________________
૧૧
સંસારી જીવને દ્રવ્યપ્રાણ અને ભાવપ્રાણ એમ બંને પ્રકારના પ્રાણ હોય છે. કમ મુક્ત છને એકલા ભાવપ્રાણ હોય છે. તેઓ ભાવપ્રાણોથી જીવે છે. ભાવપ્રાણ આત્માથી કદાપિ વિખૂટા પડતાં નથી. માટે તે આત્મા અજરામર બને છે.
આત્મા મૂળભૂત શુદ્ધ સ્વભાવે અરૂપી, અવિકારી, નિરંજન, શુદ્ધસ્વરૂપી, અનંતજ્ઞાનાદિમય અને અનંત સુખ ભંડાર છે. પરંતુ અનાદિકાળથી પુલરૂપ કમના સંગથી રૂપી, વિકારી, રાગી, દ્વેષી, કોબી, કામી, માયી, લેભી, નાને, મેટો, કાળો, ઘેળે, દીન, અભિમાની, રાજા, રંક, દેવ, માનવ, શેઠ, નેકર, પશુ, નારક, કુદ્રજિતુ વગેરે દશાવાળો થાય છે, અને તે તે નામથી ઓળખાય છે. દ્રવ્યથી મૂળ સ્વરૂપે રહે છે, અને પર્યાયથી એની અવસ્થાઓ બદલાયા કરે છે. દ્રવ્ય અને તેના પર્યાય હમેશાં સાથે જ રહે છે, એક બીજા વિના રહી શકતા નથી. કોઈ પણ કાળે દ્રવ્ય પર્યાપ વિનાનું હોય નહિ, અને પર્યાય દ્રવ્ય વિના રહે નહિ.
