Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 02
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૪૬
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૧૫ ___टीकावतरणिका- द्वीन्द्रियादयश्च वसा इत्युक्तमत इहेन्द्रियसङ्ख्यानियमाभिधानायाह
ટીકાવતરણિકાર્થ– બેઇન્દ્રિય વગેરે જીવો ત્રસ છે એમ કહ્યું. આથી ઈન્દ્રિયોની સંખ્યાના નિયમનનું(=ચોક્કસ સંખ્યાનું) પ્રતિપાદન કરવા માટે કહે છે–
ઈન્દ્રિયો પાંચ છે– પ્રક્રિયાળિ ર-૨ સૂત્રાર્થ– ઇન્દ્રિયો પાંચ છે. (૨-૧૫) भाष्यं– पञ्चेन्द्रियाणि भवन्ति । आरम्भो नियमार्थः षडादिप्रतिषेधार्थश्च । इन्द्रियमिन्द्रलिङ्गमिन्द्रदिष्टमिन्द्रदृष्टमिन्द्रसृष्टमिन्द्रदत्तमिति वा (પનિકળસૂત્રમ્ ૧-૨-૩) . રૂદ્રો નીવઃ સર્વદ્રવ્યદ્વૈશ્વર્યयोगाद्विषयेषु वा परमैश्वर्ययोगात् । तस्य लिङ्गमिन्द्रियं लिङ्गनात्सूचनात्प्रदर्शनादुपष्टम्भनाद्व्यञ्जनाच्च जीवस्य लिङ्गमिन्द्रियम् ॥२-१५।।
ભાષ્યાર્થ– ઇન્દ્રિયો પાંચ છે. સૂત્રની રચના ઇન્દ્રિયો પાંચ છે એવો નિયમ કરવા માટે અને છ વગેરે ઇન્દ્રિયોનો નિષેધ કરવા માટે છે. "इन्द्रियमिन्द्रलिङ्गमिन्द्रदिष्टमिन्द्रदृष्टमिन्द्रसृष्टमिन्द्रदत्तमितिना" (पाणिनिવ્યારા સૂત્રમ્ ૧-૨-૧૩) પાણિની વ્યાકરણના આ સૂત્રથી ઇન્દ્રિય શબ્દ સિદ્ધ થાય છે. ઈન્દ્ર એટલે જીવ. સર્વદ્રવ્યોમાં જીવ એક જ ઐશ્વર્યના યોગવાળો હોવાથી અથવા વિષયોમાં પરઐશ્વર્યનો યોગ હોવાથી જીવ ઈન્દ્ર કહેવાય છે. ઇન્દ્રનું લિંગ તે ઇન્દ્રિય. (તિના=)જીવનું ચિહ્ન હોવાથી (સૂરના=)કહેવાથી, (પ્રવર્ગના=)આ ઇન્દ્રિયો જીવની છે એમ જોવામાં આવવાથી (૩૫મના=)આધાર રૂપ કે આલંબન રૂપ હોવાથી (વ્યના=)આ જીવ છે એમ પ્રગટ કરવાથી ઇન્દ્રિય જીવનું લિંગ છે. (૨-૧૫)
