMdhana koine choDatuM nathI. jenA mULiyAM sarvatra phelAyelAM che. A saMsArarUpI vRkSane samajavuM ghaNuM kaparuM che. kAraNa ke tenA mULa ane zAkhAo ekarUpa hovAne kAraNe mULa ane zAkhAone alaga tAravI zakAtI nathI. tethI gItA jyAre ema kahe che ke AsaMsArarUpI vRkSane kApo, paNa kuhADo mAravo kyAM? kAraNa ke vRkSano cheDo kyAM tenI khabara paDatI nathI. tethI tene mULathI ukhADIne pheMkI devuM saheluM nathI. Ama manuSya saMsAravRkSanA bhautika vistAramAM phasAya che. tyAre tene dekhAtuM nathI icchA ane kAmanA mULiyAM keTale sudhI vistarelAM che ane na to te A vRkSanI zarUAta kyAM thayelI che tene jANI zake che. tema chatAM bhaktinA jJAnathI kApI zakAya che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda jeno Adi ke aMta nathI. tene zodhavuM kevI rIte, je vAstavamAM dhArIe chIe te kharekhara che. tene tyajavuM kevI rIte? koine svapnamAM askamAta thAya tena hospiTalamAM dAkhala karavAmAM Ave che. tene khUba vedanA thAya che. DaoNkTara kahe che. oparezana karavuM paDaze. be lAkha rUpiyA hAjara karo. pachI ja oparezana thaze, gharanA temaja pote khUba ja gabharAi jAya che. have mAruM zuM thaze, tyAM AMkho khule che jAgRta avasthA Ave che. tyAre tene A to bhramaNA hatI. vAstavamAM tene kazuM thayuM nathI. tene nathI be lAkha rUpiyAnI jarUra ke nathI koi davA dArUnI jarUra. 198 ema ajJAnathI ubhAM karelAM je duHkho che. te ajJAnathI ubhAM karelAM baMdhano ene kApavA mATe asaMga zAstra kAma lAge. A asaMga eTale zuM? saraLa zabdomAM asaMga eTale vairAgya. saMgathI ulaTo te asaMga. saMga eTale Asakti, eka vastu sAthe nitya ramatA rahIe. enA upara ApaNAM mana, prANa, indriyo khUba lAlasA sAthe cITakI rahe to saMga che. ema kahevAya, saMga na rAkhavo tenuM nAma satsaMga, tethI je jJAnI haze te satsaMganA zAstrathI AsaktinA jhADane kApI nAMkhe, ke enA pAMdaDA, DALIo mULiyAM badhuM ja sUkAi jAya. kapAi gayeluM vRkSa jema paDI jAya. enAM pAMdaDe pAMdaDAM mULamAtrathI sUkAi jAya. e ja rIte Asakti ane viSaya vAsanA sUkAi jAya. to samajavuM ke saMsArarUpI vRkSa kApyuM che. saMsAravRkSane kApavAno dRDha nizcaya che saMkalpa che. prayatna paNa che asaMgathI. zastranI dhAra, saMsAravRkSane kApavA mATe samartha na hovAthI kharekhara A vRkSane kApI zakAtuM nathI. kyAreka thoDIvAra jJAna to badhAne thAya che. kaMika evI vikaTa paristhiti hoya to ema thai jAya che ke zuM have A saMsAramAM rahyuM zuM che? eTale saMsAra para barAbara ghA paDyo, paraMtu jyAre lIlo ghA paDyo. mohano indriya Asaktino tyAre te 103 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 199 zastra buduM thai jAya che. arthAt ghaNAne to mahino be mahinA bhagavAna yAda AvatA hoya che. paNa evuM jJAna thoDIvAra mATe ja thAya mATe e deDha nahiM, paraMtu majabUta, dhAravALuM evuM satsaMga zastra hoya emAMthI ja A saMsArarUpI vRkSa kapAya che. bAkI sAmAnya zastrathI kapAtuM nathI. A satsaMganA zastrane majabUta, dhAra vALo, banAvavA zuM karavuM joi? teno upAya zuM? gItA A hathiyArane majabUta banAvavA mATe sacoTa upAya batAve che. gItA kahe che ke tIvra vairAgyanA agnimAM barAbara tapelA kuhADo lo, tyAra pachI tikSaNa dhAra mATe anAsakta saMto, mahAtmAo pAse jaine saMtsaMgarUpI hathoDInA ghA mAro, Ama tIvra vairAgyathI satsaMga majabUta banaze. ane satsaMgathI te dhAravALuM banaze, A zastra hovAthI te jarUra kapAze. paraMtuM sAme pakSe saMsArarUpI majabUta, vizALa vRkSa hovAthI tene kApavA mATe sakhata parizrama karavo paDe che tyAre tene bIjI rIte paNa vicAravuM paDe che. saMsAranuM vRkSa niraMtara phAlatuM phalatuM kema rahe che? kAraNa ke ApaNe tene niraMtara pANI pAtA rahIe chIe. je jhADane satata ne pUratuM pANI maLyA karatuM hoya te niraMtara vadhatuM ja rahevAnuM. saMsArarUpI vRkSane viSayo, vAsanAnao icchAo rUpI pANIthI tenuM siMcana thAya tenuM dhyAna rAkhavuM joie. arthAt bahArathI tyaja ne aMdarathI bhajo tethI kaMi vaLavAnuM nathI. aMdarathI ane bahArathI tyajavuM e ja sAcuM tyajavuM. aMdarathI tyajyA pachI koi vakhate bahArathI ja jAtuM hoya to paNa vAMdho na Ave. paNa mukhya vAta che aMdarathI tyajavAnI, e ja sAco vairAgya che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A thai saMsArarUpI vRkSane kApIne mArgane sApha karavAnI. je mArga dvArA kartavya sthAne pahoMcavAnuM che te sthAna kevuM che? jyAM pahoMcyA pachI pAchu pha2vAnuM mana thatuM nathI. eTaluM nahiM eka vAra siddhi rUpI vIjhA maLI jatAM zAzvata kALa sudhI tyAM evAno paravAno maLI jAya che. 200 e sthAna eTale jenA thakI sUrya, tArA, caMdra badhA prakAzita thAya che jyAM joi saMsArano prapaMca hoto nathI. AvuM utkRSTa sthAna jyAM paramatatva che tethI tene paramadhAma kahevAmAM Ave che. paraMtuM bhaktonI vividha mAnyatAone kAraNe brahmaloka, sAketadhAma, golokadhAma, devIdvIpa, zivaloka vagere badhAM eka ja paramadhAmanAM bhinnabhinna nAmo che. A paramadhAma vAstavamAM bhagavAnuM ke paramatatvanuM nivAsa sthAna e koi bhautika ke bhaugolika sthAna nathI. parama tatva e koi bhautika tatva nathI. e to parAbhautika, manogamya, saMkalpamaya, AdhyAtmika, vairAgyatatva che je sarvavyApI che. jenuM koi sthAna, dizA nathI, koi sImAo nathI. e deza, kALathI para evuM zAzvata, sanAtana tatva che. tethI tenuM koi cokkasa sthAna ke saranAmu na hoi zake, A paramadhAma jyAMthI sUrya, caMdra prakAzita thAya, jagatanI badhI jaDa ane cetana prakRtinuM udbhava sthAna zodhavuM te AdhyAtmika, A rIte jIva vAstavamAM paramatatvano aMza che. tethI tene potAnA sthAne pahoMcavuM game che. paraMtu temAM avarodha pedA kare che pAMca indriya ane mana, je jIvane potAnI tarapha kheMcI rAkhe che. ane pachI jyAre deha choDIne bIjA dehamAM jAya tyAre AkhuM taMtra bheguM thai jAya che. jema pavanamAM sugaMdha ke durgaMdha kazuM ja nathI. paNa pavana jyAre bagIcA taraphathI Ave eTale bagIcAnA puSpanI sugaMdha laine AgaLa jAya che. ema jIva jyAre bIjA dehamAM jAya che. gayA dehanI rahI gayelI vAsanAo paNa sAthe lai jAya che 104 201 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda jene ApaNe sUkSma zarIra kahIe chIe. A sUkSma deha bhautika deha dhAraNa karavAnuM kAraNa bane che. Ama janma maraNanA pherA satata cAlyA kare. A janmamaraNanA pherAne ajJAnI manuSyo samajI zakatA nathI. AtmA kevI rIte eka zarIramAMthI bIjA zarIramAM jAya che. viSayone kevI rIte choDI de che. kevI rIte bhogave che. A prakriyAo jJAnI loko sArI rIte samajI zake che. ajJAnIo temane samajI zakatA nathI. tethI tene teo khoTo bakavAsa gaNe che. bhagavAna dhIre dhIre potAno prabhAva pAtharatAM kahe che sUryamAM raheluM teja, caMndramAM rahelo prakAza, agnimAM rahelI garamI, e rIte sarvatra rahelI tamAma zaktio mArI che. huM dareka grahamAM praveza karu chuM. jethI teo potAnI maryAdAmAM rahe che. e rIte he arjuna! AtmAnI pAse huM aMtaryAmI paNe beTho chuM. uparAMta darekanI hojarImAM tamAma jIva prANInA dehamAM e jaTharanA agnirUpe huM vidyamAna chuM. ane mANaso je kAMi khAya che te badhu huM ja pacAvI dauM chuM. huM jIva mAtrano prANa chuM tene zvAsa prazvAsamAM huM chuM. darekanA hRdayamAM rahelo huM chuM. temanI smaraNarUpe huM birAju chuM. jJAna paNa huM chuM. eTaluM ja nahiM, vismRti paNa huM chuM. ghaNI bAbatonI vismRti thai jAya, temAM paNa sukha hoya che. ke bhagavAna AgaLa kahe che ke huM mAtra aMtaryAmI, ke paramatatva chuM eTaluM ja nahiM, vedonuM nimitta paNa huM chuM. ane sarva vedono zAtA paNa huM ja chuM. tamAma vedo mArA svarUpanA jJAna mATe satata prayatnazIla rahe che. evo huM chuM.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Ama bhagavAne pahelA zlokathI paMdaramA zloka sudhI kramazaH saMsAra jIvAtmA ane paramAtmAnuM vistArathI varNana karyuM. have e viSayano upasaMhAra karatAM AgaLanA be zlokamAM kSara, akSara ane puruSottamanuM kramazaH varNana karela che. 202 bhagavAna kahe che ke A lokamAM kSara ane akSara evA be prakAranA puruSo che. emAM puruSa kone kahevAya, ane puru eTale zarIra, A zarIra jenA aMkuzamAM che. te jenI icchAne Adhina zarIra rahe che. te AtmA jene puruSa kahevAya che kSara ane akSara be puruSo che. je rIte zarIra mATe AtmA puruSa che. te ja rIte A jagatanI tamAma jaDa, nirjIva badI vastuo paramatatvanA aMkuza heThaLa che. tethI paramatatvanA aMkuzavALA tatvane kSara puruSa kahevAmAM Ave che. e ja rIte bhagavAnanI cetanAmaya zaktine akSara puruSa kahevAmAM Ave che. kSara puruSa bhagavAnanI mAyA zaktinuM pariNAma che. mAyA eTale bhramaNA, jagatamAM je dekhAya che. te A zarIra suddha mithyA che. arthAt je dezyamAna che. te kSara puruSa ane addezya che te akSara. kSara e nAzavaMta che. parivartanazIla che jyAre akSara kAyamI ane aparivartanazIla che. kSara ane akSara je para che te puruSottama che. A virodhabhAsa ane samajIe, gItAmAM ghaNI jagyAe ema kahevAyuM che ke jIva, AtmA, ane paramAtmA badhuM eka ja che. to pachI gItA ahIM ema kahe che ke jagata kSara (jaDa nAzavaMta) ane akSara (kAyamI cetanamaya)thI huM para chuM. judo chuM. e kevI rIte banI zake. ApaNA saMtAno ApaNA che. temanI upasthitinuM janmanuM kAraNa ApaNe ja banyA che. tema chatAM saMtAnanuM astitva ApaNAthI judu che. tenuM zarIra, prakRti, mana, buddhi, 105 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 203 badhu ja alaga che. te ja rIte A samagra jagatanI tamAma jaDa cetana, graha uparagraha suddhAnuM brahmAMDanA astitvanuM bhagavAna che. temanI upatti pachI tene prakRti pramANe kArya karavAnuM che. paraMtuM jyAre saMtAnane TekAnI jarUra paDe tyAre tenI AMgalI pakaDIe chIe. mArgadarzana ApI chIe. tema bhagavAna paNa A badhI prakRtine aMkuzita rAkhe che. tenI icchA thI badhA kAma kare che. A rIte bhagavAna kSara ane akSarathI para che. tethI lokamAM ane vedamAM puruSottama tarIke oLakhAya che. puruSottama eTale badhA puruSo mAM (kSara ane akSara) uttama sarvottama. bhagavAna A jJAnane zAstra kahe che. je atyaMta gahana che. ke bhAvanAzALI. jenI pAse buddhi ane tarka hoya te ja tene sAcI rIte jANaze. te to kRtaghna ja thai jaze. tenuM jIvana sArthaka thai jaze. ghaNAne gItA ane SoDasa graMtho samajavA agharA lAge che. paraMtuM te badhA graMthonuM mULa che. temAM saMkSiptamAM jIva, jagata ane ziva vize tarkasaMgama banAvavAmAM AvyuM che. jyAre bAkInA zasro mAtra tenuM arthaghaTana che. jIvanamAM teNe je kaMi karavuM che te badhuM ane cetavavuM ghaTe te badhuM meLavI lIdhuM ema gaNAze. A gItA ane puruSottamane jANyA pachI tene kazuM jANavavAnuM ke meLavavAnuM rahetuM nathI. A puruSottamane jANavAnI ane meLavavAnI paddhati zrI vallabhAcArya ApI che. tene jANIne apanAvIe to paNa ApaNuM A jIvana nahiM paraMtuM bhavobhavano janma sArthaka thAya te eka anubhava siddhinI vAta che. Ama puruSottamane samajavA tenI zakti sAmarthyane jANavA be adhyAya agatyanA che. eka bAramo adhyAya e bhaktiyoga che. ane paMdaramo adhyAya puruSottama yoga che. be adhyAyane joDI daie to eno artha thAya ke puruSottama nArAyaNanI ja bhakti karavI. bIjA koinI nahiM,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 205 204 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gItAmAM AgaLa Avaze ke je bhUta pretanI bhakti kare tenI zraddhA tAmasI che. A rIte gItA zraddhAne prajvalita kare che. ane aMdhazraddhAno ghA kare che. A saMdarbhamAM gItAjJAna bahu uttama che. paraMtuM A mATe pahelAM pAtra thavuM paDe. adhikArI thavuM paDe. adhikArI sivAya jJAna thatuM nathI. adhyAya : 16 paMdaramAM adhyAyane "puruSottama yoga' kahyo che. jemAM puruSa ane puruSottama vacce koi bhedabhAva rAkhyA vagara vizvamAM je kaMi astitva che te badhuM ja eka ja tatvano vilAsa ke lIlA che ema kahI, bhavya ekatA ke ekatvanI vAta kahI. puruSottama sAthe yoga sAMdhavAno (joDANa karavAno) rasto batAvyo che. tethI A adhyAya puruSottama yoga' nAmane sArthaka kare che. - tAtvika najare gItA ahIM pUrI thAya che. kAraNa ke gItA kahevAno mukhya Azaya "mahAbhArata yuddha nahi kahuM. huM Amane nahiM mAruM, nahiM mArI zake evI mohajanita manaHsthitimAMthI arjunane bahAra lAvavAno che. tethI bhagavAna krame krame badhuM samajAvI paMdaramA adhyAyamAM AvatAM A ekanA ane anekanAvilakSaNa khelanuM samajAvI tuM mAranArano koNa?" mArI icchA vagara jhADanuM pAna paNa na hAlI zake, tyAM tuM mArI icchA vagara zuM yuddha karavAno chuM. huM karuM chuM. huM karu chuM. te to khAlI bhramaNA che. kharekhara karanAra huM chuM. ema bhagavAna jaNAvI yuddhanA AraMbhamAM ubhI thayelI gUMca bhagavAne ukelI ApI, A rIte arjuna yuddhamAM sAmela thai jAya tevI bhUmikA taiyAra thatAM gItAno mukhya uddezya siddha thayo. gItAnI mukhya vAta ahIM pUrI thai. 106
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda - tema chatAM bhaviSyamAM arjuna yuddhanI vacce kaMi navI upAdhi pedA na kare pharI pIche haTha na kare, te mATe keTalIka nAnI nAnI lAgatI, chatAM ati mahattvanI bAbatone vagara pUche potAnA taraphathI kahevAnuM bhagavAna cAlu rAkhe che. A rIte 16, 17, 18 A traNa adhyAyo agAunA adhyAyomAM karavAmAM Avela tatvacarcAmAM je bAbatonI carcA jarUrI hovA chatAM na thai zakI hoya tevI bAbatone saMkSepamAM levAmAM Avela che. tethI keTalAka vidvAno tene gItAnAM pariziSTo rUpe jue che. 16 mA adhyAyamAM daivI ane AsurI saMpattino, 17 mAM adhyAyamAM sAtvika, rAjasa, tamasa jevI trividha zraddhA, AhAra, yajJa, tapa, dAna ane 18 mAM adhyAyamAM trividha karmatyAga thakI jJAna, karma, kata, buddhi, dhRti sukhano khyAla ApavAmAM Avyo che. bhagavAne sAtamA adhyAyanA paMdaramA zlokamAM 'bUrA karma karavAvALA tathA AsurI prakRtine dhAraNa karavAvALA mUDha manuSyo mAruM bhajana karatAM nathI ane soLa zlokamAM pUNyakarmI manuSya mAruM bhajana kare che. ema batAvIne AsurI ane daivI saMpattinuM saMketarUpe ullekha karyo. tyAra bAda navamA adhyAyanA bAramA zlokamAM je manuSya mohagrasta che. teo AsurI vicAro pratye AkarSAya che. ane temAM zlokamAM je manuSya mohagrasta nathI. teo daivI vicAro pratye AkarSAya che. te jaNAvI saMkSepamAM devI ane AsurI saMpattinuM varNana karyuM che. A ja rIte dasamA adhyAyanA agiyAramAM zloka sudhI mahaMaMze daivI saMpattinuM varNana karyuM che. agiyAramA adhyAyanA copanamAM zlokamAM 'ananya bhaktivALA daivI prakRtivALA ja mane mULarUpamAM jANI zake che. ane paMcAvanamA zlokamAM sakAmakarma tathA mAnasika gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 207 tarkavitarkanA saMsargadoSathI rahita thaine arthAt daivI prakRti dhAraNa karanAra manuSya mane prApta karI zake che. A ja rIte teramA adhyAyathI caudamA adhyAyanA vIsamA zloka sudhI nirguNa, bhaktinuM varNana karI, pachI caudamA adhyAyanA ekavIsamA zlokamAM guNAtItanA lakSaNa batAvI, chavvIsamA zlokamAM avyabhicAriNI bhaktino ullekha karI daivI saMpattino saMketa karyo che. paMdaramA adhyAyanA AraMbhamAM A bhautika jagatarUpI azvavRkSanuM varNana dvArA te vRkSamAMthI nIkaLatAM vadhArAnAM mULiyAonI sarakhAmaNI jIvAtmAonAM zubha tathA azubha karmo sAthe karI che. A ja rIte devo tathA asuronuM varNana karyuM che. Ama bhagavad gItAmAM Thera Thera daivI ane AsurI saMpattino ullekha thayela che. paraMtu A pratye arjunano koi pUraka prazna na hovAne kAraNe tene vistArathI kahevAno avasara prApta thayo na hato. Ama chatAM tene vistArathI kahevAnuM bhagavAnane ucita lAgatA A soLamAM adhyAyamAM daivI ane AsurI saMpattinuM vistArathI varNana karavAmA Avela jIvo daivI ane AsurI ema be prakAranA che. to jIva daivI ane AsurI che. tene kevI rIte oLakhavA, A mATe bhagavAne paMdaramAM adhyAyanA ogaNIsamA zlokamAM kahyuM che ke je mane puruSottama paramezvara tarIke oLakhI, mAtra mAruM ja bhajana kare che arthAt te mAro ananya bhakta thai jAya che. A rIte bhakta no uddezya bhagavad prAptI banatA daivI saMpatti ApoApa pragaTa thAya che. A rIte je jIva devane zaraNe jAya te daivI jIva kahevAya. je jIva mAyAmAM rahe, te jIva AsurI jIva kahevAya. bIjA zabdomAM kahI rajoguNa tathA tamoguNamAM rahI kArya karanAra jIva AsurI jIva kahevAya. 107
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda A soLamA adhyAyamAM bhagavAna daivI prakRti tathA tenA guNonuM tema ja AsurI prakRti tathA tenA guNonuM varNana kare che. tenI sAthe guNavAna tathA hAninuM varNa kare che. pahelA traNa zlokamAM bhAva, AcaraNa ane prabhAvane laine daivI prakRtinuM varNana karela che. 208 sauthI pahelA Ave che. abhaya. abhaya eTale jene janma maraNano bhaya lAgato nathI. je sadAya nirbhaya kahI jIve che. nirbhayatA e daivI prakRtinuM lakSaNa che. nirbhayatA sabaLa hovI joie. khokhalI nirbhayatA kyAre daivI prakRtinuM lakSaNa gaNAtI nathI. AvI nirbhayatAne dhana, rAjyasattA paNa jhUkAvI zakato nathI. sAco daivI prakRtivALo jIva sUradAsajIne dilhIno bAdazAha akabara potAno yazagAna gAtAM padanI vAta kahe che. tyAre sUradAsajIe khUmArIthI eka pada gAine jabAva Apyo. nA hina rahyo manameM chora. naMdanaMdana basata kaise A niye upara aurA he bAdazAha! have mArA manamAM koi icchA mATe jagyA ja rahI nathI. naMdanaMdana zrIkRSNa manamAM vasI gayA che. te svarUpa mArA hRdayamAMthI khasatuM ja nathI. A javAbathI bAdazAha rAjI thaine sUradAsajIne kaMika mAMgatA kahe che. tyAre te sUradAsajI nirbhayatAthI kahe che ke 'tame rAjI thayA ho to eTaluM ja kahI do ke mane pharIthI kadI ahIM bolAvazo nahIM.' zrI kuMbhanadAsajIe AvI nirbhayatAthI rAjA mAnasiMhane kahI dIdhuM hatuM ke kSamA karajo, mahArAja! ahIM to mArI svAmI rasikaziromaNI naMdanaMdanI prasannatA mATe kIrtana gAuM chuM. ApanI prasannatA mATe nathI gAto... 108 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 209 paThANaputrane bAdazAhe tulasInI kaMThI toDI nAMkhavAnuM kahyuM tyAre eNe kahyuM A kaMThI mane ghaNI priya che. jenAthI mAruM citta prabhumAM coMTeluM rahe che. tenA A javAbathI bAdazAha gusse thaine talavAra maMgAvIne tenuM mAthuM kApavAno hukama karyo, tyAre paThANane kahyuM 'A mArI pAse talavAra che tenAthI je mAruM mastaka chedI nAkhone! bIjI talavAranI tamAre zI jarUra che.' Ama sAcA daivI jIvane mRtyuno paNa Dara lAgato nathI. satva azuddhi e daivIpaNAnuM bIju lakSaNa che. satva azuddhi eTale aMtaHkaraNanI zuddhatA aMtaHkaraNa konuM zuddha hoya aMtaHkaraNa eTale mana, buddhi, citta ane ahaMkArano samanvaya. je saMsArathI rAgarahita thaine bhagavAnamAM anurAga bAMdhavA mATe potAnA vicAra, bhAva, uddezya ane lakSya kevaLa eka paramAtmAnI prApti mATe kare che. tyAre te aMtaHkaraNa zuddha thai jAya che. Ama daivI paNAnI pahelI zarata satva saMzuddhi che. mana, buddhi, citta ane ahaMkAra aMtaHkaraNa che. te sArI vastumAM hovI joie. mana sAruM ciMtana kare, sArA vicAro kare, buddhi sAro nirNaya kare, emAM nizcaya hoya. arthAt badhAmAM paripakvatA Avazyaka che. arthAt mana haMmezA zaMkA kuzaMkAmAM rahe, buddhi tarka vitarkamAM rahe. ane citta kAmADoLa sthitimAM rahe, e mAtra AdhyAtmikakSetramAM ja nahiM paraMtu jIvananA dareka kSetramAM pragatimAM avarodharUpa tatva bane che. bhagavAna zrIkRSNanI A vAtane anumodana ApatAM zrI AcAryazaraNa siddhAMta muktAvalI graMthamAM AjJA kare che ke
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda citastapravarNa sevA tatsiddhacai tanuvittajA | tataH saMsAraduHkhasya nivRttibrahma baudhanam II mana, buddhi, citta ane ahaMkAranI zuddhi mATe zrIAcAryazaraNa 'citastatkavaNuM sevAnI AjJA kare che.jethI citta zrIkRSNasivAya bIjA kAryamAM na joDAya, sevAnI A siddha mATe tanujA ane vittajA sevA che. tanujA eTale zarIrathI sevA ane vittajA eTale dhanathI sevA. A baMnne sAdhanothI mAnasI sevA siddha thAya che. eTale be mAMthI eka sAdhananI gerahAjarIthI mAnasI sevA siddha thatI nathI. zarIra vaDe sevAthI deha ane indriyo prabhumAM joDAvAthI zarIra ane indriya Asakti dhIre dhIre dUra thAya che. dhana vaDe sevAthI dhanamAM raheluM lAgeluM aMtaHkaraNa paNa zuddha thAya che. Ama dhIre dhIre zarIra ane vananI AsaktithI ghaTavAthI mAnasI sevA siddha thAya che. zrI AcAryazaraNa daDhapaNe mAne che ke kRpApAtra jIvane parabrahmano AnaMda mANavAmAM bAdhaka tatvatana, dhana ane ahaMma mamatA che. ahaMma eTale mAruM, huM, badhe ja rahuM chuM. mAruM varcasva badhe ja rahe, badhu mAruM che tevo bhAva, mamatA eTale A badhAmAM rahelI Asakti tethI ja tanujA sevAmAM potAnA dehendriyAdithI bhagavasevA karavAthI jIvanI ahaMtA prabhune samarpita thAya che. ane potAnA vittathI sevA karavAthI jIvanI mamatAnuM samarpaNa paNa prabhurthe thAya che. prabhupratyArthe kareluM samarpaNa e ja sAcu dAna che. dAnamAM paNa ahaMma mamatA na AvavI joie. to ja te dAna sAtvika banaze. dAna karavAmAM sabhAnatA hovI joie. pAtranI yogyatAno vicAra thavo joie. ghaNIvAra gupta dAnamAM sUkSma ahaMma paNa jovA maLe che. nAma gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 211 jAhera nahi karavAnI zarate meM dAna karyuM tevI kAna phasI dvArA ApaNe guptadAna karyono ahaMma saMtoSIe chIe. yajJa eTale prayatna, saMsAramAM ke AdhyAtmikatA mAM je kaMi meLavavA mATe prayatna thAya, tene yajJa kahevAmA Ave che. prayatna vinA kazuM ja prApta thatuM nathI. prayatnarUpI yajJamAM ATalI tAkAta hoya to tenA dvArA prApta phula keTalI tAkAta haze? e paNa vicAravuM joie. tethI ApaNo yajJa haMmezA satvazuddhi arthe hovo joie. yajJa nA arthe sevA thAya che. tethI ApaNA badhA ja yajJoprabhasukhatve hovo joie. jethI te yajJa sevA banI jAya che. ApaNe je kaMi prayatna ke yajJa karIe tyAre temAM Apano bhAva zuddha hovo joie. arthAt yajJamAM lAlaca. kSobha, satya, ahiMsA, tyAga, balidAna, dayAbhAva ane krodha vageremAM sthira buddhi rAkhIne karavo joie. ApaNe je koi sAro prayatna karIe chIe tyAre apamAna, asatya, AtmasanmAnanI rakSAno prazna paNa ubho thAya che. tyAre dhIraja, sthiratA, paNa ApaNA sArA prayatnano bhoga ApyA vagara kuneha buddhithI teja tIvra, levo joie. to te yajJa prabhune samarpita thaze. Ama bhagavAna zrIkRSNa 24 lakSaNodaivI sampatinAM batAvyA che. je badhA lakSaNo arjunamAM mojuda che. A guNonA samanvaya dvArA dareka jIve potAno vikAsa karavo joie. kalyANanA siddhAMtomAM hika, kAhora jaNAve che ke vyakti kalyANano zreSTha nirNAyaka vyakti pote ja che.' tethI dareka vyakti potAnAmAM rahelA divya guNone oLakhavA joie. kAraNa ke e ucca guNo vyaktine moTI uMcAie lai jAya che. jene bhagavAna zrIkRSNa mokSa kahe che. daMbha, abhimAna, krodha, kaThoratA 109
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 213 212 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda tathA ajJAna (ALasa) e AsurI prakRttinA guNo che. je jagatamAM hiMsA, ajJAnatA, asatya aphavAo, phelAve che. teno kadAca vijaya thAya to laukika, rAjanItika hoya che. dhArmika ke AdhyAtmika vijaya hotA nathI. bhagavAna zrIkRSNa kahe che ke AvA AsurI jIvone bhrama nAkhIne huM temane haMmezA AsurI yoniomAM mukIne niraMtara bhavasAgaramAM nAkhyA karuM chuM. kAma, krodha ane lobha, e adhogatinA dvAra che. jenAthI haMmezA dUra rahevuM joie. ApaNe sahmArge jatA roke che. jo ApaNane sAcA arthe manuSya banI rahevuM hoya to, A guNothI hamezA dUra rahevuM joie. ahIM kAma eTale satkarmo karavA ADe AvatI icchAo che. je koi A adhogatinA dvArathI bacI gayelA che. temane izvare ApelAM zreSTha manuSya avatAra gaNI saMsAramAM haMmezA kalyANa kArI kAryo karavA joie. paraMtuM kalyANakArI kAryo managhaTita taraMgI vicArone AdhAre nahi, paraMtu zAstromAM batAvela kartavya, ane akartavyano bheda samajIne karavo joie. Ama A soLamA adhyAyamAM daivI ane AsUrI guNonuM varNana karI jIve potAnA aMtaHkaraNamAM rahelA daivI guNone jAgRta karI, tene TakAvI rAkhavA mATe kalyANano bhagavasevA no Azaro levo joie. A mArgamAM lobha, lAlaca, dhAkadhamakI, hiMsA vagere aTacaNo Ave che. tyAre ApaNe pUrI niSThAthI A satyarUpI mArgamAM aDaga rahevuM joie. ijIzinamAM eka kahevata che ke 'satyanI talAzamAM nIkaLelA ne je vedanA thAya che e vedanA satyane sAco artha Ape che." adhyAya : 10 soLamA adhyAya bhagavAna zrIkRSNae daivI ane AsurI guNo batAvyA, daivI jIvanuM kartavya batAvyuM AsurI jIva je hiMsA, asatya, hatyAcAra, saMsAramAM phelAve che. tenI gati narakanI hoya che. eTale e adhogatinI hoya che. jenuM phala kAyama AsurI buddhi rAkhI, jene mArAthI haMmezA dUra rAkhuM chuM. daivI jIvo je haMmezA jagatamA sukhArthe ke potAnA AtmAnA kalyANa mATe kalyANakArI satkarmo kare che. te mane pAme che. sattamA adhyAyamAM bhagavAna zrIkRSNa kahe che. ke mAtra, daivI guNothI huM prApta thato nathI. paraMtuM AdaivI kAryo mAM niSThA, zraddhA Avazyaka che. jIva je koi daivI kArya kare, dhArmika zAstro, samAjahitanA zAstro baMdhAraNane Adhina rahIne karavAnA che. toja AvA kAryo dharma ane samAja hiMsAnA banaze. sakAryamAM paraloka hita, jIva mAtranuM hita jarUrI che. TUMkamAM soLamA adhyAyamAM bhagavAna zrIkRSNa daivI ane AsUrI jIvonI bhedarekhA batAvI, daivI jIvone AcaraNano saMdeza Apela che. jyAre sattaramA adhyAyamAM A AcaraNanI pramANabhUtatA batAvyA che. A adhyAyanA prathama zlokamAM arjuna bhagavAna zrIkRSNane pUche ke je jIvo ApanA kRpApAtradaivI jIvo che. teo haMmezA satkarmo karavA mAMge che. paraMtu temane zAstromAM niSThA nathI, to temane je phala prApta thAya che. te kevuM phUla hoya che? sAtvika ke rAjasI, tAmasI? 110.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna zrIkRSNa arjunanA uttara rUpe che. kahe che ke he arjuna, tuM pahelA jIvanI niSThAne oLakha, ke e jIva kaMi prakRtino che. satvaguNI, rajoguNI ke tamoguNI, dareka jIva A batAvela traNa guNomAMthI nirmita vibhinna prakRtinA AdhAre deha dhAraNa kare che. ane tenA AdhAre arjitaguNo anusAra potAnI niSThA pragaTa kare che. ane A niSThAne AdhAra tenuM mana, buddhi kArya akAryano vicAra kare che. ApaNe je ahIM niSThA zabdano prayoga karyo che. je gItAnA zraddhAnA zabda artharUpe che. gItAmAM je zraddhA zabdano prayoga thayela che te vizvAsanArUpe che. Ama chatAM A lekhake niSThA zabdano prayoga karela che. tenuM kAraNa prastuta adhyAyanA viSayavastune sAdhanasvarUpe rajUAta karavAnI icchA mAtra che. niSThAmAM bhaktino bhAva che. jyAre zraddhAmAM vizvAsano bhAva che. zraddhA zabda AsthA, ane vizvAsa sudhI sImIta rahe che. jyAre niSThA zraddhA uparAMta bhakti vaphAdArI, lInatA kartavya sabhAnatA vagerene samAvI laine sacoTa arthano nirdeza kare che. A jagatanuM saMcAlana zraddhA vizvAsa, niSThAne AdhAre thAya che. paraspara vizvAsathI cAle che. jyAM avizvAsa che tyAM azAMti, laDAi jhaghaDA che. premano abhAva che. A jagata eka bIjAnA vizvAsathI cAle che. adhyAtmika dRSTikoNathI zraddhA aMtaHkaraNano dharma che. aMtaHkaraNa nirmANano AdhAra pUrvanA saMskArone AdhAre nimitta thAya che. ahIM pUrva saMskAra eTale AgalA janmanA saMskAra ane A janmamAM agAu prApta karela saMskArono samAveza che. jo manuSya potAnA gayA janmanA phaLa rUpe sAruM vAMcana, satsaMganA AdhAre jJAna prApta kare tene AdhAre sadvicAranuM zAsazAnanuM bhAthuM bAMdhIne satvaguNI zraddhA prApta gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 2 15 kare che. paraMtuM jemanuM jJAna AvA zAstro jJAnathI rahita che. tenI zraddhA kAM to rAjasI ke tAmasI hoya che. jo jIvamAM satvaguNInuM pramANa vadhu hoya, rAjasI, tAmasInuM pramANa aMkuza yukta hoya to sArA vAMcana satsaMga dvArA zreSThatAno uMcAie sahelAithI pahoMcI zake che. paraMtuM jenAmAM rAjasI ke tAmasIpaNuM vadhu haze. tene mATe lAkha prayatno karavA chatAM tenAmAM kyAre paNa sAtvika zraddhA pedA thaze nahIM. satvaguNI haMmezA dharmanA mArge satyathI AgaLa vadhAvAnI icchA che. zraddhA dharAve che. tene A mArge AgaLa vadhavA mATe izvaranI zakti para parama vizvAsa hoya che. tene izvara sivAya bIjA kAzAno Dara lAgato nathI. rajoguNI ane tAmasIguNI jIva haMmezA lobha lAlaca ane bhayathI kArya kare che. ane karAve che. temane daivI zaktimAM AsthA ochI, paraMtuM laukika zakti zraddhA vadhu hoya che. laukika zakti eTale satva padomAM ArUDha zakti. rajoguNI ALasuM, ahaMkArI, vadhu hoya che. jyAre tAmasIguNI krodhI akarmI hoya che. he arjuna! je manuSya je prakRti dhAraNa karI, janma le che. te prakRti anusAra tenuM bhAgya ghaDAya che. te bhAgya anusAra tenuM karma baMdhAya che. jIva game teTalA lAkha prayatna kare paraMtu jo prArabdhamAM na hoya, to tene te karmanuM phala viparita maLe che. tethI zArAnI ajJAnatAne kAraNe daMbha, abhimAna rAcI svacchandatAthI tathA zraddhApUrvaka karma kare to paNa te jIva AsUrI jIva che. te potAnA zarIramAM rahela AtmasvarUpa paramAtmA ane jagatamAM rahela tatvarUpI paramAtmAne svarUpa kaSTa Ape che. 111
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda satva, rAjasa ane tAmasa prakRti mAtra, te jIvanA svabhAva ane karmane nizcita kare evuM nathI. paraMtu he arjuna! pratyeka jIvano AhAra, yajJa, tapa tathA dAna, tenI prakRtinusAra bhinnabhinna hoya che. - je satvaguNI jIva che teno AhAra paNa te jIvane poSaka arthAt te AyuSya vadhAranAra, jIvanazuddha, pavitra karanAra, baLa svAthya, sukha tathA tRpti ApanAra hoya che. je jIva ane saMsAranI TakAvI rAkhanAra khorAkane prApta kare che. te zuddha sAtvika zAkAhArI bhojanane AvakAryo che.jyAre rajoguNI jIva atizaya kaDavuM, khATuM, khAruM, garama, tIkhuM, lakhuM tathA baLatarA pedA karanAra AhAra pasaMda kare che. tamoguNI jIva traNa kalAka pahelAM rAMdheluM, svAdavihIna, bagaDeluM, eThuM tathA zuddhatA vinAnuM mAMsa, madirAyukta bhojanano saMgraha rAkhe che. satvaguNInuM dareka karma ke yajJa phaLanI AzA rAkhyA vagara mAtra potAnuM karma samajIne kare che. paraMtuM he bharatakSetra, je rajoguNI che tedunyavI lAbha khAtara ke potAnuM garva mAnavadhAravAnA hetu thI kare che. te rAjasI che. koi vidhi vidhAnane samajyA vagara mAtra samAja dezane nukazAna pahoMcADanAruM ayogya, yajJa, (prayatno kare che te tAmasI yajJamAM Ave gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 217 tapa to svacchatA, saraLatA, brahmacarya, ahiMsA ane deva,guru jevA AdhyAtmika mukta dAtAnuM pUjana e daivI jIvonuM zarIra saMbaMdhI tapa che. koinI mAna hAnI na thAya tevI rIte satya, priya ane hita vacana sAthe vedanuM niyamita paThana karavuM e vANI tapa che. jyAre mananI prasannatA, saumyapaNuM, mauna tathA manane nigraha karanAra sarva mananAM tapa che. AthI he arjuna sAcA tapasvIe to pahelA A tapa dvArA potAnAmAM sAtvikapaNuM pragaTa karavuM joie. ane te vakhate tenAmAM koI daMbha ke ADaMbara nahovo joie, daMbha ane ADaMbarathI karela tapa rAjasI tapa che. ane koine nukazAna pahoMcADavA mATe tapa e tamo guNI tapa che. AthI tapanuM tAtparya samajIne tapa karavuM joie. sAcuM sAtvika tapa haze to te mane ke mArA aMza rUpa devI devatAne pAmaze. he arjuna! je rIte dharmakSetre sAtvika tapanuM mahatva che. te rIte sAtvika dAna paNa mahattvanuM che. koi paNa prakAranA badalAnI bhAvanA rAkhyA vinA supAtrane yogya samaye potAnuM kartavya samajIne dAna kare che. te ja sAcuM sAtvika dAna che. tenA viparita badalAnI apekSAthI kareluM dAna e rAjasI dAna che ane jugArI vyasanI ke ALasune karela dAna e tAmasIdAna che. he arjana! sAtvika yajJa, tapa ane dAna paramAtmAnI sAnidhyamAM thAya che jenAthI paramAtmA saMtuSTa thAya che. e bhaktimaya bane che. samAjamAM je saMpa, zAMti ane vikAsa lAve che. yajJa pachI tapanA sAtvika, rAjasI, tAmasI ema bheda che te dareka tapa zarIra, vAcika ane mAnasa ema traNa prakAranuM che. prathama zarIra vagere traNa bheda traNa zlokathI, sAtvika vagere traNa bheda traNa zlokathI ema kula nava prakAranA tapa batAvyA che. - bhagavAna zrIkRSNa tapanuM tAtparya batAvatA bhagavAna arjunane samajAve che ke ekAMta jagyAmAM AMkho baMdha karI dhyAna dharavuM te tapa to AtmA cetanAnuM tapa che. paraMtuM A AtmA cetananA tapane puru baLa ApanAra 112
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda adhyAya : 18 gItAnA sattara adhyAya sudhI bhagAvana zrIkRSNa arjunanA dareka praznano siddhAMta pakSe gahana vistRta uttara ApIne, arjunane saMtuSTa karavAno pUro prayatna karyo che. Ama chatAM A badhA viSayone pUrepUro nyAya ApI zakAya ane jIvananuM aMtima lakSyane saraLatAthI prApta karI zakAya, te mATe A aDhAramA adhyAyamAM AgalA sattara adhyAyane punaHsArAMza ApI, gItAnA gUDha jJAnane saMkSepamAM rajU karI, manuSyamAtrane aMtima lakSyane sAkAra karavA AhvAna karela che. jevI rIte gItono bIjo adhyAya, gItAnA bAkInA adhyAyanA viSaya vastunI prastAvanA che te ja rIte A aMtima aDhAramo adhyAya paNa gItAnA sArAMzarUpa upasaMhAra che. A adhyAyanI zarUAtamAM sarvakarmano manathI abhyAsa karI adhyAya 5 zloka 13 tathA karmanA phaLa ane Asaktino tyAga karI adhyAya 4 zloka 20 jevA vacanomAM tyAga ane sanyAsa zabdanuM prayojana thayela che. teno Ubhaya artha eka ja che ke bhinna che. te jANavAnI icchAthI arjuna bhagavAna zrIkRSNane pUche che ke saMnyAsa ane tyAgane huM alaga alaga samajavA icchuM chuM. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 219 bhagavAna zrIkRSNa tenA uttararUpe kahe che sanyAsa ane tyAga baMnne bhinna bhinna zabdo che. potAnI prakRti, buddhithI, vyakti vyaktie bhinna bhinna hoya che. vidvAno bhautika icchA para AdhArita kAryonA parityAgane sanyAsa kahe che. jyAre sarva karmonA phaLa tyAgane buddhizALI tyAga kahe che. arthAt niSpakSa bhAvathI karela tyAga sAco tyAga che. AvA karmamAM kartAbhAva bilakula hotA nathI. eka guru ane ziSya AzramamAM rahI brahmacarya sahita sAdhanA karatAM hatA, eka divasa koi kAma arthe AzramanI bahAra gAmamAM javAnuM thayuM tyAre eka suMdara strIne be bhAna avasthAmAM paDela joine, gurue tarata ja strIne bhAnamAM lAvavA mATe khabhe uMcakIne eka jhADa nIce lai gayA, tene jarUrI sevA cAkarI tene bhAnamAM lAvyA, ziSya A dezya joine AzramamAM pAcho Avyo, jyAre guru AzramamAM AvyA tyAre ziyae kahyuM 'tame strI saMganA tyAgano upadeza Apo cho, ane tame ja strIne uMcakIne lai gayA tyAre gurue zAMta manathI kahe che he vatsa, huM to strIne tyAM ja choDIne Avyo, paraMtuM tuM tene cheka Azrama sudhI laine Avyo, tenuM zuM? ahIM gItA kahe che ke ziSyano saMnyAsano dAvo keTalo pokaLa che. ziSyano mana, vacana ane karmathI saMnyAsa nathI, paNa sAMsArika haNatAM karmono sanyAsa che je sAco tyAga nathI, paNa parANe mana kamane lIdhelo tyAga che. je bhAgeDuvRtti che. he arjuna tAro yuddha nahi karavAno nirNaya kevA prakArano che. te tuM nakkI kara, sanyAsa to karmano nahI paNa saMkalpano hovo joie, ane saMnyAsa to karmano nahIM paNa saMkalpano hovo joie ane saMnyAsa, tyAga siddha pAmIne paramatatvane pAme che. 113
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda bhagavAna AgaLa kahe che ke je karmo ApaNA kartavyapaNAmAM Ave che teTalA karmo karavAno ApaNo adhikAra che. bIjA karmo doSayukta che. jenAthI haMmezA dUra rahevuM joie. dA.ta. ApaNe je puruSa ke strI sAthe lagna baMdhanathI baMdhAyelA hoie. te ja puruSa ke strI sAthe sahagamana karavAno adhikAra che. A sivAyanA bIjA lagnatera saMbaMdho e doSayukta che. vyAbhIcAra che. tene haMmezA tyAjavA joie. arthAt ApaNI dRSTie je dharmamAM gaNAya te karmo karavA ane je adhArmika gaNAya tene tyajavA joie. dharmanI ApaNI vyAkhyA zAsrayukta hovI joie. ApaNA AtmA ane paramArthane poSaNa ApanArI hovI joie. emAM sva nahiM para paNa no vicAra hovo joie. paramArthika karmamAM ke tenA phaLamAM kyAre ApaNI Asakti hotI nathI. AvA dhArmika ke paramArthika karmano tyAga nahiM, paNa temAM rahelA mohane tyajavo joie, kAraNa ke mohayukta karma duHkha Ape che. moha rahita karma sukha Ape che. AvA moha rahita karmamAM ApaNo koi nijI svArtha ke irSA hotA nathI. to te iSTa pariNAmane pAtra bane che. jema ke lazkarano sainika tenA nijI jIvanamAM koinI hatyA kare che. to te hatyA aparAdha bane che. phAMsIne pAtra bane che. jyAre sainika tarIke yuddha bhUmi para hajAro sainikone mAre to te prasaMzAne pAtra bane che. 220 vyakti potAnA vyaktigata jIvanamAM ekadama svataMtra ane azakta che. tema chatAM tenI svataMtratAne, tenI zaktine aMkuzamAM rAkhanAra bIju koi paribaLa che je tenA aMtaHkaraNamAM rahelo AtmArUpI paramAtmA che. jyAre je vyaktimAM tenA pUNyaphaLanI zarUAta thAya che tyAre tene khoTA raste jatAM AtmArUpI paramAtmA tene roke che jema ke vAliyA lUTArAmAMthI banela vAlmIkI, kaliMga yuddha pachI samrATa azokanA hRdayamAM Avelo palaTo, bodhI vRkSanI nIce rAjakumAra 114 221 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda gautamanA aMtaHkaraNe palaTo khAdho ane bIjA divase bhagavAna buddha banI gayA, AvA to aneka udAharaNo che ke je vyaktinA aMtaHkaraNamAM beThelo AtmA jAgRta thAya che tyAre vyakti zaktizALI sazakta hovA chatAM tene te dizAmAM jatAM tene roke che. AtmAnI A pracaMDa zaktine vyakti sArI rIte oLakhI le, to vizvanI koi paNa tAkAta tene DaghAvI zakti nathI. ApaNI murkhavALI buddhi haMmezA evuM vicAre che ke huM badhuM karuM chuM. huM na hota to A kAma thAta ja nahiM, tyAM gItA kahe che ke vedAMtanusAra dareka karmanI siddhine mATe pAMca paribaLo bhAga bhajave che 1.adhiSThAna, eTale zarIra. 2.kartA, ahIM kartA eTale ahaMkAra vALo jIvAtmA. 3.vibhinna indriyo, 4.aneka prakAranA prayAso, 5. paramAtmA. koi karmanI siddha mATe upara jaNAvela pAMca paribaLo bhAga bhajave che. ApaNI murkha buddhi mAtra kartAne pradhAnya Ape che. ApaNe hAtha para lIdhela karmane mATe anukuLa zarIra ane prakRti svabhAva paNa mahattvano bhAga bhajave che. badhu anukuLa hoya paNa ApaNuM prArabdha nabaLu hoya to paNa lAkha prayatno karavA chatAM anukuLa siddhi prApta thatI nathI. je A rIte sAcI vAstaviktA samajIne cAle che tene, tenA karmonI siddhi tarapha dorI jAya che. te karma tenA sAtvikapaNAnI nizAnI che. A uparAMta karmanuM baMdhana che. siddhi brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane kSudranA jAtigata svabhAva para nirbhara che. eTale ke pUrva prApta thayela saMskArane AdhAre nirmita svabAvathI tene amuka karmo svabhAvathI tene bhAge Ave che te tene Avazyaka karavA paDe che. keTalAMka kahevAtA samAja sudhArako gItAmAM ahIM varNAzrama dharmano je ullekha thayela che. temAM potAno virodhI sUra pUrAve che. tyAre te duHkhada che. ApaNA zAstronI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda nADane pArakhyA vagara khAlI virodha karavAne mATe virodha karavo e kyAMyano nyAya? ahIM koi eka varNanuM prAdhAnya nathI. cAre varNa sAmAjika vyavasthAne sughaTita karavA mATe Avazyaka che. brAhmaNanuM jJAna ane zAMti, kSatriyanA teja ane zaurya, vaizyanI dakSatA ane kArya kuzaLatA tathA zudranI namratA tathA sevAvRttinI eTale jarUra che. AvIvarNavyavasthA AdhArita samAja racanAthI samAjanuM sucAruM saMcAlana thAya che. darekane tenI yogyatA, lAyakAtane AdhAre kAma maLaze. vyaktinI kAryakuzaLatAmAM tene vArasAgata maLela jJAna agatyano bhAga bhajave che tane jIneTika vijJAnane paNa anumodana ApyuM che. ApaNI kuMTuMba vyavasthAmAM strI puruSanA kAryo, tenI prakRtinA AdhAre vaheMcAyelA che. strI svabhAve mRdu, mayALuM, sevA bhAvanA yukta hovAthI tene mAtRtva tarIke pharajanI sAthe kuTuMbanA dareka sabhyonI sevA, kALajInI javAbadArI bajAvavAnI hoya che. jyAre puruSe kuTuMbanA bharaNa poSaNa mATe Arthika upArjananA kAryo karavAnA hoya che. A uparAMta AjanA vyavasAyika vyavasthApanamAM jete vyaktinI zaikSaNika lAyakAta, dhoraNone dhyAnamAM rAkhIne je te vyaktine tenI lAyakAta anusAra pada ApI kAryonI vaheMcaNI karavAmAM Ave che te ja rIte varNavyavasthAmAM paNa je te vyaktinI pUrva janmanA karmonA AdhAre niyata thayela prakRti, prArabdhane anulakSIne karmo kare che. Ama A varNavyavasthA tarkabaddha, tarkasaMgata che. jo matabheda hoya, to uMcanIcanA bhedano che. kharuM jotAM, ApaNA zAstromAM varNanA AdhAre kyAMya paNa uMca nIcanA bheda jovA maLatA nathI. temanI dRSTie cAre varNa sAmAjika kAryomAM samAna che. A cAra varNo eka sugaThita samAjanA bhinnabhinna aMga che. brAhmaNane samAjanuM sukha, kSatriyane hAtha, vaizyane uru madhyabhAga ane zudrane paNa batAvavAmAM AvyA che. gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 223 jema zarIramAM mukha, hAtha, uru madhyabhAga, hRdaya, peTa vagere ane paganuM mahattva che. tema cAre varNanuM sAmAjika mALakhAmAM mahattvanA che. hA, ApaNAmAMthI ghaNAne zudra zabda pratye sUtra haze, to zabdane zAstronI paribhASAmAM samajIe to zuga eTale svayaMsevaka, game te kArya karI zake tevo kuzaLa, upaniSadamAM A vargane poSakavarga kahyo che. pRthvI paNa poSaNa kare che. eTale tene paNa zudra kahI che. Ama dareka vyaktie potAnA svabhAvagat karmonA baMdhanamAM rahIne, potAne phALe AvatA karmo karIne, potAnI dakSatAthI samAjane upayogI banavAnuM che. te sAcuM samarpaNa che. je Akhare mokSane pAmI zake arthAt samAjane unnata joi zake. AthI potAnA mATe nirmita je karmo ke dharma che. te anusAra karmo karavAnA che. bIjA karmomAM ke dharmamAM kyAre paNa praveza na karavAnI vAta upara gItA bhAra muke che. gItA to ahIM tyAM sudhI kahe che ke je potAnA karmarUpI karmamAM rahIne karmo kare che te sAcA izvaranI ArAdhanA karavA barAbara che. AvI samatola samAja vyavasthAthI dareka vyaktinI tenI vArasA gata AvaData anusAra kAma karato hovAthI, koi vyakti bekAra ke berojagAra nahi rahe. keTalI adbhUta ApaNI varNavyavasthA AdhArita arthavyavasthA che. TUMkamAM dareka vyaktane, tenI prakRti, tenA svabhAva pramANe kriyA karAve che. jo vyaktimAM viveka buddhi haze, to te samajI vicArIne kAma karaze. dareka kAryamAM izvaranI icchA mAnaze. izvaranI preraNAthI te satata karmo karaze. vAstavamAM dareka manuSya izvaranI kaThapUtaLI samAna che. izvara jema nacAve, tema te nAce che. AvI bhAvanAthI izvaranA zaraNe jaie, to sukha zAMtine pAmI zakAya che. 115
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda Ama bhagavAna zrIkRSNa arjunanI icchAnusAra parabrahmane prApta karavAne mATe gUDhamAM gUDha rahasyo batAvyA, pachI 63 zlokamAM bhagavAna kahe che. meM tene gUDha jJAna ApI dIdhuM, have tArI icchAmAM Ave te kara, tuM mAro priya che. eTale tArA hitanI vAta karIza. tuM mAro thaI jAya. mArAmAM vizvAsa rAkhIne mArA zaraNe Ava. tene koi dharmanuM baMdhana raheze nahi. arthAt svadharmAnjarityajya mAmekaM zaraNaM vraja sarva dharmono parityAga karI, mAre zaraNe AvI jA. ahIM dharma zabda kartavyakarmano vAcaka che. saghaLA karmanA parityAga eTale zuM? gItA ApaNe satata karmo karavAnI AjJA Ape che to pachI karmanA parityAganI vAta kyAM AvI? gItA anusAra sarvadharmano arthAt sarvakarmano tyAga eTale bhagavAna ne nirAMte, vizvAsa rAkhIne karmo karavA te. ApaNA bhAgyamAM Avela badhA karmo koi paNa hisAbe karavAnA che. jo bhagavAna para bharoso, vizvAsa haze to yogya phaLa maLaze ja.. 63 zlokamAM bhagavAna kahe che ke karmayoga, jJAna, yoga bhaktiyoga, saMnyAsa yoga, maMtra yoga, haThayoga, rAjayoga vagere je kaMi sAdhano che. te kevaLa mArA dvArA nirmita ane mane jANavA mATenAM gUDha rahasyo samAna che. jene tenI prakRti anusAra je anukuLa hoya tene pasaMda kare che. emAM jhaghaDAM kyAM AvyA? jene mArAmAM bhAva che tene te rahasyo, saraLatAthI samajAya che. bIjAne mATe te gupta che. eTale jene mArA bhAva nathI. te koi paNa sAdhanano upayoga nahi kare, te mAtra nirarthaka jIvana jIvaze eTale jene mArAmAM zraddhA che te aMte mAro ja che. AvAzraddhAvALAne ApoApa gItAnA rahasyone samajI zake che. zrIkRSNa ane arjunavacce cAlI rahelo gItAsaMbaMdhIsaMvAda 73nA zlokamAM "kariSya vacanaM tava' vAkyathI pUro thAya che. "kariSya vacanaM tava' gItA bhAvArtha bhAvAnuvAda 2 25 eTale arjuna kahe che ke have huM ApanI AjJAnuM pAlana karIza. A vAkyathI arjunano bhagavAna pratyeno zaraNa bhAva, vyakti bhAva prakaTa thAya che. tyAra pachI 74 thI 78 zlokamAM saMjayanI anubhava vANI Ave che jemAM jemAM saMjaya kahe che ke yogezvara zrIkRSNanA mukhe gItAnA gupta rahasyavALo yoga rahasya mane sAMbhaLavA maLyo, tene mAruM bhAgya samajuM chuM te sAMbhaLIne huM dhanya banyo chuM. ahIM saMjaye bhagavAna zrIkRSNane yogezvara eTalA mATe kahe che kAraNa ke badhA yogono izvara mAlika che. yogano artha eTale joDAvavuM. eTale karma, jJAna ane bhaktithI jenI sAthe ApaNI jAtane joDI zakIe. te yogezvara, jenI kRpA vagara ApaNe kazuM ja karI zakatA nathI. tethI manuSya potAnuM samagra jIvana samagra kama, e pachI, jJAna, karma ke bhaktinA hoya paraMtu izvaramaya banIne karavAnA che. Ama aDhAramA adhyAyanI samAptIthI bhagavadgItA pUrI thAya che. 116