Tattvarthadhigam Sutram Part 02

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 63

સૂત્ર-૧૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ જીવના મુખ્ય બે ભેદોસંસારિnો મુવતીશ શર-૨૦ સૂત્રાર્થ સંસારી અને મુક્ત એમ જીવોના બે ભેદ છે. (૨-૧૦)
भाष्यं- ते जीवाः समासतो द्विविधा भवन्ति । संसारिणो मुक्ताश्च /ર-૧ના.
ભાષ્યાર્થ– તે જીવોના સંસારી અને મુક્ત એમ સંક્ષેપથી બે ભેદ છે. (૨-૧૦)
टीका- सम्बन्धकारणं लक्ष्यलक्षणयोः कथञ्चिद्भेदख्यापनार्थं, उक्ताः सतत्त्वलक्षणा जीवाः सामान्यतः संसारिणो मुक्ताश्चेति द्विधा, बहुवचनमुभयानन्त्यख्यापनार्थमिति सूत्रसमुदायार्थः । व्यासार्थमाह-'ते जीवा' अनन्तरोदितलक्षणाः समासतः सङ्क्षपेण द्विविधाः द्विप्रकाराः भवन्ति, संसारिणो मुक्ताश्च, संसारः-तिर्यङ्नरनारकामरभवानुभवलक्षणो विद्यते येषां ते संसारिणः, तद्वियुक्ताश्च मुक्ताः, चशब्दः स्वगतानेकभेदसमुच्चयार्थः, आदौ संसारिग्रहणं तत्पूर्वकमुक्तख्यापनार्थं, अनादित्वं तेषां प्रवाहापेक्षमित्याचार्याः, आगमिकमेतद्वस्तु, तद्गम्यमेवेति सुधियः IIર-૨
ટીકાર્થ–પ્રશ્ન– આઠમા સૂત્ર પછી નવમા સૂત્રના સંબંધનું કારણ શું છે? અર્થાત્ જીવોના લક્ષણનું વર્ણન કર્યા પછી તુરત જીવોનું વર્ણન શરૂ કરવામાં શું કારણ છે?
ઉત્તર– લક્ષ્ય (જીવો) અને લક્ષણ(=ઉપયોગ) એ બેમાં કથંચિત્ ભેદ છે એ જણાવવા માટે લક્ષણના વર્ણન પછી તુરત લક્ષ્ય એવા જીવોનું વર્ણન શરૂ કર્યું છે.
સ્વરૂપ અને લક્ષણ જણાવવા પૂર્વક વર્ણન કરાયેલા જીવો સામાન્યથી સંસારી અને મુક્ત એમ બે પ્રકારે છે. બહુવચન બંનેની સંખ્યા અનંત છે એ જણાવવા માટે છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સંક્ષેપથી અર્થ છે. વિસ્તારથી અર્થને ભાષ્યકાર કહે છે- હમણાં જ કહેલા લક્ષણવાળા જીવો સંક્ષેપથી