________________
ધર્માધ-થમાળા
“મનુષ્યને બુદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ છે, તેનો ખરે ઉપયોગ તત્ત્વની વિચારણા છે; ઉત્તમ દેહ પ્રાપ્ત થયું છે, તેને ખરે ઉપગ વ્રત–નિયમની ધારણા છે; વળી ધન મળ્યું છે, તેને ખરે ઉપગ સુપાત્રને દાન છે અને વ્યવસ્થિત વાણી મળી છે, તેને ખરે ઉપયોગ મનુષ્યને પ્રીતિ ઉત્પન્ન થાય તે રીતને તેને વ્યવહાર છે.”
તત્વવિચારણું કઈ પણ વસ્તુ, ક્રિયા કે ઘટના પર ઊંડાણથી વિચાર કરો અને તેના પૂર્વાપર સંબંધે તપાસીને ચોક્કસ નિર્ણય પર આવવું, તે તત્ત્વવિચારણનું રહસ્ય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે આપણી સામે જે જે વસ્તુઓ ગોઠવાયેલી છે, જે જે ક્રિયાઓ બની રહી છે કે જે જે ઘટનાઓ ઉપસ્થિત થઈ રહી છે, તેના પર બુદ્ધિ દોડાવવી અને તેમાંથી યોગ્ય સાર તારવી કાઢ એ તત્વની વિચારણા છે. જે એવી વિચારણા ન થાય તે બુદ્ધિ મળી એ બેકાર છે અને મનુષ્યને દેહ મળે એ નિરર્થક છે.
તત્વવિચારણાને મુખ્ય હેતુ હિત અને અહિતને નિર્ણય છે. અર્થાત્ મનુષ્યમાત્રે તત્વવિચારણા દ્વારા એ વાત શોધી કાઢવી આવશ્યક છે કે “કઈ વસ્તુઓ મારે માટે હિતકર છે અને કઈ વસ્તુઓ મારા માટે અહિતકર છે.” આ વિષયમાં બે જાતનાં ફલે"નું દાંત સમજવા ગ્ય છે.
બે જાતનાં ફ્લે. એક સથવારો ઘણું મુસાફરો સાથે એક જંગલમાંથી
