________________
21.
જીવે અને પુદ્ગલે જેમ ચંદ રાજલોકમાં ગતિ કરે છે તેમ અમુક અમુક સમય સુધી સ્થિર પણ રહે છે. સ્થિર થવામાં તેઓ આ અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યની સહાય લે છે.
ધમસ્તિકાયની જેમ અધમસ્તિકાયના પણ સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ એમ ત્રણ ભેદ છે. તેથી તેના પણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ, ગુણ, સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ આ પ્રમાણે આઠ ભેદ થાય છે.
લોકાકાશના, ધર્માસ્તિકાયના, અધર્માસ્તિકાયના તથા પ્રત્યેક જીવના પ્રદેશે અસંખ્યાતા છે. ચારેયના પ્રદેશ સરખા છે. અસંખ્યાત પ્રદેશેવાળા લોકાકાશમાં આવે અનંતાનંત છે. એક જીવના આત્મપ્રદેશે લોકાકાશના આકાશપ્રદેશ જેટલા જ છે. નાના-મોટા સવજીના આત્મપ્રદેશ સરખી સંખ્યામાં છે. પરંતુ જીવના આત્મપ્રદેશને સ્વભાવ સંકોચ અને વિકાસ પામવાને હોવાથી, એક હજાર એજનના વિરાટ શરીરમાં પણ એટલા જ આત્મપ્રદેશથી વ્યાપીને રહે છે અને અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા અત્યંત નાના શરીરમાં પણ એટલા જ આત્મપ્રદેશને સમૂહ સંકોચાઈને રહી જાય છે.
