Prabuddha Jivan 2007 Year 18 Ank 01 to 12

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 7

તા. ૧ ૬ જાન્યુઆરી ૨૦૦૯
પ્રબુદ્ધ જીવન .
મારા મૃત્યુથી વિધવાઓ, જેનો બોજો મારે ખાસ ઉપાડવાનો છોકરાઓ આપણી મદદ માગે તેને સારૂ છે. હરિલાલ બાનો બોજો. રહ્યો છે, તેમને સારૂ તમારે પૈસા દાક્તર મહેતા પાસે માગવા. તે ન ઉપાડી તેને રાખે તો ભલે, નંદકોરભાભીને રાખે તે વિશેષ. મળે તો તમે જે ઉપરના ઉદ્દેશોને મળતા છો તેમણે અનેક સંકટો ગોકીબહેનનું ને ગોકાની વહુનું જ પછી તો રહે, તથા ગંગાભાભીનું. સહી, વેઠ કરીને પણ એટલું પુરું પાડવું. હરિલાલે પોતાનું જોઈ લેવું કાકુ પોતાની બાનો બોજો ઉઠાવે તો પણ ઠીક જ છે. ને શામળદાસ પડશે. છોકરાઓને તમને કે જે દેશમાં હોય તેને સોંપે. કુલીની પાસે પોતાની માનો. તમે જે રહેણીએ રહો તેથી વિશેષની આશા કોઈ પૈસો છે એટલે તેને કાંઈ આપવાપણું નથી. હવે રહ્યાં ગોકીબેન, નહિ રાખી શકે. એ જ રહેણીને હું શ્રેષ્ઠ ગણું છું. ત્યાં ઉપરના વિચાર નંદકોરભાભી ને ગંગાભાભી તથા ગોકુળદાસની વહુ. તે સાથે રહે ક્રૂર નથી લાગતા. આ ન્યાય ગરીબી પાયા ઉપર છે ને તે જબરો તો તેમની મહેરબાની, તેમનું ભૂષણ. જો ન રહે તો દરેકને નોખું પાયો ગણાય છે. પોષણ આપવું. છોકરાઓનો કબજો સોંપી દઈએ. પણ જો જ્યાં મારા મરણ પછી આ કાગળનો ઉપયોગ ગમે તેને બતાવવામાં બીજાં રહેતાં હોય ત્યાં આવે તો વધારે ઠીક ગણાશે. આમ કરતાં કરજો. હાલ તો મગનલાલ, રાવજીભાઈ, મગનભાઈ, પ્રાગજી અને તેઓના પોષણનો બોજો બધો મળીને રૂા. ૪૦ નથી આવવાનો. જમનાદાસ વાંચજો. આટલા જણા બીજે ક્યાંય તેની ચર્ચા ન કરે બાનો પણ તે જ વરાડ સમજવો. બાએ તો સમજવું જોઈએ કે તેઓની એવું હું માંગી લઈશ. એટલાએ પણ ન વાંચવો જોઈએ એમ તમને સાથે જ રહે. તેણે પણ છોકરાઓને સોંપી દેવા જોઈએ. જે છોકરા લાગે તો તમે જેને યોગ્ય લાગે તેને જ વંચાવજો. પોતાની માનો બોજો ઉપાડે તેને તો છૂટ જ હોય. ઉપરનો જવાબ જે
વિવાહલો કાવ્ય સ્વરૂપ
ડૉ. કવિન શાહ મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્ય રાસ, ફાગુ, પદ, સ્તવન, સક્ઝાય, હરિયાળી થાય છે. વિવાહ એ માત્ર ઉત્સવ નથી પણ પવિત્ર સંસ્કાર ગણાય છે. આદિ કાવ્ય પ્રકારોથી અતિ સમૃદ્ધ છે. આ સમયમાં એક વિશિષ્ટ પ્રકારની હિન્દુ ધર્મમાં ચાર વર્ણ અને ચાર આશ્રમની વ્યવસ્થા છે તેમાં કાવ્ય રચના “વિવાહલો' પ્રાપ્ત થાય છે તેના સ્વરૂપ વિશે કેટલીક કૃતિઓને ગૃહસ્થાશ્રમનો પ્રારંભ વિવાહના સંસ્કાર પછી પ્રારંભ થાય છે. ચાર આધારે નીચે પ્રમાણે માહિતી ઉપલબ્ધ થાય છે.
આશ્રમોની સાથે ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ પુરુષાર્થની સાધના પણ, આ સમયમાં કવિઓએ રચેલી કૃતિઓમાં વિવાહલઉ, વિવાહલુ, સંબંધ ધરાવે છે. આસક્તિ રાખ્યા વગર નિષ્કામ કર્મ પ્રવૃત્તિ આદરવી વિવાહલો, શબ્દપ્રયોગો થયા છે. આ શબ્દો ભાષાની દૃષ્ટિએ વિકાસ જોઈએ. મનુ સ્મૃતિમાં ગૃહસ્થાશ્રમનું મહત્ત્વ દર્શાવ્યું છે. નાની મોટી દર્શાવે છે. ‘ઉ' ગુણવૃદ્ધિથી “ઓ' થતાં ‘વિવાહલો' શબ્દ અને “ઉ” નદીઓ સાગરને મળે છે તેમ બાકીના ત્રણ આશ્રમનો આધાર સ્તંભ હૃસ્વકરતાં “વિવાહલુશબ્દ નિષ્પન્ન થાય છે. પણ અર્થ તો વિવાહનો ગૃહસ્થાશ્રમ છે. લગ્ન એક પવિત્ર કરાર છે. અને સામાજિક સુવ્યવસ્થા છે તેમાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી. સમગ્ર મધ્યકાલીન સાહિત્ય એ તથા શાંતિ સ્થાપવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા પૂરી પાડે છે. આ માટે ગુજરાતી ભાષાનો ક્રમિક વિકાસ દર્શાવવા માટે ઐતિહાસિક માહિતી વિવાહ સંસ્કારનું મૂલ્ય ઉચ્ચ કોટિનું મનાય છે. વિવાહના આ સાંસ્કૃતિક પ્રદાન કરે છે.
સંદર્ભ પછી જૈન કવિઓએ “વિવાહલો' કૃતિઓની રચના કરી છે તે “વિવાહલો'નો લોક પ્રચલિત અર્થ વિવાહ લગ્ન સાથે સંબંધ ધરાવે વિશે વિચારવું જરૂરી છે. છે. સંસારી જીવનમાં અભૂતપૂર્વ આનંદ અને મંગલનું પર્વ શાનદાર અલ્પ પરિચિત સૈદ્ધાંતિક કોશમાં વિવાહનો અર્થ ભગવતી સૂત્ર રીતે ઉજવાય છે તે વિવાહ ઉત્સવ છે. લગ્ન વિધિ અનુસાર નર-નારીનું દર્શાવ્યો છે. “વિવાહ' એટલે વિવિધ રીતે વ્યાખ્યા કરવી. વિવાહલો મિલન-ગૃહસ્થાશ્રમમાં પ્રવેશનો ઉત્સવ એ વિવાહ છે.
દેશી શબ્દ છે. કાવ્ય રચનામાં વિવાહલોની દેશી શબ્દ પ્રયોગ પ્રાપ્ત વિવાહલો' કાવ્યમાંથી સમકાલીન સમાજની લગ્ન પદ્ધતિ અને થાય છે. વિવાહલો એટલે વિવાહ પ્રસંગનું નિરૂપણ કરતું ચરિત્રાત્મક રીતરિવાજનો પરિચય થાય છે. એટલે સામાજિક સંદર્ભવાળી આ કાવ્ય. વિવાહલોના પર્યાયવાચી શબ્દોમાં ધવલ-મંગલ-વેલિનો પણ કાવ્યકૃતિ કહેવાય છે. આર્ય સંસ્કૃતિમાં માનવ જીવનના ૧૬ સંસ્કારનો સમાવેશ થાય છે. જેન સાહિત્યમાં વિવાહલોનો આધ્યાત્મિક અર્થ સંદર્ભ છે તેમાં ૧૪મો વિવાહ સંસ્કાર (અગ્નિ સાક્ષીએ નર-નારીનો રહેલો છે. સંસારનો ત્યાગ કરીને સંયમ-દીક્ષા સ્વીકારી પાંચ વ્રતના સંબંધ કરવો) છે. વિવાહ સંબંધ એ જન્મ જન્મોત્તરના સંબંધનું પાલન દ્વારા મુક્તિવધૂને વરવાના પ્રસંગનું નિરૂપણ એ વિવાહલો' સૂચન કરે છે.
કહેવાય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તે આધ્યાત્મિક વિવાહ છે. | વિવાહ એ લગ્ન જીવનનો આધાર સ્તંભ છે. અને સ્વયં નક્કી ભૌતિક વિવાહમાંથી મુક્ત થઈને આધ્યાત્મિક વિવાહમાં જોડાવાની