________________
ધર્મ શોધ-થમાળા
પુષ્પ "जत्थ य विसयविराओ, कसायश्चाओ गुणेसु अणुराओ । किरिआसु अप्पमाओ, सो धम्मो सिवसुहोवाओ ॥"
જેમાં કે જેના વડે ઇદ્રિના સ્પર્શ, રસ, ગંધ, રૂપ અને શબ્દના વિષયો વિરામ પામેજેના વડે કોધ, માન, માયા (કપટ) અને લેભ એ ચાર કલુષિત મને વૃત્તિઓને ત્યાગ થાય, જેનાવડે સગુણ પ્રત્યે અનુરાગ થાય અને જેનાવડે આવશ્યક ક્રિયાઓમાં અપ્રમત્ત બનાય તે ધર્મ શિવસુખનેમોક્ષસુખને ઉપાય છે.
બીજા પણ એક નિગ્રંથ મહર્ષિએ સંસારનું પરિભ્રમણ અટકાવનારા ધર્મનું જ સ્વરૂપ બતાવ્યું છે તે પુનઃ પુનઃ વિચારણીય છે. તેઓ કહે છે કે –
"पच्चक्खाणं पूआ पडिक्कमणं, पोसहो परुवयारो । पंच पयारा जस्स उ, न पयारो तस्स संसारो ॥".
પ્રત્યાખ્યાન-પાપકર્મોને ત્યાગ, પૂજા એટલે આત્મવિકાસની અંતિમ ટેચે પહોંચેલા મહાપુરુષોની ભક્તિનું પ્રતિકમણ એટલે જીવનનું સૂક્ષ્મ સંશોધન અને તેમાં પ્રવેશેલા અસત્ અંશોના ત્યાગપૂર્વક મૂળ સ્વરૂપની પુનઃપ્રાપ્તિ, પિાષધ એટલે ધર્મભાવના પુર્ણ થાય તેવી રીતે પર્વતિથિ વગેરે દિવસમાં કરવામાં આવતી ઉપવાસ અને બ્રહ્મચર્ય વગેરે પૂર્વકની ક્રિયા કે જેમાં સાધુજીવનને અનુભવ થાય છે. તથા પરોપકાર એટલે અન્ય પ્રાણીઓનું ભલું કરવાની ઈચ્છા તથા પ્રવૃત્તિ. એ પાંચ પ્રકારે ત્યાં હાજર હોય છે ત્યાં સંસારને પ્રચાર-ભવભ્રમણ હેતું નથી. નિગ્રંથ મહર્ષિઓએ ધર્મનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સમજાવવા
