Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 02
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૮ ટીકાવતરણિકાર્થ– સ્વસ્વરૂપથી જીવનું વર્ણન કર્યું. હવે લક્ષણથી જીવનું પ્રતિપાદન કરવા માટે કહે છે
જીવનું લક્ષણ उपयोगो लक्षणम् ॥२-८॥ સૂત્રાર્થ ઉપયોગ એ જીવનું લક્ષણ(=અસાધારણ ધર્મ) છે. (૨-૮) भाष्यं- उपयोगो लक्षणं जीवस्य भवति ॥२-८॥ ભાષ્યાર્થ– જીવનું લક્ષણ ઉપયોગ છે. (૨-૮) टीका- उपयोगो लक्षणमिति द्वितीयप्रश्ननिर्वचनं, सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'उपयोगो लक्षणं जीवस्य भवतीति भाष्यं, इहोपयोजनमुपयोगः उपलम्भः, ज्ञानदर्शनसमाधियोजनं वा योगः-ज्ञानदर्शनप्रवर्तनं, सामीप्येन योगा उपयोगाः, उपयोगः नित्यसम्बन्ध इत्यर्थः, अनेन लक्ष्यत इतिकृत्वा उपयोगो लक्षणं जीवस्य भवति, अन्वयव्यतिरेकावबोध इत्यर्थः, तथा चागम:-'सव्वजीवाणंपि अ णं अक्खरस्स अणंतभागो निच्चुग्घाडिओ'त्तीत्यादि ॥२-८॥
ટીકાર્થ– ઉપયોગ એ જીવનું લક્ષણ છે એવું કથન બીજા પ્રશ્નનો ઉત્તર છે. (બીજા અધ્યાયના પ્રથમ સૂત્રના ભાષ્યમાં જીવ સ્વરૂપથી કેવા સ્વરૂપવાળો છે અને એનું લક્ષણ શું છે એવા બે પ્રશ્નો કર્યા હતા. તેમાં પહેલા સૂત્રથી પ્રારંભી સાતમા સૂત્ર સુધીનું વર્ણન પહેલા પ્રશ્નના ઉત્તર રૂપ છે. હવે આ સૂત્રથી બીજા પ્રશ્નના ઉત્તરને કહે છે.) આ સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર કહે છે- ઉપયોગ જીવનું લક્ષણ છે. અહીં ઉપયોજન તે ઉપયોગ એમ ઉપયોગ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. ઉપયોગ એટલે જોવું અને જાણવું. (આત્માનો જોવાનો અને જાણવાનો સ્વભાવ છે. એના જ કારણે આત્મા શરીર આદિથી ભિન્ન જાણી શકાય છે. આત્મા સિવાય કોઈ વસ્તુમાં જોવાનો-જાણવાનો સ્વભાવ નથી. શરીરનો પણ જોવાનો-જાણવાનો સ્વભાવ નથી. જીવ
