Prabuddha Jivan 2007 Year 18 Ank 01 to 12

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 5

( તા. ૧૬ જાન્યુઆરી ૨૦૦૭
- પ્રબુદ્ધ જીવન
વળી ‘આચારાંગ’ને બધાં અંગોના સાર તરીકે ગણવામાં આવ્યું પ્રસ્તાવનામાં કહ્યું છે, 'આચારાંગસૂત્ર'માં અતિસંક્ષિપ્ત છતાં અત્યંત છે. શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહ્યું છેઃ 'T વિં સારો ? મારો 1 (બધાં વેધક અનેકાનેક સુવાક્યો અનેક સ્થળે પથરાએલાં છે. ગંભીર રીતે અંગોનો સાર શું? આચારાંગ) તેઓએ વળી કહ્યું છે કે આચારાંગમાં તેનું મનન કરવામાં આવે તો અનાદિકાલીન અજ્ઞાન અને મોહને મોક્ષના હેતુનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. એ પ્રવચનનો સાર છે. ક્ષણવારમાં હચમચાવી મૂકે એવી તેનામાં અત્યંત તેજોમય દિવ્ય શક્તિ આચારાંગનું જ્ઞાન મેળવ્યા પછી જ સાચો શ્રમણધર્મ સમજાય છે. ભરેલી છે. આચારાંગસૂત્રનું અધ્યયન કરતી વખતે પ્રભુ મહાવીર ગણિ થનાર પ્રથમ આચારધર થવું જોઈએ.
પરમાત્માની અતિશયોથી ભરેલી પાંત્રીસ ગુણયુક્ત દિવ્ય, ગંભીર आयारम्मि अहीए जंणाओ होई समणधम्मो उ ।।
વાણી જાણે સાક્ષાત્ સાંભળતા હોઈએ તેવો અપૂર્વ આનંદાનુભવ तम्हा आयारधरो भण्णइ पढमं गणिट्ठाणं ।।
થાય છે.” એટલે જ પ્રાચીન કાળથી એવી પરંપરા ચાલી આવી છે કે ગુરુ ભગવંત એટલે જ આવા દિવ્ય ગ્રંથ ઉપર શ્રી શીલાંકાચાર્યે સંસ્કૃતમાં લખેલી પોતાના શિષ્યોને પ્રથમ આચારાંગસૂત્રનું અધ્યયન કરાવ્યા પછી જ બીજાં ટીકાનો હિંદીમાં અનુવાદ પ્રકાશિત થાય છે એથી આનંદોલ્લાસ અંગોનું અધ્યયન કરાવે. પ્રાચીન કાળમાં તો એવો નિયમ હતો કે નવદીક્ષિત અનુભવાય છે. આ ગ્રંથમાં મૂળ સૂત્ર, સંસ્કૃત છાયા, શબ્દાર્થ, સૂત્રાર્થ, સાધુ જ્યાં સુધી આચારાંગના પ્રથમ અધ્યયન “શસ્ત્રપરિણાનો અભ્યાસ ટીકા-અનુવાદ અને સૂત્રસાર એ ક્રમમાં લેખન થયું છે. લેખન પૂરો ન કરે ત્યાં સુધી એને વડી દીક્ષા આપવામાં આવતી નહિ અને ત્યાં સુધી વ્યવસ્થિત અને પદ્ધતિસર થયું છે. સૂત્રસારમાં તે તે વિષયની વિગત એ ગોચરી વહોરવા જઈ શકે નહિ.
અધિકૃત છણાવટ કરવામાં આવી છે. ૫. પૂ. શ્રી જયપ્રભ વિજયજીએ અઢાર હજાર પદ પ્રમાણ ‘આચારાંગસૂત્રમાં બે શ્રુતસ્કંધ છે. એમાં જે પરિશ્રમ ઉઠાવ્યો છે તે અનુમોદનીય છે. એમાં એમની શાસ્ત્રીતિનાં પહેલામાં નવ અધ્યયન છે અને બીજામાં સોળ અધ્યયન છે. આ રીતે એમાં અને શાસ્ત્રભક્તિનાં સુપેરે દર્શન થાય છે. એમણે પોતાના દાદાગુરુ કુલ પચીસ અધ્યયન છે. એમાંથી પ્રથમ શ્રુતસ્કંધનું મહાપરિજ્ઞા' નામનું શ્રી રાજેન્દ્રસૂરીશ્વરજીની અને પોતાના ગુરુવર્ય શ્રી યતીન્દ્રસૂરીશ્વરજીની અધ્યયન વિલુપ્ત થઈ ગયું છે. આ અધ્યયન માટે એવી જનશ્રુતિ છે કે એમાં જ્ઞાનોપાસનાની પરંપરાને સાચવી છે એ નોંધપાત્ર છે. વિશિષ્ટ પ્રકારના ચમત્કારિક મંત્રો, વિદ્યાઓ ઇત્યાદિ આપવામાં આવ્યા પ. પૂ. શ્રી જયપ્રભ વિજયજી મહારાજ સાથેનો મારો પરિચય કેટલાંક હતા. પરંતુ કાળ બદલાતાં એનો દુરુપયોગ થવાનો સંભવ હોવાથી આચાર્યોએ વર્ષ પહેલાં પાલીતાણામાં જ્યારે જૈન સાહિત્ય સમારોહ યોજાયો એનું અધ્યયન કરાવવાનું બંધ કરી દીધું અને એમ કરતાં એ અધ્યયન લુપ્ત હતો ત્યારથી છે. આ સમારોહ વસ્તુતઃ એમની પ્રેરણાથી જ ગોઠવાયો થઈ ગયું છે. છેલ્લા દસ પૂર્વધર શ્રી વજસ્વામીએ આ “મહાપરિજ્ઞા” હતો. એ વખતે એમની જ્ઞાનોપાસનાની, સાહિત્યપ્રીતિની પ્રતીતિ અધ્યયનમાંથી આકાશગામિની વિદ્યા પ્રાપ્ત કરી હતી એવો ઉલ્લેખ થઈ હતી. જ્યોતિષ અંગેનો એમનો ‘મુહૂર્તરાજ' નામનો ગ્રંથ સુપ્રસિદ્ધ શાસ્ત્રગ્રંથોમાં થયેલો છે. આચારાંગસૂત્રની ભાવUT (ભાવના) અને વિમુરી છે. એમણે “શ્રી યતીન્દ્રસૂરિ દીક્ષાશતાબ્દી ગ્રંથ'નું સંપાદન કર્યું છે. (વિમુક્તિ) નામની છેલ્લી બે ચૂલિકાઓ વિશે આચારાંગની ચૂર્ણિમાં એવી હવે એમના હાથે શ્રી શીલાંકાચાર્યની આચારાંગવૃત્તિનો હિંદી અનુવાદ સરસ વાત આવે છે કે શ્રી યૂલિભદ્રનાં બહેન યક્ષા સાધ્વી મહાવિદેહ થયો છે અને તે પ્રકાશિત થાય છે એ અત્યંત આનંદનો અવસર છે. ક્ષેત્રમાં ગયાં હતાં અને ત્યાં શ્રી સીમંધરસ્વામીનાં દર્શન કર્યા હતાં. તે સમયે આ ગ્રંથ અનેકને આગમોના અભ્યાસમાં સહાયભૂત થશે. શ્રી સીમંધરસ્વામીએ એમને ભાવ અને વિમુત્ત નામનાં બે અધ્યયન આપ્યાં જ્ઞાનોપાસનાના ક્ષેત્રે આ એક મોટું યોગદાન ગણાશે. હતાં, જે સંઘે આચારાંગ સૂત્રમાં અંતે ચૂલિકા તરીકે સ્થાપિત કર્યા હતાં. પૂજ્ય મહારાજશ્રીનો આ ગ્રંથ તૈયાર કરવામાં પંડિત શ્રી રમેશભાઈ (શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના ત્રિશષ્ટીશલાકાપુરુષચરિત્રના પરિશિષ્ટ પર્વ પ્રમાણે હરિયાનો સારો સહયોગ સાંપડ્યો છે. એ બદલ તેઓ પણ ધન્યવાદને શ્રી સીમંધર-સ્વામીએ યક્ષા સાધીને ચાર અધ્યયન આપ્યાં હતાં, જેમાંથી પાત્ર છે. સંઘે બે ‘આચારાંગ’માં અને બે ‘દશવૈકાલિકમાં ચૂલિકા તરીકે સ્થાપિત પ.પૂ. શ્રી જયપ્રભવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથના લેખન-પ્રકાશન કર્યા હતાં.).
દ્વારા શ્રુતો પાસનાનું જે અનુમોદનીય કાર્ય કર્યું છે તે અનેકના “આચારાંગસૂત્ર'માં અઢી હજાર વર્ષ પ્રાચીન એવી ભગવાન આત્મકલ્યાણનું નિમિત્ત બની રહો એવી શુભકામના. મહાવીર સ્વામીની વાણી યથાસ્વરૂપે સચવાઈ રહી છે. આ આમુખ લખવામાં મારા અધિકાર કરતાં પૂજ્ય મહારાજશ્રીનો ‘આચારાંગસૂત્ર'ના આરંભમાં જ ગણધર શ્રી સુધર્માસ્વામી શ્રી મારા પ્રત્યેનો સદ્ભાવ જ વિશેષ રહ્યો છે. જંબૂસ્વામીને કહે છેઃ સુવે જે ગાડર્સ . તે મનવય વમવરવા–(હે જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ કંઈ પણ લખાયું હોય તો મિચ્છામિ દુક્કડં! આયુષ્યમાન! મેં સાંભળ્યું છે તે ભગવાન વર્ધમાન સ્વામીએ આ
* * * પ્રમાણે કહ્યું છે–આથી જ “આચારાંગસૂત્ર'ની અધિકૃત વાચનાનું સંપાદન કરનાર પ. પૂ. શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજે એ ગ્રંથની