________________
૫૯
ચાર અરૂપી અજીવના ત્રીસ અને એક રૂપી અજવના પાંચસે ને ત્રીસ મળી, અજીવતવના કુલ પાંચસો ને સાઈઠ ભેદ શ્રી આગમાદિ શાસ્ત્રોમાં કહ્યા છે.
દ્રવ્યથી પગલ દ્રવ્યો અનંતા છે. શ્રેત્રથી સવલક વ્યાપી છે. કાળથી અનાદિ-અનંત છે. ભાવથી વર્ણ, ગંધ, રસ, પશુ સહિત છે. ગુણથી પુદ્ગલ દ્રવ્ય પૂરણ ગલન સ્વભાવવાળું છે. પૂરણ એટલે એકઠા થવું અને ગલન એટલે છૂટા પડવું અથવા વિખરાઈ જવું.
પુદ્ગલ દ્રવ્યના કંધ,, દેશ, પ્રદેશ અને પરમાણુ એમ ચાર મુખ્ય ભેદ છે. લોકાકાશમાં પુદ્ગલના નમુદાયથી બનેલા અનંતા છે. કંપની સાથે હલા નાના નાના કાપિત વિભાગોને દેશ કહેવાય છે. કંપની સાથે રહેલા પુદ્ગલના નાના અંશને પ્રદેશ કહેવાય છે. છૂટા રહેલા અથવા છૂટી પડેલા પદ માલના અંશને પરમાણુ કહેવાય છે. શરીર, મન, વી, વસ્ત્ર, આભૂષણ, વાસણ, ખાવા-પીવાના પદાર્થો, ઘર, દુકાન, ખેતર, ટેબલ, ખુરસી, ગામ, નગર, ઝાડ, પાન, પર્વત, પથ્થર વગેરે સર્વ પુદ્ગલેના સમુદાયરૂપ કહે છે. સુખ-દુઃખનાં સર્વ સાધન પુલ
ધરૂપ છે. સુખ-દુઃખના મૂળભૂત અત્યંતર સાધન રૂપ જે કમ, તે પણ પુદ્ગલ સ્કને સમુદાય છે. પ્રકાશ, પ્રભા, છાયા, અંધકાર, શબ્દ વગેરે પુદ્ગલ
