________________
પહેલું
૩ :
રણુ મહાન તકો લીધે તે સારું-ટુ જાણી શકે છે, હિત–અહિત સમજી શકે છે અને તેના આધારે સુખના ઉપાયે વેજી શકે છે. તેથી જ જે મનુષ્ય બુદ્ધિને ઉપયોગ કરવામાં બેદરકાર રહે છે અથવા તેના દ્વારા ઉત્તમ ફલેની પ્રાપ્તિ કરતા નથી, તેમને પશુઓના જેવા ગણવામાં આવે છે. આ રહ્યા એક કવિના શબ્દો –
“વેષ ન વિદ્યા ન તો ન રાખં, न चापि शीलं न गुणो न धर्मः। ते मृत्युलोके भुवि भारभूता
મનુષ્ય મૃrશ્ચત ” “જેમણે [ બુદ્ધિની સંપત્તિ અથવા વિવેકની મૂડી હાજર હોવા છતાં] વિદ્યાનું અધ્યયન કર્યું નથી, તપશ્ચરણને એક દિલથી આવ્યું નથી, ગરીબોને દાન દીધું નથી, શીલની આરાધના કરી નથી, ગુણનો સંચય કરવામાં ઉદારતાનો પરિચય આપ્યું નથી અને મહામંગલકારી એવા ધર્મનું આચરણ કર્યું નથી, તેઓ આ જગતમાં પૃથ્વીને ભારભૂત છે અને મનુષ્યના રૂપમાં પશુઓ તરીકે જ પોતાનું જીવન વ્યતીત કરી રહ્યા છે.”
બુદ્ધિનું ફલ પ્રપંચ અને દગલબાજી નથી, પણ તત્વની વિચારણા છે. તે માટે એક અનુભવી પુરુષે ઠીક જ કહ્યું છે કે
“તરવવિજાપ , देहस्य सारं व्रतधारणं च । अर्थस्य सारं किल पात्रदानं, વારઃ ૪ પ્રીતિ ના ”
