________________
ધર્મબોધ-માળા ૯૫૮ ૪
ઃ પુષ્પ ગમે તેવી લડાઈઓ કરે છે અને ગમે તેવા હલકા ઉપાયોને કામે લગાડવામાં અચકાતા નથી. કંચન અને કામિની, સુંદરી અને સુરા કે સુવર્ણ અને સત્તા એ તેમના જીવનને મુદ્રાલેખ હોય છે, એટલે તેમના જીવનની સઘળી પ્રવૃત્તિઓ તે મુજબ જ ગોઠવાય છે.
જે મનુષ્યને પાપ અને પુણ્યને વિવેક હોય તે જ પાપને પરિહાર કરીને પુણ્યની વૃદ્ધિ કરી શકે, પણ અનાર્યોમાં તે જાતને વિવેક હેતે નથી. તેથી ગમે તેવાં પાપી કૃત્ય કરવામાં તેમને ઘણું આવતી નથી. અને જે માણસ આત્મામાં માનતા હોય, કર્મમાં માનતા હોય, પરલોક અને પરભવમાં માનતા હોય, તે પિતાને આત્મા પાપપકથી મલિન ન થાય તેની દરકાર રાખે અને કદાચ કે પાપ થઈ ગયું હોય તે તે માટે અત્યંત દિલગીર થાય કે પશ્ચાત્તાપ કરે. પણ જ્યાં આત્મા જેવી કે વસ્તુને ખ્યાલ જ નથી કે ખ્યાલ છે તે તેમાં શ્રદ્ધા નથી, જ્યાં કર્મના કાયદાનું બિલકુલ ભાન નથી અને પરલોક તથા પરર્ભવની વાતને માનવામાં આવતી નથી, ત્યાં આત્મનિરીક્ષણ કેવું? અને પાપને પત્તાપ પણ કેવો? એટલે ઉજળી ચામડી સુંદર ઘરમાં વસવાટ, વ્યાવહારિક શિક્ષણ, સુઘડ પિશાક, ધીક્ત છે અને કાર્ય કરવાની ચતુ રાઈ એ આર્યત્વનાં વિશિષ્ટ લક્ષણે નથી, પણ સંયમ અને સદાચાર, દયા અને પરોપકાર, આત્મનિરીક્ષણ અને જીવનની શુદ્ધિ એ જ આર્યત્વનાં વિશિષ્ટ લક્ષણ છે. કેઈ મહર્ષિએ ઠીક જ કહ્યું છે કે “વૃત્તર દિ મવઘા = ધનેર 7 વિદ્યા' ધન અને વિદ્યા માત્રથી આર્ય બની શકાતું નથી પણ જીવનની વિશિષ્ટ પ્રણાલિકાને લીધે જ આર્ય બની શકાય છે.
