Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 02
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૧૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૩૯
टीका - कृतसमासनिर्देशात् संसारिण एवोभय ( भेद) भाज इति नियमार्थं, एष सूत्रसमुदायार्थः अवयवार्थं त्वाह - 'समासतस्त एव प्रक्रान्ता जीवा इति प्राणिनः संसारिणोऽन्वर्थयोगाद् द्विविधा भवन्ति, द्वैविध्यमेवाह-समनस्काश्च अमनस्काश्च, सह मनसा मत्यादिभेदद्रव्यरूपेणेति समनस्का:-मनः पर्याप्तिमन्तः, तद्रहिता अमनस्का:, મનपर्याप्तिरहिता इत्यर्थः, तान् पुरस्तात् संज्ञिनः समनस्का इति पुरो મવિષ્યતિ સૂત્રે વક્ષ્યામ:-વ્યાધ્યાયામ: કૃતિ ૫રી-શા સંસારી જીવો બે પ્રકારના છે
-
ટીકાર્થ— સમાસમાં નિર્દેશ કરેલો હોવાથી સંસારી જીવો જ બે પ્રકારના છે એવા નિયમન માટે છે. આ સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર કહે છે- સંક્ષેપથી પ્રસ્તુત સંસારી જીવો વ્યુત્પત્તિથી થતા અર્થ પ્રમાણે બે પ્રકારે છે. બે પ્રકારોને જ કહે છેસમનસ્ક અને અમનસ્ક એમ બે પ્રકારે છે. મનથી સહિત તે સમનસ્ક. અહીં (મત્યાદ્રિમેલ-દ્રવ્યરૂપે=)મત્યાદિજ્ઞાનના ભેદોમાં સહાય કરે તેવા અને મન:પર્યાપ્તિથી જીવે ગ્રહણ કરેલા મનોવર્ગણાયોગ્ય પુદ્ગલદ્રવ્યો એ મન છે.
(આ શબ્દાર્થ છે. ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે- મનના દ્રવ્યમન અને ભાવમન એમ બે ભેદ છે. તેમાં મનન કરવા માટે જીવ મન:પર્યાપ્તિરૂપ કરણથી મનોવર્ગણાયોગ્ય અનંતપ્રદેશવાળા સ્કંધોને ગ્રહણ કરે છે. આ રીતે ગ્રહણ કરેલા સ્કંધો દ્રવ્યમન છે. આ દ્રવ્યમનની સહાયથી આત્મા જે મનન, ચિંતન, વિચારણા કરે છે તે ભાવમન છે. આ ઉભય પ્રકારના મનથી યુક્ત જીવો સમનસ્ક છે.)
અર્થાત મન:પર્યામિવાળા જીવો સમનસ્ક છે. મનથી રહિત જીવો અમનસ્ક છે, અર્થાત્ મનઃપર્યાપ્તિથી રહિત જીવો અમનસ્ક છે. તે જીવોનું વિશેષ વર્ણન આગળ શિન: સમના (૨-૨૫) એ સૂત્રમાં કહીશું. (૨-૧૧)
