________________
૬૦
છે. જે કાંઈ નજરે દેખાય છે અને ઇન્દ્રિયેથી અનુભવાય છે, તે સર્વ પુદ્ગલ જ છે. - પાંચેય અજવના પાંચસે ને સાઈઠ ભેદ કહ્યા. સંક્ષેપથી એને સમાવેશ ચંદ ભેદમાં પણ કરવામાં આવ્યું છે.
ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાયના પ્રત્યેકને સ્કંધ, દેશ અને પ્રદેશ એમ ત્રણ ત્રણ ભેદ છે અને કાલને સમયરૂપ એક ભેદ છે. એમ દસ ભેદ અરૂપી અજીવના કહ્યા છે. પુદ્ગલ, સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ એમ ચાર ભેદ રૂપી અજીવના મળીને ચંદ ભેદ અજીવના કહ્યા છે.
અજીવ, અચેતન, જડ વગેરે શબ્દ એક જ અર્થવાળા છે. આખું જગત ચેતન અને જડ એમ બે પદાર્થોમાં વહેચાયેલું છે. જડના અનાદિકાળના સગથી ચેતન એવા આત્માનું પરિભ્રમણ થયા કરે છે અને એનું જ નામ સંસાર છે.
