Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 02
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૩૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૯૩
टीका - एकः समयो व्यवधायको यस्य स एकसमयो विग्रहो भवति, एकसमयेनातिक्रान्तेन वक्त्रया गतेर्भावादिति सूत्रसमुदायार्थः, अवयवार्थજ્વાદ-‘સમયો વિપ્રો મવતી'ત્યાદિ, ભાળ્યું, જોડસ્વાર્થ: ? કૃતિ, भवान्तराले वर्त्तितायां जन्तोर्गतिपरिणमितस्यैकसमयेनातिक्रान्तेन वक्रा गतिर्जायत इति, एकसमयो विग्रहो भवतीत्युच्यते, न त्वयं नियमः, सर्वस्यावश्यं समयातिक्रमेण भवितव्यं, यदाह - 'अविग्रहा गतिः' ऋज्वेव लोकान्तमपि यावत् एकसमयेन भवत्युपपातक्षेत्रवशेन, अपि च अत्र विग्रहसूत्रे एकसमयत्वमुपलक्षणं यदाह - 'एकविग्रहे 'त्यादि, एकविग्रहा गतिः द्वाभ्यां समयाभ्यां भवति, पूर्वापरसमयावधिकत्वाद् विग्रहस्य, एवं द्विविग्रहा गतिस्त्रिभिस्त्रिविग्रहा चतुर्भिरिति, 'अत्र भङ्गप्ररूपणा' यथोदितसमयविकल्पभावना कार्या, सा च कृतैवेति ॥२-३०॥
'
ટીકાર્થ– એક સમય આંતરું પાડનાર છે જેને તે એક સમયવાળો વિગ્રહ છે. કારણ કે એક સમય પસાર થયા પછી જ વક્રગતિ થાય છે. (આથી વિગ્રહ ગતિમાં અંતર પડી જાય છે. માટે અહીંવિગ્રહપદનું વિશેષણ એવા સમય: એવા સમાસનો ‘એક સમય આંતરું પાડનાર છે જેને' એવો વિગ્રહ કર્યોછે.) આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર કહે છે‘સમયો વિપ્રો મવૃત્તિ' ઇત્યાદિ ભાષ્યપાઠ છે. એ ભાષ્યપાઠનો શો અર્થ છે ? (એ ભાષ્યપાઠનો અર્થ આ પ્રમાણે છે-) ભવાંતરમાં જવા માટે ગતિ કરવાના પરિણામવાળા થયેલા જીવની એક સમય પછી બીજા સમયે વક્રગતિ થાય છે. માટે ‘સમયો વિપ્રો મવતિ' એમ કહેવાય છે. પણ આનાથી એ નિયમ થતો નથી કે દરેક જીવોને બીજો સમય અવશ્ય થાય, અર્થાત્ વક્રગતિ કરવી જ પડે અને એક સમય પસાર કરવો જ પડે એવો નિયમ થતો નથી. જેથી કહ્યું કે- અનિપ્રા ત્યાતિ ઉત્પન્ન થવાના ક્ષેત્રને આશ્રયી ઋજુ જ ગતિ(=સરળ ગતિ) એક સમયમાં લોકાંત સુધી પણ થાય છે.
વળી અહીં વિગ્રહ સૂત્રમાં એક સમયનો ઉલ્લેખ ઉપલક્ષણ છે. તેથી ભાષ્યકાર કહે છે- ‘વિપ્રહા’ ત્યાવિ, એકવિગ્રહવાળી ગતિ બે સમયથી
