Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 02
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૫૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ સૂત્ર-૧૮ कारणतां बिभ्रतीति, सैषा लब्धिः कारणत्रयाऽपेक्षा पञ्चप्रकारा भवति, तद्यथा-स्पर्शनेन्द्रियादिलब्धिभाष्यं, यथा तत् पञ्चविधत्वं तस्याः तथा दर्शाते-स्पृष्टिः स्पर्शनं, स्पर्शनं च तदिन्द्रियं चेति स्पर्शनेन्द्रियमेतदेव लब्धिः स्पर्शनेन्द्रियलब्धिः-शीतोष्णादिस्पर्शपरिज्ञानसामर्थ्यमनभिव्यक्तोपयोगात्मतेतियावत्, एवं जिह्वेन्द्रियादिलब्धयोऽपि वाच्याः, इतिशब्दो लब्धेरियत्तामावेदयति ॥२-१८॥
ટીકાર્થ– લબ્ધિ એટલે સ્પર્શન આદિ ઇન્દ્રિયાવરણ કર્મોનો ક્ષયોપશમ. ઉપયોગ એટલે પ્રણિધાન. [અર્થાત્ ક્ષયોપશમનો(પ્રાપ્ત થયેલી શક્તિનો) સ્વવિષયમાં વ્યાપાર તે ઉપયોગ.] આ બે ભાવેન્દ્રિય છે. કેમકે આત્મપરિણામ સ્વરૂપ છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે, અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર કહે છે- લબ્ધિ અને ઉપયોગ એ બે ભાવેન્દ્રિય છે. કારણ કે આત્મપરિણામ સ્વરૂપ છે. તેમાં લાભ, લબ્ધિ અને પ્રાપ્તિ એ શબ્દોનો એક જ અર્થ છે. નામ શબ્દ વાક્યની શોભા માટે છે. ગતિ-જાતિ આદિ નામકર્મથી ઉત્પન્નકરાયેલી, ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન કરાયેલી અને ઇન્દ્રિયોના આશ્રયવાળા કર્મના વિપાકથી ઉત્પન્નકરાયેલી લબ્ધિ જીવને પ્રાપ્ત થાય છે.
અહીં લબ્ધિના ત્રણ વિશેષણો છે. તેમાં પહેલું વિશેષણ “ગતિ-જાતિ આદિ નામ-કર્મથી ઉત્પન્ન કરાયેલી” એવું છે. અહીં ગતિ એટલે મનુષ્યગતિ. જાતિ એટલે પંચેન્દ્રિયજાતિ. આદિ શબ્દથી અંગોપાંગ વગેરે નામકર્મનું ગ્રહણ કરવું. આનો અર્થ આ પ્રમાણે છે- જીવને મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, અંગોપાંગ વગેરે નામકર્મથી લબ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. બીજું વિશેષણ “ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન કરાયેલી” એવું છે. સામર્થ્યથી મતિજ્ઞાનાવરણના અને દર્શનાવરણકર્મના ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન કરાયેલી, અર્થાત્ જીવને મતિજ્ઞાનાવરણ અને દર્શનાવરણકર્મના ક્ષયોપશમથી લબ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.
પ્રશ્ન- ક્ષયોપશમ એ જ લબ્ધિ કહી છે. તો પછી ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન કરાયેલી આ બીજી કઈ લબ્ધિ છે?
