Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 02
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૫૩ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૭૩ થાય છે. ચરમશરીરી જીવો સોપક્રમ અને નિરુપક્રમ એમ બંને પ્રકારના હોય છે. ભાષ્યકાર આમ સામાન્યથી (સંભવની અપેક્ષાએ) કહે છે.
પ્રશ્ન- જો ચરમશરીરી જીવો બંને પ્રકારના હોય છે તો તેમનો અનપવર્ય આયુષ્યવાળા જીવોમાં પાઠ કેમ છે? કેમ કે ઉપક્રમ લાગે તો આયુષ્ય ઘટી જાય.
ઉત્તર– નિરુપક્રમ જ વધારે હોય છે. (સોપક્રમ કોઈક જ હોય છે.) આથી તેમનો અનપવર્ઘ આયુષ્યવાળા જીવોમાં પાઠ છે.'
આથી જ ઉપક્રમની સંભાવના બતાવવા માટે અનપવર્તનીય આયુષ્યના સામાન્યથી સોપક્રમ અને નિરુપક્રમ એવા બે ભેદ છે એમ (આ સૂત્રની અવતરણિકામાં) કહ્યું છે.
આનાથી(=ચરમશરીરી જીવોનું વ્યાખ્યાન કરવાથી) ઉત્તમપુરુષોનું પણ વ્યાખ્યાન કર્યું. આથી અનપવર્ઘ આયુષ્યવાળા જીવોમાં ઉત્તમ પુરુષોનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. આ પ્રમાણે સૂત્રમાં કોઈ વિરોધ નથી.
ઉત્તમપુરુષો સાપક્રમ આયુષ્યવાળા હોઈ શકે છે. કેમકે વાસુદેવામાં ઉપક્રમ હોય એમ શાસ્ત્રમાં સંભળાય છે. ભાષ્યકાર તે પ્રમાણે કહે છેજેમનું લક્ષણ કહ્યું છે તે ઔપપાતિક, ચરમદેહ, ઉત્તમપુરુષ અને અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળા જીવોથી અન્ય મનુષ્ય-તિર્યંચો સોપક્રમ અને નિરુપક્રમ તથા મોટા ભાગે અપવર્ય આયુષ્યવાળા અને અનપવર્ય આયુષ્યવાળા હોય છે. કારણ કે આયુષ્ય તે પ્રમાણે બંધાય છે.
આયુષ્ય
અપવર્તનીય
અનપવર્તનીય
સોપક્રમ
સોપક્રમ
નિરુપક્રમ
૧. અહીં શ્રી સિદ્ધસેન ગણિવરકૃતટીકામાં સ્પષ્ટીકરણ આ પ્રમાણે છે- ચરમશરીરી જીવોમાં
ઉપક્રમો હોઈ શકે છે. પણ તે ઉપક્રમો આયુષ્યની હાનિ ન કરી શકે.
