________________
૧૦
જ આકાશખંડમાં ઘણા જીવા સમાઇને રહે છે. કાળથી જીવા અનાદિ અનત છે. જીવને કોઇ બનાવતું નથી અને કાઇ એને નાશ પણ કરી શકતુ· નથી. જીવા નવા અનતા નથી. જે જીવા છે એમના સર્વથા વિનાશ થતા નથી, જીવા ભૂતકાળમાં હતા, વર્તમાનકાળમાં છે અને ભાવિકાળમાં પણ રહેવાના. જીવ અજન્મા ને અવિનાશી હાવા છતાં જીવના જન્મ-મરણના વ્યવહાર તે તે ભવરૂપ અવસ્થાએના પરિવતનને કારણે કરાય છે. ઇન્દ્રિયા, શરીરબળ, મનખળ, વચનબળ, શ્વાસેોશ્વાસ અને આયુષ્ય-આ ખવાને દ્રવ્યપ્રાણ કહેવાય છે. તેના વડે જીવા જીવન જીવે છે. આ દ્રવ્યપ્રાણાથી જીવના વિયાગ થાય તેને મરણ કહેવાય છે. મરણ થયા પછી ફરીથી જીવ તે દ્રવ્યપ્રાણાને ધારણ કરે તેને જન્મ કહેવાય છે. આવી રીતે જગતમાં સ‘સારી જીવાનાં જન્મ-મરણ થયાં કરે છે.
પ્રાણ એ પ્રકારના છે : દ્રવ્યપ્રાણ અને ભાવપ્રાણ પાંચ ઇન્દ્રિય, ત્રણ ખળ, શ્વસેાશ્વાસ અને આયુષ્ય
આ દશને દ્રવ્યપ્રાણ કહેવાય છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વીય અને ઉપયોગ આ પાંચને ભાવપ્રાણ કહેવાય છે.
