________________
ત્રસ જી કરતાં સ્થાવર જીવેની સંખ્યા જગતમાં હમેશાં ઘણી મટી જ હોય છે. સંસારી જીના જે ભેદ કહ્યા છે, તે બધા ત્રસ અને સ્થાવર એમ બે ભેદના વિસ્તારરૂપે જ વર્ણવ્યા છે.
ચાર ગતિની અપેક્ષાએ સંસારી જીના ચાર ભેદ છે. તેવા તેવા કર્મના ઉદયથી છે જેને પ્રાપ્ત કરે તેને ગતિ કહેવાય છે. નરકગતિ, તિર્યંચગતિ, મનુષ્યગતિ અને દેવગતિ–આ પ્રમાણે ચાર ગતિ છે.
નરકગતિમાં રહેલા જીવોને પ્રાયઃ સદા ઘણું દુઃખ હોય છે. અહીં મનુષ્યલોકમાં મનુષ્ય સિવાયના, એક ઈન્દ્રિયથી માંડીને પાંચ ઈન્દ્રિય સુધીના જેટલા જ દેખાય છે તે બધા તિર્યંચગતિના જ કહેવાય છે. તિર્યંચગતિમાં રહેલા જીને દુઃખ ઘણું અને સુખ થોડું હોય છે.
મનુષ્યગતિમાં રહેલા સર્વ જાતિના મનુષ્યને સુખ–દુઃખ બંને પિતપોતાના કર્માનુસારે હોય છે. તેમાં તીવ્ર રેગાદિના પ્રસંગ વિના બાકીના કાળમાં સુખ હોય છે. તેથી જ મનુષ્યગતિમાં મુખ્યપણે શાતાને ઉદય કહેલો છે.
