Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 02
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૪
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ આગમમાં કહ્યું છે કે હે ભગવન્! જે પાપકર્મ કરેલું છે તેને વેદ્યા વિના(=અનુભવ્યા વિના) નારકીનો, તિર્યંચનો, મનુષ્યનો, દેવનો મોક્ષ નથી? હે ગૌતમ ! હા, કરેલ પાપકર્મને અનુભવ્યા વિના નારકીનો, તિર્યંચનો, મનુષ્યનો કે દેવનો મોક્ષ નથી.
હે ભગવન્! તમે એ પ્રમાણે શા હેતુથી કહો છો કે નારકીનો, તિર્યંચનો, મનુષ્યનો કે દેવનો મોક્ષ નથી? હે ગૌતમ ! એ પ્રમાણે નિશ્ચિત છે કે મેં કર્મના બે પ્રકાર કહ્યા છે. તે આ પ્રમાણે પ્રદેશકર્મ અને અનુભાવકર્મ. તેમાં જે પ્રદેશકર્મ છે તે ચોક્કસ વેદવું પડે છે અને જે અનુભાવકર્મ છે તે કેટલુંક વેદાય છે અને કેટલુંક વેદાતું નથી. એ અરિહંતદ્વારા જ્ઞાત, મૃત અને વિજ્ઞાત છે કે આ જીવ આ કર્મને આભુપગમિક વેદના વડે વેદશે. આ જીવ આ કર્મને ઔપક્રમિક વેદના વડે વેદશે. યથાકર્મ=બાંધેલ કર્મને અનુસારે જેમ જેમ ભગવંતે જોયું છે તેમ તેમ તે વિપરિણમશે=વિપરિણામ પામશે. માટે હે ગૌતમ!તે હેતુથી એમ કહ્યું છે કે યાવત્ કરેલ કર્મોને અનુભવ્યા વિના નારકીનો, તિર્યંચનો, મનુષ્યનો કે દેવનો મોક્ષ નથી. (ભગ. શ.૧ ૩.૪ સૂ.૪)
આથી ઉપશમ-ક્ષયોપશમમાં ભેદ છે. પ્રદેશથી કર્મનો ઉદય ક્ષાયોપથમિક તત્ત્વચિમાં હોય છે, ઔપથમિક તત્ત્વચિમાં ન હોય. આ પ્રમાણે વિરતિ =ચારિત્ર)માં પણ ભાવના કરવી. (૨-૩) टीकावतरणिका- उक्तावौपशमिकभेदौ, क्षायिकभेदानाहટીકાવતરણિકાઈ– પરામિકના બે ભેદો કહ્યા. હવે ક્ષાયિકના ભેદોને કહે છે– ક્ષાયિકભાવના ભેદોज्ञानदर्शनदानलाभभोगोपभोगवीर्याणि च ॥२-४॥
સૂત્રાર્થ– જ્ઞાન, દર્શન, દાન, લાભ, ભોગ, ઉપભોગ, વીર્ય, સમ્યક્ત્વ અને ચારિત્ર એ નવ ભેદો શાયિકના છે. (૨-૪) ૧. આવો પાઠ દશવૈકાલિક સૂત્રની પ્રથમ ચૂલિકામાં છે.
