________________
૭૬
પુષ્કરવારીપ–કાલેદધિસમુદ્રની ચારે તરફ ઘી ટળાયેલે અને ૧૬ લાખ જે જન પહોળે પુષ્કરવાર દ્વીપ છે. તેની મધ્યમાં ૧૭૨૧ જે જન ઊંચે અને ૧૦૨૨ જોજન પહોળે વલયાકારે માનુષેત્તર પર્વત આવેલ છે. તેનાથી પુષ્કરવરદ્વીપ બે વિભાગમાં વહેંચાઈ ગયું છે. મનુષ્યની વસતી આ પર્વતની અંદરના આઠ લાખ યજન સુધીમાં જ છે. એના પછીના દ્વીપ કે સમુદ્રોમાં મનુષ્યનાં જન્મમરણ થતાં નથી. તેથી જ બુદ્વીપ, ધાતકીખંડપ અને અડધા પુષ્કરવરદ્વીપ અને તેની અંતરાલના લવણસમુદ્ર અને કાલેદધિસમુદ્ર સહિત અઢીદ્વીપને ૪૫ લાખ એજન પ્રમાણુ મનુષ્યક્ષેત્ર કહેવાય છે. ધાતકીખંડદ્વીપની જેમ અહીં પણ બે ઈષકાર પર્વતને કારણે પૂર્વાર્ધ પુષ્કર વર અને પશ્ચિમાર્ધ પુષ્કરવર એમ બે વિભાગ પડે છે. બંનેમાં એક-એક મેરુ પર્વત, સાત-સાત ક્ષેત્રો અને છ-છ વર્ષધર પર્વતે છે. તેમનાં નામ ધાતકી ખંડપ પ્રમાણે અજાણવાં. આ સર્વને સરવાળે કરતાં અઢીદ્વીપમાં કુલ ૫ મે, ૩૫ ક્ષેત્ર, ૩૦ વર્ષધર પર્વત, ૫ દેવકુરુ અને ૫ ઉત્તસ્કુરુ આવેલાં છે. હિમવંત પર્વત અને શિખરી પર્વતમાંથી નીકળેલી અને લવણસમુદ્રમાં ફેલાયેલી આઠ દાઢાએમાં ૫૬ અંતરઢપિ આવેલા છે. તે સિવાય પણ અનેક નાના
