Tattvarthadhigam Sutram Part 02

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 51

સૂત્ર-૭
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાયअनादिपारिणामिकाः स्वाभाविका एवेत्यर्थः, जीवस्य भावा भवन्ति । धर्मादिभिरस्तिकायैः समानाः साधारणा इत्यादिग्रहणेन सूचिताः सूत्रकारेण, सूत्रार्थनिगमनायाह-'य'इत्यादि, ये जीवस्य वैशेषिकाः, भावा इति वर्तन्ते, ते स्वशब्देन जीवादिना स्वरूपवाचकेनैवोक्ताः, इतिशब्दः सकलभावोपसंहारार्थः, एवमेते पञ्च भावाः प्रतिपदं य उद्दिष्टा
औपशमिकादयः त्रिपञ्चाशद्भेदाः सम्यक्त्वचारित्राद्युत्तरभेदापेक्षया जीवस्य स्वतत्त्वं भवन्ति, अस्तित्वादयश्च न परिकल्पितरूपा इत्यर्थः, अनन्तधर्मात्मकत्वादस्य सच्चेतनामूर्तादिधर्मभेदसिद्धेरिति ॥२-७॥
ટીકાર્ય–આ પ્રમાણે જીવનો પારિણામિક ભાવ વિવિધ પ્રકારે છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર કહે છે“નવત્વમ” રૂત્યાતિ, જીવનો ભાવ તે જીવત્વ. અહીં ભાવ પ્રત્યય(વ) સ્વાર્થમાં થયેલો છે. એથી જીવ એ જ જીવત્વ એવો અર્થ છે. જીવત્વ એટલે અસંખ્યપ્રદેશવાળી ચેતના. ભવ્યા( થવા યોગ્ય) છે સિદ્ધિ જેની તે વ્યસિદ્ધિ, ધીમો ધીમસેન ઇત્યાદિની જેમ ઉત્તરપદ (સિદ્ધિ)નો લોપ થવાથી ભવ્ય એવો શબ્દ થાય. ભવ્ય એ જ ભવ્યત્વ. જે મોક્ષમાં જવાને માટે અયોગ્ય છે તે અભવ્ય. અભવ્ય એ જ અભવ્યત્વ. આ પ્રમાણે આ ત્રણ જીવધર્મો પારિણામિક ભાવો છે. પારિણામિકભાવો છે એનો અર્થ એ છે કે કર્મથી કરાયેલા નથી, કિંતુ સ્વાભાવિક જ છે.
પ્રશ્ન- સૂત્રમાં ગાદ્રિ શબ્દનું ગ્રહણ શા માટે કર્યું છે? આવો પ્રશ્ન કરવામાં આ અભિપ્રાય છે-દિ-નવાડા (૨-૨) ઇત્યાદિ સૂત્રથી ભાવના પ૩ ભેદો નિશ્ચિત કહ્યા જ છે. આથી ગાદ્રિ શબ્દનું ગ્રહણ નિરર્થક છે. હવે પ૩થી વધારે ભાવો હોય તો દિ-નવાણ ઇત્યાદિ સૂત્ર નિરર્થક છે.
ઉત્તર– દિ-નવા-Sા એ સૂત્રથી જીવોમાં જ રહેનારા સાધારણ ભાવોના ભેદો કહ્યા છે. માટે સૂત્ર નિરર્થક નથી. જીવ-અજીવ એ ઉભયમાં રહેનારા સાધારણ ભાવોનું ગ્રહણ કરવા માટે બદ્રિ શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું હોવાથી પતિ શબ્દનું ગ્રહણ નિરર્થક નથી. આથી જ જીવ